Onsch Kooplieden Courant 08-04-1647 Een kijkje in 't bestaen van Antoni van Leeuwenhoek Engelbert van den Hondencoet a.k.a Eva Boerma Om mij allereersgt voor te stellen. Ick ben Engelbert van den Hondencoet, eene belanghrijck kooplied. Ick handel voornam'leyck in allerleij versghillende soorten stoffen. Zoalsch sijde, linnen, laecken ende wol. Ick koop mijn stoffen ooveral ter werelt in maer ick verhandel sij voornam'leyck in Nederland. 't verhael dat ick u heden ga vertellen gaet niet oover mij maer oover eene goede vrient van me. Hij heet Antoni van Leeuwenhoek. Antoni ende ick ontmoette elkaer doordat ick handelde in stoffen. Antoni werkt in eene winkel die stoffen, naelden ende gaaren verkoopt. Ick gingh dikwijlsch naer die winkel toe om stoffen te verhandelen. De winkel waer hij werkte heette 't Gouden hoo. Hoewel Antoni eene verkoper was, wist hij uijtstekent de versghillende stoffen van elkaer te ondersgheijden ende te beoordelen op kwaliteijt. Hij tuurde uuren door sijn vergrootglasch heen om te kijken hoe de stoffen in elkaer geweven waren. Na eene tijdje gingh Antoni self sijn eijgen lenzen maeken, om allesch nogh beter te kunnen sien. Dit deet hij door druppelsch glasch soo te slijpen dat sij steedsch scherper ende scherper werden. Uiteijnd'leyck hat Antoni eene nieuw insgtrument gecreëerd, nam'leyck de microscoop. Antoni legde er niet alleen stoffen onder om sij beter te kunnen bekijken maer na eene tijdje oock eene druppel slootwater ende de staert van eene kickervisje. Hoe beter hij de microscoopen perfectiooneerde hoe meer hij kon sien. Op eene dagh deet Antoni eene bijzondre ontdeckingh, hij schraepte wat viezigheyt van sijn tanden ende legde dat onder de microscoop.
2 De Gouden Eeuw Tussen alle viezigheyt kroopen kleijne diertjes! toenmaelsch er eene swerver in 't Gouden hoo kwam om te bedelen, vroegh Antonie off hij wat viezigheyt van den swerver sijn tanden mogt. Hoewel de swerver 't raer vont mogt 't wel. Wat Antoni toenmaelsch sagh wasch afgrijs'leyk. 't leeck wel off de diertjesch de tanden van den swerver op aten. toenmaelsch we die avont in 't café saten vertelde hij me dat ende ick stont versgteld. Voortaen sou ick mijn tanden beter gaen poetsen!vanaf toenmaelsch huurd'antoni eene knegt in die de winkel draeijende hield. Antoni beelf maer in sijn werkplaetsch bezigh met 't maeken van microscopen. elck dagh hat Antoni nieuwe ondeckinghen. Van allesch wat hij sagh maekte hij tekeninghen. Naest de tekeninghen schreef hij exact wat hij hat gesien.hij stuurde langhe brieven naer belanghrijke proffesoren met de tekeninghen ende wat sij volgensch hem moesten beteeck'nen. Antoni wert algauw succesvol ende sijn kleijne werkplaetsch wert ooverspoelt door bezoekersch van oover de heele wereld. Oock eene tsaer uijt Rusland. toenmaelsch de tsaer in Del kwam wasch er soveel aendagt voor Antoni dat de tsaer maer eene boodschapper stuurde met de vraegh off hij met Antoni kon praten. Antoni vertelde mij dit blij verrast. Ick wasch natuurlijck ergh blij voor hem maer oock eene beetje jaloers. Ick bedoel, wie krijgt er nou bezoeck van eene tsaer? Antoni gingh op bezoeck bij de tsaer die in eene trekschuijt aen 't wagten wasch ende Antoni liet de tsaer eene paer van sijn beste microscoopen sien. De tsaer wild'allesch weten van d'ontdeckinghen van