O K T O B E R 2005 U N I ZO -S T U D I E D I E N S T

UNIZO-ACTIEPLAN : EEN GLOBALE AANPAK VAN WINKELCRIMINALITEIT - DISTRIBUTIE O K T O B E R 2005 U N I ZO -S T U D I E D I E N S T

I N H O U D S O P G A V E 1. Inleiding... 3 2. Nulmeting winkelcriminaliteit - Vragenlijst... 4 3.UNIZO-actieplan... 21 4. Naar een afsprakennota tussen minister van Binnenlandse Zaken, Dewael en de zelfstandige ondernemers... 22 5. Conclusie... 27 2

1. I N L E I D I N G Het probleem van de winkelcriminaliteit krijgt binnen de detailhandel niet de aandacht die het verdient. Vele ondernemers verliezen dagelijks een aanzienlijke bron aan inkomsten door beschadiging van goederen, diefstal van goederen of andere criminele feiten ten aanzien van de onderneming. De detailhandel staat synoniem met kwaliteit en persoonlijk contact. De klant vindt er een gedegen meerwaarde. Jammer genoeg komen niet alle bezoekers met koopintenties. Winkeldiefstallen vormen voor ondernemers een steeds groter wordend probleem. Prototypes van dé winkeldief bestaan niet en de gebruikte methoden veranderen dagelijks. Dit maakt dat winkeldiefstallen voor de ondernemer zeer moeilijk hanteerbaar zijn, de alertheid een dagelijks actiepunt. Daarnaast blijft ook de inbraak een risicofactor. Door de attractiviteit van de goederen en de afwezigheid tijdens de nacht vormen de winkelruimtes een doelwit voor de crimineel. Inbraak en winkeldiefstallen zorgen samen voor het leeuwendeel van de schadepost door winkelcriminaliteit voor ondernemers. De winkelcriminaliteit is echter ruimer. De zelfstandige ondernemers worden ook dagelijks slachtoffer van o.a. vandalisme door graffiti en het beschadigen van verpakkingen of producten. UNIZO stelt daarom zeer duidelijk: het ondernemen moet veiliger. De grote ergernis en de schade als gevolg van winkeldiefstallen, beschadigingen van producten, vandalisme, kortom van alle mogelijke winkelcriminaliteit, is bij de ondernemer zeer groot en vraagt om een globale aanpak. Winkelveiligheid is niet het probleem van de zelfstandige ondernemers alleen. Het bestrijden van de aan de winkel gerelateerde criminaliteit kan alleen succesvol gebeuren indien dit op een integrale en geïntegreerde wijze gebeurt. Dit betekent dat alle facetten van de problematiek binnen een zo breed mogelijke context moeten worden benaderd en dat acties worden ondernomen in samenwerking met alle betrokken partners. Met deze studie legt UNIZO de pijnpunten bloot inzake de (on)veiligheid binnen de winkelruimte. Vanuit deze studie wenst UNIZO tevens een brug te maken naar politie en beleid om concrete acties en maatregelen te bekomen. De zelfstandige ondernemers willen immers een veilige winkelvloer, voor de werknemers én de klanten! In een eerste deel worden de resultaten verwerkt van de bevraging bij 300 zelfstandige ondernemers. In een tweede deel stelt UNIZO maatregelen en acties voor in het UNIZOactieplan. Dit plan moet verworden tot een afsprakennota met de minister van Binnenlandse Zaken. De conclusie zet alle bevindingen nog eens op een rij. 3

2. N U L M E T I N G W I N K E L C R I M I N A L I T E I T - V R A G E N L I J S T I N L E I D I N G UNIZO heeft reeds heel wat studiewerk verricht naar de (on)veiligheid bij zelfstandige ondernemers. Zo deed UNIZO een eerste algemene bevraging in 2002, een tweede in 2003. Gezien in deze studies de distributiesector als risicovolle sector naar voren treedt, achtte UNIZO het aangewezen aan deze sector een specifieke studie te wijden. In opdracht van UNIZO, de Unie van Zelfstandige Ondernemers, deed het onderzoeksbureau Marketing Development daarom bij 300 zelfstandigen en KMO s uit de sector van de distributie, een onderzoek over de veiligheid en onveiligheid in de winkel. Het staal van ondervraagde ondernemers uit de distributie werd op die wijze samengesteld, dat enerzijds risicovolle sectoren op de voorgrond treden en anderzijds ook andere deelsectoren in de bevraging worden betrokken, teneinde een evenredige vertegenwoordiging na te streven over de deelsectoren heen. Het staal van ondernemers werd samengesteld uit de sectoren handel in auto(onderdelen) en accessoires (2,5%), niet-gespecialiseerde kleinhandel en superettes (40%), gespecialiseerde kleinhandel (kleinhandel in textiel, dranken, tabaksproducten, ) (20%), overige kleinhandel (electro, doe-het-zelf en juweliers) (35%) en fotografen (2,5%). De resultaten van deze bevraging werden getoetst aan de ervaringen van zelfstandige ondernemers waardoor enkele cijfers en tendensen beter kunnen worden geplaatst en geduid. In concreto werd in deze bevraging gepeild naar het aantal criminele feiten (diefstallen, inbraken, ) waarvan de zelfstandige ondernemers slachtoffer werden en welke de maatregelen zijn die ondernemers nemen om deze te voorkomen. Verder werd gevraagd naar de opportuniteit van enkele mogelijke maatregelen zoals buurtinformatienetwerken, winkelverboden en uniforme aangiftes en op welke wijze zelfstandigen en KMO s zelf ten aanzien van bepaalde preventie- en beveiligingsmaatregelen aankijken. Hierna volgt een overzicht van de belangrijkste resultaten en tendensen. 4

