werkbladen thuis is ver weg hoe nederlands-indië dichtbij komt

werkbladen thuis is ver weg hoe nederlands-indië dichtbij komt

inhoud introductie wat ga je doen 2 mindmap 3 introductiefilm woii in nederlands-indië 4 even voorstellen: eric, olivier en beau schneider 5 aan de slag documentaire de oorlog van eric schneider 6 thema 1 7 Door de ogen van een kind: Het uitbreken van WoII in Nederlands-Indië thema 2 9 thuis? thema 3 11 Het leven in de kampen thema 4 13 Herinneren thema 5 15 Afscheid thema 6 17 Doorvertellen van verhalen thema 7 19 Het leven buiten de kampen thema 8 21 Vrijheid? Het einde van WOII in Nederlands-Indië verrijking a 23 Familiegeschiedenis thema 9 24 jouw Familiegeschiedenis verrijking b 25 De onafhankelijkheidsoorlog: (Bersiap & politionele acties) thema 10 26 Tijd van geweld thema 11 28 Indonesisch-Nederlands conflict thema 12 30 Indonesië 1

introductie wat ga je doen Je gaat aan de slag met het onderwerp oorlog in Nederlands-Indië. Je volgt daarbij het verhaal van de familie Schneider: vader Eric en zonen Olivier en Beau. Hoe ga je aan de slag? Je leest informatie. Je bekijkt fragmenten uit de documentaire en animatiefilm. Je maakt de vragen en vult het antwoord in. Met de klas, alleen of met z n tweeën. vul in Je gaat met elkaar in gesprek over een onderwerp. Je zoekt iets op. Wat voor vragen zijn er? Er zijn drie soorten vragen: 1 2 3 4 kijkvraag Bij de kijkvraag let je goed op wat er allemaal gebeurt in het documentaire-fragment. verdiepingsvragen Dit zijn vragen over een onderwerp uit het fragment, of je denkt na over wat het onderwerp voor jou betekent. bonusvraag Dit is een extra (creatieve) opdracht die je kunt maken. Succes! 2

introductie mindmap Vul onderdeel 1, 2 en 3 van de mindmap in. Gebruik steekwoorden of korte zinnen. 2 1 en ik denk aan... 3 Ik weet... dit wil ik graag weten... gedachte kennis vraag Nederlands-indië & oorlog nieuw vergelijking nu weet ik... wat ik wel/niet herken... Als je alle opdrachten klaar hebt, vul je onderdeel 4 t/m 7 in. 6 4 wat mij heeft verbaasd, is... omdat... verbazing ik vind... omdat... mening 5 7 3

introductie introductiefilm woii in nederlands-indië Bekijk de introductiefilm over de Tweede Wereldoorlog in Nederlands-Indië. (6.21 min) 4

introductie even voorstellen eric, olivier en beau schneider Lees over Eric, Olivier en Beau Schneider. De hoofdpersonen uit de documentaire De oorlog van acteur Eric Schneider die je gaat bekijken. mei 1940 Deze documentaire gaat over de Tweede Wereldoorlog in Nederlands-Indië. De hoofdpersoon is Eric Schneider (1934). Eric werd geboren in Nederlands-Indië, nu Indonesië. Hij is een bekende Nederlandse theateracteur. eric Eric was 8 jaar toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak in Indië en 11 toen de oorlog afliep. Tijdens de oorlog kwam hij met zijn moeder en broertjes in een Japans interneringskamp op Java terecht. beau In de documentaire zijn ook de zonen van Eric te zien: Beau, ook acteur en bekend van Goede Tijden Slechte Tijden (GTST), en Olivier Schneider. Zij reizen zeventig jaar later naar Indonesië om de plekken te bezoeken waar hun vader is opgegroeid. Thuis wordt er niet veel gepraat over de jeugd van hun vader Eric. Eric gaat niet mee naar Indonesië, maar via de telefoon is hij toch reisgenoot van zijn zoons. Wat was hun vader voor een jongen toen hij met zijn moeder en twee broers in 1942 in een Japans interneringskamp terechtkwam? Wat heeft hij daar meegemaakt? En, hoe heeft het zijn leven verder beïnvloed? Daar hopen de zoons tijdens deze reis achter te komen. eric wie? Beau en Olivier noemen hun vader bij de voornaam: Eric aug 1941 fam. Schneider, batavia, juni 1935 beau & cameraploeg in indonesië 2015 olivier 5

