Dieet bij nierziekte
Uw arts heeft u verwezen naar de diëtist omdat u een verminderde nierfunctie heeft. Om uw nierfunctie zo lang mogelijk goed te houden, schrijft de arts u medicijnen voor en moet u zich aan een dieet houden. Voedingsmiddelen bevatten stoffen die van invloed zijn op de nierfunctie zoals eiwit, kalium en natrium (zout). In het persoonlijke dieetadvies dat u van uw diëtist heeft gekregen, is hier rekening mee gehouden. In deze folder vindt u algemene informatie over onder andere eiwit, natrium, kalium en vocht. Achterin de folder staat een lijst van voedingsmiddelen die inzicht geeft in hoe u kunt afwisselen in uw dieet (de zogenaamde variatielijst). Eiwit Eiwit zit in ons eten en drinken. Het is de bouwstof voor het lichaam. Elke dag slijten we een beetje. Het lichaam kan geen reservevoorraad eiwit aanleggen. Daarom hebben we elke dag eiwit nodig om het lichaam weer op te bouwen. Uit eiwit vormen zich afvalstoffen. Omdat uw nieren niet goed werken, raakt uw lichaam deze afvalstoffen niet goed kwijt. De afvalstoffen hopen zich op in het bloed. Dit geeft klachten als jeuk, moeheid en misselijkheid. Om deze klachten te voorkomen, is het belangrijk om niet te veel eiwit te gebruiken. Uw diëtist kan u adviseren over de hoeveelheid eiwit die voor u gewenst is. Hieronder staat een overzicht van voedingsmiddelen die veel en weinig eiwit bevatten. De voedingsmiddelen die eiwitrijk zijn, mag u niet in grote hoeveelheden eten.
Eiwitrijk dierlijk Eiwitrijk plantaardig noten pinda s peulvruchten (witte en bruine bonen, kapucijners, vleesvervangers enzovoort) tofu, tempé, sojabonen Minder eiwitrijk Bevat geen eiwit vlees vis wild gevogelte ei kaas melk en melkproducten brood aardappelen groente margarine en boter olie suiker jam honing zuurtjes thee en koffie water frisdrank en limonadesiroop Natrium (zout) U heeft het advies gekregen minder natrium te gebruiken. Natrium is een onderdeel van keukenzout. Natrium trekt vocht aan. Hoe meer natrium er in ons lichaam voorkomt, hoe meer vocht het lichaam zal gaan vasthouden. Als de nieren minder goed werken, blijft er te veel natrium en vocht in het lichaam achter. Door minder natrium te gebruiken in uw voeding raakt u juist vocht kwijt. Voeg daarom geen zout toe aan het eten. De onderstaande producten aan de linkerkant van de tabel bevatten veel natrium. Deze voedingsmiddelen mag u zo min mogelijk gebruiken. Om uw voeding toch smakelijk te maken, kunt u de smaakmakers gebruiken die genoemd worden aan de rechterkant van de tabel.
