ADVIES Raad Secundair Onderwijs 12 november 2009 RSO/JVR/ADV/003 Advies over de actualisering van de opleidingen Se-n-Se TSO en specialisatiejaren BSO in het studiegebied Grafische communicatie en media VLAAMSE ONDERWIJSRAAD, KUNSTLAAN 6 BUS 6, 1210 BRUSSEL www.vlor.be
Advies over de actualisering van de opleidingen Se-n-Se TSO en specialisatiejaren BSO in het studiegebied Grafische communicatie en media 1 Situering Op aangeven van de Vlor besliste de overheid het toenmalige studiegebied Grafische technieken te actualiseren met het oog op een betere aansluiting met de arbeidsmarkt. 1 Naast een naamswijziging (Grafische communicatie en media), werden ook de opleidingen van de tweede graad en van het eerste en tweede leerjaar van de derde graad in het technisch en beroepssecundair onderwijs (TSO-BSO) hertekend. De omvorming gebeurde gefaseerd: de opleidingen van de tweede graad op 1 september 2006, deze van de derde graad op 1 september 2008. De toenmalige derde leerjaren van de derde graad werden in deze vernieuwing niet meegenomen. De Vlor adviseerde om af te wachten alvorens hierover een standpunt in te nemen. De raad acht het nu opportuun om op eigen initiatief een advies uit te brengen over de actualisering van de opleidingen Se-n-Se TSO en specialisatiejaren BSO. Aan de basis van dit advies ligt een omgevingsanalyse, waarbij het onderwijsaanbod, de toestand op de arbeidsmarkt en de verwachtingen van de sectoren in kaart zijn gebracht (zie bijlage). Het advies werd voorbereid in de sectorcommissie Grafische technieken (voorzitter: Carl Snoecx) en de commissie TSO-BSO (voorzitter: Jean-Marie Neven). De sectorcommissie werd uitgebreid met vertegenwoordigers van de grafische nijverheid (Febelgra, GRAFOC), de papier- en kartonverwerkende sector (FETRA) en Cevora (het vormingscentrum van het ANPCB, dat o.a. de bedienden in de dienstensector vertegenwoordigt). De Raad Secundair Onderwijs stemde over dit advies op 12 november 2009. 2 Uitgangspunt: de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt Communicatie staat centraal in de grafische nijverheid. Naast de ontwikkeling van gedrukte media (papier, karton, kunststof, metaal, glas, textiel, enz.) zijn de productie van digitale informatiedragers (cd, dvd, enz) en de ontwikkeling van online-publicaties (op internet) belangrijke groeipolen. Dit heeft als gevolg dat de druktechnieken zeer snel evolueren. Zo melden de sectoren een steile opmars van de digitale drukpersen, een druktechniek waarbij het beeld zonder tussenstappen (film, drukplaten) op de drager wordt gebracht. Ook worden nieuwe computergestuurde toepassingen versneld geïntroduceerd; o.a. digital printing, computer-to-plate, computer-to-press, robotisering bij de afwerking. Om adequaat op de evoluties van het werkveld in te spelen en de aansluiting met de vernieuwde, onderliggende derde graad TSO en BSO te garanderen, moeten de opleidingen Se-n-Se TSO en specialisatiejaren BSO inhoudelijk bijgestuurd worden. Er moet aandacht worden besteed aan digitaal drukken, drukafwerking, flexodrukken rotatie 1 Raad Secundair Onderwijs, Advies over de vernieuwing van het studiegebied Grafische technieken, 26 april 2005 (RSO/GCO/ADV/010). 1
en het verbreden van zeefdruk naar print. Ook worden de benamingen best afgestemd op de gangbare termen in de sectoren. 