Bvba JP Beerens H. Torleylaan 60/0101-1654 Huizingen Tel: +32 2 361 04 31 @: info@jpbeerens.be www.jpbeerens.be Veiligheids-en gezondheidsplan Scholengroep Brussel Academie Beeldende Kunsten Anderlecht Afbraakwerken met aanwezigheid van asbest. Dapperheidsplein 17 1070 Anderlecht BOUWHEER: Scholengroep Brussel Oudstrijderslaan 200-1140 EVERE
Veiligheids-en gezondheidsplan Afbraakwerken te 1070 Anderlecht Dapperheidsplein 17 Datum opstelling document en overhandiging Opstellen veiligheids-en gezondheidsplan in ontwerpfase Overhandiging per mail aan bouwheer/bouwdirectie 28/6/2014 28/6/2014 VOORWOORD Dit veiligheids-en gezondheidsplan maakt integraal deel uit van het lastenboek van het project. De voorschriften van het veiligheids-en gezondheidsplan ontwerp niet volgen of de hierin gevraagde documenten niet leveren kan tot de nietigheid van de offerte leiden. 1.BESCHRIJVING VAN DE VOORZIENE WERKEN De belangrijkste uit te voeren werken zijn: Delen van een bestaande gebouw afbreken met aanwezigheid van asbest. Afbraak 2 verdiepingen hoog. Het metselwerk herstellen waar nodig. De bouwplaats inrichten en voorbereiden op de werken. De liftkoker/toren afbreken en dakdichtingswerken. Heraansluiten bestaande regenafvoeren Afvoer van alle afbraakmateriaal Geen grondverzet. Werf: Academie Beeldende Kunsten te Anderlecht 2
2. WERKEN MET VERHOOGD RISICO VOLGENS ART 26 1 VAN HET KB TIJDELIJKE OF MOBIELE BOUWPLAATSEN 1. werkzaamheden, zoals bedoeld in het tweede lid, die de werknemers aan gevaren van bedelving, wegzinken of vallen blootstellen, gevaren die bijzonder vergroot worden door de aard van de werkzaamheden of van de toegepaste procedés of door de omgeving van de arbeidsplaats of de werken; 2. werkzaamheden die de werknemers blootstellen aan chemische of biologische agentia die een bijzonder risico voor de gezondheid en de veiligheid van de werknemers inhouden; 3. elk werk met ioniserende stralingen waarvoor de aanwijzing van gecontroleerde of bewaakte zones zoals bepaald in artikel 2 van het koninklijk besluit van 28 februari 1963 houdende algemeen reglement op de bescherming van de bevolking en van de werknemers tegen het gevaar van de ioniserende stralingen, vereist is; 4. werkzaamheden in de nabijheid van elektrische hoogspanningslijnen of kabels of van leidingen onder een inwendige druk van 15 bar of meer ; 5. werkzaamheden die de werknemers blootstellen aan een risico op verdrinking; 6. ondergrondse werken en tunnelwerken; 7. werkzaamheden met duikuitrusting; 8. werkzaamheden onder overdruk; 9. werkzaamheden waarbij springstoffen worden gebruikt; 10. werkzaamheden in verband met de montage of demontage van zware geprefabriceerde elementen. Voor de toepassing worden inzonderheid als bijzonder vergrote gevaren beschouwd: a) het graven van sleuven of putten van meer dan 1,20 m diepte en het werken aan of in deze putten; b) het werken in de onmiddellijke nabijheid van materialen zoals drijfzand of slib; c) het werken met een valgevaar van een hoogte van 5 m of meer. Werf: Academie Beeldende Kunsten te Anderlecht 3
3.INHOUD VAN HET VEILIGHEIDS-EN GEZONDHEIDSPLAN A. De gezondheids-en veiligheidscoördinatoren B. De tussenkomende partijen C. Algemeen bouwplaatsreglement D. Noodprocedures E. Administratieve verplichtingen van de bouwdirectie en de aannemers. F. Risicoanalyse van de voorziene werken G. Specifieke preventiemaatregelen voor de werken beschreven in art 26 1 H. Kritieke momenten I. Noodnummers en nuttige telefoonnummers A.VEILIGHEIDSCOÖRDINATOR Gezondheids-en veiligheidscoördinator ontwerp: Jean Paul Beerens Adres: H. Torleylaan 60/0101-1654 Huizingen Tel: 02/361 04 31 Fax: 02/356 95 36 E-mail:info@jpbeerens.be Gezondheids-en veiligheidscoördinator verwezenlijking: Jean Paul Beerens Adres: H. Torleylaan 60/0101 1654 Huizingen Tel: 02/361 04 31 Fax: 02/356 95 36 E-mail: info@jpbeerens.be B.DE TUSSENKOMENDE PARTIJEN De bouwheer (opdrachtgever): Scholengroep Brussel Adres: Oudstrijderslaan 200 1140 Evere Bouwcoördinatie: Marisa Molinari GSM: 0478/52 06 41 Tel: 02/727 06 80 Fax: 02/703 3060 E-mail:sgr8.marisa@g-o.be Architect (bouwdirectie ontwerp en bouwdirectie ): Dirk Op de Beeck Adres: Bosstraat 12 2861 OLV-Waver Tel: 0475/56 11 96 E-mail: op.de.beeck.dirk@skynet.be Werf: Academie Beeldende Kunsten te Anderlecht 4
C.BOUWPLAATSREGLEMENT De verschillende tussenkomende partijen dienen na te leven: - de Wet op het Welzijn (04.08.1996) en haar sbesluiten waaronder het KB Tijdelijke of Mobiele Bouwplaatsen d.d. 25.01.2001 (KB TMB) met inbegrip van alle wijzigingen en bijvullingen - de wetten en reglementeringen van toepassing in België op het gebied van arbeidsveiligheid en milieu op datum van de van het werk - de voorschriften van het ARAB, de CODEX en het AREI - de milieuvoorschriften van toepassing in het gewest op datum van van het contract. - Minimumvoorschriften inzake veiligheid en gezondheid van toepassing op bouwplaatsen zoals bedoeld in artikel 50 van het KB TMB (bijlage III van het KB TMB) Definities Opdrachtgever: Iedere natuurlijke of rechtspersoon voor wiens rekening een bouwwerk wordt verwezenlijkt. belast met het ontwerp: Iedere natuurlijke of rechtspersoon die voor rekening van de opdrachtgever zorg draagt voor het ontwerp van het bouwwerk. belast met de : Iedere natuurlijke of rechtspersoon die voor rekening van de opdrachtgever zorg draagt voor de van het bouwwerk. belast met de controle op : Iedere natuurlijke of rechtspersoon die voor rekening van de opdrachtgever zorg draagt voor het toezicht op de van het bouwwerk. Aannemer: