Onderzoeksrapport Identiteitsfraude op Marktplaats.nl 5-6-2015 mevrouw S. M. A. Twickler en meneer E. Prins
Identiteitsfraude op Marktplaats.nl Onderzoek naar hoeverre identiteitsfraude te bestrijden is. Boukje Hijma 264350 François Krol 270024 Sylvia Brouwer 275069 (Bedrijfskunde MER) Minor internet en recht, S. M. A. Twickler en E. Prins HBO Rechten 3, NHL Leeuwarden 2
2015 3
Voorwoord Na circa 18 weken ligt hier ons onderzoeksrapport voor u, welke ingaat op de vraag in hoeverre is de huidige Nederlandse strafrechtelijke wetgeving bij identiteitsfraude door particuliere aanbieders op Marktplaats.nl effectief? Het heeft wat werk gekost, maar uiteindelijke zijn wij erg tevreden over het eindresultaat. Wij zijn Boukje Hijma, François Krol en Sylvia Brouwer. 3 de jaar studenten HBO Rechten en Bedrijfskunde MER aan de. Zoals zojuist vermeld, heeft dit onderzoek wat werk gekost. Wij begonnen heel enthousiast met het idee om vier verschillende interviews te houden, namelijk met Markplaats.nl, CMI, het Openbaar Ministerie en de politie. Al snel begonnen wij enthousiast met bellen/mailen van deze organisaties, daarop volgde afwijzing na afwijzing. Deze afwijzingen hebben de resultaten van ons onderzoek negatief beïnvloed. Het begon bij Marktplaats.nl, wij hebben tot vier keer toe een mailtje gestuurd naar het bedrijf en kregen elke keer hetzelfde standaard antwoord terug, waarin stond: Wij bedanken u voor uw mailt, wij hebben hem doorgestuurd naar de juiste afdeling en als zij interesse hebben zullen zij contact met u opnemen. Dit gebeurde vervolgens niet. Daarom besloten wij om over te gaan op telefoneren. Op het internet vonden wij twee telefoonnummers. Eén daarvan was een bandje dat verwees naar het contactformulier dat wij al vier keer hebben ingevuld en het ander nummer was een zakelijk telefoonnummer en daar kregen wij te horen dat ze geen interesse hadden in een interview met ons. Ons volgende afwijzing kwam van het CMI. Zij waren gemakkelijk te bereiken via een mailadres. Al snel ontvingen wij een antwoord waarin stond dat zij vanwege de vele verzoeken voor interviews, geen belang hadden. Het Openbaar Ministerie was gemakkelijker. Na een mailtje en een telefoontje hadden wij een interview geregeld met de Officier van Justitie in Groningen. Dit gaf ons hoop voor ons laatste interview, de politie. De politie begon enthousiast. Wij hadden hun bereikt met het 0900 nummer. De vrouw die wij aan de lijn kregen was enthousiast over ons onderzoek en zou zeker haar best doen om een juiste agent te zoeken, die ons te woord zou kunnen staan. Vervolgens kregen wij ook daadwerkelijk een e-mail van deze agent. Hij had wel tijd en schreef dat wij hem wel konden bellen voor een afspraak. Over de telefoon hebben wij ons verhaal nog eens verteld, waarna hij zei dat hij toch niet de juiste persoon was die ons te woord kon staan. Wij waren nu al zover in het onderzoek, dat er geen tijd meer over was voor het regelen van nog een interview. Wij hebben echter wel een plan B gevonden voor het interview met de politie. In de Leeuwarder Courant kwamen wij een artikel tegen dat over ons onderwerp ging. Hier stonden handige cijfers in die bruikbaar waren voor ons onderzoek. Wij hebben toen contact gezocht met de schrijver van het artikel en gevraagd welke bronnen hij heeft gebruikt voor zijn artikel. Naast interviews hebben wij ook gebruik gemaakt van een enquête. Via Surveymonkey hadden wij een mooie enquête ontwikkeld, die wij verstuurd hebben onder de HBO Rechten studenten. Via de Steekproefcalculator hadden wij uitgerekend dat wij 162 resultaten nodig hadden voor een betrouwbaar resultaat en deze resultaten stroomden binnen. Toen wij de 100 resultaten bereikten, gaf de website aan dat hij niet meer resultaten kon weergeven omdat wij een gratis versie gebruikten. Om de overige resultaten te bekijken moesten wij een duur account beginnen. Dit probleem hebben wij besproken met onze begeleidster, mevrouw Twickler, en zijn toen samen tot de conclusie gekomen dat we aan de 100 resultaten wel genoeg zouden hebben omdat wij de resultaten alleen maar wilden gebruiken als indicator van het probleem. 4
Wij bedanken onze docenten S.M.A. Twickler en E. Prins voor de ondersteuning die wij gedurende dit onderzoek hebben gekregen. Tijdens de feedback hebben wij nuttige feedback gekregen om verder te komen met ons onderzoek, wat als resultaat dit mooie onderzoek heeft. Boukje Hijma François Krol Sylvia Brouwer Juni 2015 5
Samenvatting In het kader van de minor internet en recht voor de Hbo-opleiding HBO Rechten is een onderzoek verricht van 18 weken over online identiteitsfraude bij Marktplaats.nl. De hoofdvraag van het onderzoek luidde als volgt: in hoeverre is de huidige Nederlandse strafrechtelijke wetgeving bij identiteitsfraude door particuliere aanbieders op Marktplaats.nl effectief? Om deze vraag te beantwoorden zijn allereerst de betreffende organisaties en het wetsartikel onder de loep genomen. Er is deskresearch uitgevoerd naar het theoretisch kader van identiteitsfraude. Al snel werd het duidelijk dat de Nederlandse wetgeving geen wettelijke grondslag kent van identiteitsfraude en dat het omschreven kan worden als: het opzettelijk, zonder toestemming, gebruik maken van iemand anders zijn identiteit om daarmee een strafbaar feit te plegen. Ook is er tijdens de deskresearch gekeken naar de wetswijzigingen omtrent identiteitsfraude. Op mei 2014 heeft er een wetswijziging plaatsgevonden omtrent dit onderwerp. Artikel 231 van het wetboek van strafrecht is gewijzigd en uitgebreid, maar dit heeft vooral te maken met de gewone identiteitsfraude. Identiteitsfraude wat te maken heeft met het misbruiken van een reisdocument of identiteitskaart. Door de wetswijziging zijn meerdere vormen van identiteitsfraude strafbaar. De soort fraude die wij onderzoeken is strafbaar volgens artikel 326 van het wetboek van strafrecht, oplichting. De wijziging die bij dit artikel heeft plaatsgevonden is, dat de geldboete omhoog is gegaan in de 5 de categorie van 72.000 naar 81.000. Ook wordt er in het onderzoek kort ingegaan op de maatregelen die Marktplaats.nl zelf treft bij fraude. Marktplaats.nl noemt in zijn algemene voorwaarden dat als er fraude wordt gepleegd via hun website zij de advertentie