Lesbrief Van jutter tot kunstenaar Een beeldend project Beeldend bovenbouw primair onderwijs
Colofon Ontwikkeling en tekst: Vormgeving en Lay-out: i.o.v. Cultuurkust Alinde Hoeksma & Patricia Docter Alinde Hoeksma Stichting Cultuurkust Klooster 4 3841EN Harderwijk Tel: 0341 721021 Mail: onderwijs@cultuurkust.nl Site: www.cultuurkust.nl copyright regionaal centrum voor cultuureducatie en amateurkunst Cultuurkust 2016 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, kopie of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. 2
Beste leerkracht, Van harte welkom bij het project Van jutter tot kunstenaar. Dit beeldende project laat zien dat er van afval prachtige kunst te maken is. De leerlingen leren op speelse wijze over problemen die momenteel bestaan rondom afval en plastic soep in de zee. Ze worden vervolgens echte jutters die op verzameltour gaan om eigen (afval)materialen te verzamelen om een kunstwerk mee te maken. Zo leren ze op een leuke manier verzamelen én recyclen. Met dit materiaal maken ze in een beeldende workshop hun eigen zeezicht. U kunt de kunstwerken op school exposeren en de ouders uitnodigen het te komen bewonderen. Deze lesbrief bestaande uit drie lessen kunt u gebruiken ter voorbereiding op de workshop. Tevens vindt u op p. 12 een brief voor de ouders in verband met een verzamelopdracht die de kinderen thuis uit moeten voeren. U kunt er ook voor kiezen dit op school te doen. Het is belangrijk dat de kinderen materiaal verzamelen ter voorbereiding op de beeldende workshop. In dit project: Worden de leerlingen bewust gemaakt van een actueel maatschappelijk thema; Ontwikkelen de kinderen beeldende en creatieve vaardigheden; Leren de kinderen dat afval op creatieve wijzen hergebruikt kan worden. We wensen u veel plezier met dit project. Met vriendelijke groet, Onderwijsteam Cultuurkust 3
Plastic Soep; vervuiling van de zee in beeld Informatie voor de leerkracht Op de Nederlandse stranden spoelen dagelijks de bewijzen aan van het gebruik van de Noordzee als afvalstort. Er zit veel glas, hout en plastic bij, maar ook papier, medicijnen en blikjes. Van alles kom je tijdens een strandwandeling tegen. Er komt veel zwerfvuil in de Noordzee terecht. Voor de natuur is het niet zo best. Vroeger spoelden er ook spullen aan op het strand. Die waren tijdens een storm overboord van de boot gewaaid en zo in zee terecht gekomen. Of soms was er een schip vergaan en spoelden alle onderdelen van de boot aan op het strand. Wrakhout ging in de kachel of er werden schuren van gebouwd. En er spoelden bijvoorbeeld schoenen aan die de mensen konden dragen. De erg arme mensen zochten op het strand naar spullen die ze konden gebruiken. Dit heette strandjutten. Tegenwoordig spoelt er nog steeds van alles aan op het strand. Maar vandaag de dag is er veel meer vervuiling en een groot deel is plastic, dat noemen we ook wel plastic soep. Waar men vroeger alle resten uit de zee kwam ophalen om te hergebruiken, moeten we nu het afval op de stranden ophalen om het schoon te houden. En dat verhelpt het probleem niet, want de zee drijft nog vol met vervuild plastic. Dit probleem bestaat niet alleen in de Noordzee, maar over de hele wereld. In de oceanen en zeeën drijft veel plastic afval en het wordt steeds meer. Het is vooral afval dat mensen op straat of in de natuur hebben gegooid en zo in het water is gekomen. Door de stroming van zee, drijft dat plastic samen naar vijf plekken in de oceanen. Deze afvalbergen in zee worden de plastic soep genoemd. Al dat plastic in het water is gevaarlijk voor dieren. Vissen, zeedieren en vogels denken dat het plastic voedsel is. Ze eten het op, worden er ziek van en gaan dood. Plastic soep in feiten Per jaar komt naar schatting 8 miljoen ton plastic in de zee terecht. Dat is gemiddeld 20.425 ton per dag. In bijna alle zeeën en rivieren is plastic afval te vinden. Zelfs in de meest afgelegen gebieden zoals het Noordpoolgebied en de diepzee. Elk jaar gaan miljoenen dieren dood door zee-afval, van vissen tot (zee)vogels en van schildpadden tot dolfijnen en walvissen. Al het plastic dat ooit in de wereld gemaakt is, bestaat op de één of andere manier nog steeds. Plastic dat in de oceanen terechtkomt verdwijnt nooit. Plastic breekt langzaam af in steeds kleinere stukjes tot je het niet meer met het blote oog kan zien. 4