Iedere natuurlijke of rechtspersoon die activiteiten verricht tijdens de sfase van de verwezenlijking van het bouwwerk, ongeacht of hij werkgever of zelfstandige is of een werkgever die samen met zijn werknemers werkt op de bouwplaats. Veiligheids- en gezondheidscoördinator-ontwerp: Iedere persoon die door de opdrachtgever of de bouwdirectie belast met het ontwerp, belast is om zorg te dragen voor de coördinatie betreffende veiligheid en gezondheid tijdens de uitwerkingsfase van het ontwerp van het bouwwerk. Veiligheids- en gezondheidscoördinator-verwezenlijking: Iedere persoon die door de opdrachtgever, de bouwdirectie belast met de of de bouwdirectie belast met de controle op de, belast is om zorg te dragen voor de coördinatie betreffende veiligheid en gezondheid tijdens de verwezenlijking van het bouwwerk. Veiligheidsdossier: -de synthese van alle documenten i.v.m. welzijn op het werk, samengebracht door alle tussenkomende partijen: opdrachtgever, architect, studiebureau, coördinator-ontwerp, coördinatorverwezenlijking, de bouwdirecties, aannemers, zelfstandigen Bouwplaatsreglement: -een schriftelijk document dat wettelijk niet verplicht is, maar dat het geheel van gedragsregels omvat die alle tussenkomende partijen op de bouwplaats dienen na te leven; Collectief beschermingsmiddel (C.B.M.): Een uitrustingsstuk of -middel dat alle blootgestelde personen collectief beschermt tegen bedreigingen van de gezondheid of veiligheid. Werf: Academie Beeldende Kunsten te Anderlecht 5
Persoonlijk beschermingsmiddel (P.B.M.): -Iedere uitrusting die bestemd is om door de werknemer gedragen of vastgehouden te worden teneinde hem te beschermen tegen één of meer risico s die zijn veiligheid of gezondheid op het werk kunnen bedreigen, alsmede alle aanvullingen of accessoires die daartoe kunnen bijdragen. Arbeidsmiddelen: -Alle op de arbeidsplaats gebruikte machines, apparaten, gereedschappen en installaties. 1.Organisatie van de preventie en bescherming Onverminderd de verplichtingen volgend uit de welzijns- en milieuwetgeving moeten elke bouwdirectie en elke aannemer die op de bouwplaats werken uitvoert en/of laat uitvoeren en iedere persoon die op de bouwplaats aanwezig is, dit bouwplaatsreglement naleven. De bouwdirectie of de coördinator verwezenlijking zit de coördinatievergadering met betrekking tot de welzijnsaspecten voor het geheel van de werkzaamheden voor. De onderlinge overeenkomsten tussen verschillende aannemers i.v.m. veiligheid en gezondheid op de bouwplaats moeten worden voorgelegd. De tussenkomende partijen verbinden zich ertoe aanwezig te zijn op het coördinatieoverleg welzijn gehouden door de coördinator-verwezenlijking of de bouwdirectie als zij hiertoe worden uitgenodigd Elke aannemer aan wie een werk wordt toegewezen, is verplicht een aangestelde, die de streektaal machtig is, aan te duiden die gedurende de werkzaamheden op de bouwplaats aanwezig is Elke aannemer moet, vooraleer met de werken te starten, de bouwdirectie een document bezorgen waarin zijn werkmethoden en de specifieke preventiemaatregelen duidelijk vermeld staan. Elke bouwdirectie en elke aannemer voorziet in het houden van werkplekgebonden opleidingen op de bouwplaats, met al zijn personeel, waarbij specifieke veiligheidsonderwerpen opleidingen op de bouwplaats, met al zijn personeel, waarbij specifieke veiligheidsonderwerpen periodiek worden besproken. Hij overhandigt een kopie van het verslag aan de bouwdirectie. Elke bouwdirectie en elke aannemer verklaart dat de werknemers de nodige opleiding/ beroepservaring en lichamelijke geschiktheid bezitten om de hen opgelegde taken (incl. het uitvoeren van een veiligheidsfunctie of een functie met verhoogde waakzaamheid) uit te voeren en het bijhorend materieel te gebruiken en te bedienen op volstrekt veilige wijze. Op vraag van de bouwdirectie legt hij de nodige stukken ter staving voor. De werknemers mogen slechts worden aangetroffen op de voor hen voorziene werkplaatsen en de wegen die naar deze werkplekken leiden. Indien een werkvergunning (graafvergunning, vuurvergunning, koudwerkvergunning) vereist is, zal de aannemer deze aanvragen bij de bouwdirectie, de opdrachtgever of zijn aan gestelde. In geval van inbreuk op de veiligheidsregels door een specifiek persoon, kan deze de toegang tot de bouwplaats worden ontzegd door de bouwdirectie, de opdrachtgever of zijn aangestelde. 2.Bouwplaatsinrichting Het inplantingsplan zit ter inzage in het veiligheidsdossier op de bouwplaats. De Werf: Academie Beeldende Kunsten te Anderlecht 6
bouwplaats inrichting kan de volgende gegevens bevatten: -ligging van nutsleidingen (H.S.7, L.S.8, telefoon, water, gas ) -toegangen, wegen, rijrichting en parkings -zones voor sociale voorzieningen, opslaan van materieel, werkplaatsen -inplanting hijstoestellen en draaicirkel (nummering van de toestellen en inplanting draaistellen) -opgestelde elektrische verdeelborden -laad- en loszones -EHBO-post -opslag van brandbare en explosieve stoffen -brandbestrijdingsmiddelen Elke bouwdirectie en elke aannemer is verplicht voor de eigen werknemers de wettelijk voorziene sociale voorzieningen ter beschikking te stellen en deze dagelijks te onderhouden. Maaltijden mogen enkel in de daartoe voorziene inrichtingen worden gebruikt. Het gebruik van de installaties en voorzieningen van andere bouwdirecties is in principe verboden voor derden, tenzij onderling schriftelijk overeengekomen. Het opstellen van werfburelen, sociale voorzieningen, opslagplaatsen, mag enkel conform het werfinrichtingsplan en