MUURFLORA IN DELFT 2009: binnenstad en TU-wijk

MUURFLORA IN DELFT 2009: binnenstad en TU-wijk KNNV afdeling Delfland

Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging KNNV afdeling Delfland Postbus 133 2600 AC DELFT email: afdelingdelfland@knnv.nl www.knnv.nl/afdelingdelfland Inhoud Inleiding 3 Methoden 4 Resultaten 5 Conclusies 6 Literatuur 7 Verantwoording 7 Afkortingen en symbolen 8 Appendix 1a: muurflora binnenstad 2009 (op soort) 9 Appendix 1b: muurflora binnenstad 2009 (op vindplaats) 18 Appendix 2a: muurflora TU-wijk 2009 (op soort) 27 Appendix 2b: muurflora TU-wijk 2009 (op vindplaats) 29 Referentie: R. van der Ham, 2009.. Uitgave: KNNV afdeling Delfland. Copyright: R. van der Ham / KNNV afdeling Delfland / Gemeente Delft 2009. Overname van delen van de tekst is toegestaan onder bronvermelding. Druk: Den Haag Print. Kaft: kade Koornmarkt 75: overvloedig begroeid met Gewone eikvaren (Polypodium vulgare) 2

Inleiding Delft is één van die Hollandse steden met een binnenstad die rijkelijk bedeeld is met bruggen, kaden en oude muren. Dit soort stenige standplaatsen vormt de favoriete 'ondergrond' voor zogenoemde muurplanten. Daaronder zijn soorten die je nauwelijks op andere plaatsen aantreft, zoals Muurleeuwenbek, Muurvaren, Steenbreekvaren en Tongvaren. Andere, zoals Mannetjesvaren en Muurpeper, zijn ook op minder stenige substraten te vinden en zijn minder karakteristiek. Onder de muurplanten bevinden zich opvallend veel varens. Sinds het verschijnen van de Flora van Delft en Omstreken (van der Ham & Sosef, 1987) is er binnen Delft vier keer een inventarisatie van muurplanten uitgevoerd: - in 1989-90 (KNNV afd. Delft e.o., 1991), - in 1994 (Visser, 1994), - in 1999 (van der Ham, 2000), - in 2004 (KNNV afd. Regio Delft, 2004). Uitgezonderd de derde, concentreerden alle ronden zich op de bruggen en kaden in de binnenstad. Na de vierde ronde werd een 'Beschermingsplan muurplanten' opgesteld (Anon., 2005), waarin werd aangekondigd om de beschermingsmaatregelen in 2009 te evalueren. In het kader van een gemeentedekkende muurvarenronde in de periode julioktober 2009 werd daarom speciale aandacht besteed aan de muurvarens en een drietal karakteristieke bloemplanten op bruggen en kaden in de binnenstad. Met het oog op toekomstige bouw- en renovatieactiviteiten is deze muurflora ook in de TU-wijk in kaart gebracht. Voor beide gebieden worden de resultaten hieronder gepresenteerd. De muurvarenronde 2009 (van der Ham, in voorber.) werd gestart omdat de indruk bestond dat enkele soorten zich in Delft sterk aan het uitbreiden waren. Dit vermoeden is nu bevestigd (zie Conclusies). Behalve dat het aantal groeiplaatsen van bijna alle soorten sterk gestegen bleek te zijn, werd ook een nieuwe soort aangetroffen: de zeer zeldzame Schubvaren. Schubvaren in Delft! 3

Methoden De inventarisatie is uitgevoerd in de periode juli-oktober 2009 en betreft in dit verslag de binnenstad (bruggen en kaden) en de TU-wijk (alle stenige groeiplaatsen). De binnenstad is het gebied omsloten door de spoorlijn Den Haag-Rotterdam, de Zuidwal, het Rijn-Schiekanaal en de Kerstanje (geheel postcodegebied 2611). De TU-wijk, met vooral (voormalige) gebouwen van de Technische Universiteit Delft, wordt begrensd door de Rotterdamseweg, Kluyverweg, Mekelweg, Watermanweg, Schoemakerstraat, Julianalaan, Botaniestraat, Kanaalweg, Michiel de Ruyterweg en Julianalaan (een groot deel van postcodegebied 2628). Er is gezocht op alle min of meer openbare plaatsen. De waarnemingen zijn opgenomen in een Access-database met de volgende kolommen (zie Appendix 1a, b en 2a, b): soort, vindplaats, toelichting, standplaats en aantal. Soort. In deze kolom staan de Nederlandse namen van de geïnventariseerde muurplanten. De wetenschappelijke namen worden in de tabel onder Resultaten genoemd. Alle namen zijn volgens Heukels' Flora van Nederland (van der Meijden, 2005). Vindplaats. Indien mogelijk wordt een vindplaats in deze kolom aangeduid met een straatnaam + huisnummer. Als dat niet kan of onduidelijk zou zijn, wordt de vindplaats omschreven en in volgende kolom toegelicht. Bruggen zijn bijna altijd opgenomen onder de naam van de straat die ze kruisen. Zo is de Hoogbrug onder Achterom te vinden en de Vondelingenbrug onder Molslaan. De namen van straten, bruggen, grachten etc. zijn volgens Straatnamen van Delft (van der Krogt, 2000). Toelichting. In deze kolom zijn eventuele bijzonderheden over de vindplaats opgenomen. Bij bruggen wordt vermeld wèlk water ze op wèlke plek overbruggen. Bijvoorbeeld: Molslaan, Vondelingenbrug (kolom vindplaats), Molsgracht / Kruisstraat (kolom toelichting) betekent: de Vondelingenbrug overbrugt de Molslaan ter hoogte van de Kruisstraat. Standplaats. Deze kolom vermeldt op wat voor stenig substraat de genoemde muurplant werd gevonden. Het betreft altijd verticale oppervlakken: - brug: de vrije delen en bruggenhoofden, - kade: van de waterlijn tot de bovenrand, - muur: een vrijstaande muur, - huismuur: een muur die deel uit maakt van een al of niet bewoond pand, - bordes: de opstaande randen van een verhoging, - bovenlicht: de ommuring van de ruimte vóór een vester bovenin een sousterrain - trap: alle stenige delen. Aantal. Wat betreft het aantal exemplaren per vindplaats worden drie categorieën onderscheiden: 1 = één exemplaar, div. = 2-9 exemplaren, veel = 10 of meer exemplaren. De meeste groeiplaatsen zijn gefotografeerd, enerzijds om de toestand anno 2009 vast te leggen en met die van een volgende ronde te kunnen vergelijken, anderzijds om enige controle op de determinatie van de soort te hebben. Van een aantal 'moeilijke' soorten is materiaal verzameld. Zo zijn de twee Eikvaren-soorten alleen op grond van microscopisch onderzoek betrouwbaar van elkaar te onderscheiden. 4

Resultaten De database is geordend op soort en vindplaats, apart voor de binnenstad (Appendix 1a, b) en de TU-wijk (Appendix 2a, b). Behalve de drie bloemplanten zijn bij de muurflorainventarisatie 2009 in de Delftse binnenstad en de TU-wijk 12 varensoorten gevonden. In de tabel hieronder zijn varens en bloemplanten gerangschikt naar het aantal groeiplaatsen. varens soort muurflora Delft binnenstad en TU-wijk in 1999, 2004 en 2009: soorten en aantallen vindplaatsen binnenstad 1999 binnenstad 2004 binnenstad 2009 TU-wijk 1999 TU-wijk 2009 1. Muurvaren Asplenium ruta-muraria 31 49 102 7 16 118 2. Mannetjesvaren Dryopteris filix-mas 23 61 98 11 16 114 Eikvaren Polyp. interjectum + vulgare 4 26 59 3 4 63 3. Tongvaren Asplenium scolopendrium 5 11 36 4 15 51 4. Steenbreekvaren Asplenium trichomanes 2 3 14 2 4 18 5. Gewone eikvaren Polypodium vulgare 3-8 - - 8 6. Brede stekelvaren Dryopteris dilatata 1-4 - 3 7 7. Brede eikvaren Polypodium interjectum - - 2 2 3 5 8. Smalle stekelvaren Dryopteris carthusiana 1-1 - 1 2 9. Gewone ijzervaren Cyrtomium falcatum - - 2 - - 2 10. Zwartsteel Asplenium adiantum-nigrum - - - 1 2 2 11. Smal venushaar Adiantum diaphanum - - 1 - - 1 12. Schubvaren Asplenium ceterach - - 1 - - 1 13. Wijfjesvaren Athyrium filix-femina 1 1-1 - - aantal varensoorten 8 6 11 7 8 12 totaal 2009 bloemplanten 1. Muurleeuwenbek Cymbalaria muralis? 60 61? - 61 2. Muurpeper Sedum acre? 74 40? 1 41 3. Gele helmbloem Pseudofumaria lutea? 3 12? 1 13 De meest voorkomende bloemplant is de Muurleeuwenbek, al is deze soort niet in de TU-wijk gevonden. De algemeenste varensoorten zijn Muurvaren en Mannetjesvaren, zowel in de binnenstad als in de TU-wijk. De Tongvaren staat op de derde plaats, maar de Gewone eikvaren is in de binnenstad waarschijnlijk net zo algemeen (de meeste Eikvarenplanten konden niet tot op de soort gedetermineerd worden). Opvallend genoeg is de Gewone eikvaren niet in de TU-wijk gevonden; daar lijkt de Brede eikvaren de overhand te hebben. De Steenbreekvaren komt op een aanzienlijk aantal groeiplaatsen in de binnenstad en de TU-wijk voor. De Brede stekelvaren is zeldzamer. Smalle stekelvaren, Zwartsteel, Smal venushaar en Schubvaren zijn elk op één of twee groeiplaatsen aangetroffen. 5