Natriumrijke producten Zo min mogelijk gebruiken smaakmakers zoals: Maggi, Aromat, bouillonpoeder, bouillonblokjes, ketjap, sambal, kip- en vleeskruiden, groenteen kruidenmixen, mosterd, piccalilly, tabasco, Vetsin, Worcestershiresaus (zie ook Kruiden en specerijen voor de kruiden die u wel mag gebruiken) knoflookzout, Lo Salt, selderijzout, uienzout, sesamzout, steenzout en zeezout marmite (gistextract) gezouten margarine, gezouten halvarine, gezouten roomboter en gezouten bak- en braadvet kant-en-klare soepen, bouillon en sauzen kant-en-klare (diepvries) maaltijden kant-en-klare gerechten als: nasi, bami, pizza, kroket en loempia Natriumarme producten Bij voorkeur gebruiken ongezouten margarine, ongezouten halvarine, ongezouten roomboter en ongezouten bak-en braadvet azijn citroen kruiden en specerijen zoals verse en gedroogde tuinkruiden, peper, kerrie, nootmuskaat, knoflook, paprikapoeder, foelie, laurier en kruidnagel kruidenbuiltjes fruiten of bakken van ui met knoflook natriumarme kruidenmengsels van de merken Verstegen en Silvo
Natriumrijke producten Zo min mogelijk gebruiken groente en peulvruchten uit blik of glas* aangemaakte diepvriesgroente zoals: groente à la crème of rode kool met appeltjes gezouten groentesappen zoals: tomatensap en tomatengroentesap te zoute vleessoorten, vleeswaren en vis (zie verderop in de folder welke soorten vlees en vis zijn aan en af te raden) hartige versnaperingen zoals chips, olijven, gezouten nootjes, kroepoek vermijd alle soorten drop. Drop bevat namelijk een stof die de bloeddruk kan verhogen Natriumarme producten Bij voorkeur gebruiken speciale natriumarme voedingsmiddelen zoals: natriumarme Maggi, natriumarme bouillonpoeder, natriumarme tomatenpuree en natriumarm dieetzout. Deze bevatten echter veel kalium. Vraag aan uw diëtist of u deze mag gebruiken * Er zijn natriumarme groente en natriumarme peulvruchten uit blik en glas verkrijgbaar. Kalium Kalium speelt een belangrijke rol bij een goede werking van het zenuwstelsel en zorgt net als natrium voor een goede vochtbalans in het lichaam. Omdat uw nieren niet goed werken, kan het zijn dat u kalium niet goed uitplast en kan het kaliumgehalte in uw lichaam te hoog worden. Een te hoog kaliumgehalte in uw bloed kan hartklachten geven. Als uw kaliumgehalte te hoog is, moet u zo min mogelijk kaliumrijke voedingsmiddelen gebruiken. Als uw kaliumgehalte normaal is, mag u wel kaliumrijke voedingsmiddelen gebruiken.
Kaliumrijk aardappelen*, noten, groente*, peulvruchten (zoals bruine en witte bonen, kapucijners), rauwkost, melk en melkproducten, fruit en vruchtensap, dieetzout, koffie, natriumarme dieetproducten, cacao en chocolade Minder kaliumrijk thee, rijst, pasta (bijvoorbeeld macaroni en spaghetti), limonade en frisdrank * Omdat kalium in water oplost, kunt u de hoeveelheid kalium in aardappelen en groente verminderen door deze ongeveer twee uur voor het koken in water te laten staan. Daarna afgieten en er opnieuw water bij doen voor het koken. Fosfaat Fosfaat is een stof die samen met kalk stevigheid geeft aan het skelet. Als uw nieren niet goed werken, kan het zijn dat u fosfaat te weinig uitplast en deze stof in het lichaam achterblijft. Dit kan op korte termijn jeukklachten geven. Op lange termijn kan het botproblemen en vaatproblemen veroorzaken. Eiwitrijke voedingsmiddelen bevatten fosfaat. Door minder eiwit te eten, krijgt u minder fosfaat binnen. Omdat eiwit een bouwstof is voor het lichaam, blijft het belangrijk eiwit in uw voeding te gebruiken. Fosfaat wordt ook regelmatig toegevoegd aan kant-en-klaarvoeding. Vermijdt daarom sowieso het overmatige gebruik van cola, smeerkazen, snacks en kant-enklaarproducten. Om overtollig fosfaat kwijt te raken, krijgt u medicijnen, zogenaamde fosfaatbinders. Deze medicijnen zorgen ervoor dat het fosfaat niet in het lichaam wordt opgenomen. Neem deze medicijnen in bij eiwitrijke maaltijden en eiwitrijke tussendoortjes. De diëtist kan u hierover adviseren. Vocht In principe mag u 1500-2000 ml per dag drinken. Met deze hoeveelheid vocht kunt u zoveel mogelijk afvalstoffen via de urine kwijtraken. Het kan zijn dat u van uw arts een vochtbeperking heeft gekregen.