in overleg met de veiligheidscoördinator, bouwdirectie, de opdrachtgever of zijn aangestelde gebeuren. In geval van inbreuk op de veiligheidsregels door een specifiek persoon, kan deze de toegang tot de bouwplaats worden ontzegd door de bouwdirectie, de opdrachtgever of zijn aangestelde. Een algemeen rookverbod is van toepassing in gebouwen of lokalen die winddicht zijn (bouwwerken met dak en buitenschrijnwerk, werfkeet, ) 3.Collectieve beschermingsmiddelen (C.B.M.) Het plaatsen en/of wegnemen van C.B.M.'s wordt geregeld in samenspraak met de bouwdirectie, de opdrachtgever of zijn aangestelde. Geplaatste C.B.M.'s mogen NOOIT verwijderd worden zonder dat vervangende of definitieve beschermingen worden aangebracht. Elke bouwdirectie en elke aannemer geeft de voorkeur aan het gebruik van collectieve beschermingen boven persoonlijke beschermingsmiddelen. Elke op de bouwplaats vastgestelde gevaarlijke of ongezonde situatie moet onmiddellijk aan de bouwdirectie, de opdrachtgever of zijn aangestelde gemeld worden. 4.Persoonlijke beschermingsmiddelen (P.B.M.) Het dragen van aangepaste P.B.M.'s conform de geldende wetgeving en de werfgebonden risico s is op de bouwplaats voor IEDEREEN verplicht. Elke aannemer stelt gratis P.B.M.'s ter beschikking van zijn personeel en/of bezoekers. Hij moet eveneens toezien op het gebruik ervan. Tevens zorgt hij op zijn kosten voor het onderhoud, reinigen, ontsmetten, herstellen en tijdig vervangen van de P.B.M.'s Indien een aannemer niet ingaat op de verplichting tot het ter beschikking stellen van de nodige P.B.M.'s, zullen deze ter beschikking worden gesteld door de bouwdirectie en dit op kosten van de in gebreke blijvende aannemer. De werknemers zijn Werf: Academie Beeldende Kunsten te Anderlecht 7
verplicht de ter beschikking gestelde P.B.M.'s te gebruiken volgens de gegeven instructies en ze na gebruik op te bergen. 5.Orde en netheid Elke aannemer moet ten minste dagelijks zijn werkposten opruimen en het afval afvoeren. De opdrachtgever en/of de bouwdirectie kan, op kosten van de aannemer die in gebreke blijft, de opdracht geven aan derden de werkposten op te ruimen. De wegen, doorgangen en trappen moeten steeds vrij zijn van obstakels en hindernissen. Leidingen en kabels mogen de doorgang niet belemmeren. Kruisen zij een doorgang, dan moeten ze duidelijk zichtbaar zijn en/of beschermd worden tegen beschadiging. Bouwmaterialen en materieel moeten ordelijk en stabiel in de voorziene zones worden gestapeld. Voertuigen en rijdend materieel worden afgesloten achtergelaten op de voorziene plaatsen. 6.Elektrische installatie Voor afspraken in verband met stroomvoorziening moet de aannemer zich vooraf richten tot de bouwdirectie. De elektrische installatie moet door een externe dienst voor technische controle (EDTC) gekeurd worden conform het A.R.E.I. Elk ernstig defect en elk effect met risico s voor derden moet onmiddellijk aan de coördinator-verwezenlijking en aan de bouwdirectie worden gemeld. Elke elektrische installatie of een onderdeel ervan is vergezeld van een geldig verslag van een EDTC zonder opmerkingen. Verdeelkasten moeten steeds gesloten blijven. Het aansluiten kan enkel met aangepaste stekkers. Alle verbindingen (stekker/stopcontact) moeten geschikt zijn voor gebruik in vochtige omstandigheden (een minimale beschermingsgraad IP44). Verlengkabels moeten als minimumdoorsnede 2,5 mm² hebben. Kabels moeten steeds opgehangen en/of afgeschermd worden tegen mogelijke beschadiging. Elke aannemer staat zelf in voor de verlichting van haar werkposten. De bouwdirectie staat in voor de algemene verlichting en de noodverlichting. Deze laatste moet worden uitgevoerd volgens de geldende wetgeving. 7.Arbeidsmiddelen en toebehoren Algemene richtlijnen - Enkel arbeidsmiddelen conform de vigerende regelgeving mogen op de bouwplaats aanwezig zijn - Elke aannemer moet zijn arbeidsmiddelen identificeren en in dienst stellen - Een gebruiksinstructie moet beschikbaar zijn in de taal van de gebruiker - De arbeidsmiddelen moeten geschikt zijn voor het uit te voeren werk en regelmatig gekeurd worden door een bevoegd persoon, zodat bij het gebruik de veiligheid en gezondheid steeds gewaarborgd zijn. Bij ongevraagd gebruik van arbeidsmiddelen van derden is de gebruiker verantwoordelijk voor de veiligheid. Werf: Academie Beeldende Kunsten te Anderlecht 8
Hef- en hijstoestellen Bij het gebruik van heftoestellen gelden de volgende specifieke bepalingen: - Alle heftoestellen en hijstoebehoren, evenals toestellen die sporadisch als hijstoestel worden gebruikt, die op de bouwplaats binnengebracht worden, moeten voorzien zijn van een geldig keuringsattest. Het keuringsattest is op de werf ter beschikking. Bij ontstentenis heeft de bouwdirectie-, de opdrachtgever of zijn aangestelde het recht het gebruik van de toestellen of de accessoires te verbieden. - Bij het gebruik van meerdere heftoestellen met overlappend werkbereik moet, in overleg met de coördinator-verwezenlijking, een gebruiksprocedure opgesteld worden. Ladders Ladders zijn steeds in goede staat (zonder beschadigingen en stabiel) en uitgerust met aangepaste antislipvoorzieningen. Zij worden opgesteld op een goede, stevige ondergrond. Zij worden steeds vastgemaakt, tenzij dit in de werkmethode anders wordt vermeld. Steigers Bij het gebruik van stellingen gelden de volgende specifieke bepalingen: - Elke stelling vanaf 2 meter hoog moet voorzien zijn van leuningen, tussenleuningen en plinten. De werkvloer moet aaneensluitend zijn, d.w.z. zonder gevaarlijke ruimten tussen de