Conclusies Het gaat goed met de Delftse muurvarens! De inventarisaties van 1999 en 2004 in aanmerking genomen (zie tabel), kan worden geconcludeerd dat zowel de algemene als de zeldzamere soorten op steeds meer plaatsen voorkomen. Dit geldt voor de binnenstad èn voor de TU-wijk. Hierbij kan nog worden aangetekend dat in de Flora van Delft en Omstreken (van der Ham & Sosef, 1987) geen bestaande groeiplaatsen van Tongvaren, Eikvaren en Steenbreekvaren konden worden vermeld. In het begin van de negentiger jaren begonnen deze muurvarens hun opmars en nu, in 2009, zijn bij de wet beschermde soorten als Steenbreekvaren en Tongvaren in Delft een stuk minder kwetsbaar dan destijds. De inventarisaties van 1999 en 2009 werden grotendeels door dezelfde persoon uitgevoerd, wat het onwaarschijnlijk maakt dat systematische waarnemingsverschillen een grote rol spelen. Bij de ronde van 2004 zouden enkele 'moeilijke' en/of zeldzame soorten gemist kunnen zijn in de betrekkelijk korte en late periode (eind november) dat er geïnventariseerd is. Onverklaarbaar is het veel geringere aantal groeiplaatsen van Muurpeper in 2009. In de periode 1999-2009 zijn vier varensoorten voor het eerst in Delft (binnenstad of TU-wijk) gevonden: Fijn venushaar (Adiantum raddianum) en Gewone ijzervaren (van der Ham, 2001), Smal venushaar (van der Ham, 2002) en 'n Lintvaren (Pteris multifida; van der Ham, 2006). Bij alle vier gaat het waarschijnlijk om verwildering uit cultuur. De groeiplaats van Fijn venushaar verdween al weer snel door een verbouwing (de pol heeft nog jaren als potplant geleefd) en de Lintvaren bleek begin 2009 door renovatiewerkzaamheden van het Mijnbouwcomplex verdwenen te zijn. De Gewone ijzervaren en Smal Venushaar zijn nog steeds aanwezig. In september 2009 ontdekte ik het paradepaardje onder de Nederlandse muurvarens in Delft: de kieskeurige en zeer zeldzame Schubvaren. Er dient met grote omzichtigheid te worden omgegaan met de Delftse groeiplaats van deze beschermde soort. Van de bijna net zo zeldzame Zwartsteel werd in augustus 2009 in de TU-wijk een tweede populatie aangetroffen. De in Nederland algemene maar in Delft zeer schaarse Wijfjesvaren is in 2009 in de binnenstad teruggevonden, zij het niet op een brug of kade maar tussen bestrating en tegen een grafsteen (van der Ham, in voorber.). De uitbreiding van algemene en zeldzame muurvarens en de vestiging van nieuwe soorten (inclusief verwildering uit cultuur) passen in een landsgrens-overschrijdende trend (Verloove et al., 2007), maar ongetwijfeld spelen ook plaatselijke factoren als een muurflora-vriendelijk substraat, klimaat en/of beheer een belangrijke rol (Denters, 2004). Ter illustratie van dit laatste: in de veel grotere binnenstad van Leiden lijken muurvarens veel minder algemeen te zijn dan in de Delftse binnenstad. Met spanning volg ik de ontwikkelingen in Delft en ik zie uit naar de stand van zaken bij de volgende ronde. Tenslotte, muurvarens en soorten als Muurleeuwenbek en Muurpeper zijn niet de oorzaak van de plaatselijk slechte staat van de Delftse bruggen en grachtmuren. Te zwaar verkeer en de wortels van bomen en struiken zijn de ware schuldigen. 6

Literatuur Anon., 2005. Beschermingsplan muurplanten voor bruggen en grachten in de binnenstad van Delft. Gemeente Delft. Denters, T., 2004. Stadsplanten. Veldgids voor de stad. Fontaine Uitgevers, 's Graveland. van der Ham, R., 2000. Varens in Delft. KNNV afd. Regio Delft. van der Ham, R., 2001. Exotische verrassingen op Delftse muren aangetroffen: Venushaar en IJzervaren. Veldbericht 64: 15-18. van der Ham, R., 2002. Weer een exotische Venushaar in Delft! Veldbericht 67: 16-17. van der Ham, R., 2006. Een 'Lintvaren' in Delft. Veldbericht 83: 21-23. van der Ham, R., in voorber. Groene muren: varens in Delft. van der Ham, R. & Sosef, M., 1987. Flora van Delft en Omstreken. Natuur- en Milieu-centrum De Papaver, Delft. KNNV afd. Delft e.o., 1991. Muurflora in Delft. KNNV afd. Delft e.o. KNNV afd. Regio Delft, 2004. Muurflora inventarisatie centrum Delft 2004. KNNV afd. Regio Delft. van der Krogt, P., 2000. Straatnamen van Delft. Gemeentearchief Delft. van der Meijden, R., 2005. Heukels' Flora van Nederland. Wolters-Noordhoff, Groningen. Verloove, F., van der Ham, R. & Denters, T., 2007. Exotische muurvarens in België en Nederland. Dumortiera 92: 1-16. Visser, B., 1994. Muurflora op kademuren in Delft. Manuscript. KNNV afd. Regio Delft. Verantwoording Deze muurflora-inventarisatie is uitgevoerd op verzoek van Diny Tubbing, stadsecoloog Vakteam Milieu, Gemeente Delft. Tekst: Raymond van der Ham. Foto s: Raymond van der Ham. Inventarisatie: Raymond van der Ham, Annalies Sandberg. Projectleider: Huub van t Hart, KNNV afdeling Delfland. Met dank aan Kees van Luijpen en Canal Hopper Delft voor de fluisterboot met kapitein. 7

Afkortingen en symbolen n, o, z, w, no, nw, zo, zw: noord, oost, zuid, west, noorwest etc.; voor het gemak is de lengterichting van de binnenstad als noord-zuidas aangehouden, ook voor de TU-wijk. t.o.: tegenover; bijvoorbeeld als er aan de zijde van de groeiplaats geen huisnummer beschikbaar is, maar aan de overkant van de gracht wel. * : materiaal verzameld en ondergebracht in het Nationaal Herbarium Nederland in Leiden. Zie verder Methoden. 8

Appendix 1a: muurflora binnenstad 2009 (op soort) soort vindplaats toelichting standplaats aantal Eikvaren Brabantse Turfmarkt 2 bij Vesteplein kade 1 Eikvaren Gasthuislaan 10 kade 1 Eikvaren Gasthuislaan 14 (t.o.) kade div. Eikvaren Gasthuislaan 72 (t.o.) bij V&D kade 1 Eikvaren Gasthuislaan 105 bij Van Haren kade div. Eikvaren Hippolytusbuurt 1 kade Eikvaren Koornmarkt 43 kade 1 Eikvaren Koornmarkt 47-51 kade veel Eikvaren Koornmarkt 51-61 kade veel Eikvaren Koornmarkt 67-69 kade veel Eikvaren Koornmarkt 73a kade div. Eikvaren Molslaan 33 kade 1 Eikvaren Noordeinde 23 kade 1 Eikvaren Oosteinde 29 kade 1 Eikvaren Oude Delft 18 kade 1 Eikvaren Oude Delft 20 kade 1 Eikvaren Oude Delft 30 kade 1 Eikvaren Oude Delft 86 kade 1 Eikvaren Oude Delft 91 kade 1 Eikvaren Oude Delft 96 kade div. Eikvaren Oude Delft 119 kade 1 Eikvaren Oude Delft 127 kade Eikvaren Oude Delft 128 kade Eikvaren Oude Delft 139 kade div. Eikvaren Oude Delft 142 kade div. Eikvaren Oude Delft 161-163 kade div. Eikvaren Oude Delft 166 kade 1 Eikvaren Oude Delft 174 kade 1 Eikvaren Oude Delft 176 kade div. Eikvaren Oude Delft 199 kade veel Eikvaren Oude Delft 203 kade veel Eikvaren Oude Delft 205 kade veel Eikvaren Oude Delft 207 kade veel Eikvaren Oude Delft 211 kade div. Eikvaren Oude Delft 224 kade 1 Eikvaren Oude Langendijk 6 kade 1 Eikvaren Verwersdijk, Cellebroerbrug zo Verwersgracht / Doelenplein nw brug 1 Eikvaren Vlamingstraat 1 kade 1 Eikvaren Voorstraat 13 kade div. Eikvaren Voorstraat 13 kade div. Eikvaren Voorstraat 15 kade 1 Eikvaren Voorstraat 17 kade 1 Eikvaren Voorstraat 19 kade div. Eikvaren Voorstraat 39 kade 1 Eikvaren Voorstraat 45a kade 1 Eikvaren Voorstraat 61 kade 1 Eikvaren Voorstraat 69 kade 1 Eikvaren Voorstraat 79-91 kade veel Eikvaren* Oude Delft 121 kade 1 eikvaren, Brede* Westvest 33 kade div. eikvaren, Brede* Zuidwal 9-11 t.o. Hertog Govertkade 8a kade div eikvaren, Gewone* Dertienhuizen 5 kade 1 9