Les 1: Plastic soep Hieronder vindt u verschillende onderdelen die u kunt gebruiken om het onderwerp Plastic soep te behandelen (2 filmpjes en 2 boekentips). Kies zelf welke onderdelen u wilt behandelen. Praat daarna na met de klas over dit onderwerp. Stel vragen als: - Wat vind je leuk aan de zee? - Wat voor dieren leven er allemaal in de zee? - Wat is plastic soep precies? - Hoe komt het plastic in de zee terecht? - Wat zijn de gevolgen van plastic soep voor mensen? - En wat zijn de gevolgen voor de vissen? En andere dieren? - Wat vind je van dit probleem? Zou er een oplossing kunnen zijn? 1. Klokhuis uitzending Bekijk met de klas de Klokhuis-uitzending over plastic soep: Klokhuis Plastic Soep Duur film: 14.25 min. Informatieve uitzending. 2. Animatiefilm Bekijk met de klas een animatiefilm van Mette Menting: Trash Vortex Duur film: 2.54 min. Een klein geel badeendje wordt tijdens een stormachtige nacht met 10 duizenden soortgenoten overboord geslagen. Het badeendje gaat zijn avontuur tegemoet. Maar dit blijkt al snel een grote nachtmerrie te zijn. Tijdens deze tocht wordt hij ontvoerd door een grote vis, opgegeten door een stormvogel en zit het arme beestje voor jaren vastgevroren in het noordpool ijs. Tot hij uiteindelijk in de Trash Vortex beland en zijn soortgenoten weer terug ziet, maar of de nachtmerrie nu voorbij is... 3. Boekentip: Stella en Stinky en de plastic soep ISBN: 9789402114867. Uitgever: Brave New Books. Bladzijden: 89. Stella lijkt een gewoon meisje van acht jaar, dat gek is op de natuur en op dieren. Zolang ze zich kan herinneren, kan ze ook met hen praten. Haar moeder vindt dat allemaal maar onzin. Op een dag ontdekt ze dat er vreemde korrels liggen op het strand. En dan worden ook de pasgeboren vogeltjes ziek Wat zou er aan de hand zijn? Ze vraagt haar vader, die aan de andere kant van de wereld woont, om raad. Hij denkt dat er heel veel dieren in gevaar zijn en werkt aan een oplossing. Stella loopt van huis weg om haar vader te gaan helpen. Dat doet ze samen met Stinky, een stinkdier uit Amerika die ze onderweg tegenkomt. Maar het is allemaal nog niet zo gemakkelijk als ze had gedacht 4. Boekentip: Superjuffie in de soep ISBN: 9789000326853. Uitgever: Van Holkema & Warendorf. Bladzijden: 143. Hoe vaak juf Josje zich ook voorneemt om niet meer onder schooltijd de klas uit te vliegen, het lukt haar niet. Als er een dier in nood is móét ze wel een hap van een krijtje nemen om razendsnel in Superjuffie te veranderen. De laatste tijd valt het haar op dat veel zeedieren in de problemen komen door alle troep die daar ronddrijft. Ook deze keer roept een dier in de zee om hulp: het is Banjo, een bruinvis die in een oud vissersnet verstrikt is geraakt. Maar meester Snor houdt juf Josje beter in de gaten dan ooit. Zal ze deze keer dan echt ontslagen worden? En belangrijker: kan ze eigenlijk wel zo lang onder water blijven? 5