Antoni. Hij liet 't kickervisch staertje sien ende evenzeer de viezigheyt onder de naaghelsch van den tsaer wasch ergh indrukwecken. De tsaer vroeg: Wat heb je nogh meer ontdekt?. Antoni haelde diep adem ende sijn gesigt kleurde eene beetje rood Ik, ick na eenighe aerzelingh, ick heb ontdekt hoe de mensch wort gemaekt. hoe dan? vroegh de tsaer. nou, in de buick van den moeder groeijen eijtjesch, in de ballen van den mensch sitten saedjes. Zaedjesch die je niet met 't blote oogh kunt sien, maer wel met mijn microscoop. Niet te geloven, je hebt 't wonder van 't bestaen ontdekt. En dat sijt hoe 't egt gebeurde
De Gouden Eeuw 3 Een bedrogen vriendschap metgesel Enghelbert Hondenkoet. Hondenkoet hat evenzeer eene vriendschapsrelatie met Cornelisch Bosgaert. Enghelbert vertelde mij dat Cornelisch 't Protestantse kerk om te bidden en missen te volgen. Geschreven door: Adriaen de Ruyter (Maut ende Imre) Ik, Adriaen de Ruyter, liep laetst door de haven van Amsterdam. Op eene gegeven moment kwam eene mensch op mij afgesneld. 't wasch eene bode met eene belanghrijck telegram van mij. 't telegram wasch van eene oude metgesel; Cornelisch Bosgaert. Onze familiesch hebben alreedsch jaaren eene goede band. sij wercken samen in de handel ende gunnen elkaer geschenken indien nodig.het telegram vermelde dat Cornelisch met mij eene handelsoovereenkomst wout sluijten. Dit hielt in dat ick naer de kolonie Nederlands- Indië moet gaen om hem te helpen sijn handelswaaren naer Nederlant te vervoeeren. Hij verhandelde in specerijen, koffie ende suiker. Alsch ick hem hierbij sou helpen sou ick 30% van sijn winsgt krijgen. ] Dit voorsgtel leeck mij interessant. Mijn krediet bij de familie Bosgaert sou hierdoor seer stijgen ende dit kan later heel handigh van pasch koomen. Daerom stuurde ick hem eene telegram terugh waerin ick vermelde dat ick ackoort gingh met sijn voorsgtel. 3 Weken later stont ick te wagten op meneer Bosgaert aen de kade voor 't VOC schip. We ginghen op 't schip, genaemt de Zeeduin, toenmaelsch Bosgaert kwam schudde ick hem vriend'leyck de hant ende liepen we naer de kapiteijtskajuijt om de laetste detailsch te bespreken. De reijsch duurd'ongheveer 8 maenden ende allesch liep voorspoedig. Na 2 jaer wasch ick terugh met allesch waer Cornelisch om hat gevraegd. Cornelisch wasch seer blij met mijn terugkomst ende schudde me enthousiast de hand. Ick ooverhandigde hem de goedeeren. Na eene langhe tijt niksch van hem gehoort te hebben, nam hij contact met mij op ende vermelde mij dat onsche ondernemingh duizent goudstucken hat opgeleverd. Ick vont dit wat weijnig, maer nam genoegen met wat ick kreeg. Een weeck later communiceerde ick met eene andre dubbeele van sijn verteld'omzet hat verdiend. Alsch eene klap in mijn gesigt raekte mij dit. Bosgaert hat gelogen. Hij hat onsche wederzijdsche sympathie geschonden. Nadat ick dit gehoort hat gingh ick direct naer sijn huisch ende vertelde ick hem dat onsche vriendschap wasch beëindigt ende vertelde ick dat ick wraeck sou nemen. Ick sal 't volck vertellen wat voor agterbaksche schobbejack Cornelisch Bosgaert is. Dat hij niet te vertrouwen sijt ende sijn vrienden sonder enigh respect behandeld, dat hij sigzelve niet aen sijn regelsch hout ende sigzelve alsch eene kwajonghen Melchior de Maes Melchior de Maes Vroeger kwam