3 Referentiekaders Het Vlaams Parlement vaardigde onlangs twee decreten uit, die de afstemming tussen de verwachtingen van het arbeidsveld en het onderwijsaanbod zal bepalen: het decreet betreffende de kwalificatiestructuur (30 april 2009) en het decreet betreffende het secundair na secundair en het hoger beroepsonderwijs (30 april 2009). De toenmalige specialisatiejaren TSO werden van rechtswege omgevormd tot opleidingen Se-n-Se TSO in afwachting van een evaluatie door de overheid in 2012. Voor de opleidingen Se-n-Se TSO in het studiegebied Grafische communicatie en media vormt dit een probleem. Deze opleidingen, evenals de specialisatiejaren BSO, zijn in feite de oude opleidingen, die destijds niet werden meegenomen in de actualisering van het studiegebied. Een bevriezing tot 2012 betekent dat de vernieuwde leerladders (tweede en derde graad) niet kunnen voltooid worden met specialisaties. De Vlor stelt opleidingen voor gebaseerd op volgende referentiekaders: - de beroepenstructuren van de drukkerijen, grafische kunst- en dagbladbedrijven, de reclamesector, de uitgeverijen; - beroeps(competentie)profielen van afwerker vellenoffset 2, grafisch ontwerper/art director 3, offsetdrukker 4, technisch commercieel medewerker binnendienst grafimedia 5 ; - de competentiegerichte kwalificatiestructuur voor de Nederlandse grafimediabranche 2008-2009 6. 4 Beroepskwalificaties 4.1 Verworven kwalificaties op het einde van de derde graad De opleidingen in het TSO zijn technisch-wetenschappelijk georiënteerd en hebben een dubbele finaliteit: doorstroming naar het hoger onderwijs enerzijds en onmiddellijke tewerkstelling anderzijds. De opleidingen in het BSO zijn zuiver taakgericht en hebben een onmiddellijke inzetbaarheid op de arbeidsmarkt als doel. De leerlingen verwerven één of meerdere kwalificaties na het beëindigen van de derde graad: - Afwerker snijder en vouwer, de verantwoordelijke voor de snij- en vouwmachine. - Offsetdrukker, die een drukpers geleidt. Hij stelt de drukpers af, maakt een proefdruk en brengt het productieproces op gang. Tijdens dit proces controleert hij de kwaliteit van de afdruk en stelt hij de drukpers bij. - Desktop publisher, die de lay-out van gedrukte grafische producten verzorgt. Hij levert de bestanden volgens de vereiste parameters voor verdere verwerking 2 3 4 5 6 SERV, Beroepsprofiel afwerker vellenoffset, maart 2004 (WD/2004/4665/12) Cevora, Beroepsprofiel grafisch ontwerper/art director, 2001 SERV, Beroepsprofiel offsetdrukker. SERV, januari 2001 (D/2001/4665/4) SERV, Beroepscompetentieprofiel technisch commercieel medewerker binnendienst grafimedia., oktober 2008 (WD/2008/4665/24) Kenniscentrum GOC, Nederland 2
(impositie, drukvormvervaardiging, drukken en afwerking). Afhankelijk van de tewerkstelling en de opdracht heeft hij een bepaalde creatieve vrijheid en eindverantwoordelijkheid. - Webdesigner, die klantgericht websites ontwikkelt zonder server sided programmeertoepassingen. Hij publiceert de websites op internet en onderhoudt deze. Schematische voorstelling per onderwijsvorm: opleiding derde graad Grafische communicatie Multimedia TSO Printmedia Drukken en afwerken BSO Drukvoorbereiding verworven kwalificaties geen (deze opleiding is zuiver doorstromingsgericht) desktop publisher webdesigner desktop publisher offsetdrukker afwerker snijder en vouwer offsetdrukker desktop publisher 4.2 Kwalificaties, verworven na het voltooien van een specialisatiejaar De referentiekaders, die op vraag van de sectoren tijdens de voorbereiding van dit advies geüpdatet werden, leiden tot tien kwalificaties. Deze worden bereikt na het voltooien van een specialisatie na het eerste en tweede leerjaar in de derde graad (opleiding Se-n-Se TSO of derde leerjaar derde graad BSO): - De offsetdrukker vellenpers plant en begeleidt een drukorder voor vellendruk van bestelbon tot afgewerkt product. Hij geleidt het volledige drukproces bij vellendruk voor meerkleurendruk met nabewerkings- en veredelingselementen (nummeren, indrukken, perforeren en snijtoepassingen) en druk met lak en vernis. - De afwerker snijder en vouwer is verantwoordelijk voor de bediening van de snijen vouwmachine. - De drukafwerker bedient de snij- en vouwmachine, een vergaar- of