U mag dan minder drinken dan bovenstaande hoeveelheid. Ook soep, pap en fruit tellen mee als vocht. Er zijn verschillende redenen waarom uw arts u een vochtbeperking geeft: bijvoorbeeld bij hartklachten of wanneer u weinig plast. Het vocht blijft dan in het lichaam achter. Dit veroorzaakt vochtophoping (oedeem), hoge bloeddruk of benauwdheid. Variatielijst Met deze variatielijst kunt u voedingsmiddelen die genoemd staan in uw persoonlijke dieetadvies vervangen. Zo zorgt u dat er toch voldoende variatie in uw eetpatroon zit. In onderstaand overzicht staat per onderdeel van de maaltijd wat u als alternatief kunt eten of drinken. Brood In plaats van 1 snee brood kunt u nemen: 3 beschuiten 3 sneetjes knäckebröd 3 crackers 3 plakken ontbijtkoek 1 snee roggebrood 1 snee krentenbrood 1 broodje 1 croissant 1 eierkoek 1 krentenbol Margarine en boter Besmeer het brood met ongezouten (dieet)margarine, (dieet)halvarine of ongezouten roomboter.
Vleeswaren Aan te raden fricandeau, gebraden gehakt, kalfsgehakt, kalkoenfilet, kipfilet, kalkoen- en kiprollade, lever, leverpastei, leverworst, paté, rosbief, smeerleverworst, tong, tongenworst. U kunt ongezouten, gegaard vlees dat over is van de warme maaltijd gebruiken als broodbeleg. Eventueel kunt u speciale natriumarme vleeswaren kopen zoals van Nistria of Lebouille Gebruik met mate bacon, boterhamworst, casselerrib, cervelaatworst, corned beef, gekookte (Gelderse) worst, alle soorten ham, katenspek, luncheonmeat, ontbijtspek, pekelvlees, palingworst, rookvlees, salami, snijworst, gerookte spek, theeworst Kaas Aan te raden kaassoorten met minder zout zijn bijvoorbeeld Cantenaar, Maaslander, Milner, Zwitserse strooikaas of hüttenkäse, Kees Gebruik met mate jonge, belegen en oude kaas bevatten veel natrium In plaats van 1 plak kaas of vleeswaren kunt u nemen: 1 portie pindakaas 1 portie smeerkaas 1 ei zonder zout In plaats van 2 plakken kaas of vleeswaren kunt u nemen: 1 klein stukje vis
Zoet Aan te raden jam, honing, suiker, vruchtenhagel, anijshagel, muisjes, Sandwich Spread of groentespread Gebruik met mate chocoladehagel en chocoladepasta, (chocolade bevat kalium) Ongezouten soep Ongezouten bouillon kunt u trekken van vlees, visgroentekruiden of een zoutarm kruidenbuiltje. Ongezouten soep kunt u maken van bovengenoemde bouillon, gebonden met naar wens: vermicelli, rijst, bloem en als vulling enkele stukjes vlees, vis of groente. Voor de smaak kunt u kruiden toevoegen. Ongezouten vlees of vleesvervanging Van nature bevatten vlees en gevogelte niet veel natrium. Kant-en-klare vleesproducten bevatten echter wel veel zout. Vlees Aan te raden ongemengd en ongepaneerd vlees, bijvoorbeeld: kip, kalkoen, karbonade, poulet, rosbief, runderlappen, varkenslappen Gebruik met mate kant-en-klare vleesproducten zoals: braad- en rookworst, hamburgers, gepaneerd vlees, saucijzen, kant-en-klare gehaktballen, cordon bleu, gemarineerd vlees, slavinken, rundervinken en aangemaakt gehakt
Vis Aan te raden ongemengd en ongepaneerde verse vis en vis uit de diepvries Gebruik met mate gerookte of gestoomde vis zoals: gestoomde makreel en zalm, bokking, gerookte paling, vis in t zuur zoals rolmops, alle soorten haring kant-en-klaar gepaneerde vis zoals vissticks en zeeschnitzel vis uit blik of glas (tonijn, sardines, zalm) alle schaal- en schelpdieren zoals: garnalen, oesters, mosselen, kreeft en krab Vegetarische vleesvervangers Aan te raden sojaproducten zoals tahoe en tempé peulvruchten Gebruik met mate kant-en-klare sojaproducten zoals vegetarische burgers en vegetarische schijven Let op: peulvruchten zoals bruine bonen en kapucijners bevatten veel kalium. Gebruik deze bij uitzondering. Er zijn natriumarme peulvruchten uit blik of glas verkrijgbaar. Ongezouten jus of saus Ongezouten saus kunt u maken van ongezouten, gebonden bouillon die op smaak is gebracht met kruiden, citroen, ui. Ongezouten groenten U kunt verse en diepvriesgroente eten of ongezouten glasgroente. Verder kunt u de groente met azijn, citroen, kruiden en specerijen of zelfgemaakte jus of saus op smaak brengen.