mijn vader op voor de protestanten en protesteerden tegen al het pracht en praal omdat de bevolking te arm was en er hongersnood heersten. Hij was boos omdat het verschil tussen de armen burgers in zijn dorp en de rijke gelovige van de kerk te groot was. Op een dag bestormde hij de kerk en maakte alle beelden kapot.nu is er sprake van godsdienstvrijheid, ook wel gewetensvrijheid genoemd, in Nederland. Dit komt door Jan van Nassau, de broeder van Willem van Oranje. Nassau was de bedenker van de Unie van Utrecht. Dit vond plaats in 1597 op 23 januari in de aula van de universiteit in Utrecht. Er was eindelijk godsdienstvrijheid. Iedereen mocht geloven waar hij of zij in geloofden. Deze held leidde ook de opstand tegen Filips II. Hij verjaagde de Katholieken koning. Dat was erg gunstig voor de mensen in Nederland die een andere godsdienst hadden. Verder is het ook handig voor de gewesten. Nu kunnen ze elkaar bij staan in tijd van oorlog en hee Nederland een gemeenschappelijk leger. Ik (Melchior de Maes) ben zelf een protestant. Maar ik ben niet zwaar gelovig. Ik ben vooral bezig met reizen en goederen inkopen in het buitenland en dat weer doorverkopen in Nederland, zodat mensen in Nederland koffie kunnen drinken, peper op hun eten kunnen doen en medicijnen kunnen maken voor zieken. Het geloof interesseert me wel, alleen heb ik er weinig tijd voor. Alleen als ik niet onderweg ben ga ik naar de Wel lees ik elke dag het heilige boek, de Bijbel. Frederick Hoffman uit Brabant is een vriend van mij. Hoffman is katholiek. Ik heb Frederick ontmoet tijdens het zaken doen op de Dam. Hij is de schipper van het VOC schip Zeelandia. Hij bidt naar God en vraagt om goede westerse wind naar Kaapstad en Indonesië. Ik vind het goed dat er in Nederland sinds 1597 alle geloven getolereerd worden. Je kunt gewoon met mensen van een ander geloof om gaan, zonder dat ze elkaar de kop inslaan. Onze meningen over geloof is wel anders. Hij vindt zoal de Paus erg belangrijk en haalt zijn geloof uit beelden van bijvoorbeeld Maria, terwijl ik juist de alle beelden en de Paus vindt afleiden van het geloof. Het geloof staat in de Bijbel en dat is Gods enige bijzondere openbaring aan de mensheid. Ook kan de Paus Jezus Christus niet vervangen. Het gaat om Gods wil en niet om die zogenaamde prachtige beelden en taferelen. Een hartstoght'leyke liefde Geschreven door: Eva ende Alana Elke dagh sie ick haer loopen in haer grauwe kleeren maer met haer moij bruine haer. Blij kijkt sij niet maer alsch sij me siet kijken, kijkt sij me aen ende glimlagt sij naer me. Ick schrick ervan want alsch eene nette vrouwmensch hoor je geen mannen aen te kijken. Daerna vertrekt haer gesigt weer in droevighe uijtdruckingh. Wat wil je alsch je werkt alsch hulp bij de familie Leeghwater. Iedereen uijt onsche stat weet dat je moet uijtkijken voor die familie. Versghrick'leyck netjesch ende ergh strengh. sij hebben eene hekel aen arme menschen ende andre dinghen die niet van hun stand sijn. Mijn oudersch sijn dan wel bevrient met se, maer dat sijt alleen om de handelsrelatie goet te houden want jae rijck sijn sij wel. Ick sie haer vaeck loopen door de stad, ick denck dat sij op wegh sijt naer de markt om boodschappen te doen. Somsch avondsch laet kom ick haer tegen alsch je naer d'armzalighe arbeijdshuisjesch loopt. Ick denck dat sij gindsch woont met haer familie. Eig'leyck vint ick haer heel leucck maer dat magh natuurlijck niet. eene rijke koopmanszoon met so n armza
