Leven met een verhoogde kans op hart- en vaatziekten

M. Rubens en E. Wesseling Leven met een verhoogde kans op harten vaatziekten Houten 2012

2012 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media, Houten Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voor af gaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j 0 het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschul digde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofd dorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. ISBN 9789031387366 NUR 863 Ontwerp omslag: Bayards Ontwerpers, Amsterdam Ontwerp en opmaak binnenwerk: Designworks, Breda Cartoons: Marcel Jurriëns, Boxtel Omslagfoto: Frits de Beer/Hollandse Hoogte Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus 246 3990 GA Houten www.bsl.nl

Auteurs en redacteuren Auteurs Drs. M. Rubens Huisarts en huisartsopleider te Schijndel en kaderhuisarts harten vaatziekten. Mw. drs. E. Wesseling Huisarts en huisartsopleider te Roosendaal en kaderhuisarts harten vaatziekten. Tevens verbonden aan de afdeling Huisartsgeneeskunde van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Redacteuren Prof. dr. M.E. Numans Huisarts te Utrecht, tevens verbonden aan de afdeling Huisartsgeneeskunde VU medisch centrum, Amsterdam, en aan het Julius Centrum van het UMC Utrecht. Dr. H.J. Schers Huisarts te Lent, tevens verbonden aan de afdeling eerstelijnsgeneeskunde, UMC St Radboud Nijmegen. Dr. P.H.G.M. Soons Medisch psycholoog in het St Annaziekenhuis in Geldrop, tevens verbonden als universitair hoofddocent aan het departement Medische Psychologie en Neuropsychologie van de universiteit van Tilburg.

Woord vooraf Het zal je maar gebeuren Word je overvallen door een hartinfarct of een herseninfarct. Als een donderslag bij heldere hemel ziet de wereld er ineens helemaal anders uit. Ziekte en weer herstellen bepalen ineens de kleur van de dag. Maar was die hemel wel zo helder? Pakten zich niet al eerder donkere wolken samen aan de hemel? Was dit te voorzien, uit te stellen, of misschien zelfs te voorkomen? Dit boek gaat over harten vaatziekten en de risicofactoren die kunnen leiden tot deze harten vaatziekten. Want ook al kan een hartinfarct of een herseninfarct bijzonder onverwacht optreden, er zijn veel omstandigheden die de kans op dergelijke ziekten kunnen vergroten. Wat zijn harten vaatziekten en om welke risicofactoren gaat het? Wat betekenen die risico s voor je, zorgen ze voor beperkingen in je dagelijks leven? En nog belangrijker: wat kun je eraan doen om die risico s terug te dringen? Hart- en vaatziekten komen veel voor en zijn de belangrijkste oorzaak van overlijden in Nederland. Dagelijks sterven in Nederland 109 mensen aan een hart- of vaatziekte en worden er 1000 mensen voor opgenomen in het ziekenhuis. Risicofactoren zien we overal in de samenleving. Denk aan roken, hoge bloeddruk, ongezonde voeding, hoog cholesterol en overgewicht. Vooral deze laatste factor neemt, letterlijk en figuurlijk, grote vormen aan. Veel mensen realiseren zich niet dat ze risicofactoren voor harten vaatziekten met zich mee dragen. Mogelijk zullen ze zich herkennen in de levensloop van de fictieve patiënt Maarten Leeflang, waarmee elk hoofdstuk van dit boek begint. Aan de hand van deze patiënt worden

8 LEVEN MET EEN VERHOOGDE KANS OP HART- EN VAATZIEKTEN in zes hoofdstukken de ins en outs van leven met een verhoogde kans op harten vaatziekten besproken. In hoofdstuk 1 maakt de lezer kennis met de meest voorkomende harten vaatziekten en de risicofactoren. Hoofdstuk 2 gaat in op de oorzaak van harten vaatziekten en de manier waarop deze ontstaan. Hoofdstuk 3 vertelt hoe om te gaan met de risicofactoren en laat zien waar ze toe kunnen leiden op korte en lange termijn. In hoofdstuk 4 worden de consequenties geschetst die een hart- of vaatziekte kan hebben voor familie, omgeving en werk. Hoofdstuk 5 gaat over mogelijke behandelingen en in hoofdstuk 6 tenslotte komen eventuele beperkingen en bijwerkingen van medicatie aan de orde en wordt besproken hoe zinvol het is om de leefstijl te veranderen. Leven met risicofactoren voor hart- vaatziekten is vooral een verhaal over preventie. Het is beter om een hartinfarct, een herseninfarct of verstopte bloedvaten in de benen te voorkomen dan om ze te genezen. En als deze ziekten onverhoopt zijn opgetreden, gaat het er juist weer om erger te voorkomen. Veel risicofactoren hebben te maken met leefstijl. Optreden tegen de risicofactoren betekent dan ook in veel gevallen een verandering van leefstijl. Stoppen met roken, gewichtsreductie, gezonde voeding en lichaamsbeweging zijn de allerbelangrijkste ingrediënten van deze leefstijlverandering. Soms aangevuld met medicamenteuze behandeling tegen hoge bloeddruk of een te hoog cholesterol. De patiënt zelf is dan ook de belangrijkste speler bij de aanpak van de risicofactoren. Zijn of haar motivatie speelt daarbij een doorslaggevende rol. Dit boek is geschreven om deze patiënt te informeren over harten vaatziekten en risicofactoren, maar vooral ook om hem of haar te motiveren om te streven naar een leefstijl waarbij het risico op harten vaatziekten zo klein mogelijk is. Daarnaast is het boek ook WOORD VOORAF