Appendix 1a: muurflora binnenstad 2009 (op soort) soort vindplaats toelichting standplaats aantal eikvaren, Gewone* Gasthuislaan 40 bij 't Proeflokaal kade 1 eikvaren, Gewone* Gasthuislaan z o van Vestpoort kade veel eikvaren, Gewone* Koornmarkt 75 kade veel eikvaren, Gewone* Molslaan 39 kade 1 eikvaren, Gewone* Oosteinde 19 kade div. eikvaren, Gewone* Oude Delft 134 kade veel eikvaren, Gewone* Oude Delft 197 kade div. Gele helmbloem Gasthuislaan 259 kade 1 Gele helmbloem Koornmarkt 18-20 kade div. Gele helmbloem Koornmarkt 41 kade 1 Gele helmbloem Koornmarkt 67 kade 1 Gele helmbloem Molslaan 111 kade 1 Gele helmbloem Molslaan 176 kade 1 Gele helmbloem Noordeinde 1 kade div. Gele helmbloem Oostplantsoen 94 Rietveldsetoren kade veel Gele helmbloem Oude Delft, Kapelsbrug n Oude + Nieuwe Delft / Achterom brug div. Gele helmbloem Rietveld, Rietveldsetorenbrug w Rietveldgracht / Oosterstraat brug Gele helmbloem Vlamingstraat, Drogerijbrug w Vlaminggracht / Vrouwenregt brug veel Gele helmbloem Voorstraat, Sint Stevensbrug n Nieuwe Delft / Kolk brug div. Gewone ijzervaren Verwersdijk, Musquetierbrug n Verwersgracht / Molenstraat brug 2 Gewone ijzervaren Verwersdijk, Musquetierbrug z Verwersgracht / Molenstraat brug 1 Mannetjesvaren Bolwerk z o van spoorbrug kade 1 Mannetjesvaren Brab. Turfmarkt, Turftonstersbrug z Brabantse Turfmarkt / Molslaan brug 1 Mannetjesvaren Brab. Turfmarkt, Turftonstersbrug zo Brabantse Turfmarkt / Molslaan brug 1 Mannetjesvaren Brabantse Turfmarkt 2 bij Vesteplein kade 1 Mannetjesvaren Gasthuislaan 3 kade 1 Mannetjesvaren Gasthuislaan 14 (t.o.) kade div. Mannetjesvaren Gasthuislaan 24 kade 1 Mannetjesvaren Gasthuislaan 72 (t.o.) bij V&D kade veel Mannetjesvaren Gasthuislaan 181 kade Mannetjesvaren Gasthuislaan 193 kade 1 Mannetjesvaren Gasthuislaan z bij bibliotheek kade Mannetjesvaren Gasthuislaan, Ursulabrug o Gasthuisgracht / o van Pynebrug brug 1 Mannetjesvaren Gasthuislaan, Vestbrug o Gasthuisgracht / Vestpoort brug 1 Mannetjesvaren Geerweg 40 kade div. Mannetjesvaren Geerweg 44 kade 1 Mannetjesvaren Hippolytusbuurt 1 kade div. Mannetjesvaren Hippolytusbuurt 10 kade Mannetjesvaren Hippolytusbuurt 13-15 kade veel Mannetjesvaren Hippolytusbuurt 25 kade 1 Mannetjesvaren Hippolytusbuurt 29 kade 1 Mannetjesvaren Hippolytusbuurt 41 kade Mannetjesvaren Houttuinen o bij Laantje van Mater kade 1 Mannetjesvaren Kolk, Sint Annenbrug no Noordkolk / Voorstraat brug 1 Mannetjesvaren Koornmarkt 3 kade Mannetjesvaren Koornmarkt 7a kade Mannetjesvaren Koornmarkt 17 (t.o.) kade Mannetjesvaren Koornmarkt 25 kade 1 Mannetjesvaren Koornmarkt 33 kade div. Mannetjesvaren Koornmarkt 36 kade div. Mannetjesvaren Koornmarkt 37 kade div. Mannetjesvaren Koornmarkt 43 kade 1 Mannetjesvaren Koornmarkt 44 kade 1 10

Appendix 1a: muurflora binnenstad 2009 (op soort) soort vindplaats toelichting standplaats aantal Mannetjesvaren Koornmarkt 51-61 kade div Mannetjesvaren Koornmarkt 67-69 kade div. Mannetjesvaren Korte Geer 5 kade Mannetjesvaren Lange Geer 10 (t.o.) bij Legermuseum kade 1 Mannetjesvaren Lange Geer 14 (t.o.) bij Legermuseum kade div. Mannetjesvaren Lange Geer 16 kade Mannetjesvaren Lange Geer 54 kade 1 Mannetjesvaren Molslaan 185 kade div. Mannetjesvaren Molslaan, Paradijsbrug o Molsgracht / Paradijspoort n brug 1 Mannetjesvaren Molslaan, Vondelingenbrug o Molsgracht / Kruisstraat n brug 1 Mannetjesvaren Molslaan, Vondelingenbrug w Molsgracht / Kruisstraat n brug 1 Mannetjesvaren Noordeinde 7 kade 1 Mannetjesvaren Noordeinde 9 kade 1 Mannetjesvaren Noordeinde 17 kade 1 Mannetjesvaren Noordeinde 19 kade 1 Mannetjesvaren Oostpoort 12 (t.o.) kade div. Mannetjesvaren Oostpoort, Oostpoortbrug zw Zuidergracht / Oostpoort kade 1 Mannetjesvaren Oranje Plantage, Koepoortbrug zw Oranje Plantage / Nieuwe Langendijk brug div. Mannetjesvaren Oude Delft 39c kade 1 Mannetjesvaren Oude Delft 43 kade div. Mannetjesvaren Oude Delft 65 kade Mannetjesvaren Oude Delft 69 kade Mannetjesvaren Oude Delft 73 kade Mannetjesvaren Oude Delft 75 kade Mannetjesvaren Oude Delft 77 kade div. Mannetjesvaren Oude Delft 91 kade div. Mannetjesvaren Oude Delft 111 kade 1 Mannetjesvaren Oude Delft 123 kade Mannetjesvaren Oude Delft 134 kade 1 Mannetjesvaren Oude Delft 151 kade div. Mannetjesvaren Oude Delft 155 kade Mannetjesvaren Oude Delft 157 kade div. Mannetjesvaren Oude Delft 167 kade Mannetjesvaren Oude Delft 207 kade 1 Mannetjesvaren Oude Delft 221 kade 1 Mannetjesvaren Oude Delft 231 kade div. Mannetjesvaren Oude Delft 239 kade 1 Mannetjesvaren Oude Delft 245 kade 1 Mannetjesvaren Oude Delft 249a kade 1 Mannetjesvaren Oude Delft, Kapelsbrug n Oude + Nieuwe Delft / Achterom brug div. Mannetjesvaren Oude Langendijk 3a-6 kade div. Mannetjesvaren Oude Langendijk 13 kade div. Mannetjesvaren Oude Langendijk, Teemsbrug o Oude Langendijksgracht / Markt zw brug 1 Mannetjesvaren Oude Langendijk, Teemsbrug w Oude Langendijksgracht / Markt zw brug 1 Mannetjesvaren Rietveld, Drapeniersbrug zo Rietveldgracht / Vrouwjuttenland brug 1 Mannetjesvaren Rietveld, Rietveldsetorenbrug w Rietveldgracht / Oosterstraat brug div. Mannetjesvaren Verwersdijk 71 kade 1 Mannetjesvaren Verwersdijk 75 kade 1 Mannetjesvaren Verwersdijk, Cellebroerbrug n Verwersgracht / Doelenplein nw brug 1 Mannetjesvaren Verwersdijk, Doelenbrug z Verwersgracht / Doelenplein zw brug 1 Mannetjesvaren Verwersdijk, Musquetierbrug n Verwersgracht / Molenstraat brug div. Mannetjesvaren Verwersdijk, Musquetierbrug z Verwersgracht / Molenstraat brug 1 Mannetjesvaren Vlamingstraat, Bloedbrug zo Vlaminggracht / Vrouwenregt brug div. 11