planken en de plint en voldoende stevig, rekening houdend met de belasting. -De toegang tot de werkvloeren van een hogergelegen niveau gebeurt door middel van trappen of ladders. - Voor de ingebruikname en minstens één maal per week en na elk incident wordt de stelling nagekeken door een bevoegd persoon van de gebruikende aannemer. - Er dient een bevoegd persoon worden aangeduid voor opbouw en onderhoud van de stellingen. Deze persoon dient bekend te zijn bij de veiligheidscoördinator verwezenlijking. Elke stelling dient voorzien te zijn van een identificatiefiche. De gebruiksaanwijzingen en/of berekeningen dienen aanwezig te zijn op de werf. 8.Gevaarlijke producten Alle producten op de bouwplaats moeten reglementaire etiketten hebben of krijgen. Het gebruik van brandbare, toxische of andere gevaarlijke producten moet in de werkmethode van de aannemer vermeld staan en tijdig gemeld worden aan de veiligheidscoördinator. Een kopie van het veiligheidsinformatieblad (chemische fiche of M.S.D.S.-fiche) van de gevaarlijke producten moet op de werf ter beschikking zijn en wordt indien relevant opgenomen in het Postinterventiedossier. De veiligheidsinstructies van de fabrikant/leverancier moeten strikt opgevolgd worden. Het opslaan van producten en verwijderen van de verpakking dient volgens de geldende wetgeving en in samenspraak met de bouwdirectie, de Werf: Academie Beeldende Kunsten te Anderlecht 9
opdrachtgever of zijn aangestelde te gebeuren. Indien werken worden uitgevoerd waarbij schadelijke of hinderlijke dampen/gassen vrijkomen, moet dit worden gemeld aan de veiligheidscoördinator, de bouwdirectie en de opdrachtgever of zijn aangestelde. 9.Werken met open vlam Het behandelen van gasflessen gebeurt met de grootste zorg. Lege gasflessen en gasflessen die niet worden gebruikt, worden in een goed verluchte ruimte, rechtop opgeslagen, vastgemaakt en voorzien van de beschermkap en beschermd tegen de zon. De zuurstof- en brandgasflessen worden bij gebruik verticaal of schuin onder een hoek van minimum 35 geplaatst. Op het einde van de dagtaak worden de gaskranen dichtgedraaid en de slangen en manometers ontspannen. Bij werken met open vlam hoort een ABC-blusapparaat van minimaal 6 kg. 10.Milieu Het verbranden van elk afval op de bouwplaats is steeds verboden. Het verwijderen van afval en/of verpakkingen gebeurt volgens de aanwijzingen van de bouwdirectie en conform de veiligheidsinstructies van de leverancier/fabrikant. Er moeten maatregelen worden genomen tegen bodem-, lucht- en watervervuiling, alsook tegen geluidshinder. 11.Noodprocedures Elke aannemer zal de procedures inzake EHBO en (ernstige) arbeidsongevallen, opgesteld door de coördinator-ontwerp, respecteren. Elke aannemer rust zijn lokalen uit met de wettelijke voorzieningen inzake brandblussers en EHBO-materiaal. De bouwdirectie zorgt ervoor dat ten minste één EHBO-hulpverlener permanent aanwezig is. Elke aannemer moet over voldoende, aangepaste en conforme brandbestrijdingsmiddelen beschikken. De brandevacuatieprocedure moet worden opgemaakt door de bouwdirectie en de opdrachtgever of zijn aangestelde in samenspraak met de coördinatorverwezenlijking. Deze procedure moet door elke aannemer worden opgevolgd. Elk (ernstig) arbeidsongeval, incident of schadegeval moet de dag van het voorval worden vermeld in het coördinatiedagboek door de werkgever van de betrokken werknemer. Voor de arbeidsongevallen moet daarenboven een arbeidsongevallenrelaas aan de bouwdirectie- worden overhandigd en besproken op het eerstvolgende coördinatieoverleg. De bouwdirectie doet aan de inzake arbeidsveiligheid bevoegde ambtenaar een kennisgeving van elk ernstig arbeidsongeval overkomen aan een aannemer die op de bouwplaats een beroepsactiviteit uitoefent. Deze kennisgeving wordt gedaan binnen de 15 kalenderdagen na de dag van het ongeval. In geval van een zeer ernstig arbeidsongeval moet de werkgever onmiddellijk de arbeidsinspectie verwittigen. Werf: Academie Beeldende Kunsten te Anderlecht 10
D.NOODPROCEDURES 1.ONGEVAL 1. Vòòr elk ander ingrijpen: het eventueel nog bestaand gevaar uitschakelen (bv. voorwerpen die dreigen te vallen wegnemen, elektrische stroom afsluiten,...) 2. Alarm aan interne hulpdiensten, werfleiding. 3. Hulp verlenen aan het slachtoffer. AARD VAN HET ONGEVAL Algemeen ADVIEZEN -bewaar zelf de kalmte en stel de gewonde gerust -verwittig of laat de hulpdiensten verwittigen -bedek de gewonde met een deken om temperatuursdaling te voorkomen -verplaats nooit een ernstig gewonde behalve indien deze zich in gevaarlijke omstandigheden zou bevinden -maak spannende kledij los (riem, spannende delen rond de hals) -geef geen dranken aan de gewonde(verstikkingsgevaar, vergroten van eventuele inwendige letsels) -geef geen opmerkingen aan de gewonde over zijn verwondingen en toestand -vermijd een overdreven drukte rondom de gewonde (nieuwsgierigen wegzenden) -voer geen handelingen uit waarvan u niet zeker bent of zij correct zijn Bedelving Brandwonden Elektrisch contact Epileptische aanval (vallende ziekte) Verstikking door gas Vreemde voorwerpen in de ogen -vloeistoffen -vaste Zonnesteek -verwijder het materiaal of de voorwerpen die het slachtoffer bedekken -trek niet aan het slachtoffer daar deze eventueel breuken kan opgelopen hebben -de kledij niet ontdoen -indien de persoon in brand staat, bedek hem/haar met een deken of kledij (geen acryl!) of laat het slachtoffer zich over de grond wentelen met gesloten mond en ogen -afkoelen van de wonde (minimum 15 min. Onderdompelen) -schakel de stroom aan