verwijderen of zelfs het hele account van de fraudeur verwijderen. Voor het onderzoek heeft er een interview plaatsgevonden met Gerben Wilbrink, Officier van Justitie bij het Openbaar Ministerie in Groningen. De heer Wilbrink heeft vele vragen kunnen beantwoorden. De heer Wilbrink gaf aan dat het belangrijk is om onderscheid te maken tussen een incident en oplichting. Een incident kan een menselijke fout zijn, bijvoorbeeld om vergeten zijn te betalen. Hier is, vaak, geen opzet in het spel en bij oplichting is dit wel het geval. Bij opzet is de dader er op gericht om iemand te bestelen. Als het vervolgens duidelijk is of er daadwerkelijk sprake is van opzet, dan gaat het Openbaar Ministerie over op het verzamelen van bewijsmateriaal, om vervolgens over te gaan op vervolging. De heer Wilbrink gaf aan dat het Openbaar Ministerie fraude op Marktplaats.nl altijd bestraft via het artikel van oplichting, omdat deze weg de grootste kans van slagen heeft. Het Openbaar Ministerie heeft tot aan vandaag nog nooit gebruik gemaakt van de wetswijziging. Er is nog nooit gebruik gemaakt van de wetswijziging, omdat de kans van slagen niet groot is. De conclusie van het onderzoek is dat de Nederlandse wetgeving niet effectief is op het bestraffen van online identiteitsfraude. Er is nog altijd niet een specifiek artikel wat online identiteitsfraude, zoals bij fraude op Marktplaats.nl, strafbaar stelt. 6
Inhoudsopgave 1 Onderzoeksplan 7 1.1 Probleemuitzetting 7 1.2 Probleemanalyse 8 1.2.1 Wat is het probleem? 8 1.2.2 Voor wie is het een probleem? 8 1.2.3 Waarom is het een probleem? 10 1.3 Centrale vraag + deelvragen 10 1.4 Doelstelling 10 1.5 Onderzoeksmethode 11 2 Theoretisch kader 13 2.1 Wat is een identiteit? 13 2.2 Wat is identiteitsfraude? 13 2.3 Wat is handhaving? 15 2.4 Wat is het opportuniteitsbeginsel? 15 2.5 Juridisch kader 15 2.6 Vervolging 16 2.7 Opsporing 17 2.8 Wat is Marktplaats.nl? 17 2.9 Jurisprudentie 17 2.9.1 ECLI:NL:GHSHE:2013:2647 17 2.9.2 ECLI:NL:RBNNE:2013:2415 18 2.10 In hoeverre is identiteitsfraude op Marktplaats.nl te bestrijden? 18 2.10.1 Algemene voorwaarden van Marktplaats.nl 18 3 Resultaten 20 3.1 Digitale identiteitsfraude 20 3.2 Opsporing digitale identiteitsfraude op Marktplaats.nl 20 3.3 Vervolging digitale identiteitsfraude op Marktplaats.nl 21 4 Conclusies en aanbevelingen 22 4.1 Conclusies 22 4.2 Aanbevelingen 22 4.2.1 De politie 22 4.2.2 Het Openbaar Ministerie 23 4.2.3 Marktplaats.nl 23 4.2.4 Slachtoffers identiteitsfraude van Marktplaats.nl 23 6 Literatuurlijst 24 7 Bijlagen 27 Bijlage I: Krantenartikel web van oplichters 27 Bijlage II: Verzoek voor interview CMI 29 Bijlage III: Verzoek voor interview politie 30 Bijlage IV: Verzoek voor interview Openbaar Ministerie 31 Bijlage V: Verzoek voor interview Marktplaats.nl 32 Bijlage VI: Uitwerking interview Gerben Wilbrink, OvJ 33 7
1 Onderzoeksplan 1.1 probleemuitzetting In opdracht van het NHL te Leeuwarden is er tijdens de minor internet en recht een onderzoek uitgevoerd naar identiteitsfraude. Identiteitsfraude is het opzettelijk (zonder toestemming) toe-eigenen van iemand anders zijn identiteit of het creëren van een valse identiteit online om deze te gebruiken om strafbare feiten te plegen. 1 In het Nederlandse strafrecht is geen wetsartikel te vinden van online identiteitsfraude, het wordt bestraft met behulp van andere artikelen die overeenkomen met het gepleegde delict. Online identiteitsfraude komt in verschillende vormen: Er is financiële identiteitsfraude (bijv. Skimming), criminele identiteitsfraude (gebruik maken van andermans identiteit) en identiteitsfraude op het internet (bijv. Phishing). In dit onderzoek wordt er gericht op de aankoop- en verkoopfraude. Aankoopfraude is wanneer een product besteld is en hiervoor betaald is, maar het niet geleverd wordt. Deze vorm van fraude kan voorkomen op websites zoals Marktplaats.nl. Verkoopfraude is, wanneer een product wel geleverd wordt, maar hiervoor niet betaald is. Het CBS meldt dat ruim 3% van de Nederlanders boven de 15 jaar slachtoffer is geworden van zogenoemde aankoop- en verkoopfraude. 2 Figuur 1: Percentage slachtoffers Volgens het CBS worden vooral jongeren tussen de 18 en 35 jaar slachtoffer bij het aankopen van artikelen via het internet, aankoopfraude. Dit komt doordat vooral deze groep veel online koopt. Mensen uit een oudere leeftijdsgroep gaan nog meer naar de winkel om een product aan te schaffen en worden daardoor minder snel slachtoffer. 3 Er is gekozen voor het medium Marktplaats.nl, omdat dit een van de grotere verkoopwebsites is van Nederland. Iedereen kent het, heeft er van gehoord en/of gebruikt het. Ook de onderzoekers zelf 1 http://www.politie.nl/onderwerpen/identiteitsfraude.html 2 http://www.cbs.nl/nl-nl/menu/themas/veiligheid-recht/publicaties/artikelen/archief/2014/2014-4083-wm.htm 3 http://www.cbs.nl/nl-nl/menu/themas/veiligheid-recht/publicaties/artikelen/archief/2014/2014-4083-wm.htm 8
maken soms deel uit van de ruim 1,3 miljoen mensen die de website dagelijks bezoeken. Dit is dan ook de reden waarom er voor dit onderwerp gekozen is. De onderzoekers hopen zelf ook bewuster van de gevaren te worden die te maken hebben met het kopen en verkopen van producten op Marktplaats.nl Met dit onderzoek wordt er inzichtelijk gemaakt of de Nederlandse wetgeving effectief is om identiteitsfraude op internet en specifiek koop- en verkoopfraude te voorkomen en te bestraffen. Er wordt gekeken of Marktplaats.nl zelf de juiste voorwaarden hanteert om dit te voorkomen. Dit onderzoek wordt uitgevoerd namens NHL te Leeuwarden vanuit de minor internet en recht. Het onderzoek wordt uitgevoerd van 2 februari 2015 tot en met 19 juni 2015. 1.2 Probleemanalyse 1.2.2 Wat is het probleem? Dagelijks worden er 350.000 nieuwe advertenties op Marktplaats.nl geplaats. Iedereen die een account heeft kan, soms tegen betaling, zo n advertentie maken en kan alles aanbieden van kleding en huizen tot auto s. Marktplaats.nl zelf beweert dat er op elk willekeurig moment de website 9 miljoen advertenties bevat. Dagelijks wordt de website ruim 1.3 miljoen keer bezocht door mensen die opzoek zijn naar producten of diensten. 