Ongezouten aardappels, rijst en dergelijke In aardappelen zit veel kalium. Rijst, macaroni, spaghetti en andere pasta s bevatten bijna geen kalium. Wissel aardappelen daarom een paar maal per week af met rijst of pasta. In plaats van 4 ongezouten aardappelen kunt u nemen: 1 grote opscheplepel ongezouten (zilvervlies)rijst 2 opscheplepels ongezouten macaroni, spaghetti, mie, mihoen en dergelijke Patat en stamppot Stamppot en patat bevatten veel kalium. Neem dit met mate afhankelijk van uw bloeduitslagen. Overleg hierover met uw diëtist. Nagerecht In plaats van een schaaltje vla kunt u nemen: 1 schaaltje yoghurt, pap of pudding 1 glas melk of karnemelk of drinkyoghurt 1 schaaltje ijs Let op: een schaaltje magere naturel kwark bevat 3 keer zoveel eiwit als een schaaltje vla. Dranken De volgende dranken bevatten geen eiwit, weinig zout en weinig kalium: thee, eventueel met suiker frisdrank/limonade mineraalwater Koffie Koffie bevat veel kalium. Drink niet meer dan in uw persoonlijk dieetadvies staat. Mineraalwater Gebruik geen mineraalwater van de merken Appolinaris en Vichy. Deze bevatten veel natrium.
Vruchtensap In fruit en vruchtensap zit veel kalium. Neem niet meer fruit dan in uw persoonlijk dieetadvies staat. Een stuk fruit mag u vervangen door 1 glas vruchtensap en andersom. Melk In plaats van 1 glas melk kunt u nemen: 1 glas karnemelk, chocolademelk of drinkyoghurt, 1 schaaltje vla, pudding of pap. Fruit Fruit bevat veel kalium. Neem niet meer fruit dan in uw persoonlijk dieetadvies staat. In plaats van 1 portie fruit kunt u 1 glas vruchtensap of een schaaltje compote of vruchtenmoes zoals appelmoes nemen. In gedroogde vruchten zoals dadels, krenten, pruimen, rozijnen, tutti frutti en vijgen zit heel veel kalium. Tussendoortjes In biscuits en koekjes zit niet zoveel eiwit, zout en kalium. U kunt ze daarom wel eens extra nemen. Hartige tussendoortjes kunt u bij uitzondering nemen: handje ongezouten noten of pinda s 1 chocoladereep zoals Mars, Bounty of Twix 2 Evergreens ½ zakje ongezouten popcorn 1 punt/stuk taart 1 amandelbroodje blokje kaas of een plakje worst Zoete tussendoortjes mag u in principe onbeperkt gebruiken, waaronder: borstplaat, boterbabbelaars, fruitcaramels zoals Fruitella s, fondant, gomballen, hopjes, kauwgom, lolly, mentos, marshmellows, pepermunt, spekkies, Stophoest, vruchtensnoepjes, waterijs, winegums en zuurtjes.
Vragen Heeft u na het lezen van de folder nog vragen, dan kunt u telefonisch contact opnemen met een van de diëtisten van het ziekenhuis of een email sturen naar dietetiek@haaglandenmc.nl.
HMC Antoniushove Burg. Banninglaan 1 2262 BA Leidschendam Postbus 432 2501 CK Den Haag HMC Bronovo Bronovolaan 5 2597 AX Den Haag Postbus 432 2501 CK Den Haag HMC Westeinde Lijnbaan 32 2512 VA Den Haag Postbus 432 2501 CK Den Haag 088 97 97 900 www.haaglandenmc.nl NR. H0458-NL November 2014