Een toekomst voor de parochiekerken Visietekst en plan van aanpak van het parochievicariaat en de dienst kerkfabrieken Ter informatie en uitwerking aangeboden aan de christelijke gemeenschappen, aan de centrale kerkbesturen, aan de kerkraden, aan de federatie- en parochieteams, aan de verantwoordelijke priesters, diakens en parochieassistenten in ons bisdom Hasselt januari 2012 Inhoudsopgave Visietekst en plan van aanpak Voorwoord... 1. Ter inleiding: een pastorale insteek... 2. Grondhoudingen... 3. Bouwstenen van de visie... 4. De inhoud van het denkproces... 5. Een denkproces dat zorgzame begeleiding vraagt... 6. Diocesane aanzet voor het plan van aanpak... 7. Een getrapte opdracht op het plaatselijk niveau... 8. Hulpmiddelen... 9. Vuistregels... Nuttige adressen... VIII II III IV V VI VII katern samen Een toekomst voor de parochiekerken 2012 I
Voorwoord Aan de verantwoordelijken en medewerkers in de pastorale en materiële zorg voor onze kerken Goede vrienden Enige tijd geleden kreeg ik van een confrater-bisschop van over de grens een mooi boek, uitgegeven bij de herinwijding van een kerk. Ze was enkele eeuwen geleden gebouwd maar werd tijdens de Tweede Wereldoorlog bijna helemaal vernield. Meer dan dertig jaar lang werd zij niet gebruikt, tot er met vereende krachten plannen werden gemaakt voor een grondige restauratie. In het boek dat werd uitgegeven bij gelegenheid van de herinwijding van de kerk, schreef de bisschop een mooie inleiding waarvan ik u onderstaand fragment niet wil onthouden: De zichtbare kerk is een symbool voor de onzichtbare kerk, is een bekende stelling, die al uit de Middeleeuwen dateert. Het door mensenhanden gemaakte kerkgebouw maakt het geestelijke gebouw van ons geloof zichtbaar. Het is de plaats waar de hemel en de aarde elkaar raken, de plaats waar mensen héél dicht bij God kunnen zijn via Christus en zijn sacramenten. Dat kan natuurlijk ook thuis of in de natuur. Maar door de ambiance van de gewijde plaats en de aanwezigheid van het Allerheiligste is een kerk bij uitstek de plaats om Zijn aanwezigheid te ervaren. De meeste kerkgebouwen zijn door hun architectuur en inrichting daar ook helemaal op gericht. Wie goed oplet, ziet in een kerkgebouw tal van verwijzingen naar het evangelie en het Goddelijke. Dat zit m niet alleen in een kruisbeeld of de godslamp. Ook het grondplan van de meeste kerken, de pilaren, de torenspits en de richting waarin de kerk gebouwd is, hebben vaak een symbolische betekenis. De tijd en de cultuur waarin wij vandaag leven, is anders dan die van eeuwen geleden. Gelovig-zijn was nooit vanzelfsprekend, maar het wordt vandaag om vele redenen nog sterker bevraagd en getoetst. Onze kerkgebouwen zijn ook minder dan voorheen de plaatsen waar de héle gemeenschap geregeld samenkomt. En toch zijn ze vaak voor velen een baken en een ruimte met een bijzondere en diepe betekenis. De overheid vraagt ons vandaag terecht om actief na te denken over de betekenis en ook over het gebruik van onze kerkgebouwen. We zullen dit rustig, planmatig en met vertrouwen moeten doen, en in een positief elan. Iedereen heeft hierbij zijn eigen verantwoordelijkheid en inbreng. Het is daarbij belangrijk dat wij onze reflectie laten vertrekken vanuit een pastorale insteek en vanuit een gedegen en ook theologische kijk op de betekenis van een kerkgebouw. Tegelijkertijd moet onze reflectie nuchter zijn en met een goede zin voor concrete realiteit en draagkracht. Vanuit een ontmoeting met de vertegenwoordigers van de centrale kerkbesturen in de Limburgse gemeenten en een vertegenwoordiger van de bevoegde minister waarop ik zelf ook aanwezig was en na overleg met de dekens werd door de verantwoordelijke vicarissen