4 Deze groep mensen loopt onbewust het risico om bestolen te worden. Tegenwoordig is er veel in het nieuws over mensen die worden opgelicht nadat ze wel betaald hebben, maar het product niet geleverd krijgen of juist andersom en het product wel leveren, maar niet betaald krijgen. Dit is dan ook het probleem waar tegenaan gelopen wordt. Het probleem laat zich als volgt definiëren: Door identiteitsfraude, op Marktplaats.nl, worden mensen opgelicht en bestolen. Een vraag die daaruit voortvloeit is: welke juridische gevolgen hieraan verbonden zitten en of de Nederlandse wetgeving in staat is om het probleem te voorkomen? 1.2.2 Voor wie is het probleem? De huidige generatie is heel open op sociale media en plaats van alles online zonder na te denken dat er mensen zijn die deze gegevens voor kwade doeleinden kunnen gebruiken. Iemand kan een online identiteit overnemen en doen alsof ze die persoon zijn wanneer ze mensen willen oplichten. Een voorbeeld hiervan is een man die zo blij was met zijn rijbewijs, dat hij een foto hiervan op Instragram plaatste. Als snel kwam hij erachter hoe gevaarlijk dit was. Hij is namelijk slachtoffer geworden van identiteitsfraude. Iemand had zijn naam overgenomen op Marktplaats.nl en verkocht onder zijn naam producten aan mensen. Hiervoor werd wel betaald, maar werd nooit wat geleverd. Het probleem kwam aan het licht toen mensen Ralph belde met de vraag waar de producten bleven. De politie kon hem niet helpen, dus stond Ralph er alleen voor. 5 Daarnaast loopt natuurlijk iedereen het risico om opgelicht te worden als men online kopen. Op Marktplaats.nl is het nooit 100% zeker of de koper met de juiste persoon te maken hebt. Uit de enquête, uitgevoerd onder de HBO Rechten studenten van de Noordelijke Hogeschool Leeuwarden, is gebleken dat er een grote groep actief aanwezig is op Marktplaats.nl. De studenten gebruiken de website regelmatig om producten/diensten te kopen- en verkopen. 4 http://www.marktplaats.nl/i/help/over-marktplaats/ 5 www.omroepbrabant.nl/?news/218056892 9
Een aspect dat daarin naar voren kwam, was of deze studenten eenvoudig slachtoffer konden worden van identiteitsfraude. Er is daarom een vraag gesteld naar welke gegevens studenten eenvoudig weggeven, mocht iemand hier naar vragen. Figuur 2: Uitwerking vraag enquête Hier kwam uit dat de studenten hun volledige naam, adres, rekeningnummer en telefoonnummer weggeven mocht de andere partij hier naar vragen een kleine groep geeft zelfs kwetsbare informatie weg zoals hun BSN/SOFI nummer of een foto van de identiteitskaart. Daarnaast is er aan de studenten gevraagd of ze wel eens slachtoffer zijn geworden van identiteitsfraude op Marktplaats.nl en dan specifiek welke vorm. Figuur 3: Uitwerking vraag enquête Hoewel een grote groep nee antwoorde, was er toch een groep die zei ja, ik ben wel slachtoffer geworden van identiteitsfraude op Marktplaats.nl. Het ging dan om kopen van een product/dienst en 10
dit niet geleverd krijgen. Onder de HBO Rechten studenten van de Noordelijke Hogeschool Leeuwarden zijn er tot nu toe nog geen mensen slachtoffer geworden van identiteitsfraude op Marktplaats.nl waarbij hun identiteit werd gebruikt. De studenten zijn van mening dat de consument, zijzelf, verantwoordelijk zijn voor het voorkomen van identiteitsfraude. De consument zelf moet voorzichtig zijn met de gegevens die hij weggeeft. De studenten van HBO Rechten zijn behoorlijk voorzichtig, bijna niemand geeft persoonlijke informatie als BSN/SOFI nummer of een foto van het identiteitsbewijs weg. Mochten er toch consumenten slachtoffer worden van identiteitsfraude dan vinden de studenten dan grotendeels Marktplaats.nl en op tweede plaats de overheid verantwoordelijk is voor het oplossen van het probleem. Op de vraag of Marktplaats.nl wel genoeg maatregelen nam voor het voorkomen gaf een grote groep aan dat ze dat niet wisten. Marktplaats.nl zou dus beter zijn best mogen doen aan het informeren van de consument wat zij ertegen doen. Alle 100 studenten gaven aan dat ze een gevangenisstraf gepast vinden bij identiteitsfraude. Ze verschillen nog wel van mening over de duur ervan, het hangt van het delict af en hoe ernstig de schade is. 1.2.3 Waarom is het een probleem? Het is een probleem omdat mensen door deze vorm van fraude slachtoffer worden en veel geld kunnen verliezen of een slechte naam kunnen krijgen omdat mensen hun identiteit kunnen overnemen en deze kunnen gebruiken om andere mensen op te lichten. 1.3 Centrale vraag + deelvragen De centrale vraag van dit onderzoek is: In hoeverre is de huidige Nederlandse strafrechtelijke wetgeving bij identiteitsfraude door particuliere aanbieders op Marktplaats.nl effectief? Deze centrale vraag wordt beantwoordt aan de hand van een aantal deelvragen. Deze deelvragen luiden als volgt: 1. Wat is het theoretisch juridisch kader van identiteitsfraude? 2. Wanneer is de wetgeving effectief? 3. Hoe handhaven de betrokken partijen (Marktplaats.nl, de Officier van Justitie, het Centraal Meldpunt identiteitsfraude en rechter) identiteitsfraude? 1.4 Doelstelling De doelstelling kan als volgt omschreven worden: inzichtelijk maken of de huidige Nederlandse strafrechtelijke wetgeving effectief is bij identiteitsfraude door particuliere aanbieders op Marktplaats.nl Dit onderzoek wordt uitgevoerd namens NHL Hogeschool te Leeuwarden vanuit de minor internet en recht. De onderzoekers zijn zelf initiatiefnemer en ook belanghebbende bij het onderzoek, dit omdat de onderzoekers zelf ook actief zijn op Marktplaats.nl en regelmatig producten/diensten kopen/verkopen. Hieronder worden doelstelling volgens het SMART-principe uiteen gezet: Specifiek: het gaat om de juridische gevolgen die de Nederlandse wetgeving verbindt aan identiteitsfraude op internet en dan specifiek Marktplaats.nl, wat de gevolgen zijn van deze vorm van fraude en wat iemand er aan kan doen om het te voorkomen. Meetbaar: Dagelijks bezoeken 1,3 miljoen mensen de website van Marktplaats.nl, deze groep loopt elke dag risico om slachtoffer te worden. 11
