Leden van Fenelab Tav Lucia van der Kuil Instituut Applied Sciences Postadres Postbus 6960, 6503 GL Nijmegen Bezoekadres Laan van Scheut 2, 6525 EM Nijmegen T 024-353 19 00 F 024-353 19 02 I www.han.nl Onderwerp: AD anal.chemicus Kenmerk Nijmegen, 12 december 2016 Contactpersoon Telefoonnummer E-mail Geachte leden van Fenelab, Het Hoger Laboratorium Onderwijs (HLO), van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen( HAN), is voornemens een Deeltijd Associate Degree programma te starten in samenwerking met de partners van het Middelbaar Laboratorium Onderwijs (MLO) van Rijn IJssel en ROC de Leijgraaf in Nijmegen. Een associate degree (AD) is een tussenstation voor een Bachelor (Bsc) diploma en dus een tussendiploma tussen MBO en HBO. Dit is met name interessant voor analisten die al werkzaam zijn als MBO-er, en in Deeltijd hun kennis willen vergroten. Beide MLOs van eerder genoemde ROC s hebben met de HLO van de HAN een samenwerkingsconvenant. Al jaren is dit een vruchtbare samenwerking en heeft er ook toe geleid dat beide MLO s in het gebouw van de HLO een gedeelte van hun opleiding hebben om maximale synergie na te streven. Ook op onderwijs niveau is er samenwerking. Zo is er bv. een doorstroom programma voor goede MLO-ers die willen doorstuderen naar de HLO. Nu heeft de HAN een goede naam in deeltijd onderwijs. Zo hebben zij een deeltijd opleiding chemie (voor MLO-ers met een werkplek). Jaarlijks stromen zo tussen de 5-15 nieuwe studenten in die al dan niet ondersteund door het bedrijf waar zij werken, de stap aangaan van doorstuderen naar Bsc niveau. Momenteel vindt er - mede aangestuurd door de overheid - een verandering plaats in deeltijdland. Er is in Nederland een afname van 50% deeltijd studenten in de laatste 10 jaar. Nederland is hierin een uitzondering in Europa. In onze buurlanden is het concept leven lang leren vanuit een werkplek al veel meer gemeengoed dan bij ons. Daarom wordt de opzet van deeltijdstudies in Nederland aangepast. Kernwoorden hierin zijn, flexibeler (bv digitaal en op afstand in combinatie met op school en in het bedrijf (blended learning)), maar ook meer tussenstations. Ieder blok is een certificaat en deze zijn stapelbaar naar een diploma. Een belangrijke wijziging is dat de HBO s erg gestimuleerd worden om een formeel tussenstation te maken door het opzetten van AD opleidingen. Het tussendiploma tussen MBO en HBO niveau. De HAN wil samen met zijn samenwerkingspartners onderzoeken of er draagvlak is voor een deeltijd opleiding naar AD analytisch chemicus. Dit als het logisch tussenstation in de al bestaande DT chemie opleiding van de HLO naar Bsc niveau. Hiervoor moeten wij (HAN als aanvrager maar in samenwerking met de ROC s) een doelmatigheidsonderzoek doen. Dit betekent in gesprek gaan met ons werkveld om; exact uit te leggen wat de bedoeling is; om op te halen of de bedrijven in onze regio deze ontwikkeling ondersteunen en waarom zij dit belangrijk vinden. In de achterliggende informatie hebben wij een eerste aanzet gedaan tot een onderbouwing van de noodzaak, de opzet, inhoud en criteria van de AD. Dit is vooral gebaseerd op onze eigen ervaring vanuit onze bestaande opleidingen en op verkennende gesprekken met enkele bedrijven. We willen graag een opleiding aanbieden waar vraag naar is vanuit medewerkers en die aansluit bij een behoefte van bedrijven. Om te vermijden dat we een eenzijdige benadering hebben bij de invulling van
de opzet, inhoud en criteria willen we graag op korte termijn met vertegenwoordigers van een breed werkveld (graag combi leidinggevende en HR manager) een open discussie hebben over deze ontwikkeling. We hopen dat we via Fenelab deze brede groep kunnen vinden. Wij danken u voor uw medewerking en hopen u op korte termijn te mogen ontmoeten. Met vriendelijke groet, P. Hermkens, directeur Instituut Applied Sciences, HAN Mede namens J.A.M. van Boekel, directeur Techniek & ICT Rijn IJssel E. Brussen, afdelingsdirecteur Techniek & Samenleving