verzamelmachine, een driesnijder en vervaardigt boekblokken (d.m.v. naaien, lijmen en nieten). - De rotatiedrukker voert rotatiedrukwerk in meerdere kleuren (drukken van de rol) uit: o offsetrotatie: drukken van magazines, kranten, catalogi, enz. in coldset en heatset (in grote oplage gedrukt); o flexorotatie: drukken in grote oplage van verpakkingen in karton, flexibele verpakkingen, enveloppen, zakken, behangpapier, enz. o diepdrukrotatie: drukken van tijdschriften, brochures, behangpapier, verpakkingen, enz. (zeer grote aantallen) Hij verzorgt de afwerking van de papier- en substraatbanen aan de rotatiepers (plooien en snijden). - De drukvoorbereider plant en begeleidt een drukorder voor vellendruk van bestelbon tot afgewerkt product. Hij verzorgt de lay-out, de voorbereiding en het 3
belichtingsklaar maken van recto verso meerkleurendrukwerk met nabewerkingsen veredelingselementen. Dit meerkleurenwerk omvat meerdere pagina s en de voorbereiding gebeurt voor verschillende druktechnieken en substraten. Hij maakt de impositie van de belichtingsklare pagina s in relatie met persformaat, druktechniek en drukproces. Hij belicht de grootmontage. - De digitaal drukker plant en begeleidt een drukorder voor digitaal drukken (kleine oplage, print on demand en drukken van variabele data) van bestelbon tot afgewerkt product. Hij verzorgt de lay-out van deze producten en bereidt het genereren van variabele data (tekst, kleur, beeld, enz.) voor via een databasetoepassing. Hij maakt de nodige afdrukken en werkt de oplage af (nasnijden, vouwen en eenvoudige bindtechnieken). - De grafisch vormgever is gespecialiseerd in het klantgericht en reproduceerbaar ontwerpen en lay-outen van twee- en driedimensionale, lineaire en interactieve grafische producten op basis van een concept (reclamedrukwerk, folders, logo s, verpakkingen, maquettes, webinterface, enz.). - De zeefdrukker/inkjetoperator plant en begeleidt een drukorder voor zeefdruk en inktjettoepassingen van bestelbon tot afgewerkt product. Hij verzorgt het ontwerp, de lay-out, de voorbereiding, het afdrukken en het afwerken van deze producten (nasnijden, vouwen, lassen, eenvoudige bindtechnieken). - De webontwikkelaar is gespecialiseerd in het klantgericht ontwerpen, lay-outen en programmeren (cliënt en server sided) van dynamische websites op basis van een concept: o webdesign; o programmeren van websites via server sided scripting; o websites dynamisch opbouwen via een database; o via scripts mail-/formulieren-/dataverwerking uitvoeren op de server; o de website testen, presenteren, op het internet plaatsen en onderhouden. - De multimediaoperator specialiseert zich in het klantgericht ontwerpen, lay-outen en assembleren van grafische digitale producten voor harde drager zoals cd-rom, dvd, enz.: o uitwerking van het ontwerp en de structuur van een multimediaal product: hanteren en maken van synopsis, scenario, stroomschema en storyboard voor interactieve elektronische producten; o voorbereiding van de nodige media: foto s, tekst, illustraties, video, audio; 3D-toepassingen: eenvoudige 3D-modellen maken, taferelen belichten, camera s hanteren, oppervlaktekarakteristieken toepassen en renderen. o samenbrengen van de media en programmatie van de productie; o testen van de productie en het maken van een master op harde drager. 4