aan de slag documentaire de oorlog van eric schneider Optie 1 Bekijk de NOS-documentaire De Oorlog van Eric Schneider (38,37 min.) Optie 2 Ga door naar een thema op de volgende bladzijde. 6

thema 1 Door de ogen van een kind Het uitbreken van WoII in Nederlands-Indië Lees de tekst. Eric werd geboren in Nederlands-Indië. Dat was vroeger een kolonie van Nederland. Het eilandenrijk heet nu Indonesië. Hij was 8 jaar toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak in Indië. Tijdens de oorlog kwam hij met zijn moeder en broertjes in een Japans interneringskamp op Java terecht. In dit fragment zie je ook zijn zonen Beau en Olivier. Zij reizen naar Indonesië. Daar bezoeken ze de plekken waar hun vader is opgegroeid, zijn oude thuis. Ondertussen vertelt Eric in Nederland over de oorlog. fam. Schneider, batavia, juni 1935 vul in Bekijk het fragment en beantwoord de vragen. 1 Beschrijf de belangrijkste gebeurtenis uit dit fragment. Leg uit waarom je dit het belangrijkste vindt. 2 De familie Schneider had een bevoorrecht leven. Waar zie je dat aan? Begrippenlijst blz 5 Japans (internerings)kamp: Japanse interneringskampen waren gevangenkampen waar burgers of krijgsgevangen militairen gedurende de Japanse bezetting van Nederlands-Indië (1942-1945) gedwongen waren te blijven onder toezicht van het Japanse gezag. Japanse interneringskampen worden ook wel eens aangeduid als jappenkampen. Jappen was een scheldwoord voor de Japanse bezetter. blz 7 Bevoorrecht: Genieten van zaken die veel anderen niet hebben. 7

thema 1 Door de ogen van een kind Het uitbreken van WoII in Nederlands-Indië vul in 3 Eric Schneider was een kind toen de oorlog uitbrak en Japan Nederlands-Indië bezette. Wat was zijn eerste confrontatie met de Japanse bezetters? Welk gevoel denk je dat dit hem als jongetje gaf en wat vertelt hij hierover? 4 Voor de 8-jarige Eric kwam de bezetting letterlijk uit de lucht vallen, maar in werkelijkheid gingen daar een aantal gebeurtenissen aan vooraf. Zet de gebeurtenissen in chronologische volgorde. afbeeldingen uit De terugkeer 8

thema 2 thuis? Lees de tekst. Acteur Eric Schneider vertelt over zijn jeugd. Hij groeit op in Nederlands-Indië, dat vroeger een kolonie van Nederland was. Hij kan daar buiten spelen en de baboe zorgt voor hem en zijn broertjes. Dat was zijn thuis. Toen de oorlog uitbrak veranderde dat. Erics vader moet het gezin verlaten. Voordat hij wegging gaf hij zijn vrouw (Erics moeder) een opdracht mee. 1942 1940 Bekijk het fragment en beantwoord de vragen. Met Neneh, Soekasari okt 1936 9

thema 2 thuis? 1 Over welke periode gaat dit fragment het meest? 2 Eric Schneider vertelt dat toen de oorlog uitbrak zijn vader een immorele opdracht aan zijn vrouw (Erics moeder) gaf. Wat is er immoreel aan die opdracht? Mijn vader zei wel iets tegen mijn moeder. Later heeft mijn moeder dat ook een keer aan ons verteld. Hij zei tegen haar: Dit duurt vijf jaar. En alsjeblieft, breng ze levend terug. Dat is bijna een immorele opdracht. 3 In het fragment wordt gezegd: De Indische jeugd wordt vaak de mooiste jeugd genoemd. Eric vertelt hoe hij opgroeide in Nederlands-Indië. Dat was zijn thuis. Vul in de linker kolom de begrippen in die jij het meest vindt passen bij Erics jeugd vóór de oorlog. Vul daarna in de rechterkolom de begrippen in die jij het meest vindt passen bij Erics jeugd tijdens de oorlog. Bedenk voor iedere kolom nog 1 woord. veilig vrij opgesloten geborgen angst...... Vóór de oorlog 4 Eric vertelt over zijn herinnering aan de bedienden in Bandung. Deze herinnering past bij het begrip geborgen. Tijdens WOII in Indië Denk terug aan vroeger. Beschrijf een jeugdherinnering die je vindt passen bij het begrip geborgen of bij een ander begrip uit opdracht 3. Bespreek dit in tweetallen. Begrippenlijst blz 10 Immoreel Iets wat ingaat tegen het gevoel van wat eervol is en wat hoort. Geborgen Beschermd tegen gevaar. 10

