Architectonische uitgangspunten

Architectonische uitgangspunten Architectonische uitgangspunten voor ontwikkeling nieuwbouw Burgemeester Krijgerplein Bijlage bij Ontwerp Beeldkwaliteitsplan nieuwbouw Burgemeester Krijgerplein

07-02-2017 Adema Architecten 2

Inleiding Het voor u liggende document bevat de architectonische uitgangspunten voor ontwikkeling van het bouwblok aan de oostzijde van het Burgemeester Krijgerplein. Daarnaast bevat het document een analyse van de architectonische karakteristiek van de situatie rond 1880 in dit gebied. Het document is als volgt ingedeeld: 1. Analyse architectonische karakteristiek a. Omschrijving karakteristiek historische structuur plangebied in 1880 b. Omschrijving karakteristiek historische straatwanden c. Omschrijving karakteristiek Lemmer d. Omschrijving huidige situatie 2. Architectonische uitgangspunten a. Beschrijving opzet nieuwe plattegrond b. Beschrijving opzet nieuwe gevelwanden 3

ANALYSE ARCHITECTONISCHE KARAKTERISTIEK Afbakening analyse gebied De noordgrens ligt aan de Vissersburen, de westgrens aan het Burgemeester Krijgerplein, de zuidgrens ligt deels aan de Schans. De oostgrens van het bouwblok grenst aan het Achterom. De afbakening van het analysegebied is zichtbaar gemaakt op afbeelding 1. Afb. 1; Afbakening analysegebied 4

Omschrijving karakteristiek historische structuur plangebied in 1880 De verkaveling (zie afbeelding 2) van het bebouwingsblok aan de oostzijde van het Burgemeester Krijgerplein bestond rond 1880 uit meerdere bouwmassa s van verschillende afmetingen. Door deze bouwmassa s heen liep een steeg. Dit was het zogenaamde Achterom, en kwam uit op de voormalige Markt. Van de verschillende panden waren er vier panden georiënteerd op het Burgemeester Krijgerplein en waren er drie georiënteerd op de Vissersburen. De meeste panden hadden hun achter ontsluiting aan de steeg. De naam van deze steeg geeft dit ook al min of meer aan. Maar er waren ook panden die hun voorkant aan het Achterom hadden. In een wirwar van straatjes en steegjes woonden destijds zoveel mensen, merendeels vissers en kooplui, dat het in onze plaats een bekende uitdrukking was: "it heale Lemmer wennet yn 't Achterom". Zie foto achterom met zicht op kerk. Afb. 2; Achterom met zicht op kerk 5

Afb. 3; Historische verkaveling van het Burgemeester Krijgerplein, kadastrale kaart 1811-1832 Ook zijn er zo nu en dan panden die hun front aan deze steeg hadden. Enkele panden aan de noordzijde van het plangebied hadden een tuintje. Zowel aan de Markt als aan de Vissersburen is sprake van een sterke aaneengesloten stedenbouwkundige wand. Aan de Markt is sprake van één doorbreking van deze wand. Daar waar voorheen het Achterom was. De verschillende panden hebben allen een duidelijke eigen identiteit. De eigen identiteit komt tot stand doordat bij alle panden sprake is van verschillen in hoogte, breedte, vormgeving, kapvorm, raamindeling en detaillering. De twee noordwestelijke panden aan het huidige Burgemeester Krijgerplein vormden hierop een uitzondering. Bij deze panden is de kapvorm en vormgeving van de schoorsteen identiek. De hellingshoek van de twee kappen lijkt echter anders te zijn. Door het sterke eigen karakter van heel Lemmer en van dit gebied is er voor gekozen de individuele architectonische kenmerken van de historische wanden aan de Oude Markt en de Vissersburen te beschrijven. 6

3 3 Omschrijving karakteristiek historische straatwanden De diverse individuele karakters van de panden worden beschreven door ze te groeperen per straatwand. In het geval van het Burgemeester Krijgerplein, de Schans en de Vissersburen wordt een beschrijving per gebouw gegeven. Bij de Achterom wordt volstaan met een omschrijving van de straatwand. Ook wordt de architectonische karakteristiek van het ensemble beschreven. Onderstaande afbeelding geeft de kadastrale situatie uit 1832 weer. De genummerde panden corresponderen met die in de beschrijvingen. 2 1 1 11 10 9 8 7 3 5 4 6 Afb. 4; Kadastrale kaart 1832 3 Burgemeester Krijgerplein Afb. 5; Burgemeester Krijgerplein Er is sprake van een sterke straatwand met diverse kappen. Het linker pand staat visueel iets los van het aanliggende pand. Ook vertonen de kappen van het koopmanshuis en de bakkerij in de detaillering sterke overéénkomsten. De bebouwing aan het burgemeester Krijgerplein bestond uit vier verschillende panden. Hieronder wordt per bouwblok een aantal kenmerken genoemd. Van links naar rechts is er sprake van de volgende functies: 7