de bron uit -indien dit niet mogelijk blijkt raakt het slachtoffer slechts met niet elektrisch geleidende voorwerpen aan (geïsoleerde voorwerpen of houten voorwerpen). Zoniet kunt u zelf geëlektrocuteerd worden! -plaatst een houten voorwerp tussen de tanden -haal elk vreemd voorwerp uit de mond -maak alle spannende kledij los -betreed de ruimte enkel met aangepaste persoonlijke ademhalingsbeschermingsmiddelen -voorzie de ruimte van voldoende ventilatie -overvloedig spoelen, een arts raadplegen -oog bedekken en een arts raadplegen -begeleid het slachtoffer naar een schaduwrijke en frisse plaats -raadpleeg steeds een arts 4. Oproepen van de externe hulpdiensten. Inhoud van de boodschap: - naam van de oproeper - identificatie van de werf: - aantal gekwetsten + aard verwondingen Werf: Academie Beeldende Kunsten te Anderlecht 11
Bij de werftoegang moet een persoon geposteerd worden die de hulpdienst opvangt, de nodige inlichtingen verschaft en begeleidt naar de plaats van het ongeval. 5. Verwittigen: de familie van de gekwetste bij opname in het hospitaal of bij overlijden; de preventieadviseur van de hoofdaannemer; de werkgever van de gekwetste; de coördinator-verwezenlijking; het bestuur of zijn afgevaardigde ter plaatse; Toezicht op het Welzijn bij dodelijke arbeidsongevallen en ernstige arbeidsongevallen met blijvend letsel. Ernstig arbeidsongeval van een zelfstandige/meewerkende aannemer binnen de 15 dagen. Dienst Elektrische Energie van het Ministerie van Economische Zaken na elk ongeval "met elektriciteit" waarbij gekwetsten vielen. 6. Ongevalsonderzoek naar de omstandigheden door de preventieadviseur van de betreffende onderneming + geschreven rapport (kopie aan de coördinator verwezenlijking). 7. Maatregelen nemen om herhaling van elk gelijkaardig ongeval te voorkomen. 8. Documenten: Ongevalsaangifte ongevalsinlichtingenblad na samenspraak tussen werfleiding, preventieadviseur en coördinator verwezenlijking kopieën klasseren in coördinatiedagboek op de werf. 9. Bij werkhervatting: werkhervatting niet toelaten zonder genezingsattest verwittigen preventieadviseur indien de afwezigheid meer dan 1 week bedroeg steeds de coördinator verwezenlijking op de hoogte brengen eventueel medisch onderzoek door de arbeidsgeneesheer (art. 131 ARAB). 2. BRAND * blijf kalm en leg de werken stil, verwittig uw omgeving * bel onmiddellijk de brandweer (100/112 GSM ) en vermeld langzaam en duidelijk: << uw naam>> <<naam van uw bedrijf>> <<adres van de werf>> <<korte omschrijving van de feiten>> verwittig uw bedrijf en uw interne preventieadviseur tracht zo mogelijk de brand te blussen mat de aanwezige blusmiddelen Bij de werftoegang moet een persoon geposteerd worden die de hulpdienst opvangt, de nodige inlichtingen verschaft en begeleidt naar de plaats van de brand Iedere werknemer zou voldoende kennis moeten hebben van het bestrijden van een brand (eerste interventie). In geval van brand moet met de volgende adviezen rekening worden gehouden: Hou steeds een blustoestel (type ABC-6kg) op de werf ter beschikking (= verplichting) Zorg en eerste instantie voor de veiligheid van de mensen op de bouwplaats Werf: Academie Beeldende Kunsten te Anderlecht 12
Roep om hulp Probeer de brandbare elementen te verwijderen In gesloten ruimten: sluit ramen en deuren Schakel elektrische apparaten (stekkers uittrekken) Gebruik nooit water op plaatsen waar elektrische leidingen of stopcontacten zijn (elektrocutiegevaar) Giet geen water op brandende vloeistoffen (uitbreiding van de brand) Sluit een brandende gasfles af. Indien dit niet mogelijk blijkt, koel de fles continue af en roep de hulp van de brandweer in Vooral in gesloten ruimten kunnen gassen zich ophopen en zich tot explosieve mengsels ontpoppen. Maak geen vuur noch vonken. Ontsteek geen schakelaar. Zorg dat de ruimte geventileerd word. Neem vooral geen risico s en roep professionele hulp in. 3. ELEKTRISCH CONTACT met een BOUWPLAATSMACHINE Ondanks alle ingestelde veiligheidszones en de genomen preventiemaatregelen kan het toch voorkomen dat de bestuurders van een graafmachine/kraan in contact met een elektrische geleider. In dat geval geldt, slecht één regel, nl. kalm en rustig blijven! De bestuurder moet minstens op de hoogte zijn van de volgende veiligheidsbepalingen: 1. de zitplaats niet verlaten 2. de personen rond de kraan bevelen deze niet aan te raken 3. iedereen rond de kraan verplichten zich te verwijderen 4. de kraan van de geleider verwijderen 5. indien dit niet mogelijk is, de stroomverdeler laten oproepen om het net af te schakelen Indien de bediener zijn cabine niet verlaat, heeft hij niks te vrezen. Pas wanneer hij uitstapt, zal hij bij het bereiken van de grond een elektrische ontlading tussen de kraan en de grond veroorzaken die zware brandwonden en zelfs dodelijke elektrocutie voor gevolg kan hebben. Enkel als de cabine vuur zou vatten, mag hij deze verlaten. Maar let op! Zelfs indien hij uit de kraan springt zonder deze aan te raken blijft er een gevaar omdat er aan de oppervlakte van het omgevend terrein grote spanningsverschillen kunnen bestaan. De gouden raad is hier te springen met beide voeten samen en ook zo te landen. Zo zal de zgn. stapspanning en het risico op elektrocutie tot een minimum beperkt worden. De procedure EHBO en BRAND dienen worden toegepast. 4. BIJ HET VINDEN VAN EEN VERDACHT VOORWERP - werkzaamheden onmiddellijk staken bij verdacht voorwerp ( bij vinden munitie of bij twijfel, werkzaamheden staken en terrein ontruimen ) - werfleiding verwittigen - ervoor zorgen dat geen bezoekers of omwonenden het terrein betreden - leidinggevende verwittigt politie - politie verwittigt eventueel ontmijningsdienst Werf: Academie Beeldende Kunsten te Anderlecht 13
