Informatie voor patiënten Transcraniële Magnetische Stimulatie
Je arts heeft met jou besproken dat je behandeling mogelijk wordt voortgezet met transcraniële magnetische stimulatie of TMS. In dit informatieboekje worden een aantal feiten op een rij gezet en kan je lezen hoe zo n behandeling in het UPC KU Leuven, campus Kortenberg verloopt. TMS is een vrij nieuwe behandelvorm, waarnaar sinds de jaren 90 volop onderzoek is gedaan. Op het einde van dit boekje kan je noteren wat je verder nog wil weten over TMS en wat je aan je behandelaar nog wil vragen. 2 3
Wat is TMS? TMS staat voor transcraniële magnetische stimulatie. Tijdens TMS wordt er een elektromagnetische spoel tegen de schedel gehouden, boven een bepaald hersengebied. In de spoel wordt een magnetisch veld opgewekt. Dat veld dringt gemakkelijk door de schedel (vandaar de term trans-craniëel) en veroorzaakt op zijn beurt een electrische stroom die de de zenuwcellen stimuleert van het hersengebied net onder de spoel. Hierdoor kan een afwijkende hersenactiviteit bijgestuurd worden waardoor de klachten verminderen. Hoe is TMS ontstaan? Al vanaf het einde van de 19e eeuw hebben onderzoekers geprobeerd om met een magnetisch veld de hersenen te stimuleren. Maar het was pas in 1985 dat dit is gelukt, eerst in de hersencellen die instaan voor beweging. Hoe werkt TMS? Het magnetisch veld dat tijdens TMS in een spoel wordt opgewekt dringt door de schedel tot 2 tot 3 cm in de hersenschors vlak onder de spoel. Alle hersendelen onder de spoel maken deel uit van netwerken, waardoor gebieden tot zelfs diep in de hersenen beïnvloed kunnen worden. Het magnetisch veld wekt in de hersenschors heel kleine elektrische stromen op, die op hun beurt de hersencellen activeren. Daardoor komen boodschapperstoffen (neurotransmitters) vrij die de signalen van de ene hersencel naar de andere doorgeven. Ook andere gebieden in de hersenen, die instaan voor onze gemoedstoestand of voor dwangsymptomen, kunnen door TMS geprikkeld worden, waardoor stemming en dwangsymptomen kunnen veranderen. Als zo n TMS-prikkeling meermaals na elkaar wordt toegediend kunnen effecten ook langer aanhouden. 4 5
Wanneer kan TMS helpen? TMS is het best onderzocht bij depressie en kan gebruikt worden wanneer geneesmiddelen of gesprekstherapie geen of weinig effect hebben gehad. TMS kan ook gekozen worden bij mensen met: neuropathische pijnen: TMS wordt hier gebruikt om na te gaan of het stimuleren van de hersenschors de pijn vermindert, in voorbereiding van het inplanten van een stimulator. aanhoudende stemmen of negatieve symptomen (bij schizofrenie), in combinatie met antipsychotische middelen. dwangstoornissen: hier zijn wisselende resultaten beschreven. Ook bij tinnitus (oorsuizen) en autisme is TMS geprobeerd. TMS kan een gedeeltelijke en meestal tijdelijke verbetering brengen van sociale angst, aandacht, oog-hand coördinatie, repetitieve handelingen en prikkelbaarheid. Welke mensen reageren het best? TMS kan op elke leeftijd worden gebruikt. Mensen kunnen erg verschillend reageren op de behandeling. Ongeveer een op de drie mensen ervaart een duidelijke verlichting van de klachten. Bij één op drie zal die verbetering kleiner zijn, maar de klachten draaglijker maken. En bij een op de drie is er geen effect. Er zijn geen aanwijzingen dat TMS bij sommige mensen de klachten kan verergeren. Geïnformeerde toestemming Een TMS-behandeling gebeurt niet zonder je expliciete toestemming. Je arts zal je uitleggen hoe TMS werkt, wat de verwachte effecten en de mogelijke bijwerkingen zijn. Wanneer je akkoord bent, teken je een document geïnformeerde toestemming. Jij beslist dus zelf, in overleg met je behandelaars of TMS een goede keuze is. Je kan je toestemming op elk moment intrekken. Je moet daar geen bijzondere reden voor hebben. 6 7
Moet je geneesmiddelen stoppen? Er zijn aanwijzingen dat TMS betere effecten heeft als het met medicatie wordt gecombineerd. Het is dus meestal niet nodig om een lopende behandeling met medicatie te stoppen. Dat wil niet zeggen dat je om het even welke medicatie mag gebruiken tijdens TMS. Sommige geneesmiddelen verhogen immers de kans op een convulsie. Als je een of meerdere van deze geneesmiddelen neemt, zal je arts met jou bespreken of je die al dan niet (tijdelijk) kan stopzetten. Vooronderzoeken Vooraleer met de behandeling kan gestart worden, word je gezien op de raadpleging Intake TMS. Breng alle nuttige informatie mee naar de eerste raadpleging: een verwijsbrief van je huisarts of specialist en resultaten van eerdere onderzoeken en behandelingen. Tijdens de eerste raadpleging wordt grondig nagegaan of TMS je zou kunnen helpen. Op een teamoverleg wordt een beslissing genomen omtrent de voorgestelde behandeling. Dit advies wordt vervolgens op een opvolgraadpleging met jou besproken. 8 9