en hun medewerkers deze nota opgesteld. Ze heeft de bedoeling u allen te helpen en te ondersteunen om de noodzakelijke dialoog van allen die er vanuit de christelijke gemeenschappen én vanuit de overheden bij betrokken zijn, in goede orde en fijngevoelig te laten gebeuren. Van harte beveel ik u de voorgestelde werkwijze aan. Graag maak ik van de gelegenheid ook gebruik om u allen van harte te danken voor uw zorg en uw aandacht voor de kerkopbouw én voor onze kerkgebouwen. Zoveel inzet en zoveel vrijwilligheid zijn ook een uiting van geloof en vertrouwen. Van dat geloof en vertrouwen van onszelf en van onze voorouders zijn onze kerken de stille, maar reële en levende getuigen. + Patrick Hoogmartens, bisschop van Hasselt II Een toekomst voor parochiekeren 2012 samen katern
1. Ter inleiding: een pastorale insteek 1.1. Deze visietekst is een uitwerking van het beleidsdocument Blikopener. Christelijke gemeenschappen in de toekomst in het bisdom Hasselt 1, uitgegeven in 2010. Daarin wordt de missionaire opdracht van de christelijke gemeenschappen vooropgesteld als perspectief voor geloven vandaag en morgen. In een conceptnota over de toekomst voor de Vlaamse parochiekerk van dd. 24/06/2011 en een brief dd. 22/09/2011 Parochiekerken in Vlaanderen vraagt Vlaams minister G. Bourgeois om spoedig een omvattende toekomstvisie per gemeente uit te werken voor de parochiekerken. Dit versnelt als het ware de concretisering van ons beleid. In de hele vraagstelling over gebruik en toekomst van parochiekerken en omtrent het genoemde parochiekerkenplan is het pastorale handelen van de christelijke gemeenschappen het blijvende uitgangspunt. 1.2. Bovendien getuigt deze visietekst² van een partnerschap dat tegelijkertijd een feit en een uitdaging is. Het partnerschap bestaat uit drie. Er is de samenleving, gestuurd door de overheid: Vlaanderen, de minister, de gemeentelijke instanties. Er zijn de centrale kerkbesturen en de kerkraden, onder de bevoegdheid van diezelfde minister maar tegelijkertijd ook met een vertegenwoordiger vanwege de bisschop. Er zijn ten slotte de christelijke gemeenschappen die allen deel zijn van de Kerk die in Limburg is. Haar pastoraal handelen staat niet los van de materiële ondersteuning, maar ook niet van haar eigen plaats in de samenleving. 1.3. Dit partnerschap is humus en uitdaging tegelijk, zeker wanneer de vraagstelling gefocust is op een delicaat dossier als kerkgebouwen. Want dit voelt iedereen aan: kerkgebouwen hebben een hoog symboolgehalte. Ze zijn een sociologisch midden. Ze zijn om maar te zeggen meestal het centrum van de gemeente voor de GPS. Ze kunnen meervoudige betekenissen hebben, zowel kerkelijk als maatschappelijk. Naast huis van God te zijn, gewijd voor de eredienst, kunnen in de ogen van anderen al te gemakkelijk de meest uiteenlopende vormen van medegebruik en bestemming als zingevend worden beschouwd. Het meest delicate is nog dat deze gebouwen niet alleen stenen zijn, maar staan voor gemeenschappen, voor mensen van vlees en bloed. Of die nu tot de parochiekern horen, of verre seizoenchristenen zijn, of zich zelfs niet gelovig noemen, het raakt hen als je aan hun kerk raakt. 1.4. Vandaar dus een benadering van het dossier vanuit de insteek van de pastorale zorg, ten dienste van de opbouw van de christelijke gemeenschappen in de samenleving. De bedoeling is dat deze visietekst aanzet tot nadenken over het gebruik van parochiekerken en handvatten biedt om vanuit het denken ter plaatse goede besluiten te nemen. 