5 Advies De benamingen van de opleidingen Se-n-Se TSO en specialisatiejaren BSO in het studiegebied Grafische communicatie en media zijn verouderd. Bovendien zijn de bijhorende specialisaties niet compatibel met de verworven competenties in de onderliggende derde graad (zowel in het TSO als in het BSO). Een uitstel tot 2012 om de opleidingen Se-n-Se TSO te actualiseren, is nefast voor de leerlingen die de vernieuwde derde graad beëindigen vanaf juni 2009. Zij worden immers verplicht om opleidingen Se-n-Se TSO aan te vatten die niet realistisch zijn en onvoldoende aansluiten op functies in de grafische sector. De raad wenst geen stand-still voor de bestaande opleidingen Se-n-Se TSO en de specialisatiejaren BSO in het studiegebied Grafische communicatie en media. Hij pleit voor een tijdelijke actualisering van deze opleidingen in afwachting van de geplande evaluatie in 2012 (opleidingen Se-n-Se TSO). Deze pragmatische oplossing moet het mogelijk maken om jongeren een volledig leertraject te laten afronden dat nauw aansluit met de verwachtingen van de arbeidsmarkt. De Vlor stelt voor om de bestaande opleidingen Se-n-Se TSO en derde leerjaren derde graad BSO om te vormen tot opleidingen waarin de competenties verworven worden van verscheidene beroepskwalificaties. Naar analogie met het studiegebied Maatschappelijke veiligheid dat opleidingen bevat met overlappende/verdiepende competenties, kennen de specialisaties in het studiegebied Grafische communicatie en media een aantal inhoudelijke dwarsverbindingen. Het specifieke karakter (S-studierichting) blijft behouden. 5.1 Opleidingen Se-n-Se TSO De raad stelt voor om de bestaande opleidingen Se-n-Se TSO om te vormen tot nieuwe opleidingen, waarin de competenties verworven worden van volgende beroepskwalificaties: - Drukvoorbereider, digitaal drukker; - Grafisch vormgever, zeefdrukker/inkjetoperator; - Offsetdrukker vellenpers, afwerker snijder en vouwer, drukafwerker; - Rotatiedrukker, afwerker snijder en vouwer, drukafwerker; - Webontwikkelaar/multimediaoperator. huidige benaming Gestandaardiseerde en geprogrammeerde druktechnieken S Interactieve multimediatechnieken S Rotatiedruktechnieken S Tekst- en beeldintegratietechnieken S nieuwe benaming Offsetdrukker vellenpers, afwerker snijder en vouwer, drukafwerker S Webontwikkelaar/multimediaoperator S Rotatiedrukker, afwerker snijder en vouwer, drukafwerker S Drukvoorbereider, digitaal drukker S Grafisch vormgever, zeefdrukker/inkjetoperator S 5
De geactualiseerde opleidingen Se-n-Se TSO sluiten inhoudelijk aan bij de derde graad TSO. Mogelijke logische vervolgtrajecten: derde graad TSO opleiding Se-n-Se TSO Multimedia S - Drukvoorbereider, digitaal drukker S - Grafisch vormgever, zeefdrukker/inkjetoperator S - Webontwikkelaar/multimediaoperator S Printmedia S - Drukvoorbereider, digitaal drukker S - Grafisch vormgever, zeefdrukker/inkjetoperator S - Offsetdrukker vellenpers, afwerker snijder en vouwer, drukafwerker S - Rotatiedrukker, afwerker snijder en vouwer, drukafwerker S Grafische communicatie S 5.2 Derde leerjaar derde graad BSO De raad stelt voor om de huidige specialisatiejaren BSO om te vormen tot: - Drukvoorbereider; - Digitaal drukker; - Grafisch vormgever; - Offsetdrukker vellenpers/drukafwerker; - Rotatiedrukker/drukafwerker; - Zeefdrukker/inkjetoperator. huidige benaming Bedrijfsgrafiek S Grafische opmaaksystemen S Meerkleurendruk-drukveredeling S Zeefdruk S nieuwe benaming Grafisch vormgever S Drukvoorbereider S Digitaal drukker S Offsetdrukker vellenpers/drukafwerker S Rotatiedrukker/drukafwerker S Zeefdrukker/inkjetoperator S 6
De geactualiseerde specialisatiejaren sluiten inhoudelijk aan bij de derde graad BSO Mogelijke logische vervolgtrajecten: eerste en tweede leerjaar derde graad BSO derde leerjaar derde graad BSO Drukken en afwerken S - Offsetdrukker vellenpers/drukafwerker S - Rotatiedrukker/drukafwerker S - Zeefdrukker/inkjetoperator S Drukvoorbereiding S - Digitaal drukker S - Drukvoorbereider S - Grafisch vormgever S - Zeefdrukker/inkjetoperator S De raad keurde dit advies goed op 12 november 2009. Er waren 19 stemgerechtigde leden aanwezig. Deze stemden unaniem voor het advies. Johan Van Ransbeek secretaris Patrick Weyn voorzitter 7