Acceptabel: Mocht het nodig zijn dan moet de wetgeving veranderd worden en/of Marktplaats.nl hun voorwaarden aanpassen. Realistisch: Ja, het doel is realistisch, omdat het een toenemend probleem is en door eventuele veranderingen in de wetgeving of algemene voorwaarden, is het probleem gemakkelijker aan te pakken. Tijdsgebonden: Het advies is per direct van toepassing. Intern doel: Een beter beeld krijgen van Nederlandse strafwetgeving op effectiviteit van online identiteitsfraude. Extern doel: Inzicht krijgen in de effecten van de Nederlandse wetgeving bij identiteitsfraude op Marktplaats.nl. 1.5 Onderzoeksmethode Het onderzoek duurt 18 weken en er wordt dus gekozen voor een onderzoeksmethode waar meer tijd in gaat zitten. Er is gekozen om een enquête te gaan houden en interviews af te nemen met de Marktplaats.nl, de officier van justitie en het Centraal Meldpunt Identiteitsfraude. Het doel is om met minimaal twee van de hiervoor genoemde partijen een interview te houden. De voorkeur gaat natuurlijk uit naar een interview met alle drie deze instanties. Er is gekozen om zowel een kwalitatief als kwantitatief explorerend onderzoek uit te voeren middels desk- en field research. Er wordt beginnen met het uitvoeren van deskresearch. Tijdens de deskresearch wordt er opzoek gegaan naar informatie over identiteitsfraude, de Nederlandse wetgeving betreft dit onderwerp, jurisprudentie en naar verhalen van slachtoffers. Deze informatie hebben wis nodig om de fieldresearch te kunnen uitvoeren. De fieldresearch zal bestaan uit het houden van enquêtes en het houden van een interview. De enquête wordt gehouden onder de HBO Rechten studenten van de. Er is gekozen om alleen te richten op alleen deze groep, omdat uit nader onderzoek blijkt dat anders de populatie te breed wordt voor het onderzoek. HBO Rechten heeft op dit moment rond de 400 studenten. Dit houdt in dat we minimaal 162 resultaten moeten ontvangen, willen wanneer er betrouwbaar resultaat van 90% nagestreefd wordt. Figuur 4: Steekproefcalculator 6 Met de enquêtes wordt er onderzoekt hoeveel mensen er daadwerkelijk slachtoffer zijn geworden van identiteitsfraude op Marktplaats.nl, hierbij kan gedacht worden aan het feit dat mensen hun identiteit is gebruikt en/of dat ze aankopen hebben gedaan bij een persoon met een valse identiteit. Deze bron wordt gebruikt als indicator om duidelijk te maken dat het hier om een probleem gaat. De deelvragen worden op de volgende manier beantwoorden: 1. Wat is het theoretisch juridische kader van identiteitsfraude? 6 http://www.allesovermarktonderzoek.nl/steekproef-algemeen/steekproefcalculator 12
Om deze deelvraag te beantwoorden wordt er uitgelegd wat identiteitsfraude, wat handhaving en wat het opportuniteitsbeginsel is. Daarnaast wordt er gekeken naar de betreffende wetsartikelen, de algemene voorwaarden van Marktplaats.nl, jurisprudentie over dit onderwerp, artikelen uit vak gerelateerde tijdschriften (NJB) en naar online ervaringen van mensen die slachtoffer zijn geworden van deze vorm van identiteitsfraude. 2. Hoe handhaven de betrokken partijen (Marktplaats.nl, de Officier van justitie en het Centraal Meldpunt Identiteitsfraude) identiteitsfraude? Om deze deelvraag te beantwoorden wordt er gestreefd om minimaal twee verschillende en het liefst drie interviews houden. Ten eerste een interview met Marktplaats.nl zelf. Met dit interview wordt er geprobeerd antwoord kunnen geven op de vraag welke maatregelen neemt Marktplaats.nl om identiteitsfraude te voorkomen?. Verder is het van belang antwoorden te verkrijgen op vragen zoals hoe vaak komt identiteitsfraude voor? Wat kunnen slachtoffers eraan doen? Ten tweede wordt er geprobeerd een interview te houden met een officier van justitie. Door middel van dit interview wordt er geprobeerd een antwoord te verkrijgen op de vraag hoe wordt er gehandhaafd? Daarnaast hopen wordt er gestreefd om ook antwoorden te verkrijgen op de vragen: wat de strafmaatregelen zijn op het plegen van identiteitsfraude, hoeveel het voorkomt in Nederland en of hun werkdruk ook is toegenomen sinds een grote groep mensen regelmatig online winkelen en hierdoor sneller slachtoffer worden van oplichting. Daarnaast kunnen consumenten die slachtoffer zijn geworden van identiteitsfraude zich melden bij het Centraal Meldpunt Identiteitsfraude (CMI) van de overheid. Van deze instantie wordt er geprobeerd antwoord te verkrijgen op de vraag hoe zij omgaan met identiteitsfraude en hoeveel meldingen er gedaan worden. Naast de interviews wordt er theorie geraadpleegd over de handhaving en er wordt gekeken naar de jurisprudentie. 3. Wanneer is de wetgeving effectief? Om deze deelvraag te beantwoorden wordt er uitlegt wat het begrip effectief inhoudt. Daarnaast wordt er onderzocht of er over geschreven wordt in de jaarverslagen en beleid van Marktplaats.nl en bij de Officier van Justitie. Daarnaast wordt deze deelvraag meenemen in de interviews die gehouden worden. Via deze onderzoeksmethode wordt geprobeerd een goed beeld te krijgen over het probleem. Er wordt geprobeerd voldoende informatie te verkrijgen om onze deelvragen te kunnen beantwoorden en zo uiteindelijk een antwoord te kunnen geven op onze onderzoeksvraag. 13
2 Theoretisch kader. 2.1 Wat is een identiteit? Ieder mens is uniek en heeft eigenschappen waardoor hij zich kan onderscheiden van de rest. Dit kunnen biometrische eigenschappen zijn, eigenschappen die het verhaal van iemand vertellen en eigenschappen die tot uitdrukking komen in gedrag. Het geheel van deze eigenschappen is een identiteit. Er zijn drie verschijningsvormen van identiteit, namelijk: - Identiteitsbewijzen; Dit zijn de formele identiteitsbewijzen die door de Nederlandse overheid zijn verstrekt. Identiteitsbewijzen zijn paspoorten, identiteitskaart, rijbewijs, verblijfsdocumenten voor vreemdelingen en vluchtelingen. In Nederland zijn tientallen miljoenen geldige identiteitsbewijzen in omgang. Dit getal is meer dan het aantal inwoners, maar dit komt omdat vele inwoners een combinatie hebben van paspoort, ID-kaart en rijbewijs. - Identiteitsdragers; Dit zijn de private identiteitsbewijzen. Identiteitsdragers zijn OV-chipkaart, bank- en verzekeringspassen of bijvoorbeeld een klantenkaart. Identiteitsdragers kunnen alleen gebruikt worden voor een specifiek doel en kunnen niet dienen als identiteitsbewijs in formele zin. - Online identiteit; Nederland digitaliseert en hierdoor hebben veel mensen een online identiteit. Een online identiteit is bijvoorbeeld een account (inlognaam/wachtwoord), DigID of kaartlezers (die nodig zijn voor internetbankieren). 7 2.2 Wat is identiteitsfraude? Identiteitsfraude is het Figuur 5: Uitwerking van identiteitsfraude U.R.M.Th. de Vries, Tigchelaar, H, van der Linden, M, Hol, A.M., Identiteitsfraude: een afbakening, een internationale begripsvergelijking en analyse van nationale strafbepalingen, Den Haag, 2007 p 228 8 7 http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/identiteitsfraude/documenten-enpublicaties/rapporten/2013/12/12/identiteit-in-cijfers.html 8 U.R.M.Th. de Vries, Tigchelaar, H, van der Linden, M, Hol, A.M., Identiteitsfraude: een afbakening, een internationale begripsvergelijking en analyse van nationale strafbepalingen, Den Haag, 2007 p 228 14