A A R D E N O M V A N G V A N D E W I N K E L C R I M I N A L I T E I T Bent u het voorbije jaar slachtoffer geweest van diefstal van goederen in uw winkel door klanten, zonder dat er ingebroken werd? 3,0% 42,7% 54,3% Ja Neen Geen antwoord 42,7% van de ondervraagde ondernemers werd het voorbije jaar bestolen, zonder dat daarbij werd ingebroken. 54,3% heeft geen weet van diefstal van goederen in de winkel door klanten. Op te merken valt dat deze percentages een veruitwendiging zijn van de diefstallen die effectief werden vastgesteld. Heel veel winkeldiefstallen vinden plaats zonder dat het winkelpersoneel of de ondernemer deze opmerken. Vele diefstallen raken nooit bekend, zelfs niet bij de opmaak van de rekeningen. W I N K E L D I E F S T A L V A N G O E D E R E N Kunt u een schatting geven van het aantal winkeldiefstallen die het voorbij jaar in de onderneming/winkel zijn gebeurd? (indien diefstal klanten) 25% 21,9% 18,8% 20,3% 20% 15% 9,4% 12,5% 10% 5,5% 5% 0% 1 tot 2 3 tot 4 5 tot 9 10 tot 50 51-75 > 75 5

9,4% van de ondervraagden noteerden één tot twee diefstallen. 5,5 en 12,5% gaven een schatting van respectievelijk 3 tot 4 en 5 tot 9 winkeldiefstallen. Maar liefst 21,9% van de ondervraagde ondernemers liet weten slachtoffer te zijn geweest van 10 tot 50 diefstallen. Bijna één op vijf ondernemers, 18,8%, geeft 51 tot 75 diefstallen op. Meer dan één vijfde van de ondervraagde ondernemers, namelijk 20,3%, heeft meer dan 75 winkeldiefstallen vastgesteld. Wat de deelsectoren betreft, kan worden vastgesteld dat de meeste winkeldiefstallen gebeuren binnen de zelfstandige kleinhandel en superettes (AD Delhaize, GB-contact, ). Ook de meer gespecialiseerde detaillisten (cosmetica, dranken, tabaksproducten, ) kennen eveneens hoge cijfers voor winkeldiefstallen. Welke producten worden het meeste gestolen? Dit onderzoek geeft een overzicht van de meest gestolen producten, voor zover ze worden aangeboden in de desbetreffende winkel. De cijfers gelden op basis van het staal ondernemers per deelsector. Bv 62,7% van het staal van ondernemers die reukwaren aanbiedt (zelfstandige kleinhandel, superettes en gespecialiseerde winkels), noteert reukwaren als (meermaals) gestolen product. Op enkele uitzonderingen na bestaat de toplist van gestolen producten uit merkproducten met een hoge waarde. Reukwaren van geregistreerde topmerken (Chanel, Calvin Klein, Dior..), digitale camera s van topkwaliteit (Canon, Nikon,...), Gsm s, merkkledij, zijn producten met een hoge waarde. Doordat de vraag naar deze producten op de markt hoog is, kunnen dieven deze artikelen gemakkelijk doorverkopen op de zwarte en illegale markten. Ondernemers noteren eveneens een zwaar verlies aan inkomsten door diefstallen van dranken, droge voeding, rookwaren en snoepgoed. Electrotoestellen 1,6% Droge voeding 31,3% Snoepgoed 23,9% Reukwaren 62,7% Kledij 36,4% Leder en accessoires 9,1% Gereedschap 4,5% Cd/dvd 4,5% Uurwerken/juwelen 8,3% Dranken 47,8% Rookwaren 17,9% Wenskaart 6,8% Tijdschrift/krant 6,8% Gsm 33% Cosmetica 16,7% Digitale camera 34% 6