Werf: Academie Beeldende Kunsten te Anderlecht 14
E.ADMINISTRATIEVE VERPLICHTIGINGEN VAN DE BOUWDIRECTIE UITVOERING EN/OF DE AANNEMERS Art.30 van het KB van 25 januari 2001: De opdrachtgever neemt de nodige maatregelen opdat het veiligheids-en gezondheidsplan deel zou uitmaken van, al naargelang het geval, het bijzonder bestek, de prijsaanvraag of de contractuele documenten en daarin als een afzonderlijk en als dusdanig betiteld deel wordt opgenomen. Opdat de maatregelen vastgesteld in het veiligheids-en gezondheidsplan daadwerkelijk zouden kunnen toegepast worden bij de van de werken, zorgt hij ervoor dat: 1 de kandidaten bij hun offerte een document voegen dat verwijst naar het veiligheidsen gezondheidsplan en waarin zij beschrijven op welke wijze zij het bouwwerk zullen uitvoeren om rekening te houden met dit veiligheids- en gezondheidsplan 2 de kandidaten bij hun offertes een afzonderlijke prijsberekening voegen in verband met de door het veiligheids-en gezondheidsplan bepaalde preventiemaatregelen en middelen, inbegrepen de buitengewone individuele beschermingsmaatregelen en middelen 3 de coördinator ontwerp adviseert de opdrachtgever inzake de overeenstemming van het document gevoegd bij de offertes met het veiligheids-en gezondheidsplan en stelt hem in kennis van eventuele niet-overstemmingen. 1. Documenten te leveren bij de offerte: a. Document waarin de aannemer zijn werkmethoden en preventiemaatregelen beschrijft ( art 30 1 ) b. Afzonderlijke prijsberekening (art 30 2 ):v oor de prijsbepaling mag men geen rekening houden met de bestaande verplichtingen inzake veiligheidsmaatregelen uit de bestaande wetgeving. M.a.w enkel de bijkomende kosten worden begroot (bv laten staan werfafbakening, stelling. gedurende een bepaalde tijd na voltooiing van zijn eigen werkzaamheden, zodat andere aannemers hier gebruik kunnen van maken). Zie bijlage hierna. c. Ondergetekende intentieverklaring: indien dit document, behoorlijk en volledig ingevuld niet bijgevoegd is bij de inschrijving, kan deze nietig worden verklaard. Zie bijlage hierna. 2. Documenten te leveren na toewijzing: a. Planning b. Coördinaten onderaannemers en hun specifieke risicoanalyse. De hoofdaannemer is verantwoordelijk voor het deskundig en tijdig uitwerken van de risicoanalyses door zijn onderaannemers. c. Intentieverklaring ondertekend door elke aannemer vooraleer die de werf betreed. d. Aangepaste werkmethoden en specifieke preventiemaatregelen indien nodig e. werfinrichtingsplan vooraleer de werf start f. kopij van de werfmelding vooraleer de werf start Werf: Academie Beeldende Kunsten te Anderlecht 15
g. asbuiltdossier bestaande uit : asbuiltplannen gebouw, sanitair plan, rioleringsplan asbuilt, foto s ligging nuts-en energieleidingen, technische fiches gebruikte materialen, gebruiksaanwijzingen en onderhoudsinstructies toestellen, keuringen en indienstellingsverslagen, eendraadschema s, vergunningen, brandweerverslag asbuilt, attesten branddeuren, verwerkingattesten asbest h. vervolledigen lijst noodnummers met: dichtstbijzijnde dokter, apotheek, ziekenhuis, waterdienst, gasmaatschappij, elektriciteitsmaatschappij, brandweer Werf: Academie Beeldende Kunsten te Anderlecht 16
INTENTIEVERKLARING Project :. Adres bouwplaats Onderneming : :... 0 werkgever 0 zelfstandige adres :. tel: fax: e-mail:... ALGEMENE INFORMATIE : Aantal werknemers in de onderneming : Preventieadviseur:. Externe dienst voor preventie en bescherming:.. Omschrijving van de uit te voeren werken:. Ondergetekende verklaart het veiligheids-en gezondheidsplan in ontwerpfase ontvangen te hebben en dat hij/zijn onderneming beantwoordt aan de criteria om te worden belast met de verwezenlijking van de werken voor de desbetreffende tijdelijke of mobiele bouwplaats. Hij/zijn onderneming aanvaardt het veiligheids-en gezondheidsplan gemaakt door de veiligheidscoördinator ontwerp met in het bijzonder het bouwplaatsreglement. Eveneens bevestigt ondergetekende de Werf: Academie Beeldende Kunsten te Anderlecht 17
voorschriften van het bouwplaatsreglement duidelijk begrepen te hebben en het te aanvaarden. Ondergetekende verklaart dat hij /zijn onderneming al de nodige maatregelen zal nemen die noodzakelijk zijn om te verzekeren dat de veiligheids-en gezondheidsmaatregelen en voorschriften worden nageleefd voor het geheel van de voorziene werken. Hij/zijn onderneming zal zijn/haar volle medewerking verlenen teneinde het veiligheids-en gezondheidsplan in praktijk te brengen en toe te passen. Hij/zijn onderneming zal de aanpassingen aan het veiligheids-en gezondheidsplan door de veiligheidscoördinator-verwezenlijking aanvaarden tengevolge van de vaststellingen op de werf, de stukken en de specifieke veiligheids-en gezondheidsplannen van de aannemers bij de verwezenlijking. Hij/zijn onderneming verbindt er zich toe deze voorschriften bekend te maken voor aanvang der werken aan zijn werknemers, zijn onderaannemers/zelfstandigen en toeleveraars/bezoekers. Voor akkoord Datum:.././. Gevolmachtigd bestuurder/ondernemingshoofd van. Werf: Academie Beeldende Kunsten te Anderlecht 18
