Gemeente Nijmegen digitaliseert buitensportcomplexen Voor elk sportveld een specifiek onderhoudsprogramma Nijmegen kent vijftien buitensportcomplexen en de gemeente heeft hiervan dertien complexen in beheer. In totaal betreft het 82 hoofd-, trainings- en bijvelden waarvoor de gemeente Nijmegen het cultuurtechnisch onderhoud verzorgt. Voorheen werden alle wedstrijdvelden op ongeveer dezelfde manier onderhouden. Tegenwoordig zijn alle velden digitaal in kaart gebracht en is door het Instituut voor Sportaccommodaties (ISA) de conditie van ieder veld onderzocht en vastgelegd in een afzonderlijke nulmeting. De uitkomsten dienen, om met ingang van 2005 te werken met specifieke onderhoudsprogramma s en hierop het sportveldenbestek aan te passen. Auteur: Peter Waterkoort De gemeente Nijmegen beschikt wel over een groenstructuurplan voor het veiligstellen en het ontwikkelen van het Nijmeegse groen, maar een sturingsinstrument voor het cultuurtechnisch onderhoud van de sportvelden ontbrak nog. De droge zomer van afgelopen jaar was aanleiding om de kwaliteitszorg van de sportvelden te inventariseren, vertelt Hans Akkers, gebiedsmanager bij de afdeling Accommodatie. We waren onvoldoende berekend op die extreme droogte. Er was in die vakantieperiode te weinig menskracht en materieel beschikbaar om te sportvelden te beregenen. Met de nodige improvisatie en het inhuren van externen is het ons toch gelukt. Vervolgens hebben we uit die situatie wijze lessen getrokken. We zijn een contract aangegaan met het ISA voor een onafhankelijke toets om eventuele calamiteiten voor te zijn en een kwaliteitsslag te maken. Tegelijkertijd is er besloten om alle natuurgras voetbalvelden van een automatische Hans Akkers, gebiedsmanager bij de afdeling Accommodatie beregeningsinstallatie te voorzien zodat we met één druk op de knop kunnen beregenen. Mei 2005 moet dit gerealiseerd zijn. Afdeling accommodatie De afdeling Accommodaties, waarbinnen Hans Akkers een van de twee gebiedsmanagers is, beheert en exploiteert 70 gebouwen en voorzieningen op welzijns- en sportgebied. Uitgezonderd zijn het Goffertstadion - inclusief het Goffert amateur-complex en het Universitair Sportcomplex, omdat deze sportcomplexen in private handen zijn. Hans Akkers: Er zijn twee gebiedsmanagers. Ik ben verantwoordelijk voor de accommodaties in het zuidelijke gedeelte van Nijmegen. Daarbij hebben we de gebiedsoverschrijdende taken verdeeld. Zo ben ik de aangewezen persoon als het gaat over sportveldenonderhoud. Cultuurtechnisch onderhoud De gemeente Nijmegen beheert dertien buitensportcomplexen en in totaal 82 velden, aldus Hans Akkers. Deze velden bestaan uit 43 wedstrijdvelden, drie natuurgras hockeyvelden, een honkbalveld, een softbalveld, zeven korfbalvelden, een rugbyveld, een atletiekbaan en circa 26 trainingsvelden. Het sportveldonderhoud wordt door onze eigen afdeling Stadsdeeloverstijgend beheer van Openbare ruimte uitgevoerd. Er zijn vijf man personeel in dienst voor werkzaamheden als het groot onderhoud, het maaien, vertidraineren, verticuteren, bezanden, bemesten en het beregenen. Een gedeelte van de werkzaamheden wordt uitbesteed aan externen. Als ik dat vertaal in financiële termen houdt dat in dat we ongeveer 550.000,- uitgeven aan cultuurtechnisch onderhoud en ongeveer eenderde daarvan uitbesteden. Nulmeting Hans