Schrijfgerief 2,3% Indien een top-list wordt opgesteld, zou deze er als volgt uitzien: Reukwaren 62,7% Dranken 47,8% Kledij 36,4% Digitale camera s 34% GSM 33% Droge voeding 31,3% Rookwaren 17,9% Cosmetica 16,7% Wat was de totale kost van deze winkeldiefstallen voor de ondernemer, het voorbije jaar? (waarde van het goed, schade, ) 11,2% 2,5% 10,0% 28,8% 26,3% 11,2% Niets < 500 euro Tss 500 en 1000 euro Tss 1000 en 5000 euro Tss 5000 en 10000 euro > 10000 euro De maatstaf voor de totale kost door winkeldiefstallen voor de ondernemer, is samengesteld uit de eigenlijke verliezen door het misdrijf zelf (winkeldiefstal). De bedragen houden bijgevolg geen rekening met de investeringen in beveiliging van de goederen en de winkelruimte. 28,8% van de ondervraagde ondernemers noteert een kost van minder dan 500 euro. Voor 11,2% situeert de kost zich tussen 500 en 1000 euro. Maar liefst 26,32% van de ondernemers heeft een kost tussen 1000 en 5000 euro, 10% tussen 5000 en 10 000 euro. Voor 11,2% van de ondervraagde ondernemers bedraagt de totale kost door winkeldiefstallen meer dan 10 000 euro! In deze laatste categorie bevinden zich voornamelijk ondernemers actief binnen de zelfstandige kleinhandel. 7

Welk percentage vertegenwoordigt deze kost ten opzichte van de totale omzet? (derving in omzet) 20,3% 7,8% 16,4% 55,5% < 0,5% Tss 0,5% en 1,5% Tss 1,5% en 5% Geen idee 55,5% van de ondervraagde ondernemers noteerde een derving in omzet van minder dan 0,5%. 16,4% kent een derving van 0,5 tot 1,5%. 7,8% van de zelfstandige ondernemers geven een dervingpercentage op tussen 1,5 en 5%. De derving in omzet is tevens afhankelijk van de deelsector waarvan de ondernemer deel uit maakt. De hoogste dervingpercentages worden genoteerd in de zelfstandige kleinhandel en in de gespecialiseerde ondernemingen waar producten als reukwaren, dranken, tabaksproducten, worden verkocht. Hoe vaak heeft u of uw personeel het voorbije jaar een klant betrapt op diefstal van goederen uit de winkel? 8,6% 25,8% Geen antwoord 31,2% Tot 5 klanten Tss 5 en 25 klanten 26 en meer 9,4% Geen 25,0% In 25,8 % van de gevallen werden de klanten niet betrapt, maar werd de winkeldiefstal pas ontdekt wanneer de dief de winkel reeds had verlaten. Dit percentage behelst een kwart van de gevallen! 31,2% van de ondervraagde ondernemers heeft het voorbije jaar tot 5 8

klanten betrapt op een winkeldiefstal. 25%, of een vierde van de ondervraagden, betrapte 5 tot 25 klanten bij het stelen van producten. Een kleine 10% (9,4%) heeft de teller voor het voorbije jaar van het aantal betrapte klanten staan op 26 of meer. 8,6% gaf geen antwoord. Heeft u het voorbije jaar ook personeel betrapt op winkeldiefstal? 1,5% 8,6% Ja Neen Geen antwoord 90,0% Indien neen, heeft u een vermoeden dat personeel regelmatig goederen ontvreemdt? ja 11,5% neen 86,6% Indien ja, welk percentage van het totaal aantal diefstallen van goederen werd gepleegd door personeel? Niets: 9,1% Minder dan 10%: 27,3% Tussen 10 en 50%: 43% Meer dan 50%: 13,6% 8,55% van de ondervraagde ondernemers heeft het voorbije jaar ook personeel betrapt op één of meerdere winkeldiefstallen. Echter, 11,5% van de ondernemers die geen personeel hebben betrapt op diefstal het voorbije jaar, hebben daarentegen wel een vermoeden van diefstal door het personeel. Deze cijfers liggen relatief laag. In elk geval lager dan de cijfers bekend uit de grootdistributie. Als argumentatie hiervoor geven de ondernemers aan dat zij samen met het winkelpersoneel de winkelvloer bemannen; de vertrouwensrelatie is dermate groot dat eventuele vermoedens een breuk in de arbeidsrelatie zouden teweeg brengen. Ondernemers vertrouwen het personeel, maar wellicht liggen de effectieve cijfers hoger dan deze die in deze studie werden genoteerd. Indien personeel werd betrapt bij het plegen van winkeldiefstallen, vertegenwoordigde dit een percentage van het totaal aantal diefstallen dat schommelde tussen, minder dan 10%, 27,3% van de ondervraagden, tussen 10 en 50% voor 43% van de ondervraagden en meer dan 50% van het totaal aantal diefstallen voor 13,6 zelfstandige ondernemers. 9