4 De Gouden Eeuw lighe stacker. Mijn oudersch probeeren eene huw'leyck te arrangheeren met de l'leyke dogter van den Leeghwaters. Ick hoop maer dat sij mij te min vinden. Ick wil nogh helemael niet trouwen. Ick sie hem wel eensch loopen alsch ick op wegh ben naer de markt om in koopen te doen voor die versghrick'leyke Leeghwaters. Hij hee blont haer ende blauwe ogen. Alsch ick hem belee glimlachent aenkijck dan kijkt hij geschokt. Teleursgtellent draey ick mijn hoo dan weer naer de grond, soalsch 't hoort. Voor de familie Leeghwater ben ick op soeck naer boodschappen, luiden kijken mij vaeck met medelijden aen. De familie Leeghwater? seghen sij dan ende sij geefen me eene schouderklopje. Door de stat lopent sie ick menschen elkaer omhelzen, eene gewoon dingh alsch je 't mij vraegt. Maer mij? Mij souden sij nimmer omhelzen. In nogh geen 100 jaer. toenmaelsch ick laetst bij eene etentje aen 't helpen wasch bij de familie Leeghwater gingh 't om hoe snel de burgersch bij onsch vreemde menschen omhelzen, meneer ende mevrouwe Leeghwater ende hun buijtenlandsche gast vonden 't maer raer hoe snel iedereen vreemdelinghen omhelsden. Ick droom wel eensch van den jonghen met 't blonde haer ende de blauwe ogen, ende ick realiseer me dan dat er togh nimmer ietsch van sal koomen. 't sijt voor de meeschte Hollandersch normael om iemant te omhelzen, maer de buijtenlandersch vinden 't maer niks. De rijkste luiden alhier sijn alsch de familie Leeghwater, allemael hetzelfde. De dogter van mevrouwe Leeghwater, die sal binnenkort gaen trouwen. sij hebben 't er alreedsch weken oover, 't schijnt eene rijke jonghen te sijn, soon van eene koopman. Ick ben benieuwt hoeveel extra besigheijt ick sal krijgen. 't eenighe ligtpuntje sal sijn, dat ick hem s avondsch op wegh naer huisch sal sien lopen. Ick hat gedagt dat ick altoosch sou moeten wercken, maer sedert ick getrouwt ben met Bertusch van Rosmaelen hoef ick niksch te doen. Ick voel me verandeeren in eene Leeghwater. d'afgeloopen maenden sijn er veel dinghen gebeurd. 4 maenden geleden sou d'aensgtaende schoonzoon van den Leeghwatersch langhsch koomen, ende gindsch wasch hij. De jonghen kreegh eijnd'leyck eene naem: Bertusch van Rosmalen. Het etentje vorderde gestaeg, ende ick moest bedienen. Bertusch liet wat vallen. Ick pakte 't op, hij fluisterde in mijn oor Hoe heet jij? Johanna, sij ik. 't etentje wasch afgeloopen ende ick kon naer huis. Met mijn hoo naer de gront gerigt liep ick verder. eene aental stappen hat ick geset toenmaelsch ick ineensch eene stem vanuijt 't donker hoorde koomen. 't wasch Bertus. Ick schrock soo ergh dat ick uijtgleed. Langh uijt lagh ick op de grond. Bertusch kwam digterbij ende vanuijt de weijnighe verligtingh die er was, sagh ick sijn gesigt digterbij koomen. Door middel van eene omhelsingh hielp hij mij oovereijnd. Sindsdien hee hij mij nimmer meer losch gelaten. Een arm iemant ende eene rijck koopsliet kan natuurlijck niet, daerom sijn we in eene andre handelsstat gaen wonen. heden sta ick bekent alsch eene rijke koopvrouwe die uijt Amsterdam sijt koomen verhuizen. De eenighe die mijn geheijm weet sijt mijn huishulp, haer behandel ick