ODE De eeste sang fan t Bildtse lând, Dat waar n lied fan slik en see, t Brocht syn ritme an t strand, Nou bont fan groate koppels fee. Doch in dat lied der riist de floed 1 Bij spring fan meters hoog, 2 Dan staat de wacht fol goeie moed En hout n wakend oog. Wij hè respekt foor al die mannen 3 Die t n gebied fan slik en wier Bedykten met hur hoofd en hannen, Befailigden foor mîns en dier. 4 Want der t eertyds nag goil en slinken liepen, Der bout men nou t graan en flas. 5 6 Der t bonte luw en kôben riepen, Staat nou t Bildtse flas. 1 springtij 2 dykwacht bij stormweer 3 foordat de ôfslútdyk d r waar, spoelde geregeld seewier an. t Worde brúkt foor t stoppen fan hoofdkussens. 4 geul 5 bontepyt 6 seefeugel 1
7 Fan d aigeneerde, ryk in gronnen Tot an him die t nag gyn handbreed het, Foelt n elk him an t Bildt verbonnen, Want t aigen plakky gaat d r met. 7 (boeren) met lând in aigendom hewwende. 2
SWARTE HAAN Der't de Pôlen en 't Nij Bildt him skaidt, 8 Met 't Aamland in 't ferskiet, Der't 't fee op kweldergrônden waidt, En west an lait 't Fliet, Der't om súd en oast 't boulând lonkt, En seumers met syn fruchten pronkt, Der't hêstdâg wrede baren gaan, Feugels giere in 't rônd Der lait dat klaine plakky grônd, Der't menig seemâns wiig eens ston Der lait de Swarte Haan. 8 Ameland 3
N SIRKELGANG At de dâg weer korter staat, En de swaluw ôns ferlaat, ' t Sontsy met syn late stralen, Syn kracht nag een keer foele laat; De blommen spraide hur leste geur, De bomen pronke met 'n brúnne kleur, ' t Boulând rou wort en weer kaal, En de waaies dor en faal: Dan sait ôns de netuur: ' t Loopt weer na 't skaidingsuur. Wat een keer bloeide, dat ferkwynt, En wat een keer leefde, dat ferdwynt. Straks komt de doadse winter weer, Met syn korte, donk're dagen, Maar... ok die nimt weer 'n keer, Op pepier al fóór de Korsttydsdagen! Ja, 'n sirkelgang is 't, wat men siet, 'n Kringloop die 't alan bekoring biedt. 4
APRIL 1956 (gelegenhydsgedicht) Fanút de mooie Bildtse dreven, Der't 't tilt fan 't nije leven, Ja, fanôf t Bildtse strand Raik ik Jou de frindenhând. 'k Bied Jou myn gelukwîns an, Ja, ok Jou seun en man. 'k Hoop na dut, nag menig jaar Dat him deran dan gesondhyd paar. 't Leven flygt soa hard n'twaar? Wer blyft dochs soa gau 'n jaar. Trachte wy dan in ôns leven De gemeenskap wat te geven, Dat wij, an 't eand fan 'e baan, Sê: ik hew ok myn steentsy daan. 5
MAITYD OP T BILDT 'k Sien weer de ile maitydslucht; De kiewyt in syn dúkkelflucht, 'n Protter kwelend op 't dak, 'n Eksterpaar sjout tak na tak. 'k Hoor de bonte luw syn pite pyt Ferenigd met 't grito gryt, 'n Lúrky in 'e wolken singt, ' t Lamtsy in 'e waaie springt. De knoppen swelle an boom en haag, De netuur herriist, gestaag. Ja, luud klinkt 't fan alle kant: De maityd is weer in 't Iând. 6
