Kleurenleer Novemebr 2016 OTT-1 1
Licht en Kleur Licht heeft geen kleur! For the rays of light to speak properly are not coloured. In them is nothing else than a certain Power and Disposition to stir up a Sensation of this or that colour. Sir Isaac Newton (1730) Kleuren worden pas waarneembaar door interactie van licht met materie. Novemebr 2016 OTT-1 2
Licht en Materie Als licht op materie valt: Transmissie Absorptie Reflectie Fluorescentie Al deze eigenschappen zijn afhankelijk van de golflengte van de opvallende straling. Novemebr 2016 OTT-1 3
Kleurwaarneming Kleur is een gevolg van: Spectrale samenstelling van licht; Reflectie eigenschappen van materie. Novemebr 2016 OTT-1 4
Selectieve Reflectie Licht wordt pas zichtbaar als het gereflecteerd wordt door materie. Welke soorten reflectie zijn er? Van het opvallend licht zullen delen van het spectrum gereflecteerd worden en andere delen geabsorbeerd of doorgelaten. Er is dus sprake van selectieve reflectie. Novemebr 2016 OTT-1 5
In het theater Kleurwaarneming wordt bepaald door de spectrale energieverdeling, kleurweergave eigenschappen en kleurtemperatuur van een lichtbron en de eigenschappen van materie. Denk daaraan bij: Decors; Requisieten; Kostuums; Grime. Novemebr 2016 OTT-1 6
Kleurweergave Index De waargenomen kleur wordt sterk bepaald door het spectrum van het opvallend licht. Gasontladingslampen (lijnenspectrum) kunnen andere kleuren weergeven dan daglicht (continuspectrum, wit licht). De CIE heeft de zogenaamde kleurweergave index Ra gedefinieerd (ook wel CRI Color Rendering Index) Novemebr 2016 OTT-1 7
Ra / CRI De Ra-index (of CRI) is een soort rapportcijfer voor een lichtbron. Het geeft aan hoe goed de lichtbron hetzelfde spectrum heeft als een ideale zwarte straler van dezelfde kleurtemperatuur. Let op: ook aan lijnenspectra wordt een kleurtemperatuur worden toegekend!! Novemebr 2016 OTT-1 8
Ra / CRI Novemebr 2016 OTT-1 9
Voorbeelden Lamp Kleurtemperatuur Ra Gloeilamp 2700-3400 K 100 TL ** 2700-6500 K 50-98 Lage druk Na 1700 K -- Hoge druk Hg 3600-6000 K 15-50 Metaaldamp 3000-6000 K 60-95 ** Afhankelijk fluorescentiepoeder Novemebr 2016 OTT-1 10
Codering TL Philips voorbeeld: TL-5 HO 21W/8 30 TL-5 is het Philips TL serienummer HO is het type aanduiding van Philips 21W is het wattage (W) van deze TL-lamp 8 is de kleurweergave index (0,8 oftewel 80%) 30 staat voor de kleur temperatuur (3000 K) Osram voorbeeld: L 58/880 L is het kenmerk voor een Osram TL lamp 58 staat voor het wattage (W) van deze lamp 8 is de kleurweergave index (0,8) 80 is de kleurtemperatuur (8000 K) Novemebr 2016 OTT-1 11
Codering TL Novemebr 2016 OTT-1 12
Zwart, Wit en Grijs Zwart Alle opvallende straling in het zichtbare deel van het spectrum wordt volledig geabsorbeerd. Wit Alle opvallende straling in het zichtbare deel van het spectrum wordt in gelijke mate, en bijna volledig gereflecteerd. Grijs Alle opvallende straling in het zichtbare deel van het spectrum wordt in gelijke mate, maar gedeeltelijk gereflecteerd. Novemebr 2016 OTT-1 13
Zwart, Wit en Grijs Witte en grijze voorwerpen neem de kleur aan die overeenkomt met het spectrum van de lichtbron. Kleur Reflectiefactor Wit 1,0-0,6 Lichtgrijs 0,6-0,4 Middelgrijs 0,4-0,2 Donkergrijs 0,2-0,1 Bijna zwart 0,1-0,05 Zwart < 0,05 Novemebr 2016 OTT-1 14
Metamerie Kleurimpressie is afhankelijk van: Reflectie eigenschappen materiaal; Spectrum van de lichtbron; Absorptie eigenschappen van waarnemer. Dezelfde stof kan in verschillende omstandigheden anders van kleur lijken. Metamerie of metamere kleuren Novemebr 2016 OTT-1 15