Akkers is zeer te spreken over de nieuwe aanpak en vertelt enthousiast: We waren toe aan wat vernieuwing. Voorheen werkte de opzichter volgens een zelf opgesteld programma en op gevoel. Dat werkte op zich prima. Maar nu zijn alle sportvelden planmatig en systematisch in kaart gebracht, zowel in financiële zin als onderhoudstechnisch. Voorheen werden de wedstrijdvelden min of meer hetzelfde onder-houden ongeacht de verschillende onderbouw en de bespelingsintensiteit. Daarmee wil ik niets ten nadele zeggen van onze eigen onderhoudsmensen en de mensen van Stadsdeeloverstijgend beheer. Het vakmanschap van deze mensen staat buiten kijf. Ze doen hun werk voortreffelijk, met zorg en gevoel voor de zaak. Maar dat was in die tijd het beleid. De afgelopen jaren hebben we ook extra energie gestopt in de digitalisering van de buitensportcomplexen. Er is een scheiding gemaakt tussen het groen onderhoud en het strikte sportveldenonderhoud. Voor de diverse onderhoudscategorieën zoals struiken, bomen en gewassen en sportvelden zijn programma s en gelden benoemd. Ook is met de digitalisering ieder veld genummerd en gecodeerd in trainingsveld, hoofd- of bijveld en op een kaart weer- 30
case-study opdooi. Het onderhoud van een trainingsveld vergt daarom een andere aanpak. Het richt zich met name op het vlak houden van het gehele oppervlak om de schade aan de grasmat te beperken en de overbelasting op geringe oppervlakken tegen te gaan. Het maximale aantal trainingsuren is ook begrensd. Het ISA legt de lat aanzienlijk lager dan bij wedstrijdvelden. Bij voetbal en korfbal geldt als maximale belasting 400 trainingsuren, bij hockey staat daar 250 uur voor. Ton Sterk, hoofd Stadsdeeloverstijgend beheer, en onderhoudsmedewerker Toon Thelosen nemen de stand van zaken door. gegeven. Dit schept duidelijkheid naar alle partijen toe en voorkomt dat velden onderling verwisseld worden. Die nieuwe nummering is doorgevoerd in de nulmeting van de sportvelden door het ISA. Het onderzoek heeft zich beperkt tot de wedstrijd- en trainersvelden en de zogenoemde WeTra-velden. De laatstgenoemde velden zijn, zoals waarschijnlijk bekend, speciaal voor het voetbal ontwikkeld en betreft een combinatie van natuur- en kunstgrasveld voor zowel wedstrijdgebruik als om op te trainen. Voor ieder veld heeft het ISA specifiek een drie jaren onderhoudsplan opgesteld dat grotendeels door de gemeente zelf wordt uitgevoerd. Het cultuurtechnisch onderhoud van de WeTra-velden is in zijn geheel uitbesteed. Gebruik en bespelingsintensiteit Het spreekt voor zich dat de kwaliteitseisen die aan de trainings- of wedstrijdvelden worden gesteld, verschillen en daarmee ook het beheer en onderhoud. Het ISA stelt dat een wedstrijdveld voortdurend onderhoud nodig heeft om de speelveldkwaliteit op peil te houden. Uit het oogpunt van kwaliteitsbeheersing verbindt het instituut het aantal speeluren aan een bepaald maximum. Bij het gebruik voor voetbalwedstrijden geldt een maximum van 250 uur van bespeling door een seniorenteam. Bij hockeywedstrijden is dat maximum 150 uur, terwijl het maximum bij korfbal op 250 uur staat. Naast een maximaal aantal speeluren leveren bepaalde klimatologische omstandigheden zoals vorst, opdooi en hevige neerslag gebruiksbeperkingen op. Het ISA stelt aan trainingsvelden andere kwaliteitseisen. Deze velden worden veel