Noodzaak tot uitbreiding van het landelijk aanbod met deze opleiding De arbeidsmarkt van de analystische chemie verandert snel. Als enabling technology voor veel sectoren levert de analytische chemie zijn expertise in een zeer breed werkveld. Deze enabling functie wordt steeds groter en is een van de redenen voor de verschuiving van de chemische industrie in de richting van duurzame en fijnchemie, waar vroeger de nadruk lag op bulkchemie. Verder neemt kwaliteitsbewaking in verschillende sectoren (food, life science, fine chemicals, water etc) via gevalideerde eisen en normen een steeds belangrijkere plaats in. Binnen de analytische labs is zowel een toenemende robotisering als een toenemende vraag naar gespecialiseerde analisten op het niveau Ad zichtbaar. Dit lijkt een contradictie maar dat is het niet. Trend 1: Upgrading van mbo-beroepen door robotisering. Standaardanalyses die voorheen door mensen werden gedaan worden in het kader van efficiëncy en effectiviteit gestandaardiseerd en gerobotiseerd waar mogelijk. De technologische ontwikkelingen in de apparatensector en in microcomponenten is zodanig, dat de ontwikkeling van geavanceerde analytische apparatuur een enorme ontwikkeling doormaakt. Geavanceerde instrumenten zijn in de analytische chemie echter niets waard als er geen uitgebreide kwaliteitsborging via analyse, validatie en optimalisatie plaats vindt. Gespecialiseerde chemisch analisten zorgen voor de verdergaande optimalisatie die nodig is voordat geavanceerde technologieën verder gestandaardiseerd en gerobotiseerd kunnen worden. Zij vormen de onmisbare schakel tussen de ontwikkeling van nieuwe apparatuur en de ingebruikname en optimalisatie ervan. Trend 2: Upgrading van mbo-beroepen door gespecialiseerde labs, direct verbonden aan (maak-, voedings- water- etc) bedrijven. Binnen deze bedrijven worden óf veel unieke analyses uitgevoerd, die van de chemisch analist een hoog inzicht in mogelijke analysetechnieken en analyseinterpretaties vragen óf er worden routinematig complexe analyses uitgevoerd, die van de chemisch analist een hoger niveau van nauwkeurigheid, bediening, voorbereiding of interpretatie vragen. Trend 3: mbo gediplomeerden die boven het eigen niveau werkzaam zijn. Binnen de huidige beroepsgroep mbo-opgeleide chemisch analisten heeft een groot aantal werkenden zich de benodigde kennis en vaardigheden om te kunnen werken in de hiervoor geschetste omgevingen al eigen gemaakt. Een deel van deze werkenden wil zijn niveau graag bevestigd zien met een diploma met civiel effect al dan niet om vanuit een Ad in te kunnen stromen in een bacheloropleiding Analytische chemie. De HAN richt zich in haar aanvraag uitdrukkelijk op werkenden in de Analytische Chemie omdat het in de hiervoor geschetste gevallen van belang is dat de Ad student werkt in een situatie waarin hij voldoende mogelijkheden heeft om op het niveau Ad te leren acteren binnen zijn werk (trend 1 en 2) of om op basis van zijn huidige werkzaamheden te bewijzen dat hij beschikt over de Ad eindkwalificaties (trend 3).
Aanbod Er zijn op dit moment geen vergelijkbare bekostigde of onbekostigde opleidingen Ad Chemie. In Nederland worden slechts twee deeltijd- bacheloropleidingen Chemie verzorgd: door de Hogeschool Utrecht en door de HAN. De HAN verwacht in de eerste jaren van deze (in het domein Chemie nog relatief onbekende Ad) opleiding een instroom van 10 tot 15 deeltijdstudenten per studiejaar. Deze inschatting heeft te maken met de reacties van het bedrijfsleven uit de regio op deze opleidingsvariant in de Chemie en met overige arbeidsmarktinformatie. Na enkele jaren verwachten we een groei van de instroom tot ca. 25 studenten per jaar. De HAN zet zwaar in op de flexibilisering van het deeltijdonderwijs, over de volle breedte van haar opleidingenaanbod, en neemt zowel deel aan het experiment flexibilisering deeltijdonderwijs als aan het experiment vraagfinanciering van OCW. De uitgangspunten en doelstellingen van de flexibilisering van het deeltijdonderwijs aan de HAN is verwoord in het Adviesrapport van de Raamleerplancommissie Deeltijd van de HAN 1. Het doel van de flexibilisering van het deeltijdonderwijs is het vergroten van de aantrekkelijkheid en studeerbaarheid van opleidingen voor werkenden, om daarmee tegemoet te komen aan de maatschappelijke behoefte aan meer hoogopgeleiden in Nederland (zoals vastgelegd in Een van de manieren om dat te bereiken is het aanbieden van een Ad-traject, waardoor enerzijds een nieuwe groep werkenden wordt aangeboord en anderzijds een meer behapbaar onderwijstraject wordt aangeboden voor werkende die op termijn een bachelordiploma willen behalen.. De HAN werkt binnen haar voedingsgebied nauw samen met de twee Chemische mbo-4 opleidingen in de