alsch eene g'leyke. sij sit bij onsch aen tafel. Het Verhael van Cornelis VOC Ik, Cornelis, wasch eene handelaer. Ick maekte super veel winsgt met mijn handelswaren. Iedereen wasch jaloersch op 't gelt dat ick verdiende. Omdat ick individueeel wasch hat ick geen verpligtinghen aen de staet off iemant anders. Ick kon doen wat ick wout, ende gaen waer ick wout. Ick verhandelde vooral koffie ende specerijen soalsch peper ende kruidnaaghel. Hiermee verdiende ick bijna net soo veel alsch de landsbestuurders. Ick hat allesch lecker op orde, tot er op 1602 eene veranderingh plaetsvond. 't stadsch bestuur vont dat er te veel individueele handelaaren waeren ende dat er te weijnigh winsgt wert gemaekt. sij wouden meer winsgt maeken ende rigtte daerom de VOC op, de veerenigt Oost-Indische compagnie. Ick wert alhier helemael mee in betrocken ende moest evenzo mee doen in de VOC. heden moest ick me aen allemael regeltjesch houden ende ick wasch niet individueeel meer. Ick moest dusch evenzo de buijt delen. Hierdoor gingh mijn winsgt seer agteruijt. Ick vint dit seer onplezierig. Ick moest evenzo ineensch mijn handelswaaren niet naer Antwerpen vervoeeren, maer naer Amsterdam. Dit wasch seer onghunsgtigh voor mijn handelswaren. Ick ben seer ontevreden oover dit gedoe met de VOC. Ick vont 't bestuur alreedsch heel vreemt maer dit slaet alles. Oneerlijk Ick snap wel dat 't landsbestuur gewoon winsgt wou maeken. Maer gindsch hoeven sij mij niet op af te reeck'nen. ende er sijn heden waersghijnlijck allemael handelaaren die profiteeren van mijn verlies. Handelaaren die eersgt niet soo veel winsgt maeken ende heden juist extra veel. Terwijl sij er niet voor hebben gewerkt alsch hoe ick er voor heb gewerkt. Mijn keij harde wercken wort alleen maer gestra ende niet beloond. Ick heb 't gevoel dat ick allesch voor nietsch heb gedaen! Oock vint ick 't systeem van den VOC evenzeer heel vreemd. Hoezo laet 't landsbestuur niet gewoon iedereen hun eijgen gangh gaen, gewoon iedereen hun individueeele plan uijtvoeeren sonder ander invloed. sij hebben 't self alreedsch breet genoeg. Van mijn plaetsch gesetvroegher verdiende ick meer dan mijn vrienden die heden bijna meer dan mij verdienen. soo kan ick minder van mijn hoghe positie profiteeren, terwijl ick die togh wel egt heb verdiend. Mensen kijken heden niet meer naer me op, maer eerder op me neer. Ick ben oock mijn goede schepen verloren. Die moest bij de VOC want iedereen moest samenwercken. Bestuur Ick vint 't bestuur van den Republieck oock heel slegt. Allesch wort maer ooverlegt ende ooverlegt. Er sijt veel chaosch ende 't kost veel te veel tijd. Alsch de Republieck nou eensch 1 leijder sou kiesen die oover 't heele lant regeerd, ende niet eene landsbestuur, eene stadsbestuur én eene regioonael bestuur. Dat sou veel schelen. Dan souden sij evenzo niet op van die vreemde beslissinghen koomen alsch de VOC. Net als Rembrant Een kunst handelaer, dat ben ik. Net alsch rembrandt. Honderden schilderijen heb ick bekeken, allemael versghillend. Dusch wil ick u vertellen over de soorten schilderijen waerin ick handel. In desche tijt sijn er veel versghillende schilderijen. De stadhouder vertelde mij om voornam'leyck te schrijven over de classicistische schilderijen. Hij vertelde mij dat hij wilt dat kunst uijtdruckingh gee aen grootsche