Appendix 1a: muurflora binnenstad 2009 (op soort) soort vindplaats toelichting standplaats aantal Mannetjesvaren Voldersgracht 2 kade 1 Mannetjesvaren Voldersgracht 21 (t.o.) kade 1 Mannetjesvaren Voldersgracht 23 (t.o.) kade div. Mannetjesvaren Voldersgracht, Kaakbrug o Voldersgracht / Markt nw kade 1 Mannetjesvaren Voorstraat 9 kade 1 Mannetjesvaren Voorstraat 33 kade 1 Mannetjesvaren Voorstraat 47 kade 1 Mannetjesvaren Voorstraat 53 kade 1 Mannetjesvaren Vrouwenregt 2 kade div. Mannetjesvaren Westvest, Constructiebrug Westsingel / Zuidwal, 'venster' o kade div. Mannetjesvaren Wijnhaven 16 kade 1 Mannetjesvaren Wijnhaven, Waagbrug n Nieuwe Delft / Markt w brug 1 Mannetjesvaren* Oude Delft 47 kade 1 Mannetjesvaren? Koornmarkt 6 kade Mannetjesvaren? Oude Delft 55-57 kade Mannetjesvaren? Westvest w bij Laantje van Mater kade 1 Muurleeuwenbek Achterom, Hoogbrug o Achterom / Lange Geer brug veel Muurleeuwenbek Achterom, Hoogbrug w Achterom / Lange Geer brug veel Muurleeuwenbek Binnenwatersloot 38 kade Muurleeuwenbek Gasthuislaan 72 (t.o.) bij V&D kade Muurleeuwenbek Geerweg 42 (t.o.) kade Muurleeuwenbek Hippolytusbuurt 9 kade veel Muurleeuwenbek Hippolytusbuurt 17 kade 1 Muurleeuwenbek Hippolytusbuurt 43 kade 1 Muurleeuwenbek Hippolytusbuurt 47 kade 1 Muurleeuwenbek Koornmarkt 2a kade 1 Muurleeuwenbek Koornmarkt 38-46 kade veel Muurleeuwenbek Koornmarkt 43 kade div. Muurleeuwenbek Korte Geer 11a kade veel Muurleeuwenbek Lange Geer 70 kade veel Muurleeuwenbek Oude Delft 22 kade 1 Muurleeuwenbek Oude Delft 40 kade div. Muurleeuwenbek Oude Delft 41 kade div. Muurleeuwenbek Oude Delft 42 kade div. Muurleeuwenbek Oude Delft 43 kade div. Muurleeuwenbek Oude Delft 47 kade 1 Muurleeuwenbek Oude Delft 53 kade 1 Muurleeuwenbek Oude Delft 81 kade div. Muurleeuwenbek Oude Delft 91 kade div. Muurleeuwenbek Oude Delft 107b kade 1 Muurleeuwenbek Oude Delft 109 kade veel Muurleeuwenbek Oude Delft 118 kade veel Muurleeuwenbek Oude Delft 119 kade div. Muurleeuwenbek Oude Delft 122 kade 1 Muurleeuwenbek Oude Delft 123 kade div. Muurleeuwenbek Oude Delft 128 kade veel Muurleeuwenbek Oude Delft 130 kade veel Muurleeuwenbek Oude Delft 134 kade div. Muurleeuwenbek Oude Delft 142 kade veel Muurleeuwenbek Oude Delft 144 kade veel Muurleeuwenbek Oude Delft 145 kade veel Muurleeuwenbek Oude Delft 151 kade div. Muurleeuwenbek Oude Delft 153 kade 1 12

Appendix 1a: muurflora binnenstad 2009 (op soort) soort vindplaats toelichting standplaats aantal Muurleeuwenbek Oude Delft 167 kade veel Muurleeuwenbek Oude Delft 171 kade veel Muurleeuwenbek Oude Delft 180 kade veel Muurleeuwenbek Oude Delft 182 kade veel Muurleeuwenbek Oude Delft 186 kade veel Muurleeuwenbek Oude Delft 188 kade veel Muurleeuwenbek Oude Delft 189 kade veel Muurleeuwenbek Oude Delft 232 kade veel Muurleeuwenbek Oude Delft 233 kade veel Muurleeuwenbek Oude Delft 234 kade div. Muurleeuwenbek Oude Delft 239 kade div. Muurleeuwenbek Oude Delft 243 kade div. Muurleeuwenbek Oude Delft 247 kade 1 Muurleeuwenbek Oude Delft w bij Oude Kerk kade div. Muurleeuwenbek Oude Delft, Kapelsbrug n Oude + Nieuwe Delft / Achterom brug div Muurleeuwenbek Oude Delft, Kapelsbrug z Oude + Nieuwe Delft / Zuidwal brug Muurleeuwenbek Oude Langendijk 21-23 kade Muurleeuwenbek Voorstraat 2 kade veel Muurleeuwenbek Voorstraat 14 kade veel Muurleeuwenbek Westvest 33 kade Muurleeuwenbek Westvest o bij Poppesteeg kade Muurleeuwenbek Wijnhaven, Warmoesbrug z Nieuwe Delft / Nieuwstraat brug veel Muurleeuwenbek Zuidwal z o van 12 kade Muurleeuwenbek Zuidwal z t.o. Hertog Govertkade 2-5 kade Muurpeper Achterom 94 kade div. Muurpeper Gasthuislaan 181 kade Muurpeper Gasthuislaan 211 kade Muurpeper Gasthuislaan 222 kade Muurpeper Gasthuislaan 240 kade Muurpeper Gasthuislaan 255 kade Muurpeper Gasthuislaan z bij bibliotheek kade Muurpeper Gasthuislaan z bij V&D kade Muurpeper Gasthuislaan z bij Zeeman kade Muurpeper Geerweg 40 kade Muurpeper Geerweg 44 kade Muurpeper Geerweg 46 kade Muurpeper Hippolytusbuurt 26 kade 1 Muurpeper Hippolytusbuurt 35 kade 1 Muurpeper Koornmarkt 7a kade 1 Muurpeper Koornmarkt 13 kade 1 Muurpeper Koornmarkt 21 kade 1 Muurpeper Koornmarkt 59-61 kade veel Muurpeper Lange Geer 10 kade 1 Muurpeper Lange Geer 44 kade 1 Muurpeper Molslaan, Beestenbrug w Molsgracht / Beestenmarkt o brug Muurpeper Oosteinde 9 kade Muurpeper Oude Delft 14 kade 1 Muurpeper Oude Delft 21 kade 1 Muurpeper Oude Delft 73 kade 1 Muurpeper Oude Delft 75-77 kade veel Muurpeper Oude Delft 77 kade veel Muurpeper Oude Delft 81 kade 1 Muurpeper Oude Delft 91 kade 1 13

Appendix 1a: muurflora binnenstad 2009 (op soort) soort vindplaats toelichting standplaats aantal Muurpeper Oude Delft 95 kade div. Muurpeper Oude Delft 216 kade 1 Muurpeper Oude Delft 218 kade 1 Muurpeper Oude Delft 231 kade div. Muurpeper Oude Delft 253 kade div. Muurpeper Verwersdijk 13 kade Muurpeper Verwersdijk, Doelenbrug no Verwersgracht / Doelenplein zw brug Muurpeper Verwersdijk, Doelenbrug nw Verwersgracht / Doelenplein zw brug Muurpeper Westvest 5a-9 kade div. Muurpeper Zuidwal 12 t.o. Hertog Govertkade 14 kade Muurpeper Zuidwal z t.o. Hertog Govertkade 2-5 kade div. Muurvaren Achterom 41 kade div. Muurvaren Achterom 102- tussen Clarenstraat en Breestraat kade 1 Muurvaren Achterom, Hoogbrug nw Achterom / Lange Geer brug veel Muurvaren Achterom, Hoogbrug o Achterom / Lange Geer brug veel Muurvaren Binnenw.sl., Waterslootsepoortbrug o Binnenwatersloot / Westvest brug veel Muurvaren Bolwerk z o van spoorbrug kade div. Muurvaren Brabantse Turfmarkt 2 bij Vesteplein kade 1 Muurvaren Brabantse Turfmarkt 7 kade div. Muurvaren Brabantse Turfmarkt 9 kade 1 Muurvaren Brabantse Turfmarkt, Gasthuisbrug n Brabantse Turfmarkt / Gasthuissteeg brug veel Muurvaren Brabantse Turfmarkt, Gasthuisbrug zo Brabantse Turfmarkt / Gasthuissteeg brug div. Muurvaren Breestraat 1 w aan Oude Delft kade 1 Muurvaren Gasthuislaan 3 kade div. Muurvaren Gasthuislaan 10-24 kade veel Muurvaren Gasthuislaan, Kruisbrug o Gasthuisgracht / Kruisstraat brug div. Muurvaren Gasthuislaan, Pontenbrug w Gasthuisgracht / Brabantse Turfmarkt brug 1 Muurvaren Gasthuislaan, Pynebrug o Gasthuisgracht / Pynepoort brug div. Muurvaren Gasthuislaan, Pynebrug w Gasthuisgracht / Pynepoort brug veel Muurvaren Gasthuislaan, Ursulabrug o Gasthuisgracht / o van Pynebrug brug 1 Muurvaren Gasthuislaan, Ursulabrug w Gasthuisgracht / o van Pynebrug brug div. Muurvaren Gasthuislaan, Vestbrug o Gasthuisgracht / Vestpoort brug 1 Muurvaren Gasthuislaan, Vestbrug w Gasthuisgracht / Vestpoort brug 1 Muurvaren Hippolytusbuurt 1 kade div. Muurvaren Hippolytusbuurt o bij Visbanken kade veel Muurvaren Hippolytusbuurt, Warmoesbrug n Nieuwe Delft / Nieuwstraat brug div. Muurvaren Houttuinen n o van spoorbrug kade div. Muurvaren Houttuinen o n van Laantje van Mater kade 1 Muurvaren Koornmarkt 21-33 kade veel Muurvaren Koornmarkt 36 kade 1 Muurvaren Koornmarkt 43 kade 1 Muurvaren Koornmarkt 46 kade 1 Muurvaren Koornmarkt 51-61 kade div Muurvaren Koornmarkt 54 kade 1 Muurvaren Koornmarkt 67-69 kade 1 Muurvaren Lange Geer 10 kade 1 Muurvaren Lange Geer 12 (t.o.) bij Legermuseum kade 1 Muurvaren Lange Geer 14 (t.o.) bij Legermuseum kade div. Muurvaren Lange Geer 16 kade 1 Muurvaren Lange Geer 42 (t.o.) kade div. Muurvaren Molslaan 39 kade 1 Muurvaren Molslaan 162 kade div. Muurvaren Molslaan, Paradijsbrug o Molsgracht / Paradijspoort n brug 1 14