regio, die worden uitgevoerd door de ROC s Rijn IJssel en De Leijgraaf. De HAN participeert samen met deze ROC s in IJ5 Lab, Centrum voor Innovatief Vakmanschap Chemie. Een deel van de mbo-opleidingen en een deel van IJ5 Lab zijn gehuisvest in hetzelfde gebouw als de hbo-opleiding Chemie. Daardoor ontstaat versterking over en weer. Beide ROC s hebben aangegeven actief mee te willen denken over de totstandkoming van en indien nodig de verbetering van de aansluiting naar een Ad-programma Chemie, maar laten de uitvoering bij de HAN. Informatie over de onderwijsvorm Het Ad-programma Chemie wordt uitgevoerd in deeltijd. Net als de deeltijd bacheloropleiding Chemie is de deeltijdopleiding, modulair georganiseerd, en wordt gebruik gemaakt van een mix van contactonderwijs, online leren en werkplekleren. Hierdoor wordt de flexibiliteit voor de werkende student zo groot mogelijk gemaakt. Gegevens over de aanwezige kennisinfrastructuur op de vestigingslocatie Het Ad-programma maakt gebruik van dezelfde kennisinfrastructuur en voorzieningen als de bacheloropleiding Chemie. De bacheloropleiding Chemie is op 4 oktober 2016 voor het laatst gevisiteerd en kreeg toen de volgende voorlopige beoordelingen: - Standaard 1: goed - Standaard 2: goed - Standaard 3 2 : goed - Standaard 4: goed Algemene beschrijving van de opleiding 1 Teunissen, M. en anderen, Opmaat naar flexibel deeltijdonderwijs, Adviesrapport van de Raamleerplancommissie Deeltijd van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, Arnhem 2014. Toegevoegd als bijlage 6.
Naam Associate degree Chemie (Nederlands en evt. Engels) In geval van een Ad: Bachelor Chemie van welke bacheloropleiding CROHO 34396 maakt het Ad deel uit Graad Ad niveau 5 Inhoud (korte beschrijving De Ad Chemie richt zich op de Analytische Chemie. programma) De nadruk ligt op de uitvoering van instrumentele analyse van Micro en Macrocomponenten en de validatie van de analytische Inrichting van de opleiding (indicatie curriculum per jaar) methoden die daarbij nodig zijn. De Ad Chemie is een twee-jarige opleiding die bestaat uit: 1. Propedeutische fase (60 studiepunten) 2. Hoofdfase (60 studiepunten) a. Instrumentele Analyse van Micro- en Macrocomponenten (30 studiepunten) b. Valideren van Analytische Methoden (15 studiepunten) c. Afstuderen (15 studiepunten) Tijdens de opleiding wordt van de student verwacht dat hij een aantal opdrachten op zijn werkplek uitvoert. Deze werkplekopdrachten worden bij elkaar gebracht in een portfolio dat wordt afgesloten met een assessment. Dit assessment is onderdeel van het afstuderen. Indien opdrachten niet op de werkplek kunnen worden uitgevoerd biedt de opleiding zijn labfaciliteiten aan of wordt van de student gevraagd om een stagebedrijf te zoeken. Studielast 120 studiepunten Vorm van de opleiding Deeltijd (voltijd, deeltijd, duaal) Gemeente of gemeenten waar de Nijmegen opleiding wordt gevestigd Doelgroep van de opleiding Afgestudeerden MBO Chemie, niveau 4 of vergelijkbaar Croho (sub)onderdeel en motivering De voorgestelde Ad Chemie sluit aan op de Bacheloropleiding Chemie zoals die door de HAN wordt verzorgd (CROHO 34396) Geplande startdatum opleiding 1 februari 2017 of anders 1 september 2017
Bijlage Programma AD deeltijd chemie Inleiding Het AD programma deeltijd van de HAN is sterk gericht op kwaliteitsborging van (instrumentele) analysemethoden. Dit betekent dat er veel aandacht is voor statistiek en de toepassing ervan in het kwaliteitsborgingsysteem. Daarnaast zal er aandacht zijn voor de verdieping van achtergrondkennis van spectroscopie en chromatografie en wordt theoretisch kennis gemaakt met diverse instrumentele technieken en een stukje organische chemie. Binnen het programma is ruimte voor bedrijven om zelf aan te geven wat zij graag terug zien. Het AD programma voorziet in een stage waarbij de opgedane kennis zal toegepast worden in de praktijk. Het AD-programma bevat geen propedeuse maar er zijn wel een aantal vakken die de student zal moeten volgen, voorafgaand aan het AD-programma, om de basiskennis op het noodzakelijke startniveau te brengen. Deze vakken zijn wiskunde, foutenleer, organische chemie en labrekenen. In tabel 1 staat de opbouw van het programma schematisch weer gegeven. Tabel 1 Schema AD programma van de HAN Als de student zijn AD diploma heeft gehaald, kan hij direct instromen in het programma van de deeltijd bachelor chemie. De modules die onderdeel zijn van de AD zijn ook onderdeel van het bachelor programma. Overige modules van de bachelor zijn module B (organisch-polmeer) en module C (specialisatie). Daarnaast is de minor een verplicht onderdeel van het bachelor programma; module E. Instroom MLO Propedeuse certificaat bij behalen van: Vakken basiskennis: wiskunde, organische chemie, foutenleer en labrekenen. 