Hoe verloopt een behandeling? Heb ik aan 1 behandeling genoeg? TMS wordt uitgevoerd door een TMS-expert. De behandelingen worden gepland tijdens de kantooruren. Je hoeft zelf niets bijzonders te doen voor of na de behandeling. Als je klachten het toelaten, kan je op eigen kracht naar de behandeling komen, en ook op eigen kracht terug naar huis. TMS is een erg eenvoudige procedure: er is geen narcose nodig en je voelt ook geen pijn. Je zit of ligt gewoon in een makkelijke zetel, en de TMS-behandelaar houdt de spoel tegen je hoofd. Soms zit die spoel in een robot-arm en wordt door een computer aangestuurd. Als er een hersenscan beschikbaar is, kan die gebruikt worden om de precieze plaats te bepalen waar de stimulatie moet plaatsvinden. Eén behandeling is nooit voldoende. Het kan zijn dat je tijdens de behandeling een effect voelt, maar dat effect is niet blijvend. Veel patiënten voelen een positieve verandering na enkele behandelingen, maar soms komt het effect pas na 3 of 4 weken. Daarom bevelen we een standaardbehandeling van minstens 20 sessies aan. De behandelingen gaan dan elke weekdag door, gedurende 4 weken. Hoe verder na TMS? Om herval na TMS te voorkomen, kan een geïndividualiseerde onderhoudsbehandeling met TMS gepland worden. Meestal bouwen we af tot dat je uiteindelijk een keer per week of om de twee weken naar het ziekenhuis komt voor een TMS-sessie. De stimulatie veroorzaakt een reeks luide tikken, van 1 tot 50 per seconde. Na een paar seconden rust, komt er een nieuwe reeks pulsen. Dat herhaalt zich verschillende keren. Je krijgt oordopjes zodat het tikkend geluid je niet stoort. De behandeling duurt een kwartier tot een uur. Hoeveel kost een behandeling? TMS is een nieuwe behandeling. Het ziekenfonds voorziet hiervoor nog geen terugbetaling. Je betaalt 25 euro per sessie, ook als je in het ziekenhuis opgenomen bent. Daarnaast zal je ook de prijs van een raadpleging bij de arts en eventuele vooronderzoeken dienen te betalen. Die worden wel grotendeels terugbetaald. * tarieven geldig vanaf 01/01/2016 10 11
Wanneer kan TMS niet gebruikt worden? Onderzoek TMS kan niet gebruikt worden bij mensen met epilepsie, omdat het de kans op een aanval kan verhogen. Daarom is ook voorzichtigheid geboden als je geneesmiddelen neemt die de kans op epilepsie verhogen. Gezien TMS een magnetisch veld opwekt, kan het ook niet gebruikt worden als er metalen plaatjes in de schedel zijn aangebracht. De TMS-dienst is een universitaire dienst en een dienst waar ook onderzoek gebeurt. De kans bestaat dat je zal gevraagd worden om deel te nemen aan klinisch wetenschappelijk onderzoek. Dat kan gaan van het invullen van een vragenlijst tot het meedoen aan een onderzoek naar verschillende behandelingen voor je problemen. Dit gebeurt natuurlijk nooit zonder je toestemming. Vraag in ieder geval voldoende uitleg, als je met een dergelijke vraag in aanraking komt. Bijwerkingen De meest voorkomende bijwerking is hoofdpijn. Bij sommige patienten komt die tijdens de sessie; bij andere daagt de hoofdpijn pas later in de dag op. Hiervoor kan je een gewone pijnstiller gebruiken. De pulsen veroorzaken ook een lichte tik op de hoofdhuid. Soms kunnen door de stimulering ook de aangezichtsspieren samentrekken. Bij sommige mensen voelt dit ongemakkelijk aan. Een convulsie (een epileptische aanval) is de meest ernstige complicatie, maar is uiterst zeldzaam. Uitzonderlijk voelt iemand zich onwel tijdens de behandeling en heeft het gevoel te zullen flauwvallen. Daarom wordt tijdens de behandeling voortdurend nagegaan of alles in orde is. Tijdelijke gevoelens van euforie, verhoogde energie en verbetering in cognitieve capaciteiten kunnen ook voorkomen. 12 13
Wie kan je contacteren? AcCENT Academisch Centrum voor ECT en Neuromodulatie Dr. Chris Bervoets, PhD (DBS/TMS) 016 34 08 77 Choi Deblieck, PhD (TMS) 02 758 16 48 choi.deblieck@upckuleuven.be Prof. dr. Pascal Sienaert (ECT) 02 758 08 58 Dr. Satya Buggenhout (ECT) 02 758 05 27 Dr. Filip Bouckaert (ECT) 02 758 09 85 Kathleen Bronckaers, hoofdverpleegkundige 02 758 06 96 Wachtdienst Psychiatrie 24/7 02 758 05 22 Receptie Ziekenhuis 02 758 05 11 Nota 14
AcCENT Academisch Centrum voor ECT en Neuromodulatie campus Kortenberg Leuvensesteenweg 517 3070 Kortenberg T +32 2 758 05 11 F +32 2 759.53.80 www.upckuleuven.be info@upckuleuven.be oktober 2016 UPC KU Leuven Overname van tekst en beeld mag enkel na toestemming van de communicatiedienst van UPC KU Leuven Ontwerp en realisatie Communicatiedienst UPC KU Leuven Opmerkingen of suggesties communicatie@upckuleuven.be Verantwoordelijke uitgever UPC KU Leuven, Herestraat 49, 3000 Leuven