2. Grondhoudingen 2.1. Vooreerst enkele grondhoudingen om hiermee om te gaan. We zijn niet blind voor de wijzigende context van Kerk en samenleving, en meer bepaald de plaats van de Kerk in de samenleving. Het katholicisme is geen vanzelfsprekendheid meer. We willen in een positief elan mee de oproep van de overheid beantwoorden om de vragen omtrent de parochiekerken en de toekomst daadwerkelijk aan te pakken. We hebben de verantwoordelijkheid om goed gebruik te maken van middelen en mogelijkheden, in een gezond evenwicht tussen eigen noden en die van de samenleving als geheel. 2.2. Anderzijds dienen we grondig rekening te houden met de situatie waarin het pastorale landschap zich bevindt. Deze situatie is in volle verandering, zeg maar verschuiving. We hebben dan niet enkel het aantal bedienaars van de eredienst voor ogen of de statistieken van zondagspraktijk, maar ook de draagkracht van plaatselijke geloofsgemeenschappen. Deze wordt heel verschillend geëvalueerd. Sommigen hebben heimwee naar het rijke Roomse leven. Anderen zoeken naar alternatieve vormen van geloofsbeleving. Het blijft een feit dat burgerlijke overheden ons vaak wijzen op de merkwaardige cohesie die de christelijke gemeenschappen in een plaatselijk samenleven tot stand helpen brengen. We mogen dus niet alle parochieleven als verdampend gaan beschouwen. En toch is bundeling van krachten aan de orde. 2.3. Al geruime tijd probeert het beleid van het bisdom positief te beantwoorden aan deze realiteit met federatiewerking 3, schaalvergroting, vormen van benoemingen in samenwerkingsverband enz. Het recente beleidsdocument Blikopener. Christelijke gemeenschappen in de toekomst (2010) wil het gesprek op lokaal vlak impulsen geven. De 1 BLIKOPENER: geeft woorden aan de toekomstvisie van de Kerk in ons bisdom en drie toegangspoorten om deze visie te bereiken. Tevens bevat dit document enkele werkinstrumenten. Een stappenplan helpt om met deze werktekst aan de slag te gaan, vragen, uitdagende Bijbelteksten helpen om over het geheel door te denken. Verkrijgbaar op PIC. 2 VISIETEKST: zet aan tot nadenken over het gebruik van parochiekerken en helpt vanuit het denken ter plaatse goede besluiten te nemen. 3 EEN FEDERATIE: is een samenwerkingsverband tussen verschillende parochies waarbij elke parochie zelfstandig blijft.
richtlijnen die minister Bourgeois nu uitvaardigt en het tijdspad dat hierin vervat ligt, kunnen een positieve stimulans zijn om ook betreffende het gebruik van kerkgebouwen tot werkelijke stappen te komen. Dit mag ons echter niet in een te grote stroomversnelling brengen. Laten we omzichtig te werk gaan, opdat de gesprekken die voor ons liggen, het hele parochielandschap niet op een hellend vlak zetten, maar wel een fundament leggen om de komende jaren tot daadwerkelijke groei en evolutie te komen. 2.4. Dit vraagt van ons allen een positieve ingesteldheid, wars van doemdenken of verdedigende reflexen. Met visie en hoopvol werken aan de toekomst vraagt vandaag nuchterheid en realiteitszin. Tegelijkertijd moedigen we concrete stappen aan en staan we op de rem waar nodig. 3. Bouwstenen van de visie 3.1. Als basisvisie in het hele dossier parochiekerkenplan geldt: de pastorale insteek komt eerst. De materiële ondersteuning ook het kerkgebouw zelf staat in dienst van de pastorale realiteit. Hoe kijken wij naar christelijke gemeenschappen vandaag en morgen? Op welke schaal zullen ze functioneren? Parochiaal? Federatief? Hoe organiseren we het pastorale handelen? En hoe hebben de kerkgebouwen hun specifieke functie en hun plaats in deze organisatie? 