Groene glazenmaker in de provincie Groningen

Groene glazenmaker in de provincie Groningen Tekst: Albert Vliegenthart Met medewerking van: Herman de Heer, Henk de Vries Rapportnummer: VS2007.033 Productie: De Vlinderstichting Postbus 506 6700 AM Wageningen telefoon: 0317-467346 fax: 0317-420296 email: info@vlinderstichting.nl homepage: www.vlinderstichting.nl Opdrachtgever: De Vlinderstichting Deze publicatie kan worden geciteerd als: Vliegenthart, A. (2007) Groene glazenmaker in de provincie Groningen. Rapport VS2007.033. De Vlinderstichting, Wageningen. Trefwoorden: Groene glazenmaker, Krabbenscheer, Groningen, Verspreiding Niets van deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt, door middel van druk, microfilm, fotokopie of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van De Vlinderstichting en de opdrachtgever. Oktober, 2007 DE VLINDERSTICHTING OKTOBER 2007 2007.033 GROENE GLAZENMAKER IN DE PROV. GRONINGEN 1

Inhoud Inhoud...2 Samenvatting...3 Hoofdstuk 1 / Inleiding...4 Hoofdstuk 2 / Resultaten...5 2.1 Verspreiding groene glazenmaker in de provincie Groningen...5 2.2 Vliegtijden en aantallen...7 Hoofdstuk 3 / Conclusies...8 Hoofdstuk 4 / Literatuur...9 DE VLINDERSTICHTING OKTOBER 2007 2007.112 GROENE GLAZENMAKER IN DE PROV. GRONINGEN 2

Samenvatting De provincie Groningen maakt een belangrijk deel uit van de totale verspreiding van de groene glazenmaker in Nederland. De status van deze soort is sterk afhankelijk van het voorkomen van krabbescheer en daarmee ook met het habitat van deze waterplant. Uit recente ontwikkelingen blijkt dat de groene glazenmaker in de provincie Groningen toeneemt, parallel aan de uitbreiding van krabbescheer. Dit was aanleiding om de verspreiding van de groene glazenmaker nog eens in kaart te brengen. In dit inventarisatie verslag zijn de verspreiding gegevens van de laatste 2 jaar verwerkt (2006 2007). Hiervoor zijn diverse bronnen geraadpleegd, zodat een zo volledig mogelijk gegevensbestand is opgemaakt. Hiermee is een actueel overzicht verkregen van het huidige voorkomen van de groene glazenmaker in de provincie Groningen. DE VLINDERSTICHTING OKTOBER 2007 2007.112 GROENE GLAZENMAKER IN DE PROV. GRONINGEN 3

Hoofdstuk 1 / Inleiding De provincie Groningen is regelmatig betrokken bij de totstandkoming en beoordeling van leefgebieden voor de groene glazenmaker. Immers een aantal regio s binnen deze provincie maken een belangrijk deel uit van de totale verspreiding van de groene glazenmaker in Nederland. Het lijkt erop dat de groene glazenmaker zich de laatste jaren flink heeft uitgebreid, hetgeen aanleiding geeft voor een nieuw overzicht. De groene glazenmaker komt nog relatief veel voor in de provincie Groningen (Ketelaar, 2000). De twee belangrijkste populaties zijn bij Woudbloem en bij t Kret (Provincie Groningen, 2007). Beide gebieden zijn in eigendom van Staatsbosbeheer. Vrijwilligers van de IVN vlinderwerkgroep Grootegast hebben deze populaties op respectievelijk 2000 en 1000 individuen geschat. De laatste jaren zijn al diverse initiatieven genomen om nieuwe potentiële leefgebieden voor de groene glazenmaker te creëren, vaak door het graven van kleinere petgaten of het introduceren van nieuwe krabbescheerplanten. Diverse organisaties en overheidsinstellingen werken hierin samen. Het beschermingsplan (de Jong, 2001) groene glazenmaker 2002 2006 biedt hierin nog steeds houvast. Informatiebord bij t Kret, waarbij het publiek wordt geïnformeerd over de maatregelen die getroffen worden om het leefgebied van de groene glazenmaker te herstellen. (Foto: A. Vliegenthart) DE VLINDERSTICHTING OKTOBER 2007 2007.112 GROENE GLAZENMAKER IN DE PROV. GRONINGEN 4