DIE OUWE TROUWE TREKKER Nou't d'r soafeul trekkers komme En 't werk feul harder gaat, Komme, om 't soa maar út te drukken, Heel wat peerden op 'e straat. En dan bin se niet gelukkig, Want d'r is ferlet fan flais. En al bin se sterk en fleurig, Faak komt dan hur leste rais. Dat kin mii dan echt begroate. En as ouwe peerdeman Seg 'k: nou most 'r 's wat komme: Trekkerman, hoe mot 't dan? D'r hoeft maar wainig te gebeuren Of d'r is gyn benzine meer. En as dan 't peerdsy doad is, Hè je niet soa maar één weer! Miskien dat dut klaine fersy Eén of andere trouwe bles Op 't nippertsy nag kin beware Foor 't leste 't slachtersmes. Beest dan hoefst mii niet te danken, Want werklik, ik seg 't dij: Likenst nóú al overboadig, Dank ferskuldigd? Dat bin wij! 7
SEUMER OP 'T BILDT 't Is seumer In 't Bildtse Iând Met rykdom weer an alle kant, At 't bolle wyntsy waait, Gaat 't flas in baren: De orten binn' met bloei besaaid; ' t Graan skiet in 'e aren; De eerpels hewwe 't feld bedekt, De lândman siet syn hoop weer wekt; De biten met hur frisse kleur ' t Is alles leven weer en fleur. Stadman kom dan nou te kiken, Want fanôf de hoge diken Is 't 'n prachtig mooi gesicht Wer't men ok 't oog maar richt! At wij dan, soa in gedachten, Fier tebek gaan, na weleer, Doe't de skippen hier nag foeren, De baren gongen hyn en weer, Worre wy met ontsag ferfuld Foor de moed en 't taai geduld Fan die stoere poldermannen, Die't fóór 450 jaren ' t Oud BiIdt wonnen op 'e baren! Dèrom straks in groate skaren 9 Na de revu: Út Skelpen Aren! 9 Liet: Skelpen út Aren 8
HÊST At de seumer fan ôns wykt, De boom met fale blâden prykt, De swaluw weer na 't súdden gaat, Nag maar 'n inkle blom te bloeien staat, Dan sait ôns heel de netuur: Straks komt weer ' t skaidingsuur. At 't lúrky niet meer singt, En gyn koekoeksroep meer klinkt, At 't feld al kaler wort, En de waaie weer ferdort, Dan sait ôns heel de netuur: Straks komt weer 't skaidingsuur. At de son al froeg ferdwynt, Straks de skierroek weer ferskynt, En de wulpen dan weer klage, De boien over 't Bildt hyn jage, Dan sait ôns heel de netuur: Straks komt weer ' t skaidingsuur. Maityd, seumer, hêstgetij Flige as 'n skâd ferbij; En na korte levenstiid Staan wij foor de wintertiid. Want der sait ôns de netuur: Straks komt 't skaidingsuur. 9
HÊSTAVEN OP 'T BILDT Swigend lait de nacht syn kleed Op 'e polders, wiid en breed, 't Lândfolk is na hús toe gaan: Met de dagtaak is 't weer daan. At ik dan soa op 'e dyk Even om mij hine kyk, De netuur 's gadeslaan, Bliif ik fol bewondering staan. Lichte dau hangt over 't lând; Ainen kwake an 't Waddenstrand; 'k Sien as 'n skrúttel winken Hier en der 'n lichy blinken. An 'e lucht 'n starrepracht, Wylst 't sulvren maantsy lacht. Pittig over stille lânden Gaat de rook fan loffybranden. De fleremuus belust op bút, Komt weer tun syn skúlhoek út. Feugels gaan in fúlle flucht Noord an koersend deur de lucht. Hier en der hoor ik trekkers swoegen Om ' t boulând om te ploegen, 10 De furen slane weg en weer Hur stralebundels keer op keer. Wat 'n wondermooie pracht, Die overgang fan dâg en nacht! 10 fuurtorens 10