3.2. De doelstelling van de voorgestelde denkweg is kernachtig als volgt samen te vatten. Een proces op gang zetten om te komen tot zicht op een beredeneerde aanwending van de infrastructuur van de kerkgebouwen in functie van de pastorale opties. Op termijn moet dit leiden tot een strategische visie op de toekomst van de parochiekerken en een aangepast investeringsbeleid ter zake. 3.3. We stellen dus een getrapte opdracht voor aan de christelijke gemeenschappen. Vanuit de grote krijtlijnen van een pastoraal plan 1 groeit een voorstel van pastoraal verantwoord gebruik van de kerkgebouwen. Pas dan kunnen we met voldoende zicht op noodzakelijke keuzes van onze kant in gesprek gaan met gemeente, overheid en samenleving en het parochiekerkenplan mee gestalte geven. Wellicht zullen deze drie fases in de realiteit enigszins door elkaar lopen, zeker op het informele vlak. 3.4. Belangrijk is de verantwoordelijkheid voor iedere stap bij de juiste instantie te leggen, en de nodige ruggenspraak met de diocesane diensten te verzorgen. Zowel kerkraden en centraal kerkbestuur als de pastorale verantwoordelijken met de federatieen parochieteams die de hele gemeenschap vertegenwoordigen, spelen hierbij een rol. Waar aangewezen kan men een beroep doen op externe expertisecentra. Uiteraard is er het nodige overleg met de gemeentelijke overheid die de centrale kerkbesturen uitnodigt om tot een parochiekerkenplan te komen. De goedkeuring van het voorgestelde parochiekerkenplan is de uitsluitende bevoegdheid van de bisschop die erover waakt dat alle kerkelijke en burgerlijke voorschriften nageleefd worden. Essentieel bij dit alles is dat er een ruim draagvlak aanwezig is bij de plaatselijke gemeenschappen. 4. De inhoud van het denkproces 4.1. Vanuit het eerder genoemde beleidsdocument Christelijke gemeenschappen in de toekomst - de Blikopener - zoeken de christelijke gemeenschappen op weg naar de toekomst naar een krachtiger uitgebouwde bundeling van de pastorale krachten. Immers, niet elke parochie afzonderlijk kan haar opdracht ten volle realiseren. De garantie voor een volledig pastoraal aanbod vormt de samenwerking in het grotere geheel van de federatie 2. Parochies worden dus opgeroepen hun pastoraal vanuit het federatieve niveau te plannen. Dan kan duidelijk worden welke concrete activiteiten in de parochie, in de federatie of op dekenaal vlak plaatsvinden. De zondagseucharistie en de eucharistische gemeenschappen over de grenzen heen zijn de effectieve verzamelplaatsen letterlijk en symbolisch van heel de kerkopbouw. Hier worden mensen ingeleid en geïnitieerd in het geloof, van hieruit wordt de Blijde boodschap als een voorstel aan allen aangeboden. 4.2. Vanuit deze nieuwe krijtlijnen van de pastoraal groeit meer en meer zicht op het pastorale gebruik van de parochiekerken binnen de federatie en de gemeente. We denken gedeeltelijk mee met de nota van minister Bourgeois, waarbij gezocht wordt naar verantwoord gebruik van de kerkgebouwen door wat 1 DE PASTORALE PLANNING EN ORGANISATIE: zijn het resultaat van een zorgvuldig gesprek van de pastorale leiding, m.n. het federatieteam. Het opstellen van dergelijk plan helpt keuzes maken naar pastorale arbeid en de nodige omkadering. Dit plan is geenszins een document om slaafs op te volgen. Er dient voldoende ruimte te zijn om in te spelen op de pastorale actualiteit. 2 FEDERATIETEAM: bestaat uit de pastoor-moderator, priester(s), diaken(s) en parochieassistent(en) actief in de parochiepastoraal én verantwoordelijke parochianen. Het federatieteam komt regelmatig samen en zorgt ervoor dat de federatie haar missionaire opdracht kan vervullen. IV Een toekomst voor parochiekeren 2012 samen katern