Hoofdstuk 2 / Resultaten De groene glazenmaker komt met name in de zuidelijke delen van de provincie Groningen voor. Deze populaties zijn van groot belang voor het voortbestaan van deze soort. Daarom zijn op verschillende plaatsen al adviezen gegeven over het beheer en is gewerkt aan uitbreiding van leefgebied voor de groene glazenmaker. 2.1 Verspreiding groene glazenmaker in de provincie Groningen Er wordt steeds meer kennis vergaart over de groene glazenmaker. Mede door de groeiende publiciteit worden ook steeds meer mensen geënthousiasmeerd om naar deze bijzondere libel te zoeken. Een belangrijk onderdeel van deze ontwikkeling is dat men tegenwoordig ook makkelijker waarnemingen door kan geven, vaak thuis via het internet. Hierdoor groeit het aantal waarnemingen ieder jaar weer. Door de resultaten van verschillende projecten te combineren is een overzicht gemaakt van de verspreiding van de groene glazenmaker in Groningen. Hiervoor werden gegevens verkregen van: Landelijke libellendatabase van EIS, NVL en De Vlinderstichting Gegevens van waarneming.nl Verslag over de groene glazenmaker in het Zuidelijk Westerkwartier 2006, door de vlinderwerkgroep Grootegast Platform Berend Botje (Milieugroep omgeving Veendam) Een vers exemplaar van de groene glazenmaker, een soort die karakteristiek is voor zuidelijk Groningen (Foto: R. Ketelaar) In tegenstelling tot de eind jaren 90 toen veel waarnemingen op kilometerhok werden aangeleverd, worden waarnemingen tegenwoordig op een hoger detailniveau opgeslagen. Deze hogere kwaliteit van de data maakt het mogelijk een betere inschatting te geven of een soort wel of niet in de gevraagde gebieden of aangrenzende gebieden voorkomt. De gebruikte gegevens zijn allen gekoppeld aan coördinaten (Rijksdriewegstelsel) die met behulp van Arcview zijn geplot op een shapefile van de Provincie Groningen (figuur 2.1). Uit het overzicht van de groene glazenmaker blijkt dat de groene glazenmaker voornamelijk in de zuidelijk delen van de provincie (deels ten westen en deels ten zuidoosten van Groningen) voorkomt. Op de kaart zijn een aantal kernpopulaties te onderscheiden, zoals de grotere populaties Woudbloem en t Kret. DE VLINDERSTICHTING OKTOBER 2007 2007.112 GROENE GLAZENMAKER IN DE PROV. GRONINGEN 5

Figuur 2.1. De recente verspreiding van de groene glazenmaker in de provincie Groningen; de lichte hokken geven de aanwezigheid per kilometerhok aan in de periode 1990 2005 aan, de donkere kilometerhokken laten zien waar de soort (ook) in 2006 en 2007 is gezien. Nieuwe ontwikkelingen Vrijwilligers hebben de afgelopen jaren intensief gezocht naar de groene glazenmaker. Dit bleek zeer succesvol in de omgeving van Veendam en er werden een aantal nieuwe goede populaties ontdekt. Met name de populatie bij Wildervanksterdallen blijkt zeer groot te zijn. In totaal waren er in de periode 1990-2005, 16 kilometerhokken bekend (Krekels, 2006) waar de groene glazenmaker werd gemeld. In het huidig databestand zijn voor deze periode nog eens 3 kilometerhokken vermeld, waar deze soort voorkomt. Van slechts 5 van de 19 bekende kilometerhokken zijn in 2006 en 2007, groene glazenmakers gemeld. Zeer waarschijnlijk zijn ook een groot deel van deze kilometerhokken niet opnieuw onderzocht. Echter, in dezelfde periode (2006 en 2007) zijn er in de provincie Groningen in 26 nieuwe kilometerhokken groene glazenmakers aangetroffen. Dit betekent een ruime verdubbeling naar nu 40 kilometerhokken in de provincie Groningen waarvoor de groene glazenmaker is gemeld! DE VLINDERSTICHTING OKTOBER 2007 2007.112 GROENE GLAZENMAKER IN DE PROV. GRONINGEN 6