Appendix 1a: muurflora binnenstad 2009 (op soort) soort vindplaats toelichting standplaats aantal Muurvaren Molslaan, Paradijsbrug w Molsgracht / Paradijspoort n brug veel Muurvaren Molslaan, Turftonstersbrug o Molsgracht / Brabantse Turfmarkt brug div. Muurvaren Molslaan, Vondelingenbrug o Molsgracht / Kruisstraat n brug 1 Muurvaren Oosteinde 33 kade 1 Muurvaren Oostpoort 1 zo kade div. Muurvaren Oostpoort 1 zw kade div. Muurvaren Oostpoort o tussen Catharijnebrug en waterpoort kade 1 Muurvaren Oostpoort, Oostpoortbrug no Zuidergracht / Oostpoort kade 1 Muurvaren Oostpoort, Oostpoortbrug zo Zuidergracht / Oostpoort kade div. Muurvaren Oranje Plantage, Koepoortbrug zw Oranje Plantage / Nieuwe Langendijk brug veel Muurvaren Oude Delft 12a kade 1 Muurvaren Oude Delft 41-43 kade veel Muurvaren Oude Delft 45 kade div. Muurvaren Oude Delft 45 (t.o.) kade div. Muurvaren Oude Delft 47 kade div. Muurvaren Oude Delft 81 kade 1 Muurvaren Oude Delft 107b kade div. Muurvaren Oude Delft 111 kade 1 Muurvaren Oude Delft 117 kade 1 Muurvaren Oude Delft 171 kade div. Muurvaren Oude Delft 201 kade 1 Muurvaren Oude Delft 202 kade div. Muurvaren Oude Delft 203 kade div. Muurvaren Oude Delft 205 kade veel Muurvaren Oude Delft 207 kade div. Muurvaren Oude Delft 211 kade veel Muurvaren Oude Delft 219 kade 1 Muurvaren Oude Delft, Bagijnhofbrug z Oude Delft / Bagijnhof brug div. Muurvaren Oude Delft, Kapelsbrug n Oude + Nieuwe Delft / Achterom brug veel Muurvaren Oude Delft, Kapelsbrug z Oude + Nieuwe Delft / Zuidwal brug Muurvaren Oude Delft, Weesbrug n Oude Delft / Breestraat brug veel Muurvaren Oude Delft, Weesbrug z Oude Delft / Breestraat brug veel Muurvaren Oude Langendijk 2 kade div. Muurvaren Oude Langendijk, Teemsbrug o Oude Langendijksgracht / Markt zw brug div. Muurvaren Oude Langendijk, Teemsbrug w Oude Langendijksgracht / Markt zw brug div. Muurvaren Rietveld, Drapeniersbrug no Rietveldgracht / Vrouwjuttenland brug div. Muurvaren Verwersdijk 69 kade 1 Muurvaren Verwersdijk, Doelenbrug zw Verwersgracht / Doelenplein zw brug 1 Muurvaren Vlamingstraat, Bloedbrug zo Vlaminggracht / Vrouwenregt brug veel Muurvaren Voldersgracht 23 (t.o.) kade div. Muurvaren Voorstraat 17 kade 1 Muurvaren Voorstraat, Sint Stevensbrug n Nieuwe Delft / Kolk brug 1 Muurvaren Voorstraat, Sint Stevensbrug z Nieuwe Delft / Kolk brug veel Muurvaren Vrouwenregt, Vr. van Rijnsb.brug nw Vrouwengracht / Kerkstraat brug div. Muurvaren Vrouwenregt, Vr. van Rijnsb.brug zo Vrouwengracht / Kerkstraat brug veel Muurvaren Westvest 33 kade div. Muurvaren Westvest 141 kade 1 Muurvaren Westvest 141 kade 1 Muurvaren Westvest 143 kade 1 Muurvaren Westvest w Serpo kade div. Muurvaren Westvest, Constructiebrug Westsingel / Zuidwal, 'venster' z brug div. Muurvaren Westvest, Stationsbrug no Westsingel / Stationsplein brug div. Muurvaren Westvest, Stationsbrug nw Westsingel / Stationsplein brug div. 15

Appendix 1a: muurflora binnenstad 2009 (op soort) soort vindplaats toelichting standplaats aantal Muurvaren Westvest, Stationsbrug zo Westsingel / Stationsplein brug veel Muurvaren Wijnhaven 2 kade div. Muurvaren Wijnhaven, Waagbrug n Nieuwe Delft / Markt w brug div. Muurvaren Wijnhaven, Waagbrug z Nieuwe Delft / Markt w brug div. Muurvaren Wijnhaven, Warmoesbrug z Nieuwe Delft / Nieuwstraat brug veel Muurvaren Zuidwal z t.o. Hertog Govertkade 10 kade div. Muurvaren Zuidwal z van Hooikade tot Zuidwal 12 kade veel Schubvaren Westvest 143 kade div. Smal venushaar* Brab. Turfmarkt, Turftonstersbrug z Brabantse Turfmarkt / Molslaan brug 1 Steenbreekvaren Gasthuislaan 24 kade 1 Steenbreekvaren Gasthuislaan z bij V&D kade 1 Steenbreekvaren Gasthuislaan, Pynebrug o Gasthuisgracht / Pynepoort brug veel Steenbreekvaren Koornmarkt 25 kade veel Steenbreekvaren Molslaan, Turftonstersbrug o Molsgracht / Brabantse Turfmarkt brug div. Steenbreekvaren Oranje Plantage, Koepoortbrug zw Oranje Plantage / Nieuwe Langendijk brug 1 Steenbreekvaren Oude Delft 45 kade 1 Steenbreekvaren Oude Delft 182 kade 1 Steenbreekvaren Oude Delft 203 kade 1 Steenbreekvaren Oude Delft 205 kade 1 Steenbreekvaren Oude Delft 207 kade 1 Steenbreekvaren Oude Delft 237 kade 1 Steenbreekvaren Westvest 33 kade 1 Steenbreekvaren Zuidwal 9-11 t.o. Hertog Govertkade 8a kade div. stekelvaren, Brede* Achterom 102- tussen Clarenstraat en Breestraat kade 1 stekelvaren, Brede* Gasthuislaan 181 kade div. stekelvaren, Brede* Molslaan 33 kade div. stekelvaren, Brede* Oude Langendijk 3a kade 1 stekelvaren, Smalle* Oude Langendijk, Bijbelbrug w Oude Langendijksgr. / Jacob Gerritstr. brug 1 Tongvaren Dertienhuizen 1 kade 1 Tongvaren Gasthuislaan 22 kade 1 Tongvaren Gasthuislaan 72 (t.o.) bij V&D kade 1 Tongvaren Gasthuislaan, Ursulabrug o Gasthuisgracht / o van Pynebrug brug 1 Tongvaren Hippolytusbuurt 1 kade 1 Tongvaren Hippolytusbuurt 19 kade 1 Tongvaren Houttuinen n o van spoorbrug kade 1 Tongvaren Houttuinen o n van Laantje van Mater kade 1 Tongvaren Koornmarkt 25 kade 1 Tongvaren Lange Geer 54 kade 1 Tongvaren Molslaan, Paradijsbrug w Molsgracht / Paradijspoort n brug 1 Tongvaren Molslaan, Turftonstersbrug o Molsgracht / Brabantse Turfmarkt brug div. Tongvaren Oranje Plantage, Koepoortbrug zw Oranje Plantage / Nieuwe Langendijk brug veel Tongvaren Oude Delft 107 kade 1 Tongvaren Oude Delft 171 kade veel Tongvaren Oude Delft 182 kade 1 Tongvaren Oude Delft 201 kade 1 Tongvaren Oude Delft 205 kade 1 Tongvaren Oude Delft 211 kade 1 Tongvaren Oude Delft 224 kade 1 Tongvaren Oude Delft 247 kade 1 Tongvaren Oude Langendijk, Bijbelbrug o Oude Langendijksgr. / Jacob Gerritstr. brug + kade veel Tongvaren Oude Langendijk, Teemsbrug w Oude Langendijksgracht / Markt zw brug 1 Tongvaren Rietveld, Drapeniersbrug o Rietveldgracht / Vrouwjuttenland brug div. Tongvaren Verwersdijk, Cellebroerbrug n Verwersgracht / Doelenplein nw brug 1 16