Metamerie Twee soorten metamerie worden onderscheiden: Verlichtingsmetamerie Luminant metamerism Waarnemingsmetamerie Observer metamerism Novemebr 2016 OTT-1 16
Verlichtingsmetamerie Zelfde pigment Twee lichtbronnen Eén waarnemer Novemebr 2016 OTT-1 17
Verlichtingsmetamerie Novemebr 2016 OTT-1 18
Verlichtingsmetamerie Novemebr 2016 OTT-1 19
Verlichtingsmetamerie Halogeen Gasontlading Novemebr 2016 OTT-1 20
Metamerie Index Novemebr 2016 OTT-1 21
Metamerie Index De CIE heeft o.a. de Speciale Metamerie Index MI gedefinieerd. Werkwijze Onder standaard licht (D65) worden twee stoffen door een standaard waarnemer (1964 10 ) precies gelijk gezien. Onder test licht (A) verschillen de stoffen voor de standaard waarnemer. Het verschil is maat voor het metamerisme en dus voor de MI. Novemebr 2016 OTT-1 22
Kleurenleer Perceptie van kleur en (emotionele) reacties op kleur zijn sterk persoonsgebonden en afhankelijk van de situatie en dus erg subjectief. De kleurenleer probeert ordening en systematiek aan te brengen, zodat er toch min of meer objectief over kleuren gesproken kan worden. Onder andere door kleursystemen te definiëren. Novemebr 2016 OTT-1 23
Kleurenleer Kleurenleer Theorie van het ontstaan van kleuren Kleurenesthetiek Schoonheidsbeleving: normen en wetmatigheden. Kleurenpsychologie Reactie van de mens op licht en kleur. Novemebr 2016 OTT-1 24
Soorten Kleuren Primaire kleuren zijn niet te maken door menging het zijn er drie Secundaire kleuren ontstaan door menging van 2 primaire kleuren Tertiaire kleuren zuivere kleuren. ontstaan door menging van alle drie primaire kleuren. onzuivere kleuren. Novemebr 2016 OTT-1 25
Kleurencirkel Het verband tussen kleuren wordt soms weergegeven in een kleurencirkel. Complementaire kleuren elkaars tegendeel: vormen tezamen zwart, grijs of wit. Achromatische kleuren wit / grijs / zwart Novemebr 2016 OTT-1 26
Additieve Kleurmenging Additief ' bn. toevoegend; door toe- of bijvoeging ontstaan. Het optisch mengen van licht in verschillende kleuren. Hoe meer licht er bijgemengd wordt, des te helderder het resultaat. Novemebr 2016 OTT-1 27
Additieve Kleurmenging Primaire kleuren RGB Primaire kleuren van additieve kleurmenging: Rood Groen Blauw Mengen van theaterlicht = additieve menging Novemebr 2016 OTT-1 28
Additieve Kleurmenging Primaire kleuren RGB Rood Geel Magenta Groen Wit Cyaan Blauw Novemebr 2016 OTT-1 29
Additieve Kleurmenging Primaire kleuren RGB Theaterbelichting Televisie, monitors, displays Novemebr 2016 OTT-1 30
Subtractieve Kleurmenging Subtractief bn onttrekkend Kleuren ontstaan door selectieve reflectie: steeds wordt een deel van het opvallend licht geabsorbeerd. De helderheid is altijd minder dan het opvallende licht. Hoe meer kleuren, des te donkerder het wordt. Novemebr 2016 OTT-1 31
Subtractieve Kleurmenging Primaire Kleuren CMYK Primaire kleuren van subtractieve kleurmenging: Cyaan Magenta Yellow BlacK Mengen van kleurstoffen: kleurendruk Novemebr 2016 OTT-1 32
Subtractieve Kleurmenging Primaire Kleuren CMYK Rood Geel Magenta Wit Novemebr 2016 OTT-1 33
Subtractieve Kleurmenging Primaire Kleuren CMYK Drukwerk Novemebr 2016 OTT-1 34
Applets Applet 1 Applet 2 http://michaelbach.de/ot/col_mix/index.html Novemebr 2016 OTT-1 35
Kleurendriehoek Novemebr 2016 OTT-1 36
Kleurordeningssystemen Er zijn veel systemen geweest. De meest gangbare van dit moment: Munsell Veel gebruikt bij drukwerk; subtractieve kleurmenging. CIE-kleurendriehoek Veel gebruikt bij het mengen van licht; additieve kleurmenging. Novemebr 2016 OTT-1 37
CIE Kleurendriehoek Geïntroduceerd door de CIE in 1931. Uitgangspunt kleurendriehoek is visuele kleurenmeting (colormetrie) standaard waarnemer 3 verschillende (standaard) kegeltjes (tri-stimulus) Novemebr 2016 OTT-1 38