1. Koopmanshuis Winkel- en woonhuis met magazijn Symmetrische gevelindeling Plint met geboogde drieruitsvensters Natuurstenen sokkel Breed schilddak Forse hoekschoorstenen Dubbele driezijdige bekroonde dakkapel, beginnend in de dakgoot Gedecoreerde daklijst Afb. 6; Koopmanshuis 2. Bakkerij Natuurstenen sokkel Breed schilddak Karakteristieke hoekschoorstenen Dubbele dakkapel, beginnend in de dakgoot Forse kroonlijst Gedecoreerde daklijst 3. Vleeshouwerij Plint met winkelfunctie Brede vensters in plint Zadeldak met zijwaartse oriëntatie Sierlijk gedecoreerde dakkapel, beginnend in de dakgoot Rijk gedecoreerde klokgevel met aanzetkrullen en kuifstuk, voorzien van uurwerk Afb. 7; Bakkerij 4. Grutterij (Supermarkt) Onderscheidene plint qua materialisatie Natuurstenen sokkel Afgevlakt schilddak met dakkapel Sterk symmetrische gevelindeling Forse kroonlijst Verticale vensters 1 e laag Kleinere vensters 3 e laag Drie lagen met kap Afb. 8; Vleeshouwerij Afb. 9; Grutterij 8

Schans Afb. 10 Afb. 11 Afb. 12; stedenbouwkundige structuur voor 1880 De huidige Schans doorsnijdt de vroegere stedenbouwkundige structuur. Voor 1880 waren er smalle stegen en daarna is de doorbraak gemaakt. Dit zorgde voor een ongebruikelijke plattegrond voor het hoekpand. De voorgevel van deze woning staat aan deze doorsnijding. Hierdoor is een vreemde bouwvorm ontstaan. 5. Hoekwoning met Burgemeester Krijgerplein 1 bouwlaag hoog met kap Bouwvorm word gevormd door de straat Kap gaat mee met de lijn van de straat. Voorgevel ligt aan de doorsnijding van de Schans Smalle kroonlijst Sobere dakkapel Afb. 13; Hoekwoning 6. Brood, koek en banketbakkerij 1 bouwlaag hoog met kap Schildkap bekroont met schoorstenen op de knooppunten Classicistisch lijst om dakkapel Classicistisch lijst om deur Brede kroonlijst met reclametekst Afb. 14; Brood, koek en banketbakkerij 9

Achterom Aan het Achterom bevinden zich zoals de naam aangeeft een amorfe, gegroeide structuur met voor, -achter en zijkanten. veelal de achterzijden van de bebouwing. Het Achterom was een smalle straat, dat als een volwaardige woonstraat functioneerde. Ook stonden hier een aantal bijgebouwen. Afb. 15;Schilderij van de Achterom van Lammert Sloothaak Afb. 16;het Achterom Afb. 17; Zicht op kerk, vanaf het Achterom 10

Vissersburen Ook aan de Vissersburen was er sprake van een groot verschil in hoogte en kapvorm. De gevelwand geeft een gedifferentieerd architectuurbeeld. Er was sprake van verschillende eigenaren, maar de kap vormt één geheel met de kap van de koopmanswoning aan het huidige Burgemeester Krijgersplein. Deze wordt enkel onderbroken door de verhoogde topgevel van het pakhuis in het centrum van de gevelwand. Van links naar rechts is er sprake van de volgende functies: 7. Afb 18; Vissersburen Afb 19; Vissersburen met Lemster Rien 7. Stal en wagenhuis Lage goot Kenmerken van een boerderij-typologie, hallenhuisboerderij 8. Woonhuis 1 bouwlaag met kap Smalle kroonlijst Middelgrote vensters Enkele driezijdige bekroonde dakkapel, beginnend in de dakgoot Voordeur aan de linkerkant 9. Woonhuis 2 bouwlagen met zadeldak Kap en kroonlijst vormen 1 geheel met koopmanswoning en aanliggende buurpanden Gedecoreerde daklijst Symmetrische gevelopbouw met voordeur in het midden Aan weerskanten kleinere vierkante vensters Gevelankers 10. Pakhuis 2 bouwlagen met zadeldak Bovenste bouwlaag steekt door de daklijst Gedecoreerde daklijst Symmetrische gevelopbouw met voordeur in het midden Aan weerskanten kleinere vierkante vensters Gevelankers Natuurstenen sokkel 11. Woning Symmetrische gevelindeling Plint met geboogde drieruitsvensters Natuurstenen sokkel Nokschoorsteen 11