genoemd wordt hoofdbestemming, nevenbestemming en herbestemming. Toch schuiven we het gewone gebruik van het kerkgebouw als datgene waarvoor het in wezen bedoeld en exclusief voorbehouden is naar voren, nl. bestemd te zijn voor de eredienst. Wat volgt is dan ook in rangorde van belangrijkheid opgesteld. 4.3. Een van de kerken zal fungeren als federatiekerk 1. Voor grotere pastorale gehelen zullen dat wellicht enkele kerken zijn. Daarnaast vervullen de andere kerken hun functie binnen de genomen pastorale opties. Profilering van federatiekerken en differentiatie binnen het gewone pastorale gebruik van de kerkgebouwen kan op middellange termijn al een mogelijk investeringsplan helpen oriënteren. We roepen de christelijke gemeenschappen op om met zorg en zo realistisch mogelijk de parochiekerken in hun functie te waarderen, in eerste instantie als gebouwen voor de eredienst. Voor heel wat kerken zal dit voor de nabije toekomst het gewone gebruik voor de eredienst blijven. We willen deze functie ten dienste van de eredienst in de ruime zin van het woord opvatten. Uiteraard komt de ontmoeting met God in liturgie, stilte en gebed de verticale as op de eerste plaats. Tegelijkertijd is dit huis op de horizontale as ook ontmoetingsplaats van mensen en gemeenschappen. We kunnen onderzoeken of pastorale activiteiten die vandaag in een apart gebouw of lokaal doorgaan, in de toekomst onder het dak van het kerkgebouw een plek kunnen vinden. We doen dan aan functie-inbreiding². Zo krijgt de parochiekerk voldoende functies om verantwoord voort te bestaan. 4.4. Indien er in de huidige situatie moet gekozen worden om het probleem van te weinig gebruikte kerken aan te pakken, dient men rekening te houden met heel wat factoren. Het belang van de religieuze en symbolische karakteristieken, het historisch of artistiek belang, de kostprijs van herbouw, onderhoud, verwarming etc. Ook secundaire aspecten, zoals de sociale functie van het kerkgebouw, de ligging, het belang ervan in het straat- en stadsbeeld kunnen een rol spelen in de beslissingen die men treft. Ook schijnbaar beperkt gebruik kan dan een zinvol bestaansrecht van de kerk rechtvaardigen en tot een verstandige keuze bijdragen. 4.5. Het is mogelijk dat langs deze weg enkele kerkgebouwen in een zone terechtkomen waarbij vraagtekens geplaatst worden bij return on investment. Het is mogelijk dat hier en daar moet/kan gezocht worden naar verantwoording van bestaan door functie-uitbreiding of nevenbestemming³ vanuit de omringende maatschappelijke context. Het is duidelijk dat zulke nevenbestemming in overeenstemming moet zijn met het religieuze karakter van het kerkgebouw. De noodzaak van compartimentering van het gebouw dient zich hierbij al snel aan. Overigens is eventueel nevenbestemming tussen verschillende partners vaak bron van conflict. Strikte afspraken zijn nodig. 4.6. In de loop van de denkoefening of van de evolutie op het terrein kan blijken dat een of ander kerkgebouw niet meer voor de eredienst zou nodig zijn. Ook dan moeten we moedig, maar niet onbesuisd te werk gaan. Onder bepaalde voorwaarden kan gedeeltelijke of gehele herbestemming 4, na onttrekking aan de eredienst, een weg zijn om bepaalde andere functies van de kerk als gebouw in relatie tot zijn omgeving te kunnen behouden. De grenzen van wat kan en niet kan dienen vooraf duidelijk bepaald te worden. Afbraak van het gebouw kan in sommige gevallen de meest redelijke oplossing zijn. Het is duidelijk dat het afstoten van zoveel mogelijk kerkgebouwen niet de doelstelling van de hele denkoefening mag zijn. Noch de Kerk, noch de burgerlijke overheden wensen dit. 5. Een denkproces dat zorgzame begeleiding vraagt 5.1. We komen terug op de doelstellingen en de uitdaging waarvoor we staan: een proces 5 op gang zetten om te komen tot zicht op een beredeneerde aanwending van de infrastructuur van de kerkgebouwen in functie van de pastorale opties. Op termijn moet dit leiden tot een strategische visie op de toekomst van de parochiekerken en een aangepast investeringsbeleid ter zake. In dit proces is aan de centrale kerkbesturen (CKB) een sleutelrol toegekend door het schrijven van minister Bourgeois. Dat is ook zo. Zij het in het gezonde bewustzijn dat centrale kerkbesturen samen met de pastoraal verantwoordelijken 1 FEDERATIEKERK: is het kerkgebouw waarrond een krachtiger uitgebouwde bundeling van pastorale activiteiten plaatsvindt. 