vaker, vrijwel dagelijks, gebruikt en onder de meest uiteenlopende weersomstandigheden. Zelfs onder weersomstandigheden waarbij gebruik eigenlijk onverantwoord is, bijvoorbeeld tijdens Sportpark Vossendijk/Winckelsteegh De verschillende aanpak is het best te illustreren aan de hand van een voorbeeld. Sportpark Vossendijk/Winckelsteegh is een sportcomplex met in totaal acht velden. De voetbalvelden 80 en 81 maken deel uit van de Winckelsteegh en zijn in 1976 aangelegd. Veld 80 is een hoofdveld en in 1995 gerenoveerd. Op veld 81 wordt getraind. De profielopbouw van hoofdveld 80 en trainingsveld 81 zijn onderling vergelijkbaar. De dikte van de toplaag varieert van 0,12 tot 0,20 m en bestaat uit matig humeus tot humeus, zwak lemig tot lemig matig fijn zand. De onderlaag bestaat uit matig fijn tot matig grof zand. Het ISA heeft de waterhuishouding als redelijk tot goed gekwalificeerd. Beide velden zijn niet voorzien van een drainagesysteem. Wel zijn er op de velden zandsleuven aangebracht, en op het hoofdveld 80 zijn naast de zandsleuven ook 700 stuks zandpilaren aangebracht. De grasmat van hoofdveld 80 bestaat veelal uit Engels raaigras. Daarnaast is er onkruid aangetroffen in de vorm van straatgras.ten tijde van de nulmeting was trainingsveld 81 grotendeels kaal gespeeld. Daar waar nog gras aanwezig was, is Engels raaigras aangetroffen. De beworteling is voorzover aan- Van links naar rechts. Onderhoudsmedewerker Toon Thelosen, gebiedsmanager Hans Akkers en Ton Sterk, hoofd Stadsdeeloverstijgend beheer. 32
case-study wezig als matig tot redelijk gekwalificeerd. Zowel op het wedstrijdveld als op het trainingsveld zijn geen kruiden aangetroffen. Algemene cultuurmaatregelen Alle hoofd, bij- en trainingsvelden krijgen jaarlijks tijdens de zomerperiode juni en juli een grootonderhoud. Dit bestaat indien nodig uit onkruidbestrijding, diepverluchten, fresen, egaliseren, verdichten van de grond, dressen en verticuteren. Om het grasbestand te verbeteren worden de velden doorgezaaid. Het doorzaaien van holle, open en kale terreingedeeltes vindt machinaal plaats; de doelgebieden worden in handkracht bijgezaaid. Eén keer in de drie jaar worden er door het ISA metingen verricht en monsters genomen van de toplaag van het sportveld voor het bepalen van een bemestingsmaatadvies. Bepaling van de betreffende mineralen geschiedt volgens de Calciumchloride methode. Deze methode maakt het mogelijk één extractiemiddel (0.01 M CaCl2) te gebruiken voor bepaling van zuurgraad, fosfaat, kalium en magnesium. Hoofdveld 80 Er is gekozen om dit hoofdveld niet snel te beregenen. De goede, gewenste grassoorten als Engels raaigras en veldbeemdgras kunnen de Overzicht sportvelden in m2 en geplande werkzaamheden droge perioden goed verteren. Om de uitgangspunten voor het bodemleven en de bodemstructuur te optimaliseren worden de velden vooralsnog jaarlijks gevertidraineerd in combinatie met een bezanding van 30 m3. Zodra de structuur en het bodemleven zich hebben ontwikkeld wordt volstaan met één keer per twee à drie jaar. Verder wordt het hoofdveld jaarlijks geverticuteerd en het grasbestand verbeterd door te zaaien. Een goede kwaliteit van het maaiwerk is noodzakelijk voor het ontwikkelen en in stand houden van de graszode. Het hoofdveld wordt daarom 40 x per jaar gemaaid. Verder worden er extra maatregelen