CIE Kleurendriehoek Een kleur wordt gemeten met drie theoretische kegeltjes Z Y De tri-chromatische kleurcoëfficiënten, X, Y en Z, geven de hoeveelheid energie die elk van de standaard kegeltjes ontvangt. X Novemebr 2016 OTT-1 39
CIE Kleurendriehoek De kleurcoördinaten x, y en z (kleine letter): x = X / (X+Y+Z) y = Y / (X+Y+Z) z = Z / (X+Y+Z) x + y + z = 1 (100 %) Door de laatste vergelijking heb je aan x en y genoeg om de kleur te definiëren. Novemebr 2016 OTT-1 40
CIE Kleurendriehoek Witpunt: x = y = 0,3333 Langs rand: spectrale kleuren Basis: menging rood - purper Novemebr 2016 OTT-1 41
Complementaire Kleur Kleuren, die liggen op een lijn door het witpunt zijn complementair. Menging levert wit (met kleurzweem). Novemebr 2016 OTT-1 42
Complementaire Kleur Wat is ook al weer chromatische adaptatie? Hoe kan je met de kleurendriehoek bepalen, welke kleuren een nabeeld hebben? Novemebr 2016 OTT-1 43
Black Body Locus Toont de kleur van temperatuurstralers bij verschillende temperatuur. Novemebr 2016 OTT-1 44
Black Body Locus Wil een lichtbron een Ra =100 hebben, dan moet zijn kleur op de Black Body Locus liggen. Een lichtbron wordt als natuurlijk ervaren als zijn kleur dicht bij Black Body Locus licht. Fabrikanten proberen dan ook lampen te ontwikkelen met een kleurpunt vlakbij de Black Body Locus. Novemebr 2016 OTT-1 45
Amberdrift Bij het dimmen van een (halogeen) gloeilamp verandert de kleurtemperatuur en daarmee het uitgezonden spectrum. De licht hoeveelheid (lichtstroom) wordt niet alleen minder, maar ook de waargenomen (gefilterde) kleur verandert richting warmer sferen: Amberdrift. Novemebr 2016 OTT-1 46
Kleurruimte Ook wel Gamut Met een beperkt aantal basiskleuren kun je niet alle kleuren maken. De basiskleuren vormen samen een kleurenruimte Novemebr 2016 OTT-1 47
Samenvatting CIE Kleurendriehoek Novemebr 2016 OTT-1 48
Kleurfilters: transmissie Twee aspecten: Wordt een deel van het lichtspectrum geabsorbeerd of niet. Neutrale transmissie (alles gaat door) Selectieve transmissie (deel geabsorbeerd) Wordt het licht verspreid of niet. regelmatige transmissie diffuse transmissie gemengde transmissie spreidende transmissie Novemebr 2016 OTT-1 49
Kleurfilters: transmissie Neutrale transmissie Selectieve transmissie Novemebr 2016 OTT-1 50
Kleurfilters: transmissie Regelmatig Diffuus Gemengd Spreidend Novemebr 2016 OTT-1 51
Kleurfilters: transmissie Regelmatig Neutraal Glas Reductiefilter Selectief Kleurfilter Diffuus Wit opaal Gekleurd opaal Gemengd Frostfilter Gekleurd matglas Spreidend Doorzichtprojectie? Novemebr 2016 OTT-1 52
Transmissiecoëfficient De transmissiecoëfficiënt geeft aan hoeveel lichtstroom wordt doorgelaten. Y = doorgelaten / opvallend Vaak staat deze waarde vermeld in een kleurfilterboekje Novemebr 2016 OTT-1 53
Correctiefilter Een lamp met een wolfraam (tungsten) gloeidraad, is een temperatuurstraler. Een correctiefilter absorbeert bepaalde delen van het spectrum, zodat het uittredende spectrum overeenkomt met een een andere temperatuur. Voorbeeld: LEE 201 tungsten to daylight 3200 K - 5700 K Novemebr 2016 OTT-1 54
LEE Filters http://www.leefilters.com/lighting/colour-list.html Novemebr 2016 OTT-1 55
Dichroïtische filters Filters gebaseerd op interferentie (golfmodel van licht, zie les 1). Opgebouwd uit laagjes met zeer gedefinieerde dikten, die bepaalt welke golflengte wordt doorgelaten en welke gereflecteerd. Heldere kleuren Groot transmissiepercentage Zeer temperatuurbestendig Weinig verloop spectrale eigenschappen tijdens levensduur Duur Novemebr 2016 OTT-1 56
Dichroïtische filters Absorptie filter Dichroïde filter Novemebr 2016 OTT-1 57