2 FUNCTIE-INBREIDING: houdt in dat het kerkgebouw ook gebruikt wordt voor andere dimensies van de pastoraal dan de strikt liturgische activiteiten. 3 NEVENBESTEMMING: houdt in dat het kerkgebouw zowel voor religieuze als andere maatschappelijke doeleinden gebruikt wordt. Goed overleg is hier noodzakelijk. 4 HERBESTEMMING: houdt in dat het kerkgebouw (gedeeltelijk) bestemd wordt voor andere doeleinden dan de eredienst dit na (gedeeltelijke) onttrekking aan de eredienst. 5 PASTORAAL PLAN: helpt de pastorale leiding keuzes maken opdat de geloofsgemeenschappen missionair (volgens de vijf dimensies) kunnen groeien in geloof. Dit plan is geenszins een document om slaafs op te volgen. Er dient voldoende ruimte te zijn om in te spelen op de pastorale actualiteit.
dekens en moderatoren zoeken naar een goed evenwicht tussen de verschillende partijen en hun terechte bezorgdheden en hun vragen. 5.2. De vragen en uitdagingen zijn meervoudig. Er is de gerechtvaardigde vraag van gemeenten - en de Vlaamse overheid - om een verantwoord financieringsplan op schaal van de gemeenten en steden, een schaal die niet altijd dezelfde is als het pastorale werkveld. Er is de gerechtvaardigde vraag van de kerkraden met hun specifieke zending op parochiaal niveau, een zending voor hun kerkgebouw en de eredienst in hun parochie, en dat midden in een proces van grensverschuivingen en uitbouw van de pastoraal op federatief en dekenaal niveau. Er is de eveneens gerechtvaardigde vraag van de christelijke gemeenschappen om een geleidelijke weg te kunnen gaan, omdat ze beseffen op weg te gaan met mensen. Daarenboven gaan ze op weg naar een toekomst die uiteindelijk geen enkele prognose kan voorspellen, zonder de werking van Gods goede Geest uit te blussen. 5.3. De pastorale verantwoordelijken in de parochiepastoraal staan dus samen met de kerkbesturen op het kruispunt op het raakvlak tussen al deze vragen. De opdracht is tweevoudig. De organisatorische opdracht is bruggen te leggen tussen deze instanties die tot op vandaag nauwelijks of te weinig met elkaar uitwisselen, en die vanuit diverse structurele basis aan het werk zijn en hun blik richten. Dit vraagt bijzondere aandacht voor de relaties tussen de mensen. Er is ook een spirituele opdracht. De materiële en de geestelijke realiteit gaan hand in hand. De christelijke gemeenschap is Gods bouwwerk; het kerkgebouw staat er symbool voor, maar is mensenwerk. Beide invalshoeken hebben elkaar nodig. Ze moeten samengehouden worden. Ze bevruchten elkaar ook. 5.4. We staan dus op termijn voor grote uitdagingen. Wanneer het gaat over het uittekenen van het parochieen kerkenlandschap van morgen, zal het de kunst zijn hoopvol naar de toekomst te kijken, te kunnen leven met beperktheid en dus met keuzes, maar dan minstens met de keuze voor de best mogelijke weg. Hierin zijn wij, mensen niet de enige wegbereiders, niet de enige bouwlieden. Christenen mogen geloven dat de Heer ons ook op deze weg voorgaat. Indien de Heer het huis niet bouwt, bouwen vergeefs de knechten, aldus psalm 127. 6. Diocesane aanzet voor het plan van aanpak 6.1. Infosessie voor de centrale kerkbesturen - Info op de dekenvergadering (resp. 14 en 15 december). 6.2. Uitwerking en communicatie van de visietekst Een toekomst voor de parochiekerken. Dit document zal de basis uitmaken van de verdere acties. 