Metselwerk en gootlijst ligt iets naar voren t.o.v. buurpanden Kap en kroonlijst vormen 1 geheel met koopmanswoning en aanliggende buurpanden 12

Omschrijving karakteristiek Lemmer Er zijn een aantal architectonische uitingen welke historisch gezien bovengemiddeld lijken voor te komen in Lemmer, en kunnen worden aangeduid als kenmerkend voor Lemmer. Het betreft de volgende architectonische uitingen: - Topgevel met tuit en topgevel met dubbele tuit. - Vlaamse dakkapel in de vorm van een klok. Topgevel met dubbele tuit. De topgevel met dubbele tuit is historisch gezien ook een element welke veel voor kwam in Lemmer. Dit houd in dat er twee topgevels met tuit in elkaar overlopen. Afb 20, 21 en 22; Lemster voorbeelden van de topgevel met tuit en topgevel met dubbele tuit 13

Vlaamse dakkapel in de vorm van een klok. Een element welke voorheen veel voor kwam in Lemmer is de zogenaamde vlaamse dakkapel met een bekroning in de vorm van een klok. Een vlaamse dakkapel is een dakkapel welke eigenlijk doorloopt in het gevelvlak. De kroonlijst scheidt de gevel van het dakkapel. Vervolgens wordt deze bekroond met een kleine uitvoering van de klokgevel. Een erg mooi exemplaar is in Lemmer terug te vinden boven Herberg de Wildeman. Omschrijving huidige situatie Afb. 23,24,25 en 26; Lemster voorbeelden van de vlaamse dakkapel in klokvorm 14

Omschrijving huidige situatie De huidige situatie geeft evenals het beeld rond 1880 van vele verscheidenheid in bebouwing. Veelal 1 tot 2 lagen hoog. De kappen aan het plein zijn veelal zadeldaken en zadeldaken welke gecombineerd zijn met een plat dak. De kappen zijn veelal voorzien van een dakkapel, welke veelal ook gedecoreerd is. De bebouwing in vele gevelwanden staat al sinds de 19 e eeuw en heeft vaak ook nog dit historische karakter. Dit komt veelal naar voren door de duidelijk aanwezige kroonlijst en de raamindeling. De bebouwing aan het plein is veelal wat statiger van karakter. Veel van de aanwezige bebouwing word bekroond met een schoorsteen of een enkele keer met puntvormige versiersels op de hoekpunten van het dak. De westelijke, noordelijke en zuidelijke pleinwanden zijn redelijk heldere wanden. (zie afbeelding 22, 24 en 25) De oostelijke pleinwand is op dit moment niet helder gedefinieerd. Je kijkt dan ook tegen de zijkant van bebouwing aan. Afb. 27; Schets huidige situatie Wat opvalt aan de schets van de huidige situatie (zie afbeelding 21) is dat vele kappen van bebouwing haaks op de straat staan. Uitzondering is de westwand, waar de bouwblokken lijken te zijn doorsneden door de straat. Hier is er sprake van brede dakschilden aan de pleinzijde. Ook aan het kappenplan kan je zien dat er aan de oostzijde een hiaat in de structuur is. Dit komt door het ontbreken van bebouwing op de plaats van het oude gemeentehuis. Het is wenselijk deze stedenbouwkundige structuur alhier aan te helen. 15

Afb. 28; Zicht vanaf het begin van de Schans richting Achterom Afb. 29; Zicht vanaf begin Schans richting oostzijde plein Afb. 30; Zicht vanaf Vissersburen richting westzijde plein Afb. 31; Zicht vanaf de Nieuwburen richting Schans 16