getroffen om het aangetroffen straatgras te bestrijden. Trainingsveld 81 De werkzaamheden bij een volledig grootonderhoud van een trainingsveld is niet anders dan van een wedstrijdveld, zij het wat aangepaster. Om verdichtingen op te heffen en om de structuur te optimaliseren wordt het veld jaarlijks gevertidraineerd in combinatie met een bezanding van 5 m3. Daarnaast vindt er in het najaar een geringe bezanding van 5 m3 plaats. Doordat de trainingen geconcentreerd plaatsvinden worden de speelranden ontzien. Deze komen na verloop van tijd hoger te liggen. Daarom worden jaarlijks de randen zeer fors geverticuteerd zodat met de sleep teelaarde vanuit de zijstroken weer over het veld verdeeld kan worden. Op het moment dat er geen gras meer op staat is een belangrijke wekelijkse onderhoudsmaatregel het slepen met een star sleepraam, het prikrollen en beluchten. Op deze wijze wordt het trainingsveld vlak en doorlatend gehouden. Dagelijks toezicht Naast de indeling van Nijmegen in twee gebieden, is ieder gebied ingedeeld in zes clusters, legt Hans Akkers uit. Deze clusterbeheerders hebben een aantal complexen in beheer. Dat kunnen binnen- en buitensportcomplexen zijn, een wijkcentrum of een jongerencentrum. De beheerders van deze gebouwen en voorzieningen ressorteren onder de clusterbeheerder. Voor de buitensportcomplexen het sportpark Vossendijk/ Winckelsteegh beschikken we bijvoorbeeld over een buitensportbeheerder. Hij verzorgt al het onderhoud zoals hekwerken, doelpalen, kleedkamers en opstal, behoudens het cultuurtechnisch onderhoud. De buitensportbeheerder houdt ook tot op zekere hoogte toezicht. Als er Oppervlakte sportvelden Vertidrainen gehele veld Vertidrainen verdichte delen Bezanden in m3 met vertidrain (wedstrijden- en training) Winckelsteegh 80H 9.045 9.045 30 81T 7.098 7.098 7.098 5 82B 6.009 6.009 35 83H 7.747 7.747 35 84B 8.926 8.926 30 85T 9.191 9.191 35 86T 10.056 10.056 10.056 10 87H 6.486 6.486 30 30 Totaal Winckelsteegh 64.589 64.560 17.155 210 Staddijk-Noord 64B 5.289 65B 6.811 66HR (rugby) 8.602 8.602 25 67T 2.990 997 8 68T 3.558 1.779 20 69HH (honkbal) 12.593 4.198 12.593 25 70HS(softbal) 5.617 1.872 20 71H 6.528 6.528 35 72B 6.474 6.474 35 73T 4.265 4.265 4.265 74B 6.502 6.502 35 75KO (korfbal) 9.875 3.292 35 Totaal Staddijk-Noord 79.105 44.508 16.858 253 Staddijk-Zuid 60HO 5.213 1.738 40 61T 2.971 2.971 2.971 10 62H 6.425 6.425 30 63B 6.420 6.420 25 Totaal Staddijk-Zuid 21.029 17.553 2.971 105 34
Plattegrond van sportpark Vossendijk/Winckelsteegh in Nijmegen-West vragen of klachten zijn dan overlegt hij hierover in eerste instantie met de clusterbeheerder. Komen zij er niet uit dan komt die vraag of klacht bij mij terecht. Natuurgras contra kunstgras Nijmegen beschikt over elf kunstgrasvelden. Tien daarvan zijn geprivatiseerd en eigendom van de hockeyclubs. Het elfde is een kunstgras voetbalveld en dat beheert en onderhoudt de gemeente. Het jaarlijkse groot-onderhoud is uitbesteed. Hans Akkers verwacht in de loop der jaren dat kunstgrasvelden de boventoon gaan voeren. Ik verwacht dat kunstgrasvelden een verbetering zullen zijn voor de trainingsaccommodaties. Geen enkel trainingsveld kunnen we nu goed houden. Die zijn allemaal kaal gespeeld. Qua investering is kunstgras aanleggen veel duurder maar qua onderhoud is het goed koper. Het grote voordeel