Appendix 1a: muurflora binnenstad 2009 (op soort) soort vindplaats toelichting standplaats aantal Tongvaren Verwersdijk, Cellebroerbrug no Verwersgracht / Doelenplein nw brug 1 Tongvaren Verwersdijk, Doelenbrug zo Verwersgracht / Doelenplein zw brug div. Tongvaren Voldersgracht 2 kade 1 Tongvaren Voldersgracht, Oudemanhuisbrug o Voldersgracht / Markt no brug 1 Tongvaren Vrouwenregt, Vr. van Rijnsb.brug zo Vrouwengracht / Kerkstraat brug 1 Tongvaren Vrouwenregt, Vr. van Rijnsb.brug zw Vrouwengracht / Kerkstraat brug 1 Tongvaren Wateringseweg w Kolenhaven z kade 1 Tongvaren Westvest, Stationsbrug zo Westsingel / Stationsplein brug div. Tongvaren Wijnhaven 2 kade 1 Tongvaren Zuidwal 12 t.o. Hertog Govertkade 14 kade div. Tongvaren Zuidwal z t.o. Hertog Govertkade 10 kade div. 17

Appendix 1b: muurflora binnenstad 2009 (op vindplaats) vindplaats toelichting standplaats soort aantal Achterom 41 kade Muurvaren div. Achterom 94 kade Muurpeper div. Achterom 102- tussen Clarenstraat en Breestraat kade Muurvaren 1 Achterom 102- tussen Clarenstraat en Breestraat kade stekelvaren, Brede* 1 Achterom, Hoogbrug nw Achterom / Lange Geer brug Muurvaren veel Achterom, Hoogbrug o Achterom / Lange Geer brug Muurleeuwenbek veel Achterom, Hoogbrug o Achterom / Lange Geer brug Muurvaren veel Achterom, Hoogbrug w Achterom / Lange Geer brug Muurleeuwenbek veel Binnenwatersloot 38 kade Muurleeuwenbek Binnenw.sl., Waterslootsepoortbrug o Binnenwatersloot / Westvest brug Muurvaren veel Bolwerk z o van spoorbrug kade Mannetjesvaren 1 Bolwerk z o van spoorbrug kade Muurvaren div. Brabantse Turfmarkt 2 bij Vesteplein kade Eikvaren 1 Brabantse Turfmarkt 2 bij Vesteplein kade Mannetjesvaren 1 Brabantse Turfmarkt 2 bij Vesteplein kade Muurvaren 1 Brabantse Turfmarkt 7 kade Muurvaren div. Brabantse Turfmarkt 9 kade Muurvaren 1 Brabantse Turfmarkt, Gasthuisbrug n Brabantse Turfmarkt / Gasthuissteeg brug Muurvaren veel Brabantse Turfmarkt, Gasthuisbrug zo Brabantse Turfmarkt / Gasthuissteeg brug Muurvaren div. Brab. Turfmarkt, Turftonstersbrug z Brabantse Turfmarkt / Molslaan brug Mannetjesvaren 1 Brab. Turfmarkt, Turftonstersbrug z Brabantse Turfmarkt / Molslaan brug Smal venushaar* 1 Brab. Turfmarkt, Turftonstersbrug zo Brabantse Turfmarkt / Molslaan brug Mannetjesvaren 1 Breestraat 1 w aan Oude Delft kade Muurvaren 1 Dertienhuizen 1 kade Tongvaren 1 Dertienhuizen 5 kade eikvaren, Gewone* 1 Gasthuislaan 3 kade Mannetjesvaren 1 Gasthuislaan 3 kade Muurvaren div. Gasthuislaan 10 kade Eikvaren 1 Gasthuislaan 10-24 kade Muurvaren veel Gasthuislaan 14 (t.o.) kade Eikvaren div. Gasthuislaan 14 (t.o.) kade Mannetjesvaren div. Gasthuislaan 22 kade Tongvaren 1 Gasthuislaan 24 kade Mannetjesvaren 1 Gasthuislaan 24 kade Steenbreekvaren 1 Gasthuislaan 40 bij 't Proeflokaal kade eikvaren, Gewone* 1 Gasthuislaan 72 (t.o.) bij V&D kade Eikvaren 1 Gasthuislaan 72 (t.o.) bij V&D kade Mannetjesvaren veel Gasthuislaan 72 (t.o.) bij V&D kade Muurleeuwenbek Gasthuislaan 72 (t.o.) bij V&D kade Tongvaren 1 Gasthuislaan 105 bij Van Haren kade Eikvaren div. Gasthuislaan 181 kade Mannetjesvaren Gasthuislaan 181 kade Muurpeper Gasthuislaan 181 kade stekelvaren, Brede* div. Gasthuislaan 193 kade Mannetjesvaren 1 Gasthuislaan 211 kade Muurpeper Gasthuislaan 222 kade Muurpeper Gasthuislaan 240 kade Muurpeper Gasthuislaan 255 kade Muurpeper Gasthuislaan 259 kade Gele helmbloem 1 Gasthuislaan z bij bibliotheek kade Mannetjesvaren Gasthuislaan z bij bibliotheek kade Muurpeper Gasthuislaan z bij V&D kade Muurpeper 18

Appendix 1b: muurflora binnenstad 2009 (op vindplaats) vindplaats toelichting standplaats soort aantal Gasthuislaan z bij V&D kade Steenbreekvaren 1 Gasthuislaan z bij Zeeman kade Muurpeper Gasthuislaan z o van Vestpoort kade eikvaren, Gewone* veel Gasthuislaan, Kruisbrug o Gasthuisgracht / Kruisstraat brug Muurvaren div. Gasthuislaan, Pontenbrug w Gasthuisgracht / Brabantse Turfmarkt brug Muurvaren 1 Gasthuislaan, Pynebrug o Gasthuisgracht / Pynepoort brug Muurvaren div. Gasthuislaan, Pynebrug o Gasthuisgracht / Pynepoort brug Steenbreekvaren veel Gasthuislaan, Pynebrug w Gasthuisgracht / Pynepoort brug Muurvaren veel Gasthuislaan, Ursulabrug o Gasthuisgracht / o van Pynebrug brug Mannetjesvaren 1 Gasthuislaan, Ursulabrug o Gasthuisgracht / o van Pynebrug brug Muurvaren 1 Gasthuislaan, Ursulabrug o Gasthuisgracht / o van Pynebrug brug Tongvaren 1 Gasthuislaan, Ursulabrug w Gasthuisgracht / o van Pynebrug brug Muurvaren div. Gasthuislaan, Vestbrug o Gasthuisgracht / Vestpoort brug Mannetjesvaren 1 Gasthuislaan, Vestbrug o Gasthuisgracht / Vestpoort brug Muurvaren 1 Gasthuislaan, Vestbrug w Gasthuisgracht / Vestpoort brug Muurvaren 1 Geerweg 40 kade Mannetjesvaren div. Geerweg 40 kade Muurpeper Geerweg 42 (t.o.) kade Muurleeuwenbek Geerweg 44 kade Mannetjesvaren 1 Geerweg 44 kade Muurpeper Geerweg 46 kade Muurpeper Hippolytusbuurt 1 kade Eikvaren Hippolytusbuurt 1 kade Mannetjesvaren div. Hippolytusbuurt 1 kade Muurvaren div. Hippolytusbuurt 1 kade Tongvaren 1 Hippolytusbuurt 9 kade Muurleeuwenbek veel Hippolytusbuurt 10 kade Mannetjesvaren Hippolytusbuurt 13-15 kade Mannetjesvaren veel Hippolytusbuurt 17 kade Muurleeuwenbek 1 Hippolytusbuurt 19 kade Tongvaren 1 Hippolytusbuurt 25 kade Mannetjesvaren 1 Hippolytusbuurt 26 kade Muurpeper 1 Hippolytusbuurt 29 kade Mannetjesvaren 1 Hippolytusbuurt 35 kade Muurpeper 1 Hippolytusbuurt 41 kade Mannetjesvaren Hippolytusbuurt 43 kade Muurleeuwenbek 1 Hippolytusbuurt 47 kade Muurleeuwenbek 1 Hippolytusbuurt o bij Visbanken kade Muurvaren veel Hippolytusbuurt, Warmoesbrug n Nieuwe Delft / Nieuwstraat brug Muurvaren div. Houttuinen n o van spoorbrug kade Muurvaren div. Houttuinen n o van spoorbrug kade Tongvaren 1 Houttuinen o bij Laantje van Mater kade Mannetjesvaren 1 Houttuinen o n van Laantje van Mater kade Muurvaren 1 Houttuinen o n van Laantje van Mater kade Tongvaren 1 Kolk, Sint Annenbrug no Noordkolk / Voorstraat brug Mannetjesvaren 1 Koornmarkt 2a kade Muurleeuwenbek 1 Koornmarkt 3 kade Mannetjesvaren Koornmarkt 6 kade Mannetjesvaren? Koornmarkt 7a kade Mannetjesvaren Koornmarkt 7a kade Muurpeper 1 Koornmarkt 13 kade Muurpeper 1 Koornmarkt 17 (t.o.) kade Mannetjesvaren Koornmarkt 18-20 kade Gele helmbloem div. 19