ARCHITECTONISCHE UITGANGSPUNTEN Om de historische structuur te herstellen en een plein te vormen is het nodig een nieuwe gevelwand aan de oostzijde te maken. Op basis van de voorgaande analyse van de historische architectuur zijn architectonische uitgangspunten voor de nieuwbouw geformuleerd. Deze komen naar voren in dit deel van het document. Ook zullen de welstand en ontwikkelcriteria benoemd worden. Beschrijving opzet nieuwe plattegrond Afb. 32; Een schets van het plangebied. Als architectonische uitgangspunten gelden: - Het terugbrengen van de Achterom (steeg) in het verlengde van het huidige Achterom - Het toepassen van verschillende bouw- en goothoogten zodat er sprake is, of sprake lijkt te zijn van individuele gebouwen. - Aan de Schans is er sprake van een voorgevel, of wel het uiterlijk van een voorgevel. - Het beeld aan het Burgemeester Krijgerplein bestaat visueel uit vier individuele gebouwen. - De voorgevels van de twee panden ten zuiden van de steeg liggen iets terug ten opzichte van de twee panden ten noorden van de steeg. Dit is om een subtiele aanzet te maken richting de hoek met de Schans. 17

Afb. 33; Een schets van een mogelijke begane grond. In de plattegrond, welke hierboven afgebeeld is, word een beeld geschetst van de mogelijke nieuwe situatie. Het bouwblok is opgedeeld in meerdere units. Bergingen zijn geplaatst aan de steeg. De oriëntatie van deze units is op zowel het Burgemeester Krijgerplein, als de Vissersburen. Ook de Schans dient de uitstraling van een voorgevel te krijgen. De bergingen zijn in het bouwblok opgenomen aan de doorgetrokken smalle straat. Hieronder volgt een mogelijke schets van de eerste verdieping. Een verbinding tussen de twee bouwblokken is mogelijk door middel van een loopbrug. Hierdoor kunnen alle woningen gebruik maken van een eventuele lift. Afb. 34; Een schets van de mogelijke eerste verdieping 18

Beschrijving opzet nieuwe gevelwanden Burgemeester Krijgerplein Afb. 35; Schets van gevels aan het Burgemeester Krijgerplein - Er is overwegend sprake van zadeldaken of daken met een groot zadeldakschild aan de straatzijde. - Daken aan de Burgemeester Krijgerpleinzijde worden bekroond met een dakkapel - Deze dakkappellen aan de Burgemeester Krijgerpleinzijde verwijzen naar de dakkapellen conform de situatie in 1880, zoals beschreven onder omschrijving karakteristiek straatwanden. - De situatie van rond 1880 aan het Burgemeester Krijgerplein, zoals op de foto s aangegeven onder omschrijving karakteristiek straatwanden dient als referentie voor de nieuwe situatie. - Het geheel aan het Burgemeester Krijgerplein dient twee bouwlagen met kap hoog te zijn, met uitzondering van de voormalige grutterij, en de hoek naar de Schans - Ter plaatse van de voormalige grutterij is een bouwhoogte van 3 bouwlagen met kap toegestaan. - Ter plaatse van de hoek naar de Schans is een bouwhoogte van één bouwlaag met kap toegestaan. - Er is sprake van diverse soorten dakkapellen geplaatst in/op de goot. - Er is sprake van architectuur met een historiserend karakter. - Etalages dienen aan te sluiten op het overwegend historiserende karakter van de gevel, deze mogen moderne elementen bezitten - Balkons dienen aan te sluiten op het overwegend historiserende karakter van de gevel. Vissersburen Afb. 36; Schets van gevels aan de Vissersburen - Het beeld aan de Vissersburen suggereert dat er sprake is van 3 of 4 individuele gebouwen of gebouwdelen. - Er is sprake van architectuur met een historiserend karakter. 19

Schans Afb. 37; Schets van gevels aan de Schans - Het beeld aan de Schans suggereert dat er sprake is van twee gebouwdelen. - Het geheel is overwegend één bouwlaag hoog. - Het hoekpand met het Burgemeester Krijgerplein dient één bouwlaag hoog te zijn. - het beeld van de twee westelijke gebouwdelen verwijst naar de situatie rond 1880, zoals beschreven onder omschrijving karakteristiek straatwanden. - Er is sprake van architectuur met een historiserend karakter. Het Achterom (de achterzijde) Afb. 38; Een schets van de gevels aan het Achterom - Het zuidelijke blok mag een voorgevel aan het Achterom hebben. - Het karakter van de bebouwing aan deze zijde mag ook modern. - De kapvormen zijn parallel aan de gevel gesitueerd. - De zichtbare blokken aan het Achterom, hebben een front aan deze zijde. - Eén bouwlaag met kap is ook toegestaan. 20