Les 2: Actie tegen vervuiling Nu is het tijd voor actie. Kies zelf welke opdrachten u met de klas wilt uitvoeren. 1. Een betere wereld begint bij jezelf Hoe kunnen we er voor zorgen dat de plastic soep niet groter wordt? Wat zouden we hier op school aan kunnen doen? Bedenk samen met de leerlingen manieren en praat hierover. Bijvoorbeeld: Neem een tasje mee als je naar de winkel gaat. Je kunt zelf zakjes meenemen als je groente koopt bij de supermarkt. Dan hoef je niet zo n plastic zakje te nemen. Neem in plaats van een boterhamzakje een broodtrommel mee naar school. Neem onderweg of naar school een waterfles mee die je kunt afwassen en opnieuw kunt gebruiken. Recyclen. Door plastic te scheiden van ander afval kan het worden hergebruikt voor andere dingen. Gebruik zo min mogelijk (wegwerp)plastic. Ruim je plastic netjes op en gooi het nooit op straat. En hoe zit het met ballonnen? Ze gaan enorm hoog, waaien ver weg en belanden vaak in de zee 2. Jeugdjournaal + tekening Bekijk met de klas de Jeugdjournaal-uitzending over The Ocean Cleanup : jeugdjournaal:boyan Slat Duur film: 2.10 min. Boyan Slat en zijn project The Ocean Cleanup zijn veel in het nieuws geweest. Boyan ontwikkelde een manier om de oceanen schoon te maken van de plastic soep. Het idee om iets aan de vervuiling van de zee te doen ontstond op een vakantie, toen hij als 16-jarige jongen onder water aan het fotograferen was. Vraag de leerlingen om op papier een eigen machine te tekenen om de oceanen mee schoon te maken. 3. Opruimactie Raap met de hele klas zwerfafval in de buurt of op het schoolplein (niet alleen grote stukken, maar ook kleine stukjes). Verzamel dit. Hoeveel zwerfplastic ligt er al niet dichtbij? 4. Bewustwording Laat verschillende producten van plastic aan de klas zien en bekijk de alternatieven. Bijvoorbeeld: - Een theezakje van plastic (vaak pyramidezakjes) met als alternatief een papieren theezakje en een thee-ei. - Een plastic tas, en een statiegeldtas en een katoenen tas. - Een plastic fles zonder statiegeld, eentje met statiegeld en een glazen fles. 5. Zelf bioplastic maken Bekijk het Klokhuisfragment waarin wordt uitgelegd hoe je zelf bioplastic maakt, en probeer het uit met de klas: Klokhuis Bioplastic Duur film: 2.30 min. 6
Les 3: Afval als kunst U kunt nu een serie foto s met de klas bekijken. Deze foto s zijn van hedendaagse kunstwerken die volledig uit afval bestaan. (U kunt de foto s bekijken via de powerpoint uit de ontvangen mail of uit de digitale KCE-gids.) Kijk en bespreek met de leerlingen wat er te zien valt. Welke materialen herkennen ze? Passen de materialen bij elkaar of juist niet? Zijn de kleuren belangrijk? Welke kunstenaar geeft het krachtigste beeld over de vervuiling? Kunstenaars bekijken gebruikte spullen al lang niet meer als afval, want afval is iets waar je niks meer mee kunt. Kunstenaars hebben veel fantasie en zijn super creatief, voor hen is elk materiaal opnieuw bruikbaar. Ze kiezen en verzamelen gebruikte spullen die ze mooi vinden om er weer een nieuw kunstwerk van te maken. Vaak zit er een diepere betekenis achter het kunstwerk want de kunstenaars willen je na laten denken over al het afval dat wij achterlaten. Het zijn kunstwerken met een knipoog. Peter McFarlane To me, waste is just lack of imagination. (Ik vind verspilling slechts een gebrek aan verbeelding.) Peter McFarlane maakt dieren met verouderde computer printplaten (eerste foto). McFarlane werkte vroeger in een computerfabriek en hij was geschokt over de korte levensduur van computers, en hij wilde deze verlengen. Zijn motto is: "elk materiaal kan ergens voor gebruikt worden". De uitdaging is om een passende rol voor het materiaal te vinden. (De fossielen die hij maakte van printplaten zullen een raadsel zijn voor toekomstige archeologen.) 7