Identiteitsfraude wordt voornamelijk bestraft aan de hand van artikel 326 van het wetboek van strafrecht. In dit artikel staat: 1. Hij die, met het oogmerk om zich of een ander wederrechtelijk te bevoordelen, hetzij door het aannemen van een valse naam of van een valse hoedanigheid, hetzij door listige kunstgrepen, hetzij door een samenweefsel van verdichtsels, iemand beweegt tot de afgifte van enig goed, tot het verlenen van een dienst, tot het ter beschikking stellen van gegevens, tot het aangaan van een schuld of tot het teniet doen van een inschuld, wordt, als schuldig aan oplichting, gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste vier jaren of geldboete van de vijfde categorie. 2. Indien het feit wordt gepleegd met het oogmerk om een terroristisch misdrijf voor te bereiden of gemakkelijk te maken, wordt de op het feit gestelde gevangenisstraf met een derde verhoogd. 9 Er is sprake van identiteitsfraude wanneer er onjuiste identiteitsgegevens worden gegeven. Identiteitsfraude komt in verschillende vormen voor, namelijk: - overname van identiteitsgegevens: dit is het overnemen van iemand anders zijn identiteit en hier vervolgens misbruik van te maken. Bij deze vorm van identiteitsfraude heeft de fraudeur iemand anders zijn identiteitsgegevens weten te bemachtigen, zonder toestemming van de persoon zelf. - Identiteitsdelegatie: dit is het medegebruik maken van iemand anders zijn identiteit. Bij deze vorm van identiteitsfraude is er toestemming nodig van de persoon zelf. Een voorbeeld van identiteitsdelegatie is het maken van een examen voor iemand anders. - Identiteitsruil: zoals de naam al aangeeft ruilt de pleger van identiteit met iemand anders. Persoon A doet zich voor als persoon B en andersom. - Identiteitscreatie: dit is het creëren van een nieuwe identiteit. 10 Identiteitsfraude is geen nieuw delict, het bestond allang voor de komst van de computer en het internet. In de tijd toen er nog geen computer bestond doorzochten de fraudeurs het afval opzoek naar persoonlijke gegevens van hun slachtoffers, het zogenoemde dumpster diving. Met de komst van de computer en het internet is het veel gemakkelijker geworden voor de fraudeurs om aan persoonlijke gegevens te komen. Hedendaagse computergebruikers laten op allerlei verschillende manieren identiteitssporen na op het internet. 11 Nederland digitaliseert en dit maakt het voor de fraudeurs alleen maar gemakkelijker op aan persoonlijke informatie te komen. In 2012 waren er naar schatting 612.000 mensen slachtoffer van identiteitsfraude. Dit is een sterke stijging als er gekeken wordt naar de cijfers van 2007, toen het aantal slachtoffers nog 75.000 bedroeg. Op dit moment is 16,3% van de Nederlandse bevolking slachtoffer geworden van identiteitsfraude. In 2012 was de schade van identiteitsfraude onder de burgers 355 miljoen euro 12. Mensen die slachtoffer worden van identiteitsfraude ondervinden niet alleen financiële schade, maar lijden ook emotionele schade. 13 9 Art 326 Sr 10 https://www.overheid.nl/fileadmin/user_upload/pdf/handreiking_politie_identiteitsfraude.pdf 11 http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/identiteitsfraude/aanpak-identiteitsfraude 12 http://www.bergen.nl/organisatie/actueel_251/item/controle-identiteitsbewijzen-in-klant-contactcentrum_13423.html 13 http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/identiteitsfraude/aanpak-identiteitsfraude 15
2.3 Wat is handhaving? Handhaving is controle door politie, justitie of een toezichthouder op de naleving van bepaalde weten regelgeving. 14 2.4 Wat is het opportuniteitsbeginsel? In Nederland heeft het Openbaar Ministerie het vervolgingsmonopolie. Dit betekend dat alleen het Openbaar Ministerie bevoegd is om zaken bij de strafrechter aan te leveren. Het Openbaar Ministerie heeft ook de mogelijkheid om een zaak te seponeren. Als het Openbaar Ministerie een zaak seponeert, dan laat hij de zaak onvervolgt. Het Openbaar Ministerie kan een tweetal redenen hebben om een zaak te seponeren, namelijk: 1. een technisch sepot: er is onvoldoende bewijs; 2. een beleidssepot: vervolging is wel mogelijk, maar niet wenselijk. 15 De bevoegdheid van het Openbaar Ministerie om niet te vervolgen noemen we het opportuniteitsbeginsel en is geregeld in artikel 167 van het wetboek van strafvordering. Mocht iemand het niet eens zijn met de beslissing van het Openbaar Ministerie kan die hiertegen een klacht indienen bij het gerechtshof. 16 2.5 Juridische kader In de zomer van 2013 heeft de VVD samen met de PVDA en het CDA een wetswijziging ingediend over identiteitsfraude. De partijen zijn van mening dat het aantal delicten afgelopen jaren is toegenomen en deze cijfers de komende jaren alleen maar zullen stijgen en daarom willen partijen dat er strenger gestraft wordt. Identiteitsfraude was voor de wetswijziging op zich niet strafbaar en was alleen te bestraffen als er werkelijk een strafbaar feit mee gepleegd was. Met deze wijziging willen ze ervoor zorgen dat meer vormen strafbaar wordt gesteld en er harder wordt opgetreden tegen identiteitsfraude. De straf bedraagt maximaal 5 jaar of een geldboete uit de 5 de categorie. De boete is omhoog gegaan, namelijk van 72.000,- naar 81.000,-. 