WOORD VOORAF 9 geschreven om behandelaars en begeleiders informatie te bieden waarmee zij hun behandeling en benadering van de patiënt kunnen optimaliseren. Max Rubens Ester Wesseling

Woord vooraf van de redactie De bedoeling van de reeks Leven/Omgaan met... is om lezers in begrijpelijke taal te informeren over ziektes en aandoeningen waarmee ze in hun leven geconfronteerd kunnen worden. Ook kan de serie gespreksstof leveren voor het contact met hulpverleners. Alle delen van deze serie zijn op dezelfde manier opgebouwd. Eerst worden de aard en oorzaak van een ziekte beschreven. Daarna wordt aandacht besteed aan de invloed die de ziekte heeft op het dagelijkse leven van de patiënt en dat van zijn of haar partner, huisgenoten of gezin. Ook wordt steeds duidelijk beschreven wat de patiënt en/of de familieleden in de spreekkamer van huisarts en specialist kunnen verwachten. Tot slot wordt beschreven wat patiënten en familie zelf kunnen doen, zowel voor- als nadat zij het medische circuit hebben geraadpleegd. In dit deel gaat het niet zo zeer over een ziekte, als wel over factoren die de kans op een ziekte vergroten. Dit deel gaat immers over risico factoren voor harten vaatziekten. Interessant voor mensen die er zelf mee te maken hebben, maar ook voor verpleegkundigen, paramedici en artsen bevat dit boek veel lezenswaardige informatie. De redactie is verheugd dat de auteurs van Leven met een verhoogde kans op harten vaatziekten er uitstekend in geslaagd zijn om deze ingewikkelde materie in begrijpelijke taal toegankelijk te maken. De lezer zal zichzelf kunnen herkennen in de beschrijvingen en voorbeelden die de auteurs geven. De stand van de wetenschap komt uitgebreid aan bod en veel vragen worden beantwoord: Wat betekent het om een extra risico te lopen? Wie lopen er risico? Wat mag ik wel en niet doen met een verhoogd risico? Tot wie kan ik me wenden?

12 LEVEN MET EEN VERHOOGDE KANS OP HART- EN VAATZIEKTEN De redactie denkt dat dit boek zijn weg zal vinden naar talrijke lezers. Een groot deel van de Nederlandse bevolking heeft immers te maken met een verhoogd risico op harten vaatziekten. Uiteraard stellen wij ons graag open voor suggesties voor verbetering, of voor andere opmerkingen die lezers willen maken. Wij wensen hen in ieder geval veel leesplezier. De redactie, zomer 2012 WOORD VOORAF VAN DE REDACTIE

Inhoud Auteurs en redacteuren 5 Woord vooraf 7 Woord vooraf van de redactie 11 1 Is er iets met me aan de hand? 17 1.1 Wat zijn harten vaatziekten? 18 1.1.1 Hartziekten 18 1.1.2 Vaatziekten 20 1.2 Risicofactoren 23 1.2.1 Niet-beïnvloedbare risicofactoren 23 1.2.2 Beïnvloedbare risicofactoren 27 1.3 Risicoprofiel 35 1.4 Zelf berekenen 37 2 Hoe ontstaan harten vaatziekten 38 2.1 Atherosclerose 40 2.2 Stolling 43 2.3 Het hart 45 2.4 Vaatziekten 49 2.5 Invloed van de risicofactoren 51 2.6 Wereldwijde epidemie 51 3 Wat staat me te wachten? 53 3.1 Risicodenken 54 3.2 Beloop van harten vaatziekten op korte en lange termijn 59 3.2.1 Beloop van hartziekten 59 3.2.2 Beloop van vaatziekten 61 3.2.3 Verandering van risico 63

14 LEVEN MET EEN VERHOOGDE KANS OP HART- EN VAATZIEKTEN 4 Wat betekenen de risicofactoren voor mijn omgeving? 67 4.1 De patiënt en zijn familie 68 4.1.1 Risicofactoren en familie 69 4.1.2 Hartinfarct 70 4.1.3 Herseninfarct 73 4.2 De patiënt en zijn werk 75 5 Welke behandelingen zijn er? 78 5.1 Bewustwording 79 5.2 Motiveren 79 5.3 Individueel behandelplan en zelfmanagement 80 5.4 Niet-medicamenteuze behandeling 81 5.5 Medicamenteuze behandeling 84 5.5.1 Bloeddrukverlagende medicatie: antihypertensiva 85 5.5.2 Cholesterolverlagende middelen 86 5.5.3 Bloedverdunners 88 5.5.4 Stoppen-met-rokenmedicatie 89 5.6 Behandeling hart- of vaatziekte 92 5.6.1 Angina pectoris 92 5.6.2 Hartinfarct 93 5.6.3 Herseninfarct 94 5.6.4 TIA 96 5.6.5 Vernauwing van de bloedvaten (perifeer arterieel vaatlijden) 97 5.6.6 Verwijding lichaamsslagader (aneurysma aortae) 98 5.6.7 Diabetes mellitus 98 5.7 Organisatie van zorg 99

INHOUD 15 6 Hoe nu verder? 101 6.1 Gezond leven 102 6.2 Leven met een hart- of vaatziekte 104 6.2.1 Leven met een hartziekte 104 6.2.2 Leven met een herseninfarct 105 6.2.3 Leven met een vaatziekte 106 Adressen en websites 108 Over de auteurs 113 Register 114