thema 3 Het leven in de kampen Lees waarover dit fragment gaat. Tijdens de oorlog zit Eric Schneider als klein kind in verschillende Japanse kampen gevangen. In dit fragment vertelt hij over zijn leven in één van de kampen. Zijn zoons Beau en Olivier bezoeken bijna zeventig jaar later de plek waar vroeger het kamp was. De Japanse bezetters isoleren de Europeanen van de Aziatische bevolking. Indo-Europeanen (van gemengde Europese en Indonesische afkomst) moeten op grond van hun Aziatische afkomst opgaan in de Indonesische bevolking. Op sommige plekken bleven de Indo-Europeanen daardoor buiten de kampen, op andere eilanden worden zij ook geïnterneerd. Het leven buiten de kampen is echter niet veel beter dan in de kampen. Bekijk het fragment en beantwoord de vragen. aug 1941 11

thema 3 Het leven in de kampen 1 Leg uit waar dit fragment over gaat. 2 Eric Schneider was acht jaar toen hij voor het eerst in een Japans kamp zat opgesloten. Wat vertelt Eric daarover? 3 Kinderen gebruiken hun fantasie en spelen dat ze gelukkig zijn. Wat bedoelt Eric hiermee? vrouwenkamp Deze tekening is van Lola Michon van het vrouwenkamp Kramat in Batavia (Jakarta). Lola was 14 jaar toen ze de tekening in 1945 maakte. Collectie: Indisch Herinneringscentrum 4a Kinderen en moeders hebben tijdens de oorlog veel getekend in de kampen. Waarom denk je? 4b Moeders probeerden voor hun kinderen een thuis te creëren in de kampen. Wat heb jij nodig om je ergens thuis te voelen? Begrippenlijst blz 11 Japans (internerings)kamp Japanse interneringskampen waren gevangenkampen waar burgers of krijgsgevangen militairen gedurende de Japanse bezetting van Nederlands-Indië (1942-1945) gedwongen waren te blijven onder toezicht van het Japanse gezag. Japanse interneringskampen worden ook wel eens aangeduid als jappenkampen. Jappen was een scheldwoord voor de Japanse bezetter. 12

thema 4 Herinneren Lees wat Beau en Olivier in Indonesië doen. Beau en Olivier bezoeken één van de ruimtes van een voormalig Japans interneringskamp waar hun vader als kind gevangen zat. Soms waren de kampen afgezette woonwijken, waar je niet uit kon. In de huizen of andere gebouwen zaten honderden mensen bij elkaar opgesloten. beau Bekijk het fragment en beantwoord de vragen. olivier 13

thema 4 Herinneren 1 In het fragment komen verschillende personen aan het woord over herinneringen. Welk verhaal boeit je het meest? Leg uit waarom. 2 Eric Schneider zegt oorlog zit in je. De zoons herkennen dat. Maak de zin af De oorlog zit in je betekent 3 Eric raakt snel geëmotioneerd als hij aan zijn jeugd tijdens de oorlog denkt en wil hier niet altijd over praten. Leg uit waarom. Herken je dit bij jezelf of bij iemand anders uit je familie? Leg uit. 4 Maak een gedicht van vier regels over het onderwerp oorlog zit in je. oefenregels gedicht oorlog zit in je 14

thema 5 Afscheid Lees de tekst over interneringskampen tijdens WO II in Indië. Japan droomt van Zuidoost-Azië als een economische grootmacht en wil Europese burgers zo veel mogelijk uit deze samen leving weren. De Japanners zetten hen daarom in burgerkampen of krijgsgevangenkampen gevangen: Vrouwen en kinderen gingen naar vrouwenkampen. Jongens vanaf 10 jaar gingen naar een jongens- of mannenkamp. Militairen en mannen werden geïnterneerd en gedwongen tot dwangarbeid. 2015 Gevangenen en geïnterneerden krijgen het in de loop van de oorlog steeds slechter. Ook worden ze verplaatst van het ene naar het andere kamp. Bekijk het fragment en beantwoord de vragen. Jaren 1930 Jaren 1942-45 15