van kunstgras boven natuurgras ligt in de ruimtewinst en het onbeperkte gebruik. Een kunstgrasveld kan gebruikt worden voor zowel trainings- als wedstrijdveld zonder dat het eronder lijdt. Als er de hele week op getraind is dan heb je in het weekend geen slechter veld. Ik denk, zeker in grote steden met ruimtegebrek en waar een voorkeur is om zoveel mogelijk sportparken toch weer in de wijk te leggen, het woekeren is met de beschikbare ruimte en de dure grond. Met de aanleg van een kunstgrasveld bespaar je sowieso een trainingsveld. De tijd zal het uitmaken. Al denk ik niet dat natuurgras in zijn geheel zal verdwijnen. Bezanden in m3 zonder vertidrain Bezanden in m3 najaar Dressen met Verticuteren Verticuteren inzaaien gehele veld zijstroken 9.045 9.045 5 7.098 6.009 6.009 3.005 7.747 7.747 8.926 8.926 9.191 10 10.056 6.486 6.486 0 15 64.560 38.214 3.005 10 2.867 2.867 3 2.990 2.990 10 3.558 3.558 15 12.593 12.593 10 5.617 5.617 6.528 6.528 6.474 6.474 15 5 4.265 4.265 3.251 3.251 15 4.938 4.938 53 15 53.081 53.081 0 25 5.213 5.213 5 2.971 3.213 3.213 3.210 3.210 25 5 14.607 11.636 0 35
case-study Oppervlakte sportvelden Vertidrainen gehele veld Vertidrainen verdichte delen Bezanden in m3 met vertidrain (wedstrijden- en training) Lindenholt 90H 7.743 7.743 30 91B 6.742 6.742 30 92T 3.632 3.632 3.632 5 93T 4.617 4.617 4.617 5 94B 7.347 2.449 40 95B 7.709 1.542 30 96B 7.592 2.531 30 97KO 6.765 2.255 45 Totaal Lindenholt 52.147 31.511 8.249 215 De Kluis 30H 8.724 8.724 30 31B 8.821 8.821 30 32B 8.583 8.583 30 33T 8.460 8.460 8.460 45 34 8.081 35 6.098 Totaal De Kluis 48.768 34.588 8.460 135 Brakkenstein 11B 8.274 4.137 25 12K 8.021 13T 3.817 3.817 3.817 10 14AB 7.230 2.410 15 57 Totaal Brakkenstein 27.399 10.364 3.817 50 d'almarasweg 1H 7.720 7.720 30 2T 4.496 4.496 4.496 20 3KO 7.651 2.550 25 Totaal d'almarasweg 19.867 14.766 75 Luciaweg 40H 6.376 6.376 40 41W 5.769 42H 7.543 7.543 30 43T 3.219 3.219 5 44W 6.536 45T 1.812 1.812 5 Totaal Luciaweg 31.256 18.950 80 Fagelstraat sportveld 5.644 1.129 20 Totaal Fagelstraat 5.644 1.129 20 Schoonhorst 20H 7.791 7.791 35 21H 8.366 8.366 35 22B 8.013 8.013 35 23B 7.913 7.913 7.913 30 24T 3.818 3.818 3.818 5 25T 3.212 3.212 3.212 5 58 Totaal Schoonhorst 39.172 39.114 14.943 145 Rivierstraat 50T 8.532 8.532 15 51H 7.896 7.896 35 52H 8.538 8.538 30 53B 8.815 8.815 8.815 30 54B 8.146 8.146 30 55T 4.736 4.736 15 56H 7.931 7.931 35 57T 7.874 7.874 15 58B 8.061 8.061 30 59H 8.113 8.113 30 Totaal Rivierstaat 78.643 70.111 17.347 265 Totaal 467.618 347.154 89.800 1.553 36
Bezanden in m3 zonder vertidrain Bezanden in m3 najaar Dressen met Verticuteren Verticuteren inzaaien gehele veld zijstroken 7.743 7.743 6.742 6.742 5 3.632 5 4.617 25 7.347 7.347 20 7.709 7.709 20 7.592 7.592 25 6.765 6.765 90 10 52.147 43.898 0 8.724 8.724 4.410 4.410 4.292 4.292 10 8.460 0 10 25.886 17.426 0 15 4.137 3.860 3 3.817 7.230 7.230 15 3 15.184 11.090 0 3.860 3.860 10 4.496 15 3.826 3.826 15 10 12.181 7.686 0 5 6.376 1.594 5.769 7.543 1.886 3.219 6.536 1.812 1.812 0 5 31.256 1.812 3.480 2.822 1.881 0 0 2.822 1.881 0 7.791 7.791 8.366 8.366 4.006 4.006 3.956 3.956 5 3.818 5 3.212 0 10 31.151 24.121 0 8.532 8.532 7.896 7.896 8.538 8.538 5 8.815 8.815 8.146 4.073 5 4.736 7.931 7.931 5 7.874 8.061 8.061 8.113 8.113 0 15 78.643 61.959 0 198 98 381.516 272.804 6.484 37