VEILIGHEIDSMEETSTAAT Activiteit Werfinrichting Werken op hoogte asbestverwijdering In beslag nemen van openbaar domein Coördinatie van alle onderaannemers Bijwonen van coördinatievergaderingen en veiligheidsvergaderingen Afbraakwerken Opmaak asbuiltdossier en leveren van alle nodige documenten voor het postinterventiedossier Van toepassing of NVT Preventie en beschermingsmaatregelen Totale kost van de middelen en maatregelen excl BTW Voorkomen dat onbevoegde personen de werf betreden tot aan de voorlopige oplevering. Plaatsen van werfkeet, EHBO-post, sanitair voor alle aannemers op de werf Plaatsen van een stelling waar nodig Plaatsen en onderhouden van leuningen waar nodig gedurende gans de werf Niet gebonden asbest of mechanisch bevestigd gebonden asbest laten verwijderen door een erkend asbestverwijderaar Gebonden asbest laten verwijderaar door werknemers met de nodige opleiding. Contact opnemen met openbaar bestuur en politie en de nodige richtlijnen uitvoeren Vergaderingen à rato van 1 per week ofwel een rondgang met de veiligheidscoördinator Opstellen van schoringsplan TOTAAL: Werf: Academie Beeldende Kunsten te Anderlecht 19
F.RISICOANALYSE 1. Algemeenheden Onderwerpen Te ondernemen acties Uitvoering door Administratie Uitvoeren werfmelding naar het NAVB en het FODWASO, eventueel via de portaalsite www.sociale-zekerheid.be Werfinrichting Plaatsen werfkeet, hygiënische voorzieningen Plaatsen werfafsluiting en pictogrammen Bouwdirecte Voorzien werfafsluiting water en elektriciteit Verplaatsen bouwplaatsuitrusting volgens bouwfase Voorzien parkeerplaats voor werknemers Voorzien werfwegen Voorzien voldoende brede doorgangen Opmaken plan werfinrichting en ter goedkeuring voor te leggen aan de coördinator-verwezenlijking EHBO-voorzieningen Voorzien van minstens één hulpverlener Voorzien van een post voor hulpverlening Uithangen noodnummers in werfkeet Opslag bouwmaterialen Beperk opslaghoeveelheid Alle aannemers Gebruik stapelrekken en bakken Beperk de stapeling in hoogte (max 2 m) Opslag gevaarlijke stoffen Plaatsen afgesloten en geventileerde container Gescheiden opslaan volle en lege gasflessen Opslaan gasflessen afgeschermd van de zon Voorzien voldoende en geschikte blusmiddelen Plaatsing hefwerktuigen Aanvraag ingebruikname openbare weg bij openbaar bestuur en volgen van de richtlijnen Opstellen signalisatieplan bij plaatsing op openbare weg Opstellen inplantingplan bij gebruik van meerdere heftoestellen (bv plaatsen van hoekbegrenzers op kranen) Evacuatie Aanpassen evacuatiewegen volgens bouwfase Werf: Academie Beeldende Kunsten te Anderlecht 20
Afbraakmateriaal Voorzie containers voor het sorteren van de afvalfracties Aanwezigheid van asbest Bestaande asbestinventaris raadplegen Opdrachtgever Beschadiging aanpalende eigendommen Nazicht aanpalende gebouwen, terreinen Opmaken van plaatsbeschrijvingen Opdrachtgever Plaatsing stellingen De stelling dient te voldoen aan de bepalingen uit het KB dd 31/8/2005 betreffende werken op hoogte. 2. Omgeving Onderwerpen Risico s Preventiemaatregelen Uitvoering door Aanwezigheid ondergrondse leidingen Elektrocutie, stroompanne,gasexplosie, beschadiging waterleiding, beschadiging riolering Navraag doen via www.klim-cicc.be of www.klip.be Contact opnemen met netbeheerder ruwbouwaannemer Aanwezigheid bovengrondse leidingen Elektrocutie, stroompanne Contact opnemen met netbeheerder Veiligheidsgabarit aanbrengen Eventueel kranen uitrusten met hoekbegrenzers ruwbouwaannemer In beslag nemen openbaar domein Belemmering voet-en fietspaden, eventueel rijweg auto s Opstellen signalisatieplan in overleg met politiediensten ruwbouwaannemer Bereikbaarheid werf Vastrijden voertuigen Aanleggen voorlopige verhardingen ruwbouwaannemer Hijsen zware lasten boven openbare weg Val van voorwerpen Wegsignalisatie aanpassen in overleg met de politiediensten Overdekken voetgangerszones - fietszones ruwbouwaannemer Aanwezigheid reclamepanelen, verlichtings-en elektriciteitspalen, bomen Beschadiging belendende infrastructuur Plaatsen veiligheidsgabarit ruwbouwaannemer Werf: Academie Beeldende Kunsten te Anderlecht 21
Aanwezigheid van ondergrondse tanks milieuschade Consultatie postinterventiedossier of plannen voorgaande werken op site ontwerp Consultatie (voorgaande) eigenaar Geluidsoverlast omwonenden milieuhinder Gebruik geluidsgedempte arbeidsmiddelen ruwbouwaannemer 3. Sloopwerken Onderwerpen Risico s Preventiemaatregelen Uitvoering door Aanwezigheid asbest asbestintoxicatie Verwijdering losse asbest door een erkende verwijderaar vooraleer de sloopwerken starten De werknemers die de gebonden asbest verwijderen dienen de nodige opleiding hebben gevolgd Erkende asbestverwijderaar Aannemer sloopwerken Aanwezigheid ondergrondse constructies en leidingen Brand-explosie Elektrocutie milieurisico Consultatie plannen, markering eventuele leidingen, manueel graven van controlesleuf Verwijderen brandstoftanks ofwel (na attest stabiliteitsingenieur) tanks laten reinigen en opspuiten Ruwbouwaannemer Aannemer sloopwerken stabiliteitsingenieur Aanwezigheid nietafgesloten leidingen Brand-explosie elektrocutie Controle ter plaatse Ruwbouwaannemer Aannemer sloopwerken Aanwezigheid bovengrondse constructies en leidingen Elektrocutie milieurisico Contact opnemen met netbeheerder Reinigen en verwijderen brandstoftanks Aannemer sloopwerken Sloopwerk verdiepingen Vallende voorwerpen instorting Valrisico arbeiders Afscherming werkzone Plaatsing stortkokers Opstellen sloopplan en schoringsplan Gebruik collectieve en persoonlijke bescherming Aannemer sloopwerken stabiliteitsingenieur Werf: Academie Beeldende Kunsten te Anderlecht 22