DOCHS KOMT DE MAITYD WEER De mooiste tiid is weer ferbij, Wij staan weer foor 't wintertij. De son komt alle dagen trager, De kalinder wort weer mager, ' t Lúrky singt al lang niet meer, 11 De skierroek dopt syn mossel weer. De kikkert is op winterrust, De storms beuke weer de kust, ' t Boulând is nou swart en kaal, De waaies lêge doads en faal. Soa tekent ôns de winter weer: 't Fortgaan en 't fergaan. Wat eens in folle seumer waar, Kin nou niet meer bestaan. Maar, ja.... der binn' se weer, De sprytsys groen en teer! Sij houwe 'n belofte in Fan weer 'n nij begin. En al hoe sober 't ok nag lykt, Sij sê, dat eens de winter wykt, Dat kort weer bloeit wat nou fersinkt, Dat na de doad 't leven winkt! 11 Skierroeken hewwe foor de gewoante met 'n mossel de lucht in te gaan om him dan op 't ferharde gedeelte fan 'e seewering stikken fâle te laten. 11
FAN OUD OP NIJ (1955) 't Ouwe jaar floog weer foorbij Roezig as in stormgetij. En even bliif ik staan Om 't nag 's na te gaan. At men in gedachten nag Dut jaar 's overkykt, 't Met 't foorge fergelykt, 'k Lo niet dat men klage mâg. Lang waar 't koud en droog En 't feld gyn lust foor 't oog; Maar 'n eandsy in july op Kwam aindlik dan de keer, En ston al gau de frucht in top; 't Waar 't mooiste seumerweer! Doe kwam 't groate Bildtse feest, In één woord: da's reusachtig weest! 't Hele Bildt waar in e baan Bij 't fierhonderdfyftig jaar bestaan. Jong en oud die fierde feest In echte, ouwe Bildtse geest. De seumers feerder, en de hêst, Doe ging 't met 't weer ok best. De oogsten waren lang niet min, En over 't algemeen froeg in. Ok 't weer foor deuze tiid fan 't jaar ls niet besonder koud en swaar. Ja, de natuur die werkte met Se gaf ons suver nooit ferlet. 12
Dêrom is d'r in deuz donkre dagen Fast gyn reden om te klagen. Foor't ik nou myn lof beslút, Mot nag deuze wîns derút: Moed en kracht foor allegaar, Feul hail en segen in t nijjaar! 13
THOMASVAER EN PIETERNEL (1957) fan Oud op Nij P: Myn beste Thomasvaer, Dêr bin wy weer tegaar. Wat flygt 'n jaar dochs hard foorbjj, ln elk gefal soa gaat 't mij. Th: Ja, beste, ouwe Pieternel, Dat is nou goed en wel, Maar dochs gebeurde d'r wel 't een en ander Om 's na te gaan, soa onder nander. P: De winter waar niet bar en koud, Dat paste ons, want wy binne oud. Th: 't Waar niet na de jeugd syn smaak Die houdt ans feul fan iisfermaak. P: Wat mij angaat, dan magg' se t houwe, Want ik foei niks meer foor die kouwe! Th: De maart waar an 'e natte kant, 't Werk keerde 'n bitsy op, op 't lând. Maar met april, doe knapte 't op En 't landwerk ston al gau in top. P: De maai waar koud en niet feul an, Met nag 'n nachtforst fan kom an! Th: Doch juny en half july dan, Doe waar t droog en mooi, En 't gras waar soamaar hooi. P: Augustusmaand waar skriklik min, 'k Lo niet, dat 't mij heuge kin, In die maand ooit soa'n waterstand, Op padden, in sloaten en op 't lând. Th: 't Bleef nattig fortan, heel de hêst, Met ôf en toe wat droge dagen. 14
Soa kreeg de boer dan lang om lest Syn spullen op 'e wagen. P: Op 't Bildt, dêr ging t goed; D'r kwam weer wat tot stand: 'n Paar bruggen knapten arig op, Ferenings stormen an 'e top. Th: Jou bedoele die fan sang en fan muzyk! Ok kwammen d'r meer lampen an 'e dyk, Soadoende is 't avens knap ferlicht, En 't geeft ok 'n wondermooi gesicht. P: Fan t bejaardensintrum bin soawaar De eerste kamertsys al klaar. 't Hoodgebou nag lang niet ㄧ maar Dat wordt dan 'n ander jaar. Th: En... doch 't jaar lait op 'e kant... P: Dan gé wy nander maar de hand. T en P: En winse onssels en Jim allegaar: Feul hail en segen in t nijjaar! 15