2.2 Vliegtijden en aantallen Uit literatuur blijkt er geen éénduidige vliegtijd te bestaan voor de groene glazenmaker. Samengevat kan worden geconcludeerd dat de meeste waarnemingen gedaan worden in de periode eind juli tot midden september. De uiterste waarnemingsdata voor de groene glazenmaker in de provincie Groningen zijn gedaan op 29 juni en 16 september, beide in 2006. Opmerkelijk zijn de aantallen die worden geschat. Met name bij t Kret en Woudbloem waar de populaties worden geschat van respectievelijk 1000 en 2000 individuen. Deze populaties vormen daarmee zeer belangrijke vestigingen in Groningen. Opvallend hoge aantallen worden gemeld bij de Wildervanksterdallen, een maximum aantal van 72 op 1 dag. Als het gemiddeld aantal groene glazenmakers per dag wordt geschat, lijkt het erop dat deze populatie nog groter is dan de huidige populaties bij t Kret en Woudbloem. Er werden in 2007 bij Wildervanksterdallen en directe omgeving ongeveer 2 keer zoveel groene glazenmakers per dag gemeld. De sloten bij de Wildervanksterdallen zijn vol gegroeid met krabbescheer. (Foto: A. Vliegenthart) DE VLINDERSTICHTING OKTOBER 2007 2007.112 GROENE GLAZENMAKER IN DE PROV. GRONINGEN 7

Hoofdstuk 3 / Conclusies Het lijkt er inderdaad op dat de groene glazenmaker zich (stevig?) uitbreidt in de Provincie Groningen. De huidige ontwikkelingen laten een recente toename van 26 kilometerhokken zien. Het is niet duidelijk of een deel van de nieuwe locaties al langere tijd bezet zijn. Wij gaan ervan uit dat het hier om zeer recente ontwikkelingen gaat. Aangezien er de afgelopen twee jaar niet gericht provinciedekkend onderzoek heeft plaatsgevonden, is onbekend in hoeverre een deel van de eerder vermelde waarnemingen gaat over nu verdwenen populaties. Verwacht mag worden dat een deel van deze oudere waarnemingen slechts losse waarnemingen betreffen zonder dat het om een populatie gaat. Voor een deel is het de verwachting dat het hierbij gaat om populaties die in 2006 en 2007 niet zijn bezocht, maar die nog wel aanwezig zijn. Het is duidelijk dat de omgeving van Veendam een belangrijke plaats in heeft genomen voor de groene glazenmaker. Het is dan ook niet uitgesloten dat in de toekomst deze soort op meer plaatsen zal worden gevonden. Het creëren van nieuw leefgebied voor de groene glazenmaker zal zeker hieraan bijdragen. Een actieve groep vrijwilligers is in staat een goed beeld te vormen van de huidige kernpopulaties en nieuwe locaties te vinden. Hun inzet voor de groene glazenmaker wordt dan ook zeer gewaardeerd en zij zullen zeker worden betrokken bij inventarisatie- en monitoringswerk in de toekomst. De Vlinderstichting zal spoedig aansporen op verdere uitbreiding van soortgerichte monitoringsroutes voor de groene glazenmaker, zodat de situatie in de provincie Groningen onder andere gemeten kan worden aan de landelijke trends. DE VLINDERSTICHTING OKTOBER 2007 2007.112 GROENE GLAZENMAKER IN DE PROV. GRONINGEN 8

Hoofdstuk 4 / Literatuur Ketelaar, R. & Van de Wetering, B. (2000). Herstelplan groene glazenmaker in Groningen. Rapport VS2000.21, De Vlinderstichting, Wageningen. De jong, T. & P. Verbeek (2001) Beschermingsplan groene glazenmaker 2002-2006. Rapport Directie Natuurbeheer nr 2001/015. Expertisecentrum LNV, Wageningen. Krekels, R.; Jong, T. de (2006): Krabbenscheer & groene glazenmaker in Noord-Nederland. Bureau Natuurbalans, Nijmegen. Heer, de H. (2006): Verslag over De Groene Glazenmaker (Aeshna viridis) in het Zuidelijk Westerkwartier 2006. Vlinderwerkgroep IVN Grootegast. De Vries, H.H. & N. Peet (2006) Groene glazenmaker in Noord-Nederland. Deelrapportage Groningen. Rapport VS2006.008. De Vlinderstichting, Wageningen. Provincie Groningen (2007). De toestand van natuur en landschap 2006 in de provincie Groningen. Provincie Groningen, Afdeling Landelijk Gebied en Water. DE VLINDERSTICHTING OKTOBER 2007 2007.112 GROENE GLAZENMAKER IN DE PROV. GRONINGEN 9

DE VLINDERSTICHTING OKTOBER 2007 2007.112 GROENE GLAZENMAKER IN DE PROV. GRONINGEN 10