thema 5 afscheid 1 Schrijf op wat je is bijgebleven van dit fragment. Noem minimaal drie punten. 2 Oorlog doet verschrikkelijke dingen met gezinnen. Zo worden de gezinsleden van de familie Schneider uit elkaar gehaald. Wie van het gezin heeft in welk type kamp gezeten? Teken een verbindingsstreepje tussen de persoon en het kamp. Erics vader krijgsgevangenenkamp Erics moeder jongens- of mannenkamp Eric Carel Jan (Erics broer) Hans (Erics broer) 3 Welke personen heb jij om je heen nodig om je thuis te voelen? vrouwenkamp 16

thema 6 Doorvertellen van verhalen Lees wat Beau en Olivier tijdens dit fragment doen, bekijk het fragment en beantwoord daarna de vragen. Olivier en Beau reizen met de trein in Indonesië via dezelfde weg als hun vader meer dan 70 jaar geleden. Trein tijdens de oorlog Bekijk het fragment en beantwoord de vragen. 1 Vanuit welk perspectief wordt dit fragment verteld? 2 Zoek de route die Beau en Olivier in de trein afleggen op de kaart. Trek een lijn van plek A (opstapplaats) naar plek B (bestemming). Waar was het interneringskamp waar Eric Schneider 70 jaar geleden naartoe op weg was? Kaartgegevens 2016 Google 17

thema 6 Doorvertellen van verhalen 3 De oorlog is afgelopen, maar speelt nu nog steeds een rol in het leven van de familie Schneider. Waar merk je dit aan in dit fragment? 4a Welke verhalen ken jij over de jeugd van jouw (groot)ouders die je zou willen doorvertellen? 4b Beau en Olivier gaan op zoek naar de plekken waar hun vader is opgegroeid vóór en tijdens de oorlog. Waar zijn jouw (groot)ouders opgegroeid? Welke van deze plekken zou jij willen bezoeken en waarom? Bijvoorbeeld: de plek waar jouw opa voetbal speelde, de plek waar jouw (groot)ouders elkaar voor het eerst hebben ontmoet,de plek waar je (groot)moeder de oorlog heeft doorgebracht of een andere plek van vroeger waarover je (groot)ouder(s) vaak vertellen. Schrijf een kort verhaal over deze plek van maximaal 200 woorden. Tip! Als er een foto van is, kun je die (of een kopie) toevoegen. de plek van vroeger van... 18

thema 7 Het leven buiten de kampen Lees de tekst. In dit fragment vertellen twee Indonesische vrouwen over hoe zij de Japanse bezetting hebben ervaren. Olivier zegt hierover: Daar weten wij nou weer niks van. Vaak wordt er verteld over het leven in de Japanse kampen. Over het leven buiten de kampen is er minder bekend. Dit waren niet alleen de Indonesiërs, maar bijvoorbeeld ook veel Indo-Europeanen (van gemengde Europese en Indonesische afkomst). Zij hadden een Nederlands paspoort, maar waren volgens Japanse begrippen Aziatisch genoeg om deel uit te maken van het Groot- Aziatische Rijk. Het leven buiten de kampen betekende niet dat zij het veel beter hadden dan de mensen in de kampen. Er was een schaarste aan eten, medicijnen en woningen. Bekijk het fragment en beantwoord de vragen. 19

thema 7 Het leven buiten de kampen 1 Geef aan hoe dit fragment afwijkt van de fragmenten die je eerder hebt gezien. Let op wat je ziet, hoort en zelf denkt. 2 Wat kom je in dit fragment te weten over hoe Indonesiërs de Japanse bezetting hebben ervaren? 3 Wat staat er nu op de plek van het voormalig Japans interneringskamp Adek? 4 Hoe komt het dat Olivier hier niks over weet, denk je? Wat wist jij voordat je dit fragment hebt gezien over het leven buiten de kampen tijdens de Japanse bezetting? 20