Appendix 1b: muurflora binnenstad 2009 (op vindplaats) vindplaats toelichting standplaats soort aantal Koornmarkt 21 kade Muurpeper 1 Koornmarkt 21-33 kade Muurvaren veel Koornmarkt 25 kade Mannetjesvaren 1 Koornmarkt 25 kade Steenbreekvaren veel Koornmarkt 25 kade Tongvaren 1 Koornmarkt 33 kade Mannetjesvaren div. Koornmarkt 36 kade Mannetjesvaren div. Koornmarkt 36 kade Muurvaren 1 Koornmarkt 37 kade Mannetjesvaren div. Koornmarkt 38-46 kade Muurleeuwenbek veel Koornmarkt 41 kade Gele helmbloem 1 Koornmarkt 43 kade Eikvaren 1 Koornmarkt 43 kade Mannetjesvaren 1 Koornmarkt 43 kade Muurleeuwenbek div. Koornmarkt 43 kade Muurvaren 1 Koornmarkt 44 kade Mannetjesvaren 1 Koornmarkt 46 kade Muurvaren 1 Koornmarkt 47-51 kade Eikvaren veel Koornmarkt 51-61 kade Eikvaren veel Koornmarkt 51-61 kade Mannetjesvaren div Koornmarkt 51-61 kade Muurvaren div Koornmarkt 54 kade Muurvaren 1 Koornmarkt 59-61 kade Muurpeper veel Koornmarkt 67 kade Gele helmbloem 1 Koornmarkt 67-69 kade Eikvaren veel Koornmarkt 67-69 kade Mannetjesvaren div. Koornmarkt 67-69 kade Muurvaren 1 Koornmarkt 73a kade Eikvaren div. Koornmarkt 75 kade eikvaren, Gewone* veel Korte Geer 5 kade Mannetjesvaren Korte Geer 11a kade Muurleeuwenbek veel Lange Geer 10 kade Muurpeper 1 Lange Geer 10 kade Muurvaren 1 Lange Geer 10 (t.o.) bij Legermuseum kade Mannetjesvaren 1 Lange Geer 12 (t.o.) bij Legermuseum kade Muurvaren 1 Lange Geer 14 (t.o.) bij Legermuseum kade Mannetjesvaren div. Lange Geer 14 (t.o.) bij Legermuseum kade Muurvaren div. Lange Geer 16 kade Mannetjesvaren Lange Geer 16 kade Muurvaren 1 Lange Geer 42 (t.o.) kade Muurvaren div. Lange Geer 44 kade Muurpeper 1 Lange Geer 54 kade Mannetjesvaren 1 Lange Geer 54 kade Tongvaren 1 Lange Geer 70 kade Muurleeuwenbek veel Molslaan 33 kade Eikvaren 1 Molslaan 33 kade stekelvaren, Brede* div. Molslaan 39 kade eikvaren, Gewone* 1 Molslaan 39 kade Muurvaren 1 Molslaan 111 kade Gele helmbloem 1 Molslaan 162 kade Muurvaren div. Molslaan 176 kade Gele helmbloem 1 Molslaan 185 kade Mannetjesvaren div. Molslaan, Beestenbrug w Molsgracht / Beestenmarkt o brug Muurpeper 20

Appendix 1b: muurflora binnenstad 2009 (op vindplaats) vindplaats toelichting standplaats soort aantal Molslaan, Paradijsbrug o Molsgracht / Paradijspoort n brug Mannetjesvaren 1 Molslaan, Paradijsbrug o Molsgracht / Paradijspoort n brug Muurvaren 1 Molslaan, Paradijsbrug w Molsgracht / Paradijspoort n brug Muurvaren veel Molslaan, Paradijsbrug w Molsgracht / Paradijspoort n brug Tongvaren 1 Molslaan, Turftonstersbrug o Molsgracht / Brabantse Turfmarkt brug Muurvaren div. Molslaan, Turftonstersbrug o Molsgracht / Brabantse Turfmarkt brug Steenbreekvaren div. Molslaan, Turftonstersbrug o Molsgracht / Brabantse Turfmarkt brug Tongvaren div. Molslaan, Vondelingenbrug o Molsgracht / Kruisstraat n brug Mannetjesvaren 1 Molslaan, Vondelingenbrug o Molsgracht / Kruisstraat n brug Muurvaren 1 Molslaan, Vondelingenbrug w Molsgracht / Kruisstraat n brug Mannetjesvaren 1 Noordeinde 1 kade Gele helmbloem div. Noordeinde 7 kade Mannetjesvaren 1 Noordeinde 9 kade Mannetjesvaren 1 Noordeinde 17 kade Mannetjesvaren 1 Noordeinde 19 kade Mannetjesvaren 1 Noordeinde 23 kade Eikvaren 1 Oosteinde 9 kade Muurpeper Oosteinde 19 kade eikvaren, Gewone* div. Oosteinde 29 kade Eikvaren 1 Oosteinde 33 kade Muurvaren 1 Oostplantsoen 94 Rietveldsetoren kade Gele helmbloem veel Oostpoort 1 zo kade Muurvaren div. Oostpoort 1 zw kade Muurvaren div. Oostpoort 12 (t.o.) kade Mannetjesvaren div. Oostpoort o tussen Catharijnebrug en waterpoort kade Muurvaren 1 Oostpoort, Oostpoortbrug no Zuidergracht / Oostpoort kade Muurvaren 1 Oostpoort, Oostpoortbrug zo Zuidergracht / Oostpoort kade Muurvaren div. Oostpoort, Oostpoortbrug zw Zuidergracht / Oostpoort kade Mannetjesvaren 1 Oranje Plantage, Koepoortbrug zw Oranje Plantage / Nieuwe Langendijk brug Mannetjesvaren div. Oranje Plantage, Koepoortbrug zw Oranje Plantage / Nieuwe Langendijk brug Muurvaren veel Oranje Plantage, Koepoortbrug zw Oranje Plantage / Nieuwe Langendijk brug Steenbreekvaren 1 Oranje Plantage, Koepoortbrug zw Oranje Plantage / Nieuwe Langendijk brug Tongvaren veel Oude Delft 12a kade Muurvaren 1 Oude Delft 14 kade Muurpeper 1 Oude Delft 18 kade Eikvaren 1 Oude Delft 20 kade Eikvaren 1 Oude Delft 21 kade Muurpeper 1 Oude Delft 22 kade Muurleeuwenbek 1 Oude Delft 30 kade Eikvaren 1 Oude Delft 39c kade Mannetjesvaren 1 Oude Delft 40 kade Muurleeuwenbek div. Oude Delft 41 kade Muurleeuwenbek div. Oude Delft 41-43 kade Muurvaren veel Oude Delft 42 kade Muurleeuwenbek div. Oude Delft 43 kade Mannetjesvaren div. Oude Delft 43 kade Muurleeuwenbek div. Oude Delft 45 kade Muurvaren div. Oude Delft 45 kade Steenbreekvaren 1 Oude Delft 45 (t.o.) kade Muurvaren div. Oude Delft 47 kade Mannetjesvaren* 1 Oude Delft 47 kade Muurleeuwenbek 1 Oude Delft 47 kade Muurvaren div. Oude Delft 53 kade Muurleeuwenbek 1 21

Appendix 1b: muurflora binnenstad 2009 (op vindplaats) vindplaats toelichting standplaats soort aantal Oude Delft 55-57 kade Mannetjesvaren? Oude Delft 65 kade Mannetjesvaren Oude Delft 69 kade Mannetjesvaren Oude Delft 73 kade Mannetjesvaren Oude Delft 73 kade Muurpeper 1 Oude Delft 75 kade Mannetjesvaren Oude Delft 75-77 kade Muurpeper veel Oude Delft 77 kade Mannetjesvaren div. Oude Delft 77 kade Muurpeper veel Oude Delft 81 kade Muurleeuwenbek div. Oude Delft 81 kade Muurpeper 1 Oude Delft 81 kade Muurvaren 1 Oude Delft 86 kade Eikvaren 1 Oude Delft 91 kade Eikvaren 1 Oude Delft 91 kade Mannetjesvaren div. Oude Delft 91 kade Muurleeuwenbek div. Oude Delft 91 kade Muurpeper 1 Oude Delft 95 kade Muurpeper div. Oude Delft 96 kade Eikvaren div. Oude Delft 107 kade Tongvaren 1 Oude Delft 107b kade Muurleeuwenbek 1 Oude Delft 107b kade Muurvaren div. Oude Delft 109 kade Muurleeuwenbek veel Oude Delft 111 kade Mannetjesvaren 1 Oude Delft 111 kade Muurvaren 1 Oude Delft 117 kade Muurvaren 1 Oude Delft 118 kade Muurleeuwenbek veel Oude Delft 119 kade Eikvaren 1 Oude Delft 119 kade Muurleeuwenbek div. Oude Delft 121 kade Eikvaren* 1 Oude Delft 122 kade Muurleeuwenbek 1 Oude Delft 123 kade Mannetjesvaren Oude Delft 123 kade Muurleeuwenbek div. Oude Delft 127 kade Eikvaren Oude Delft 128 kade Eikvaren Oude Delft 128 kade Muurleeuwenbek veel Oude Delft 130 kade Muurleeuwenbek veel Oude Delft 134 kade eikvaren, Gewone* veel Oude Delft 134 kade Mannetjesvaren 1 Oude Delft 134 kade Muurleeuwenbek div. Oude Delft 139 kade Eikvaren div. Oude Delft 142 kade Eikvaren div. Oude Delft 142 kade Muurleeuwenbek veel Oude Delft 144 kade Muurleeuwenbek veel Oude Delft 145 kade Muurleeuwenbek veel Oude Delft 151 kade Mannetjesvaren div. Oude Delft 151 kade Muurleeuwenbek div. Oude Delft 153 kade Muurleeuwenbek 1 Oude Delft 155 kade Mannetjesvaren Oude Delft 157 kade Mannetjesvaren div. Oude Delft 161-163 kade Eikvaren div. Oude Delft 166 kade Eikvaren 1 Oude Delft 167 kade Mannetjesvaren 22