17 Voor de wetswijziging was identiteitsfraude alleen te bestraffen met artikel 225, 326, 231 of 232 van het wetboek van Strafrecht. Bij deze artikelen moest er gewacht worden tot er daadwerkelijk een strafbaar feit met de gegevens was gepleegd. Na de wetswijziging van 1 mei 2014 hoeft het slachtoffer daar niet meer op te wachten. Door de wetswijziging wordt het makkelijker gemaakt om alle vormen van identiteitsfraude aan te pakken. Er is geen nieuw artikel bij gekomen, maar aangepast. Artikel 231 van het wetboek van strafrecht is aangepast en verlengd en luidt nu als volgt: Artikel 231 1. Hij die een reisdocument of Nederlandse identiteitskaart valselijk opmaakt of vervalst, of een zodanig stuk op grond van valse gegevens doet verstrekken dan wel een aan hem of een ander verstrekt reisdocument of Nederlandse identiteitskaart ter beschikking stelt van een derde, met het oogmerk het door deze te doen gebruiken als ware het aan hem verstrekt, wordt gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste zes jaren of geldboete van de vijfde categorie. 2. Met dezelfde straf wordt gestraft hij die in het bezit is van een reisdocument of Nederlandse identiteitskaart waarvan hij weet of redelijkerwijs moet vermoeden, dat het vals of vervalst 14 http://jw.juridischwoordenboek.com/contentdefinition.asp?termrechtsgebiedid=1006582 15 http://www.wetrecht.nl/vervolging-of-geen-vervolging/ 16 Art. 12 Sv 17 http://www.volkskrant.nl/media/kamer-wil-identiteitsfraude-strafbaar-stellen~a3469414/ 16
is, dan wel opzettelijk gebruik maakt van een niet op zijn naam gesteld reisdocument of Nederlandse identiteitskaart. Artikel 231a [Treedt in werking per 01-05-2014] 1. Hij die biometrische kenmerken of biometrische persoonsgegevens valselijk opmaakt of vervalst met het oogmerk om deze als echt en onvervalst te gebruiken of te doen gebruiken in gevallen waarin die kenmerken of persoonsgegevens worden gebruikt voor het vaststellen van iemands identiteit, teneinde zijn identiteit te verhelen of de identiteit van een ander te verhelen of misbruiken, wordt gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste zes jaren of geldboete van de vijfde categorie. 2. Met dezelfde straf wordt gestraft hij die in gevallen waarin biometrische kenmerken of biometrische persoonsgegevens worden gebruikt voor het vaststellen van iemands identiteit, opzettelijk gebruik maakt van valse of vervalste biometrische kenmerken of biometrische persoonsgegevens als waren deze echt en onvervalst met het oogmerk om zijn identiteit te verhelen of de identiteit van een ander te misbruiken of opzettelijk gebruik maakt van biometrische kenmerken of biometrische persoonsgegevens van een ander met het oogmerk om de verdenking van een strafbaar feit op de ander of niet op hem te doen ontstaan. 3. Artikel 225, derde lid, is van overeenkomstige toepassing. Artikel 231b [Treedt in werking per 01-05-2014] Hij die opzettelijk en wederrechtelijk identificerende persoonsgegevens, niet zijnde biometrische persoonsgegevens, van een ander gebruikt met het oogmerk om zijn identiteit te verhelen of de identiteit van de ander te verhelen of misbruiken, waardoor uit dat gebruik enig nadeel kan ontstaan, wordt gestraft met een gevangenisstraf van ten hoogste vijf jaren of geldboete van de vijfde categorie. 18 In artikel 231a wordt gesproken over biometrische kenmerken of persoonsgegevens. Biometrie zijn lichaamskenmerken waaraan een persoon herkend kan worden. Hierbij kan gedacht worden aan stem, vingerafdruk of handtekening. 19 2.6 vervolging Sinds mei 2014 is het gemakkelijker geworden om strafrechtelijk op te treden tegen de verschillende vormen van identiteitsfraude. Door de wetswijziging is het niet alleen strafbaar als er gebruik wordt gemaakt van iemand zijn reisdocumenten van iemand anders gebruikt, maar ook als er gebruik wordt gemaakt van een rijbewijs of een vreemdelingendocument van iemand anders. Voor de wetswijziging was gewone fraude met identificerende persoonsgegevens nog niet afzonderlijk strafbaar gesteld. De reden hiervan was dat fraude een onderdeel was van de delictsomschrijving van artikel 326 van het wetboek van strafrecht oplichting, artikel 326a van het wetboek van strafrecht flessentrekkerij en artikel 283 e.v. van het wetboek van strafrecht bedreiging. Na de wetswijziging is het misbruik van identificerende persoonsgegevens en misbruik van reisdocumenten samengebracht onder artikel 231 van het wetboek van strafrecht. Zoals hierboven genoemd, staat er nu een straf op van maximaal vijf jaren of een geldboete uit de vijfde categorie. In artikel 23 van het wetboek van strafrecht staat: de vijfde categorie is een boete van 81.000,- 20 18 Blauwe VNW straf(proces)recht 2014/2015 19 http://www.encyclo.nl/begrip/biometrie 20 Art. 23 Sr 17
2.7 Opsporing De aanpak van identiteitsfraude draait voornamelijk om preventie. Het Nederlandse kabinet is van mening dat voorkomen beter is dan genezen. In de visie op de aanpak van identiteitsfraude van het kabinet staan 5 beleidslijnen beschreven over de aanpak van identiteitsfraude. De 5 richtlijnen zijn: 1. Gezonde weerstand tegen identiteitsfraude; Burgers moeten voorzichtig omgaan met hun persoonsgegevens. Daarnaast moeten de overheid en bedrijven elkaar waarschuwen voor fraudeurs. 2. Betrouwbare controles identiteitsfraude; Nederland digitaliseert, dit kan alleen als overheidsorganisaties de identiteit van burgers op de juiste momenten zorgvuldig controleren. Deze controles beschermen de burger tegen misbruik van hun identiteit. 3. Vroege ontdekking van identiteitsfraude; identiteitsfraude moet zo snel mogelijk worden ontdekt om erger te voorkomen. Verschillende partijen moeten daarom nauw met elkaar samenwerken. 4. Snelle hulp slachtoffers identiteitsfraude; Slachtoffers van identiteitsfraude moeten direct hun gegevens kunnen blokkeren, zodat fraudeurs niet nog meer schade kunnen aanrichten. Slachtoffers die dit niet alleen kunnen, moeten hulp krijgen van het CMI. 5. Identiteitsfraude is strafbaar; Sinds mei 2014 zijn alle denkbare vormen van identiteitsfraude strafbaar volgens het wetboek van strafrecht. 21 2.8 Wat is Marktplaats.nl? Marktplaats.nl, opgericht in 1999 in Emmeloord, is één van de populairste websites van Nederland die zich richt op rubriekadvertenties. Het is begonnen als een klein initiatief waar tweedehands spullen aanboden konden worden. Een jaar na oprichting is het overgenomen door Het Goed B.V. 22 Dit is een bedrijf dat gespecialiseerd is in tweedehands winkels. Vanaf dat moment is de website uitgegroeid tot een groot succes. Dagelijks bezoeken zo n 1,3 miljoen mensen de website en komen er gemiddeld 350.000 nieuwe advertenties op de website. De gehele website bevat op elk willekeurig moment ruim 9 miljoen advertenties. Dit zijn advertenties van zowel particulieren als bedrijven. Iedereen is vrij om, soms tegen een vergoeding, advertenties te plaatsen van kleding en speelgoed tot auto s, het enige wat nodig is, is een e-mailadres. 