Gebruik arbeidsmiddelen Contact met bewegende voorwerpen (wegvliegende delen, afbraakmaterialen) Gebruik PBM s Geluidsgedempte arbeidsmiddelen inzetten Ruwbouwaannemer Aannemer sloopwerken Geluidshinder arbeiders Geluidshinder buurtbewoners Aanwezigheid afbraakmateriaal Struikelrisico milieuschade orde en netheid op de werf, regelmatig opruimen Sorteren afvalfracties Ruwbouwaannemer Onderaannemer sloopwerken 4. Ruwbouwwerken Onderwerpen Risico s Preventiemaatregelen Uitvoering door Levering van materialen Aanrijdingen Voorzien in splanning ruwbouwaannemer Verkeershinder Contact met politie Vallen van voorwerpen, materialen Geprefabriceerde stukken op jukken laten leveren Bij pakken stenen, palet gebruiken bij hijsen Pakken stenen met palet bestellen Afzetten rijweg Signalisatie aanbrengen volgens opgemaakt plan Afbakenen werkzone-geen verplaatsing van lasten boven voetgangers en voorbijrijdend verkeer Opslag materialen Val van voorwerpen Niet hoger stapelen dan 2 m ruwbouwaannemer Metselwerk Val van personen Afgeschermde werkplatformen ruwbouwaannemer Instorting metselwerk Schoren van metselwerk/ niet te vlug vorderen Gebruik van aangepaste Werf: Academie Beeldende Kunsten te Anderlecht 23
Rugklachten schragen/stellingen Val van voorwerpen Gebruik van gekeurde hefwerktuigen en aanslagmaterieel Evacuatie tijdens de van de werken brand Eventueel voorzien van bijkomende vluchtwegen (bv bouwtrappen, ladders) 5. Dakwerken Onderwerpen Risico s Preventiemaatregelen Uitvoering door Dakdichtingswerken Val van personen Val van voorwerpen Rugbelasting Gewrichtsklachtenstatische belasting Brand door dichtingswerken Voorzien persoonlijke valbeveiliging Voorzien dakrandbeveiliging en stelling conform EN 13374 Voorzien afscherming zijkant dak conform EN 13374 Aannemer dakwerker Gekeurde hefwerktuigen Geen werkzone onder de lasten Gebruik van hefwerktuigen en transportwerktuigen Voorzien blustoestellen Geen ontvlambare producten in de buurt van dichtingswerken Werf: Academie Beeldende Kunsten te Anderlecht 24
G.SPECIFIEKE PREVENTIEMAATREGELEN VOOR DE WERKZAAMHEDEN IN ART 26 1 Afbakening van de perceelsgebonden bouwplaats De bouwdirectie dient ervoor te zorgen dat de perceelsgebonden werf afgesloten opdat alleen bevoegde personen de bouwplaats kunnen betreden. De bouwplaats dient afgesloten te zijn door middel van geschikte hekkens, voldoende stabiel en aan elkaar vastgemaakt waarop de nodige werfsignalisatie is geplaatst. Het aanbrengen van oranje afscheidingsnetten volstaat niet. De afsluiting dient blijven te staan tot het einde van de afwerkingwerkzaamheden. De nodige pictogrammen dienen worden geplaatst met een minimum van: Helmdracht verplicht Werkschoenen verplicht Verboden toegang voor onbevoegden Wanneer de VCV adviseert dat op bepaalde werfgedeelten het dragen van een beschermbril, gehoorbescherming, ademhalingsbescherming en/of andere individuele beschermingsuitrusting verplicht is, dan zullen daar de gepaste signalisatieborden voor aangebracht worden door de algemene aannemer Bouwputten op de werf dienen worden afgebakend met een oranje draadnet Afbraak en verwijdering van asbesthoudend materiaal Het KB asbest dd 16 maart 2006 dient worden gevolgd De asbestinventaris vindt u in bijlage Bij toepassing van de techniek van de eenvoudige handelingen worden steeds de volgende preventiemaatregelen in acht genomen: - de te verwijderen of te demonteren materialen worden voorafgaand gefixeerd met een daartoe speciaal ontwikkelde vloeistof teneinde de hoeveelheid asbestvezels in de lucht zo laag mogelijk te houden - de techniek van de van de werken werd geëvalueerd door luchtmetingen uitgevoerd door een erkend laboratorium, om na te Werf: Academie Beeldende Kunsten te Anderlecht 25
gaan of door de toepassing van deze techniek, het asbestgehalte in de lucht niet hoger is dan 0.01 vezel per cm³ - indien de concentratie van 0.01 vezel per cm³ wordt overschreden, wordt een andere techniek toegepast - bij het uitvoeren van de werkzaamheden dragen de werknemers een ademhalingstoestel dat filtreert met doelmatigheid P3 - de werknemers hebben een specifieke opleiding gevolgd * voorzie een afzonderlijke container voor het opslaan van het afval * Het is aangeraden om de materialen te bevochtigen of te bedekken tijdens het transport Werken op hoogte Door de bouwdirectie (hoofdaannemer) wordt een stelling geplaatst die gezamenlijk kan worden gebruikt door de ruwbouwaannemer, dakwerker en voeger. Des stelling dient te voldoen aan de bepalingen uit het KB dd 31/8/2005 betreffende werken op hoogte. H. Kritieke momenten De kritieke fasen zijn: kritieke fase 1 : asbestverwijdering. De asbestinventaris vindt u in bijlage; kritieke fase 2 : afbraak bestaande gebouwen; kritieke fase 3 : schoren van de vloeren; kritieke fase 4 : dakdichtingswerken; Werf: Academie Beeldende Kunsten te Anderlecht 26
I. Noodnummers en nuttige telefoonnummers FOD Toezicht op Welzijn: Adres: Ernest Blerotstaat 1-1070 Brussel Tel: 02/233 45 46 Fax: 02/ 233 45 23 E-mail: tww.brussel@werk.belgie.be NAVB: Adres: Koningsstraat 132/4-1000 Brussel Tel: 02/552 05 00 Fax:02/552 05 05 E-mail: companies@navb.be Ziekenhuis:spoed: 100/112 (GSM) Gemeente: 1070 Anderlecht Adres:Raadsplein 1 Tel: 02/558 08 00 Fax: 02/523 79 84 E-mail: infoanderlecht@anderlecht.irisnet.be Politie: politiezone Zuid Adres: Demostènestraat 36 1070 Anderlecht Tel: 02/559 80 00 Dringend: 101 Fax: 02/521 46 80 Brandwondencentrum: 02/268 62 00 (algemeen nummer) Antigifcentrum: 070/245 245 Rode Kruis: 105 Werf: Academie Beeldende Kunsten te Anderlecht 27
Veiligheids-en gezondheidsplan 28 juni 2014 Ziekenhuis Werf: Academie Beeldende Kunsten te Anderlecht 28
Huisdokter Werf: Academie Beeldende Kunsten te Anderlecht 29