Gabriel Dishaw (Nike Junk Dunk) Gabriel Dishaw werkt graag met metaal en mechanische voorwerpen. Hij wil nieuw leven geven aan voorwerpen zoals typemachines en oude computers die normaal op de afvalberg terecht zouden komen. Met zijn kunst wil hij het afval ter discussie stellen om samen een nieuwe weg te zoeken om milieu bewust met deze materialen om te gaan. Chris Jordan Chris Jordan maakte in 2014 in Sydney, Australië, een supergroot kunstwerk van elektronisch afval. Hij maakte het van 6000 mobiele telefoons. Chris bekritiseert met dit kunstwerk de massaconsumptie en verspilling. Hij wil de mensen op een positieve manier na laten denken over de hoeveelheid mobiele telefoons die wij hebben en verbruiken. En laten weten dat het belangrijk is dat wij de mobiele telefoons niet thuis in de la laten liggen, maar recyclen. 8
Gilles Cenazandotti Kunstenaar Gilles Cenazandotti is geïnspireerd door de massa van objecten die drijven in de oceaan. Hij vult zakken vol plastic afval dat uit de zee aan wal is gespoeld en maakt er prachtige kunstwerken van. Aanstekers, flip-flops, flessen van zonnebrandmiddelen, alle producten van onze wegwerpmaatschappij worden omgezet in gerecyclede afval dieren. Gilles kiest dieren die deel uitmaken van de bedreigde soorten. 9
Catharina de Bruin Deze Orka is gemaakt door Catharina de Bruin en is gevuld door honderden mensen die in het totaal 1000 plastic tasjes in de orka hebben gestopt. Ze hoopt de winkelende mensen bewust te maken van het plastic dat nodeloos uitgedeeld wordt door winkels, en wat er in de praktijk gebeurt met het plastic. 10
Twee vissen van plastic flessen op het strand van Rio de Janeiro, Brazilië. Tijdens de VN-top in 2012 over het milieu en de problemen in de oceanen: 11
Tot slot: voorbereiding kunstenaar in de klas Het is nu bijna tijd voor de komst van de kunstenaar in de klas, die een workshop komt geven. Kunt u de volgende voorbereidingen treffen? - De leerlingen dienen van tevoren eigen afvalmateriaal + een kartonnen plaat te verzamelen voor de workshop, zie onder. - Voor de workshop is een aparte ruimte nodig waar de kunstenaar alle basismaterialen klaar kan leggen. Wilt u zorgen dat er vanuit de school scharen, lijm en viltstiften aanwezig zijn in het lokaal? Indien de tafels niet vies mogen worden, kunt u deze van tevoren afdekken. - Ter ondersteuning is aanwezigheid van een hulpouder wenselijk. De leerkracht en hulpouder kunnen de leerlingen dan helpen met praktische zaken tijdens de workshop. Huiswerkopdracht jutten De kinderen gaan nu zelf jutten. Geef ze de opdracht mee om voorafgaand aan de beeldende workshop thuis aan de slag te gaan als echte jutters. Laat de kinderen dingen verzamelen die je in de zee tegen kan komen. Dat mag dus afval zijn, hout, plastic voorwerpen, schelpen en ga zo maar door. In feite kan alles in de zee terecht komen! De kinderen nemen hun voorwerpen mee naar school. In de beeldende workshop zullen ze een zeezicht gaan maken met daarin hun eigen vangst uit de zee U kunt er ook voor kiezen de kinderen op school materiaal te laten verzamelen (opruimactie les 2). Deze brief kunt u meegeven aan de ouders ter verduidelijking van de opdracht. Beste ouder/verzorger, Uw kind neemt momenteel deel aan het project Van jutter tot kunstenaar uit het Kunstmenu van Cultuurkust. Op. komt er een kunstenaar in de klas om samen met de leerlingen een zeezicht te maken van afvalmateriaal. Het is de bedoeling dat de kinderen ter voorbereiding thuis materiaal verzamelen en meenemen. Omdat dit project gaat over jutten en plastic soep (het plastic afval dat de zeeën bevuilt), mogen de kinderen zelf als jutter aan de slag gaan. De opdracht voor hen luidt: Verzamel kleine dingen die je in de zee tegen kan komen. Dat mag afval zijn, hout, plastic voorwerpen, schelpen en ga zo maar door. In feite kan alles in de zee terecht komen! Daarnaast zou het fantastisch zijn als u uw kind een plaat karton uit een doos (uit de supermarkt) mee kunt geven voor der workshop, afmeting 30x30 of 30x35. De kinderen nemen hun voorwerpen schoon en droog mee naar school. We wensen uw kind veel plezier met dit project. Met vriendelijke groet, Onderwijsteam Cultuurkust 12