7,5 studiepunten Module A 1 e jaar Module A 30 studiepunten Instrumentele analyse van micro- en macrocomponenten 2 e jaar Module D 30 studiepunten Ontwikkelen en valideren van analytische methoden Bijgevo egd zijn beschri jvingen van module s A en D
Module A Instrumentele analyse van micro- en macrocomponenten In deze module staat de beroepstaak het uitvoeren van toegepast onderzoek centraal binnen het contextgebied Bioanalyse. Er zijn 2 centrale (praktijk)opdrachten: synthese van een aromatische component en de analyse van de producten met GC MS en het onderzoeken van levensmiddelen op elementen en biomoleculen. In de eerste opdracht wordt kennis gemaakt met de raakvlakken tussen organische en analytische chemie en in de tweede opdracht staan kwaliteit en methodeontwikkeling centraal. Er wordt geanalyseerd met HPLC, GC, GC-MS, AAS en elektrochemische technieken. Om deze centrale opdrachten te kunnen uitvoeren is kennis nodig van aromatische chemie, instrumentele analytische technieken en statistiek. Deze onderwerpen komen dan ook in de theorie aan de orde. In tabel 2 staan de theorievakken van module A. Niet alleen het uitvoeren van een onderzoek is belangrijk, ook het rapporteren en presenteren zijn belangrijke vaardigheden. De onderzoeksresultaten van de centrale opdrachten worden in een presentatie en in een adviesrapport weer gegeven. Naast theorie- en praktijkopdrachten zijn er werkplekopdrachten. De uitwerkingen van werkplek-, theorie- en praktijkopdrachten worden in een portfolio bij elkaar gebracht. De module wordt afgesloten met een assessment van het portfolio. Tabel 2 Theorievakken module A Vak Inhoud Algemene ionsterkte, activiteiten, massa en ladingsbalans, systematische aanpak analytische chemie evenwichten, buffers van polyprolyten, complexometrie Spectroscopie Chemische binding Chromoforen Fluorescentie Atoom- en molecuulspectrometrie Organische chemie Atoom- en molecuulbouw: ladingen, polariteiten, hybridisatie, mesomerie, stereochemie, conformaties Aromaticiteit, elektrofiele aromatische substituties Chromatografie Inleiding, vloeistofchromatografie, HPLC, GC Elektrochemie Galvanische cel Ionselectieve elektrode Elektrolyse Toegepaste statistiek Betrouwbaarheidsintervallen Significantie testen (F en T toets) Foutenvoortplanting Dixon en Grubbs test Anova en Lineaire regressie Controlekaarten, validatieparameters, standaardadditie, interne standaardmethode Massaspectrometrie Principe MS, Molecuul/ion Mw,aantal C atomen, Isotoop-ratio, oneven aantal N atomen, Benzylische splitsing
Module D Analyse en kwaliteit Deze module bestaat uit 2 onderdelen: een deel theoretische verdieping van 10 studiepunten en een deel stage binnen het kwaliteitszorgsysteem van 20 studiepunten. Voor de stage werkt de student aan een project dat is gericht op kwaliteitsborging, validatie en optimalisatie van analysemethoden. De stage wordt afgesloten met een assessment en een verslag. De werkzaamheden voor de stage worden op de werkplek uitgevoerd. In de theoretische verdieping maakt de student kennis met verschillende instrumentele analysemethoden en leer de student alles over de noodzakelijke statistiek bij de vakken chemometrie en optimalisatie. In tabel 3 staan de theorievakken van module D. Binnen het programma van module D is ruimte voor bedrijven om zelf in te vullen. Hierbij kan gedacht worden aan werken onder ISO 17025 of onder GMP. Tabel 3 Theorievakken module D Vak Spectroscopie Scheidingsmethoden Chemometrie Optimalisatie Inhoud Atoom spectroscopie ( GFAAS,ICP) Atoommassaspectroscopie (ICP MS) X-ray spectroscopie Ramanspectroscopie NIR Extractie Ionchromatografie, Superkritische LC, UPLC Massaspectroscopie Capillair elektroforese F en T toetsen lijnscontroles Eenwegs- en meerwegs ANOVA Lineaire regressie Validatie Autocorrelatieanalyse, Multivariate analyse Sequentiele optimalisatie: Univariaat en multivariaat Factorial Design: Design of experiment, multivariaat