23 2.9 Jurisprudentie In de jurisprudentie vindt identiteitsfraude voornamelijk plaats in combinatie met oplichting. Zoals eerder is aangegeven, vindt identiteitsfraude op vele verschillende manieren plaats. 2.9.1 ECLI:NL:GHSHE:2013:2647 Deze uitspraak is een hoger beroep bij het gerechtshof en gaat over acht oplichtingen en twee pogingen tot oplichting van filialen van ING bank middels identiteitsfraude. De verdachte heeft bij meerder filialen van de ING Bank geprobeerd geld op te nemen. Hij toonde hierbij aangiftes van de vermissing van een portemonnee en legitimatie. De verdachte deed deze aangiftes zelf en gaf zich uit voor het slachtoffer. Zodoende stonden deze aangiftes op naam van slachtoffers en de verdachte deed zich voor als het slachtoffer, terwijl hij dit natuurlijk niet was. De uitspraak is gegrond op de artikelen 33, 33a, 45, 57, 63 en 326 van het Wetboek van Strafrecht. De verdachte heeft een gevangenisstraf van 18 maanden gekregen. 24 21 http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/identiteitsfraude/aanpak-identiteitsfraude 22 http://www.marktplaats.nl/i/help/over-marktplaats/marktplaats-geschiedenis.dot 23 http://www.marktplaats.nl/i/help/over-marktplaats/ 24 Http://uitspraken.rechtspraak.nl/inziendocument?id=ECLI:NL:GHSHE:2013:2647&keyword=identiteitsfraude. 18
2.9.2 ECLI:NL:RBNNE:2013:2415 Deze uitspraak gaat over oplichting van internet. De verdachte heeft daarna een valse aangifte gedaan van identiteitsfraude om zijn schuld te verhullen. De oplichtingen vonden plaats via Marktplaats.nl en de verdachte gebruikte hiervoor een valse naam. De verdachte kreeg een gevangenisstraf van 9 maanden en daarnaast meerder schadevergoedingen te betalen aan de slachtoffers. 25 2.10 In hoeverre is identiteitsfraude op Marktplaats.nl te bestrijden? Een groot gedeelte van de transacties die via Marktplaats.nl plaatsvinden verlopen goed, de goederen/diensten worden geleverd en de prijs wordt betaald. Maar er is ook een klein gedeelte verkopers die de afspraken niet nakomen. Om hier geen slachtoffer van te worden heeft Marktplaats een vijftal gouden tips op de website geplaatst en daarnaast geven ze als advies: doe online niets wat u in het dagelijks leven ook niet zou doen! 1. Laat uw gezonde verstand spreken: als iets te mooi lijkt om waar te zijn, dan is dat meestal ook zo. 2. Bekijk hoe lang de verkoper actief is op Marktplaats.nl, check zijn andere advertenties en maak persoonlijk contact. 3. Controleer de verkoper: Google zijn gegevens en check telefoon en bankrekeningnummer via het Meldpunt internetoplichting. 4. Betaal het product via PayPal en uw aankopen zijn in veel gevallen onbeperkt beschermd. 5. Wees alert bij kopers en verkopers uit het buitenland en gebruik geen (anonieme) betaalmethoden als Western Union. 26 Mocht iemand ondanks deze tips toch opgelicht worden, dan kan die persoon op Marktplaats.nl een link vinden naar de website van de politie om aangifte te doen. Mocht een consument worden opgelicht op Marktplaats.nl dan moet hij altijd als eerste aangifte doen bij de politie. Na de aangifte geeft de politie, Marktplaats.nl de informatie die zij nodig hebben om maatregelen te kunnen treffen. Bij maatregelen kan er gedacht worden aan het verwijderen van de betreffende advertentie of het blokkeren van het account van de oplichter. Meer dan maatregelen mag Marktplaats.nl ook niet doen. 27 2.10.1 Algemene voorwaarden van Marktplaats.nl In de algemene voorwaarden van Marktplaats.nl is het volgende te vinden over de maatregelen die Marktplaats.nl treft, hier staat namelijk het volgende beschreven: Voor uw veiligheid en om misbruik tegen te gaan worden e-mailadressen afgeschermd door Marktplaats.nl. Uw reactie op een advertentie en eventuele vervolgberichten tussen koper en adverteerder worden via de servers van Marktplaats.nl verzonden. Voor het melden van illegale en inbreuk makende advertenties, beledigende inhoud en andere problemen verzoeken wij u gebruik te maken van het Meld aan Marktplaats-systeem; zo kunnen wij er samen voor zorgen dat de site zo schoon en veilig mogelijk blijft. Klachten omtrent oplichting kunt u melden via ons Contactformulier. Indien wij aanwijzingen en/of klachten van andere gebruikers ontvangen of om andere redenen van mening zijn dat een bepaalde Gebruiker niet handelt in overeenstemming met de wet en/of de 25 Http://uitspraken.rechtspraak.nl/inziendocument?id=ECLI:NL:RBNNE:2013:2415&keyword=identiteitsfraude. 26 http://statisch.marktplaats.nl/help/veilighandelen/veilighandelen-checklist.html 27 https://www.mijnpolitie.nl/mio/meldpunt_internetoplichting_samenwerking.pdf 19
Gebruiksvoorwaarden en/of het Privacy beleid, dan kunnen wij indien wij daartoe aanleiding zien om veiligheidsredenen en ter bescherming van onze gebruikers onder meer de onderstaande maatregelen treffen. Marktplaats.nl kan deze maatregelen ook treffen indien u op onredelijke wijze gebruik maakt van de Website, bijvoorbeeld indien uw gebruik andere gebruikers hindert of de goede werking van de Website verstoort: a. Marktplaats.nl kan de desbetreffende Gebruiker uitsluiten van de diensten van Marktplaats.nl of bepaalde functionaliteiten voor deze Gebruiker beperken. U kunt hier denken aan bijvoorbeeld schorsing van het account van de betreffende Gebruiker, het verwijderen van beoordelingen, het beperkt kunnen plaatsen van advertenties of reacties; en/of b. Marktplaats.nl kan een of meerdere Advertenties van de Gebruiker verwijderen zonder restitutie van het door Gebruiker betaald bedrag. Marktplaats.nl kan in het kader van de bovengenoemde maatregelen de persoonsgegevens van de betrokkenen verwerken. Indien daartoe aanleiding is kan Marktplaats.nl binnen de grenzen van de wet, de persoonsgegevens van de betrokkenen doorgeven, bijvoorbeeld aan de politie. Hoe dit in zijn werk gaat staat verder omschreven in ons Privacy beleid. 28 28 http://www.marktplaats.nl/i/help/over-marktplaats/voorwaarden-en-privacybeleid/algemenegebruiksvoorwaarden_okt_2013.dot#illegale 20