ideeën. De Italiaensche kunsgt sijt populair. Op dit moment moet 't nieuwe Amsterdamsche stadhuisch voorzien worden van schilderijen. De burgemeeschter vroegh mij, alsch handelaer om te soeken naer schilderijen. Alsch voorkeur gaf hij aen dinghen uijt de klassieke Oudheyt te willen sien. Oock voor kerken ben ick veel bezigh met kunst, hiervoor soeck ick niet naer schilderijen, maer naer schilders. De geversch willen nam'leyck meeschtal sichzelf afgebeelt op 't doek. Die lieden sijn meescht van adel. meeschtal koopen sij self evenzeer nogh eene paer schilderijen (het gelt hebben se, eeven alsch ik, kunsgt sijt belanghrijk). sij koopen dan eene schilderij met eene verhael uijt de klassieke oudheijd, dit hanghen sij dan grootsch op om er vervolgensch vaeck oover te vertellen, sij denken dat sij er wat van weten. De schilderijen sijn meeschtal nieuw, sij worden voor de menschen gemaekt. Ja, gindsch verdien ick mijn gelt aen. togh worden sommighe dinghen somsch hergebruikt, soo gaet dat met eene populair doek. Ick alsch handelaer, heb veel kennis. Maer togh weet ick niet alles, soo weet ick weijnigh oover 't Noorden. Van Mander (van den schilderacademie te Haerlem) hee eene aental jaaren terugh eene boeck geschreven: Shilderboeck. alhier kan je lesen oover de schilderkunsgt in Noort Hollant van toen. Ergh interessant.
De Gouden Eeuw 5 Een schilderij van eene bordeel, dat sijt nogh eene interessante. 't liefst ben ick erbij alsch de schilder dit gaet schildeeren. Het spreeckt voor sich, ick weet veel. Waerom denkt u dat sij mij eene stuck laten schrijven? Ick kan u helpen, eene schilderij te vinden. Natuurlijck vint ick 't niet ergh om er self evenzo op te staen. ick ben wel druk, evenzeer in 't buijtenlant sijt mijn kunsgt nam'leyck populair. Icck ben 't middelpunt In mijn tijt ben ick eene mensch van aenzien, gelie ende geroemt Ick doe saecken met kunsgthandelaersch uijt binnen ende buijtenland. Om die reden wort ick vaeck geportretteert door schildersch uijt desche tijd. Denck maer aen Rembrandt, Fransch Halsch off Goovert Flinck. Ick ben op dit moment de belanghrijkste kunsgthandelaer van Amsterdam, vandaer dat ick op vrijwel alle groepsportretten te sien ben. De schildersch moeten wercken volgensch mijn rigtlijnen. Wat eene schilder denkt off wil laten sien sijt voor mij van ondergeschikt belangh. Ick ben tenslotte d'opdragtgever. Op de belanghrijkste schilderijen uijt desche tijt sta ick vrijwel altijsch in 't midden afgebeeld. Ick ben tenslotte de belanghrijkste opdragtgever ende betaelt 't meescht, vanzelfsprekent sta ick dan evenzo op de voorgrond. Vanzelfsprekent vint ick 't dat ick in mijn moijste kledij afgebeelt wordt, ende evenzeer van top tot teen, niet ergensch in eene hoekje. Nee, mijn pleck sijt ende blij in 't centrum. De kunsgten bloeijen in Amsterdam ende ick ben 't stralent middelpunt. Amsterdam sijt 't belanghrijkste handelscentrum van den wereld. Natuurlijck laten leden van schutterijen ende Raden van bestuur sigzelve op a eelden op groepsportretten, andersch ben je nietsch off niemand. Nee, wil je gesien worden dan sorgh je ervoor dat je op eene prominente pleck staet, want andersch ben je niets, van generleij waerde. Ick ben iemand. Ick heb 't verlanghen mijn bereijkte statusch uijt te draaghen, dit spreeckt voor mij voor sich.