thema 8 Vrijheid? Het einde van WOII in Nederlands-Indië Lees de tekst over het einde van WO II in Nederlands-Indië. Na de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki capituleert Japan op 15 augustus 1945. Nederlands-Indië wordt niet langer bezet door Japan. Het gehele Koninkrijk der Nederlanden is nu bevrijd. Eric gaat met zijn broers en moeder op zoek naar hun vader die ze drie jaar niet hebben gezien. Erics broer Karel-Jan herkent hun vader, maar Eric herkent zijn vader niet. Capitulatie Japan Bekijk het fragment en beantwoord de vragen. 21

thema 8 Vrijheid? Het einde van WOII in Nederlands-Indië 1 Bedenk een titel voor het fragment. Leg uit waarom je voor deze titel hebt gekozen aan de hand van wat je in het fragment ziet. 2 Waarom herkende Eric Schneider zijn eigen vader niet? 3 De Tweede Wereldoorlog was in het Koninkrijk der Nederlanden voorbij op 15 augustus. Toen kwam er namelijk ook een einde aan de Japanse bezetting in de kolonie. Nederland viert jaarlijks op 5 mei Bevrijdingsdag. Is dit terecht volgens jou? Leg uit. 4 Betekende het einde van de oorlog op 15 augustus ook het einde van een gewelddadige periode in Indië? Zoek op www.indieinoorlog.nl wat je hierover kunt vinden. Tip! Let op begrippen als Bersiap, politionele actie(s), onafhankelijkheidstrijd. Begrippenlijst blz 21 Capituleren De strijd staken, zich overgeven. 22

verrijking a Familiegeschiedenis Bekijk het fragment en beantwoord de vraag. 1 Diederik van Vleuten vertelt hier over zijn familiegeschiedenis in Nederlands-Indië. Wat vind je van zijn verhaal? 23

a thema 9 jouw Familiegeschiedenis 1 Onderzoek je eigen familiegeschiedenis. Zoek net zoals Diederik van Vleuten een onderwerp uit je familiegeschiedenis dat je wilt onderzoeken. Dit kan bijvoorbeeld over de Tweede Wereldoorlog gaan of iets anders dat je interessant vindt. Hoe ga je dat doen? Verzamel zoveel mogelijk bronnen: zoek bij familieleden naar oude foto s, brieven en dagboeken, zoals het boek van Diederiks oom Jan. Je kunt ook een getuige interviewen, iemand die het zelf heeft meegemaakt, zoals Diederik met zijn opa en vader sprak. Wat ben je te weten gekomen dat je nog niet wist? ik wist niet dat... 24

verrijking b De onafhankelijkheidsoorlog (Bersiap & politionele acties) Bekijk nogmaals dit fragment uit de documentaire Oorlog in het Paradijs. 25

b thema 10 Tijd van geweld Op 15 augustus 1945 geeft Japan zich over. Dit betekent het einde van WOII, maar niet van vijandelijkheden in het eilandenrijk. Twee dagen later roept Soekarno met Hatta de onafhanke lijk heid uit. Soekarno wordt de leider van de nieuwe Republiek Indonesië. Nederland erkent de nieuwe republiek niet. Intussen breekt er chaos uit. Jonge Indonesische strijders (pemoeda s) komen openlijk in opstand tegen het Nederlands gezag. Zij willen ervoor te zorgen dat de Indonesiërs de leiding van de Japanners overnemen. Gewapend trekken zij door steden en over het platte - land. Een reeks van gewelddadig heden worden gepleegd tegen Nederlanders, Indo-Europeanen, Chinezen, maar ook andere Indonesiërs. Vrouwenkamp Kampong Makassar, Batavia, 1945 Bekijk het fragment en beantwoord de vragen. Beeldbank WO2, Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie 26

b thema 10 Tijd van geweld 1 Over welke periode uit de geschiedenis gaat dit fragment? a De Koude Oorlog b De Bersiap c De Tweede Wereldoorlog d De politionele acties 2 Bersiap kun je vertalen als Wees gereed! en Maak je klaar voor de strijd! Wie riep deze strijdkreet en waarom? 3 De oorlog was nog niet ten einde na de capitulatie van Japan. Leg uit waarom de oorlog nog niet ten einde was voor onderstaande personen. Maak gebruik van het filmfragment en afbeelding van de Japanse soldaten die het vrouwenkamp bewaken op de vorige bladzijde. Japanse soldaten Nederlanders Indonesische vrijheidsstrijders Chinezen Indo-Europeanen de oorlog was nog niet ten einde... Begrippenlijst Guerilla Oorlogvoering waarbij strijders aanslagen en verrassingsaanvallen uitvoeren om de tegenstander te verzwakken. Jappen Scheldwoord voor Japanners Belanda Nederlander Indo-Europeanen Mensen van gemengde Europese en Indonesische komaf, afgekort Indo s. 27