3 Resultaten In dit hoofdstuk worden de belangrijkste resultaten van het kwalitatieve onderzoek beschreven. De resultaten zijn onderverdeeld in 3 delen. Allereerst gaat deel 1 over digitale identiteitsfraude, vervolgens gaat deel 2 over de opsporing van digitale identiteitsfraude. Tenslotte gaat deel 3 over de vervolging van identiteitsfraude. Deel 1: identiteitsfraude: 3.1 Digitale identiteitsfraude De Officier van Justitie, (Gerben Wilbrink), gaf de volgende omschrijving van identiteitsfraude: identiteitsfraude is het opzettelijk plegen van een strafbaar feit door middel van iemand anders zijn identiteit, door zo zelf achter de schermen te blijven. Identiteitsfraude op Marktplaats.nl is een toenemend probleem, jaarlijks komen er steeds meer meldingen over binnen bij de instanties. Een paar jaar geleden was bijvoorbeeld skimming heel populair onder de crimineel. Skimming is het onrechtmatig kopiëren van bankgegevens uit de magneetstrip of het afkijken van de pincode van iemand anders. 29 Dit probleem werd alleen zo groot, dat banken nieuwe bankpassen hebben ontwikkeld en hun pinautomaten beter hebben beveiligd, dat de techniek skimming vrijwel onmogelijk maakt [BIJLAGE VI p.33] Criminelen en de instanties spelen in feite een kat-en-muisspel. Wanneer iets onmogelijk wordt gemaakt, vinden de criminelen wel weer wat anders om geld mee te verdienen. En tegenwoordig wordt dat veel gedaan door digitale identiteitsfraude. Deze digitale identiteitsfraude komt in veel verschillende vormen voor, maar het onderzoek richt zich alleen op de identiteitsfraude op Marktplaats.nl. [BIJLAGE VI p.35] Identiteitsfraude op Marktplaats.nl komt veel voor, dit komt omdat het op Marktplaats.nl vaak gaat om kleine bedragen en mensen daardoor vaak te goed van vertrouwen zijn. Het OM krijgt regelmatig meldingen binnen van de politie en meldpunt internet en oplichting uit Haarlem, hieruit kan worden gehaald dat er dagelijks nieuwe meldingen bij die instanties binnen komen. Om het vervolgens op te sporen en te vervolgen is het van groot belang dat alle instanties (politie, Marktplaats.nl, meldpunt internet en oplichting en het OM) goed met elkaar samenwerking en makkelijker gegevens verspreiden. [BIJLAGE VI p.34] Het dadersprofiel dat kan worden gegeven over de plegers van identiteitsfraude op Marktplaats.nl is man, met de leeftijd van 20 tot 40 jaar. Overige kenmerken of opleidingsniveau is heel divers. Ook het slachtoffers profiel is heel divers. Iedereen kan slachtoffer raken van identiteitsfraude. [BIJLAGE VI p.35] Deel 2: Opsporing: 3.2 Opsporing digitale identiteitsfraude op Marktplaats.nl Het proces van opsporing van identiteitsfraude op Marktplaats.nl verloopt als volgt: Stap 1: melding: De bal begint te rollen door een melding, als deze al binnenkomt. Veel daders komen er ongestraft mee weg omdat er geen aangifte wordt gedaan. Van de half miljoen mensen die slachtoffer worden van online identiteitsfraude, doen slechts 43.000 mensen aangifte. Het merendeel hoort hierna nooit meer iets over deze aangifte 30.[BIJLAGE I p.28] 29 https://www.politie.nl/themas/skimming.html 30 Boere, Web van oplichters 2015, p. 27. 21
Slachtoffers die er wel voor kiezen om aangifte te doen, kunnen dit bij verschillende organisaties doen, namelijk: bij de politie, meldpunt internet en oplichting of bij Marktplaats.nl zelf. Marktplaats.nl zelf heeft een speciaal team, bestaande uit 24 mensen, die de website in de gaten houden om fraudeleuze advertenties op te sporen en te verwijderen. Per dag verwijderen zij gemiddeld 35 advertenties van de website, dit is 0,01% van alle advertenties die dagelijks worden geplaatst 31. [BIJLAGE I p.28] Stap 2: is er sprake van een incident of oplichting?: Organisaties die de aangiftes binnenkrijgen spelen deze vervolgens door naar het Openbaar Ministerie. Het Openbaar Ministerie maakt vervolgens een onderscheid tussen incidenten (een enkel geval) en oplichting (meervoudig). Bij voorkeur nemen ze alleen zaken van oplichting in behandeling. Stap 3: is er sprake van opzet?: Om oplichting te kunnen bestraffen moet er sprake zijn van opzet. Het Openbaar Ministerie moet daarom onderzoeken of er sprake is van opzet, wil het overgaan op vervolging. [BIJLAGE VI p.34] Stap 4: bewijzen verzamelen: Is er daadwerkelijk sprake van opzet dan is het belangrijk dat er bewijs wordt verzameld die dit kan bewijzen. Ze kunnen dit op verschillende manieren doen, bijvoorbeeld door een tap op de telefoon te doen, bankafschriften, in de bosjes te gaan liggen bij het huis of de politie gaat undercover en doet zich voor als een geïnteresseerde koper. Bij dat laatste geval zal alles worden opgenomen en dient dat als bewijs in de rechtbank. [BIJLAGE VI p.34] Bij professionele oplichting op Marktplaats.nl zit er vaak een hele organisatie achter. Het is dan belangrijk om zo hoog mogelijk in de piramide van die organisatie te komen. Dit heeft vaak tijd nodig, omdat de mensen in de top zoveel mogelijk buiten beeld blijven. De onderste persoon is vaak snel te pakken. Dit is de zogenaamde money-mule. Dit is de persoon die zijn bankrekening tot beschikking stelt of waarvan tijdelijk het pasje van mag worden gebruikt, in ruil voor bijvoorbeeld 100 euro. Deze zijn makkelijk te pakken, omdat hun naam snel in beeld komt of zijn in beeld komen bij een pinautomaat. Natuurlijk wil het OM deze mensen ook vervolgen, maar zij hebben meer interesse in de grote mensen omdat daarmee het probleem dan daadwerkelijk stopt. [BIJLAGE VI p.34] Stap 5: arrestatie: Als al het bewijs rond is, gaat de politie over op arrestatie. Deel 3 3.3 Vervolging digitale identiteitsfraude op Marktplaats.nl Identiteitsfraude heeft geen eigen wetsartikel in het wetboek van strafrecht, maar is wel degelijk strafbaar. Er wordt gekeken naar het delict waar het succesvolst mee kan worden vervolgd. In het geval van identiteitsfraude op Marktplaats.nl is dit oplichting. Oplichting is namelijk het gemakkelijkst te bewijzen. Voor oplichting staat een gevangenisstraf van maximaal 5 jaar of een geldboete uit de 5 de categorie. In de praktijk wordt er vaak veroordeeld met een gevangenisstraf van de 2 tot 3 jaar en bij veelvoudige oplichting wordt de straf 5 jaar. [BIJLAGE VI p.34] 31 Boere, Web van oplichters 2015, p. 27. 22