FAN OUD OP NIJ (1958) Fan Thomasfaar en Pieternel Th en P: Hier is weer t bekinde paar: Pieternel en Thomasfaar. Wij binne weer an 't eand fan 't jaar, En dus beginne wij ôns taak dan maar, Om 's even stil te staan, En één en ander na te gaan, Wat ôns dut jaar passeerde En út 'e rúgte weg, hoe't weerde. Th: De inset waar âns niet soa min, t Sette sonder winter in. P: Maar spoedig kwam d'r stormweer: 't Waar maar frijwat rou, De dykwacht most in tou. Th: De winter bleef frijwel absint, Tot lest fan maart, begin april; Doe kwam d'r nag 'n kouwe gril. P. De maityd koud en ok frij droog, In juny niet feul son, Soadat men niet wat lodd're kon. Th: En seumer hè wij aink niet had, En dêrbij waar 't maar frijwat nat! Lest augustus wat an 't minnen, En steelsgewiis kwam d'oogst weer binnen. P: Septimber, 'n mooie feertyndagen, Oktober, storm en regenflagen. Th: Novimber gâf ôns prachtig weer, Dat beurt soa maar 'n ink le keer! P: Maar Thomes, dink an óns Gemeente, Die magge wij dochs niet fergete! Ons burgemeester Klok ferdween, Wylst De Zee dêrfoor in 't plak ferskeen. 16
Th: 't Bildt, dat ging weer goed met op, 't Ston weer met dingen an 'e top: De sang en de mezyk En ok de gimmestyk. P: 't Bejaarde Sintrum skiet ok op. Th: En straks dan komt de naam d'r op! P: Wat duurde dat toch lang, Die naam wat út te pluzen! Th: So, waren jou dêrfoor wat bang? Dat hoort so met die huzen.. P: Maar Thom, 't jaar is om! Th en P: Hiermet dan fan 't ouwe paar: Feul hail en segen in 't nije jaar! 17
Verantwoording Jelle Dirksz Krottje leefde van 1894 tot 1959. Zijn hele leven woonde en werkte hij in Zwarte Haan een gehucht in het Bildt, iin het noorden van Friesland. Zijn gedichten zijn in het Bildts geschreven, een taal die verwant is aan het Nederlands dat in de Middeleeuwen in het westen van het land, in Holland, werd gesproken. De Bildtstreek is in die tijd door Hollandse kolonisten ingepolderd. Het Bildts heeft wel wat weg van het Zuid Afrikaans dat ook geworteld is in een vroegere Hollandse taalvariant. Aan het taalgebruik valt ook te zien dat de Bildtstreek lange tijd een gebied is geweest van vissers en boeren, sterk verbonden met, en afhankelijk van land, water en het weer. Waar de schrijfwijze van de woorden in de gedichten niet consequent was heb ik me bij de redactie laten leiden door het Woordeboek fan t Bildts (Fryske Akademy, Ljouwert, 1996). Graag wil ik op deze plaats Douwe Zwart en Ali Bronger bedanken voor de gedichten van oudoom Jelle die zij op mijn verzoek voor mij hebben verzameld. De meeste, misschien wel alle, gedichten zijn oorspronkelijk in de Bildtse Post verschenen. Het zijn gedichten uit de jaren vijftig van de vorige eeuw. Het lijkt mij heel waarschijnlijk dat oom Jelle veel meer gedichten heeft geschreven. Graag wil ik de lezers van deze bundel verzoeken, als zij gedichten kennen die niet in deze bundel staan, dat aan mij te melden via email: gerritjacob@gmx.com. Dan kan ik die ook in de bundel opnemen. Norg, oktober 2015 18