b thema 11 Indonesisch-Nederlands conflict Na de gewelddadige Bersiap-periode volgt een periode waarin onderhandelingen, onrust en geweld elkaar afwisselen. Nederland wil haar gezag herstellen en erkent aanvankelijk in 1946 alleen het gezag van de Republiek Indonesië over de eilanden Java en Sumatra: een gedeeltelijke onafhankelijkheid. In 1947 breekt er een nieuwe oorlog uit tussen de Indonesiërs, die hun eigen land willen besturen, en Nederland die haar kolonie niet kwijt wil. Zo volgen er vanuit Nederland twee politionele acties die gepaard ging met oorlogsgeweld. Indonesië vecht terug. Mohammed uit Yogyakarta is elf jaar als de oorlog uitbreekt. Hij wordt door zijn tekenleraar erop uit gestuurd om de gebeurtenissen vast te leggen. Bekijk het fragment en beantwoord de vragen. 28

b thema 11 Indonesisch-Nederlands conflict 1 Vergelijk dit fragment met het fragment van thema 10. Staan beide perspectieven aan dezelfde kant of tegenover elkaar? Leg uit. 2 Waarom stuurde Nederland soldaten naar Nederlands-Indië en gaf Nederland uiteindelijk de strijd opgegeven? 3 Bespreek met elkaar: Wat betekent de term politionele actie? Waarom noemde de Nederlandse regering het militair ingrijpen destijds de politionele acties. Wat vind je ervan dat het militaire offensief van Nederland tegenwoordig nog vaak politionele acties wordt genoemd? 4 In het fragment zie je tekeningen van Mohammed. Hij tekent de gebeurtenissen tijdens de oorlog. Ook zie je filmbeelden van de Nederlandse troepen die toentertijd werden uitgezonden op de Nederlandse televisie. Maak een vergelijking en bespreek met elkaar: Wat zie je gebeuren? Wat zijn volgens jou de verschillen? Zijn er ook overeenkomsten? 29

b thema 12 Indonesië Mohammed uit Yogjakarta is elf jaar als de oorlog tussen Nederland en Indonesië in volle gang is. Indonesië wil haar eigen land besturen. Nederland wil het gezag niet overdragen. Mohammed tekent wat hij ziet gebeuren. Uiteindelijk tekent de toenmalige koningin Juliana op 27 december 1949 de soevereiniteitsoverdracht aan Indonesië. Hiermee erkent Nederland Indonesië als onafhankelijke staat. Uit de strip De terugkeer Bekijk het fragment en beantwoord de vragen. 30

b thema 12 Indonesië 1 Welk historisch bronnenmateriaal zie je terug in dit fragment? 2 Toen het eilandenrijk onafhankelijk werd veranderden de naam en de staatsvorm van het land. Hoe is het land uiteindelijk gaan heten? a Koninkrijk Indonesië b Indonesië, onderdeel van het Koninkrijk der Nederlanden c Republiek Indonesië d Vrijstaat Indonesië 3a In het fragment zie je tekeningen van de toen 11-jarige Mohammed. Beschrijf minimaal twee tekeningen die je in beeld ziet komen. 3b Waarom zijn Mohammeds tekeningen en de dagboekfragmenten zo belangrijk? 4 In het fragment wordt verschillend bronnenmateriaal gebruikt. Het is belangrijk iedere bron juist te interpreteren. Denk daarbij bijvoorbeeld aan: door wie is het gemaakt? Waarom is het gemaakt? En wanneer is het gemaakt? Bekijk de striptekening op de vorige bladzijde. Hoe komt het dat de vlag van Indonesië zo op de Nederlandse vlag lijkt, denk je? Zoek op internet of jouw gedachte klopt. Adoe, je hebt alle opdrachten gedaan! Ga terug naar pagina 3 en vul nu onderdeel 4 t/m 7 van de mindmap in. 31