6.3. Regionale infosessies met kerkraden, verantwoordelijke pastores, parochie- en federatieteams. Gepland van half januari tot begin februari 2012 op vier plaatsen in de provincie (Tongeren, Genk, Zolder en Peer), betekenen deze infosessies een oproep aan de deelnemers om vanuit de gemeenschappelijke visietekst ieder met zijn eigen inbreng en opdracht samen te werken en op weg te gaan naar een parochiekerkenplan per gemeente. 6.4. Werkvergaderingen voor de vertegenwoordigers van de bisschop in het CKB. Als volwaardige leden van rechtswege van het centrale kerkbestuur hebben ze een concrete rol te spelen. Op hen rust de verantwoordelijkheid voor de directe diocesane inbreng in het proces. Een eerste vormingsbijeenkomst heeft plaats op 31 januari 2012, met regelmatige momenten voor opvolging. 6.5. Plaatselijke afspraken over verdere timing en werkwijze. Via de vertegenwoordiger van de bisschop en de voorzitter neemt het CKB het initiatief om in overleg met deken en moderatoren, en het federatieteam de eerste afspraken te maken voor de concreet toe te passen werkwijze en kalender bij de verschillende fases. Een belangrijk aandachtspunt hierbij is voldoende ruimte laten voor de eerste stappen, zoals beschreven in punt 7. 7. Een getrapte opdracht op het plaatselijk niveau. De uitwerking omvat een getrapte fasering, in drie stappen. Van zicht op pastorale organisatie naar pastoraal gebruik van de parochiekerken. Van daaruit kan gewerkt worden aan dialoog met de gemeente omtrent het parochiekerkenplan. In onderstaande worden deze drie fases, wellicht niet altijd strikt gescheiden uit te voeren, toch wezenlijk onderscheiden. Bovendien wordt ieders verantwoordelijkheid in het proces omschreven. 7.1. Eerste fase: pastorale organisatie en planning Onder de eindverantwoordelijkheid van de pastoor-moderator en met ondersteuning van het parochievicariaat, neemt het federatieteam het initiatief om samen met de verschillende parochieteams de pastorale organisatie en planning van de federatie uit te werken. Het is VI Een toekomst voor parochiekeren 2012 samen katern
de aanzet van een pastoraal plan in de strikte zin van het woord. Immers, deze planning omvat voor een periode van 3 tot 5 jaar de pastorale keuzes. Tegelijkertijd oriënteert het ook de toekomst op langere termijn. Het document Blikopener zal hierbij richtinggevend zijn. Voor een aantal federaties zal het noodzakelijk zijn de denkoefening in samenspraak met de andere federatie van de gemeente te doen. Deze stap kan nieuwe perspectieven openen waar op termijn de federatiegrens samenvalt met de gemeentegrens, zoals in Blikopener gesteld wordt. 7.2. Tweede fase: pastoraal gebruik van de kerkgebouwen Op basis van de voorgestelde pastorale organisatie en werking wordt het overleg opgestart tussen deken en moderatoren, federatieteam, kerkfabrieken en CKB. Ze werken in de geest van bovenstaande punten 4.1 4.6 samen suggesties uit voor de concrete aanwending van de aanwezige infrastructuur, voornamelijk het pastorale gebruik van de kerkgebouwen. De vicaris van de parochies dient dit voorstel goed te keuren. Daarna zullen deze suggesties de gespreksbasis vormen voor het overleg met de gemeente en alle betrokkenen op weg naar het parochiekerkenplan. Het CKB houdt ondertussen voeling met het gemeentebestuur zodat dit op de hoogte is van de evolutie in de gesprekken. 7.3. Derde fase: parochiekerkenplan In nauwe samenwerking met deken en moderatoren coördineert het CKB het gevraagde overleg tussen de gelovige gemeenschap en het gemeentebestuur over de concrete uitwerking van het parochiekerkenplan op basis van de besluiten uit de tweede fase. Het CKB is de gesprekspartner die het bisdom op de hoogte houdt van de gesprekken, en het de besluiten voorlegt ter goedkeuring. 