6 De Gouden Eeuw Taakverdeling Eva Boerma -Krant in elkaar zetten -Een hartstochtelijke liefde -Het leven van Antonie van Leeuwenhoek Maud Bosschaert - Helpen met krant in elkaar zetten - Het verhaal van Cornelis - Een bedrogen vriendschap Imre van den Bosch - Een bedrogen vriendschap - Melchior de Maas - Helpen met krant in elkaar zetten Alana de Zeeuw - Een hartstochtelijke Liefde Colofon Bronnen "Het leven van Antonie van Leeuwenhoek" http://nl.wikipedia.org/wiki/antoni_van_leeuwenhoek http://nl.wikipedia.org/wiki/ Lijst_van_personen_uit_de_Gouden_Eeuw http://nl.wikipedia.org/wiki/gouden_eeuw "Melchior de Maas" http://www.kennislink.nl/publicaties/unie-van-utrecht http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20081124_vanleeuwenhoek01 http://www.kennislink.nl/publicaties/antoni-vanleeuwenhoek-de-achterdochtige http://nl.wikipedia.org/wiki/gouden_eeuw_(nederland) http://nl.wikipedia.org/wiki/protestantisme http://nl.wikipedia.org/wiki/rooms-katholieke_kerk http://nl.wikipedia.org/wiki/unie_van_utrecht_(1579) http://www.oud-hollandsch.nl/index.php http://nl.wikipedia.org/wiki/ Vereenigde_Oostindische_Compagnie %2f9FZJdIxJWKyCpzTwVHNU2IWDRImXXHBB P l M 3 e J % 2 f A B J 5 G z y A y a 6 Q x h6wxxranxzu6afdimnskykbks % 3 d & M i m e T y p e = a p p l i c a t i o n %2fpdf&Domain=nuovo.itslearning.com&TimeStamp =635017129690673959&Unicode=True&Signature=a WqI76piD7wxXoTC6gUxw6VmHbygSgHqfi myziqlxukrogp%2bxf0l2ckcshr2cmtdnellx%2fn80hlxpj1roswkuh12iihxifdlfo3hhhtpjqdw5cjgsnlnzr9mawpd5bpadb42aasuzs MvsxDY2BEzXqkQB5aAj%2fOLMJNvnIyfSQM%3d "Een bedrogen vriendschap" https://fi les.itslearning.com/file/download/ GetFile.aspx?FileName=Vriendschap+om+te+overleven.pdf&Path=RtrQ4aB7Ze8tlnhQKfGmaGeAQW1LplPM13EcKBrN2f7YzHhEUSbT2pjQXcHHAC9%2f6T8AgfsKH%2b2a3oZXdpt52Dd7D DTDAFRVkGh9vodmrzTI7VEY%2bKkHExd %2fmEKFkuwyHwn8d6xCBdSSnv2m3d H98lTtcioMZh5wPWHuAG7D5j4%3d&MimeType=a p p l i c a t i o n %2fpdf&Domain=nuovo.itslearning.com&TimeStamp =635017120430004642&Unicode=True&Signature=dZ xikh6rasiutq061iaslwuxsiyf93g7sdtzrybx64eih %2bJe%2f%2bD1RcsS1e%2fLATPogZm sjlolefh8rfn74twes79yprug0yhizjjgbxyt%2f ScvzMSLEK%2fxJt7A%2fYqZ633JsNDJveP9OGcE QR0tSz0wKMGeeTTRhpdyax6TgSJxGxg%3d http://nl.wikipedia.org/wiki/ Vereenigde_Oostindische_Compagnie "Net als Rembrandt" bronnen uit It's learning http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/ 20120530_goudeneeuw03 "Het verhaal van Cornelis" http://nl.wikipedia.org/wiki/ Vereenigde_Oostindische_Compagnie https://fi les.itslearning.com/file/download/ GetFile.aspx?FileName=Regenten+in+de +rats.pdf&path=elxp6dccgertum ef3oir wk2hy2izycl4b6wybbmu1kuziklad8hkyt5zhfi ULjU5dKP4oJIq8hI%2bGEDJcWioP%2fZTGqO
De Gouden Eeuw 7
8 De Gouden Eeuw