Appendix 1b: muurflora binnenstad 2009 (op vindplaats) vindplaats toelichting standplaats soort aantal Oude Delft 167 kade Muurleeuwenbek veel Oude Delft 171 kade Muurleeuwenbek veel Oude Delft 171 kade Muurvaren div. Oude Delft 171 kade Tongvaren veel Oude Delft 174 kade Eikvaren 1 Oude Delft 176 kade Eikvaren div. Oude Delft 180 kade Muurleeuwenbek veel Oude Delft 182 kade Muurleeuwenbek veel Oude Delft 182 kade Steenbreekvaren 1 Oude Delft 182 kade Tongvaren 1 Oude Delft 186 kade Muurleeuwenbek veel Oude Delft 188 kade Muurleeuwenbek veel Oude Delft 189 kade Muurleeuwenbek veel Oude Delft 197 kade eikvaren, Gewone* div. Oude Delft 199 kade Eikvaren veel Oude Delft 201 kade Muurvaren 1 Oude Delft 201 kade Tongvaren 1 Oude Delft 202 kade Muurvaren div. Oude Delft 203 kade Eikvaren veel Oude Delft 203 kade Muurvaren div. Oude Delft 203 kade Steenbreekvaren 1 Oude Delft 205 kade Eikvaren veel Oude Delft 205 kade Muurvaren veel Oude Delft 205 kade Steenbreekvaren 1 Oude Delft 205 kade Tongvaren 1 Oude Delft 207 kade Eikvaren veel Oude Delft 207 kade Mannetjesvaren 1 Oude Delft 207 kade Muurvaren div. Oude Delft 207 kade Steenbreekvaren 1 Oude Delft 211 kade Eikvaren div. Oude Delft 211 kade Muurvaren veel Oude Delft 211 kade Tongvaren 1 Oude Delft 216 kade Muurpeper 1 Oude Delft 218 kade Muurpeper 1 Oude Delft 219 kade Muurvaren 1 Oude Delft 221 kade Mannetjesvaren 1 Oude Delft 224 kade Eikvaren 1 Oude Delft 224 kade Tongvaren 1 Oude Delft 231 kade Mannetjesvaren div. Oude Delft 231 kade Muurpeper div. Oude Delft 232 kade Muurleeuwenbek veel Oude Delft 233 kade Muurleeuwenbek veel Oude Delft 234 kade Muurleeuwenbek div. Oude Delft 237 kade Steenbreekvaren 1 Oude Delft 239 kade Mannetjesvaren 1 Oude Delft 239 kade Muurleeuwenbek div. Oude Delft 243 kade Muurleeuwenbek div. Oude Delft 245 kade Mannetjesvaren 1 Oude Delft 247 kade Muurleeuwenbek 1 Oude Delft 247 kade Tongvaren 1 Oude Delft 249a kade Mannetjesvaren 1 Oude Delft 253 kade Muurpeper div. Oude Delft w bij Oude Kerk kade Muurleeuwenbek div. 23

Appendix 1b: muurflora binnenstad 2009 (op vindplaats) vindplaats toelichting standplaats soort aantal Oude Delft, Bagijnhofbrug z Oude Delft / Bagijnhof brug Muurvaren div. Oude Delft, Kapelsbrug n Oude + Nieuwe Delft / Achterom brug Gele helmbloem div. Oude Delft, Kapelsbrug n Oude + Nieuwe Delft / Achterom brug Mannetjesvaren div. Oude Delft, Kapelsbrug n Oude + Nieuwe Delft / Achterom brug Muurleeuwenbek div Oude Delft, Kapelsbrug n Oude + Nieuwe Delft / Achterom brug Muurvaren veel Oude Delft, Kapelsbrug z Oude + Nieuwe Delft / Zuidwal brug Muurleeuwenbek Oude Delft, Kapelsbrug z Oude + Nieuwe Delft / Zuidwal brug Muurvaren Oude Delft, Weesbrug n Oude Delft / Breestraat brug Muurvaren veel Oude Delft, Weesbrug z Oude Delft / Breestraat brug Muurvaren veel Oude Langendijk 2 kade Muurvaren div. Oude Langendijk 3a kade stekelvaren, Brede* 1 Oude Langendijk 3a-6 kade Mannetjesvaren div. Oude Langendijk 6 kade Eikvaren 1 Oude Langendijk 13 kade Mannetjesvaren div. Oude Langendijk 21-23 kade Muurleeuwenbek Oude Langendijk, Bijbelbrug o Oude Langendijksgr. / Jacob Gerritstr. brug + kade Tongvaren veel Oude Langendijk, Bijbelbrug w Oude Langendijksgr. / Jacob Gerritstr. brug stekelvaren, Smalle* 1 Oude Langendijk, Teemsbrug o Oude Langendijksgracht / Markt zw brug Mannetjesvaren 1 Oude Langendijk, Teemsbrug o Oude Langendijksgracht / Markt zw brug Muurvaren div. Oude Langendijk, Teemsbrug w Oude Langendijksgracht / Markt zw brug Mannetjesvaren 1 Oude Langendijk, Teemsbrug w Oude Langendijksgracht / Markt zw brug Muurvaren div. Oude Langendijk, Teemsbrug w Oude Langendijksgracht / Markt zw brug Tongvaren 1 Rietveld, Drapeniersbrug no Rietveldgracht / Vrouwjuttenland brug Muurvaren div. Rietveld, Drapeniersbrug o Rietveldgracht / Vrouwjuttenland brug Tongvaren div. Rietveld, Drapeniersbrug zo Rietveldgracht / Vrouwjuttenland brug Mannetjesvaren 1 Rietveld, Rietveldsetorenbrug w Rietveldgracht / Oosterstraat brug Gele helmbloem Rietveld, Rietveldsetorenbrug w Rietveldgracht / Oosterstraat brug Mannetjesvaren div. Verwersdijk 13 kade Muurpeper Verwersdijk 69 kade Muurvaren 1 Verwersdijk 71 kade Mannetjesvaren 1 Verwersdijk 75 kade Mannetjesvaren 1 Verwersdijk, Cellebroerbrug n Verwersgracht / Doelenplein nw brug Mannetjesvaren 1 Verwersdijk, Cellebroerbrug n Verwersgracht / Doelenplein nw brug Tongvaren 1 Verwersdijk, Cellebroerbrug no Verwersgracht / Doelenplein nw brug Tongvaren 1 Verwersdijk, Cellebroerbrug zo Verwersgracht / Doelenplein nw brug Eikvaren 1 Verwersdijk, Doelenbrug no Verwersgracht / Doelenplein zw brug Muurpeper Verwersdijk, Doelenbrug nw Verwersgracht / Doelenplein zw brug Muurpeper Verwersdijk, Doelenbrug z Verwersgracht / Doelenplein zw brug Mannetjesvaren 1 Verwersdijk, Doelenbrug zo Verwersgracht / Doelenplein zw brug Tongvaren div. Verwersdijk, Doelenbrug zw Verwersgracht / Doelenplein zw brug Muurvaren 1 Verwersdijk, Musquetierbrug n Verwersgracht / Molenstraat brug Gewone ijzervaren 2 Verwersdijk, Musquetierbrug n Verwersgracht / Molenstraat brug Mannetjesvaren div. Verwersdijk, Musquetierbrug z Verwersgracht / Molenstraat brug Gewone ijzervaren 1 Verwersdijk, Musquetierbrug z Verwersgracht / Molenstraat brug Mannetjesvaren 1 Vlamingstraat 1 kade Eikvaren 1 Vlamingstraat, Bloedbrug zo Vlaminggracht / Vrouwenregt brug Mannetjesvaren div. Vlamingstraat, Bloedbrug zo Vlaminggracht / Vrouwenregt brug Muurvaren veel Vlamingstraat, Drogerijbrug w Vlaminggracht / Vrouwenregt brug Gele helmbloem veel Voldersgracht 2 kade Mannetjesvaren 1 Voldersgracht 2 kade Tongvaren 1 Voldersgracht 21 (t.o.) kade Mannetjesvaren 1 Voldersgracht 23 (t.o.) kade Mannetjesvaren div. Voldersgracht 23 (t.o.) kade Muurvaren div. 24