8. Hulpmiddelen 8.1. Het overleg in de onderscheiden fases gebeurt essentieel plaatselijk. Tegelijkertijd wordt er gewerkt aan een diocesaan ondersteuningsteam dat begeleiding verleent aan het plaatselijke proces. 8.2. Dit team zal ook mee instaan voor de doorstroming van de expertise die het CRKC als erkend expertisecentrum Onroerend Erfgoed opbouwt. 8.3. Het nodige wordt gedaan om een instrumentarium te ontwikkelen om de gesprekken gestroomlijnd te laten verlopen, en dat ook rekening houdt met de kerkrechtelijke voorschriften ter zake. In een nietlimitatieve opsomming kunnen we vermelden: - het stappenplan opgenomen in Blikopener - een richtlijn om evaluatiefwaarderend te kijken naar de kerkgebouwen - een document dat marges en grenzen aangeeft te respecteren bij eventueel nevenbestemming en herbestemming - een protocol en de procedure te hanteren bij het eventueel onttrekken aan de eredienst - een organogram: bij wie kan ik terecht met welke vraag? 9. Vuistregels 9.1. Praten werkt! was een paar jaar geleden de slogan van een financiële instelling. Informatie geven en inwinnen, in contact blijven met de verschillende actoren, ook informeel, is van groot belang. Goodwill begint met kennis van en wederzijds begrip voor de verschillende standpunten. 9.2. Daarnaast is het belangrijk dat in alle contacten het perspectief naar voren wordt geschoven dat pastorale opties het begin zijn van de vraagstelling. Zoals de bisschoppenconferentie van Nederland eerder al benadrukte (cfr Het kerkgebouw als getuige van de christelijke traditie, 2008) is het religieuze erfgoed niet enkel materieel, maar ook immaterieel en gaat het daarbij nooit uitsluitend over de kerkgebouwen: Het gaat eerst en vooral om het immateriële, om de ontvangen en door te geven inspiratie van het geloof waarvan de kerkgebouwen de tekenen zijn. In deze context kan een proces dat uitmondt in een parochiekerkenplan enkel uitgaan van een pastorale planning : een langetermijnvisie op de organisatie van de eredienst en de pastoraal. De lokale (parochiale, federatieve, dekenale) gelovige gemeenschap zal eerst duidelijkheid moeten scheppen op dit vlak. Enkel zo kunnen haar vertegenwoordigers met kennis van zaken en met pertinente argumenten het gesprek aangaan met andere betrokkenen. 9.3. En ten slotte durven we nogmaals de overtuiging uitspreken dat de weg die we daarbij gaan, de weg is die de Heer ons voorgaat; dat het project dat we uitbouwen niet uitsluitend óns bouwsel is. Dat mag ons hoopvol stemmen. Immers: Indien de Heer het huis niet bouwt, bouwen vergeefs de knechten (Psalm 127). Karel D Huys Augustin Champagne Bisschoppelijke vicarissen katern samen Een toekomst voor de parochiekerken 2012 VII
Nuttige adressen i.v.m. organisatie van de pastoraal (Hoe organiseren we de catechese? Welke pastorale keuzes maken we? Hoe vieren we liturgie? Hoe helpen we mensen geloven? ) Parochievicariaat Vrijwilligersplein 14 3500 Hasselt 011 28 84 49 vicariaat.parochies@bisdomhasselt.be i.v.m. de zorg voor het kerkgebouw (Wat mag er gebeuren in onze kerk? Hoe maken we goede afspraken met de gemeente? Wie betaalt wat? ) Dienst kerkfabrieken Vrijwilligersplein 14 3500 Hasselt 011 28 84 50 kerkfabrieken@bisdomhasselt.be i.v.m. onroerend erfgoed (Welke mogelijkheden zijn er voor beheer, gebruik, valorisatie van ons kerkgebouw? Welke middelen zijn er voor vorming van beheerders van kerkgebouwen?) Centrum voor Religieuze Kunst en Cultuur (CRKC) vzw Abdij van Park 7 3001 Heverlee Tel. 016 40 60 73 Fax 016 40 33 02 www.crkc.be VIII Een toekomst voor parochiekeren 2012 samen katern