Heeft u het voorbije jaar ook leveranciers betrapt op diefstal? 3,0% Ja Neen 96,7% Indien neen, heeft u een vermoeden dat leveranciers regelmatig goederen ontvreemden? ja: 9% neen 89,7% Diefstal door leveranciers wordt vastgesteld door 3% van de ondervraagde ondernemers. Naast de diefstallen door personeel en klanten is dit een aanzienlijk aandeel. Ondernemers die geen diefstallen door leveranciers hebben genoteerd vorig jaar, hebben in 9% van de gevallen echter wel een vermoeden dat leveranciers regelmatig goederen ontvreemden. Wanneer deze resultaten worden getoetst bij de zelfstandige ondernemers, blijkt dat het gevaar vanuit de hoek van de leveranciers wordt onderschat. Leveranciers worden niet beschouwd als een mogelijke dief, waardoor ook de aandachtspunten op preventief vlak verzwakken. In elk geval is het vertrouwen in de leverancier, als medebondgenoot zeer groot. Dit, in vele gevallen onterecht vertrouwen, beïnvloedt in zeker mate deze cijfers. 10

W I N K E L D I E F S T A L V A N G E L D E N/ O F W A A R D E P A P I E R E N. Is er het voorbije jaar geld en/of waardepapieren gestolen uit de kassa? Kunt u een schatting geven van de totale waarde dat uit de kassa is verdwenen? 8,0% Ja Neen 92,0% Totale waarde: Minder dan 500 euro: 25% Tussen 500 en 1000 euro: 12,5% Tussen 1000 en 5000 euro: 29,2% Tussen 5000 en 10 000 euro: 8% Meer dan 10 000 euro: 8,5% 8% van de ondervraagde ondernemers heeft weet van een diefstal van geld of waardepapieren uit de kassa. 16,7% van de ondernemers kan hierbij geen bedrag van totale verdwenen waarde opgeven. In 25% van de gevallen bedraagt het gestolen bedrag 500 euro of minder. 12,5% van de ondernemers situeert dit bedrag tussen 500 en 1000 euro, 29,2% tussen 1000 en 5000 euro. Opvallend, 8% van de zelfstandige ondernemers noteert een gestolen bedrag uit de kassa tussen 5000 en 10 000 euro en zelfs 8,5% een totale waarde van meer dan 10 000 euro. Welk percentage van gestolen geld en/of waardepapieren werd gepleegd door personeel? Niets: 20,8% Minder dan 10%: 16,7% Meer dan 90%: 37,5% 80% van de diefstallen uit de kassa zijn volgens de ondervraagde ondernemers gebeurd door anderen dan het personeel. Echter, in 37,5% van de gevallen is meer dan 90% van het verdwenen bedrag te wijten aan diefstal door het personeel. Voor 16,7% van de 11

ondernemers is het percentage van de gestolen waarde uit de kassa toe te schrijven aan het personeel, minder dan 10%. I N B R A A K Is er het voorbije jaar ingebroken in de zaak? Zo ja, hoeveel keer? 7,0% Ja Neen 93,0% Zo ja, hoeveel keer? Één keer: 71,4% Meerdere keren: 28,6% 7% van de ondervraagde zelfstandige ondernemers is het voorbije jaar slachtoffer geweest van een inbraak in de winkel. In vele gevallen, 28,6%, is er het voorbije jaar meer dan één keer ingebroken geweest. Hoeveel totale schade heeft u hierbij geleden (goederen + schade aan het pand)? Minder dan 1000 euro: 14,3% Tussen 20 000 en 50 000 euro: 4,5% Meer dan 50 000 euro: 4,8% De schade die de zelfstandige ondernemers door deze inbraken heeft geleden, is enorm. Slechts 14,3% noteert een verlies van minder dan 1000 euro. Maar liefst 4,5% heeft een schade geleden tussen 20 000 en 50 000 euro. Voor 4,8% van de ondervraagde ondernemers bedraagt de schade méér dan 50 000 euro! De overige bedragen schommelen tussen deze. 12

O V E R V A L/RAMKR A A K Bent u het voorbije jaar slachtoffer geworden van een overval of ramkraak? Ja: 2% Binnen het staal van ondervraagde ondernemers, is 2% het voorbije jaar slachtoffer geweest van een overval of ramkraak. Gezien het type van crimineel feit en de samenstelling en opmaak van het staal van ondervraagde ondernemers, is dit een zeer hoog cijfer. Bij de ondervraagde zelfstandige ondernemers bedroeg het aantal overvallen evenveel als het aantal ramkraken. Hoeveel totale schade heeft uw winkel hierdoor geleden? Tot 2500 euro: 40% Meer dan 20 000 euro: 20% De schade die ondernemers hierdoor lijden bedraagt voor 20% meer dan 20 000 euro. Voor 40% bedraagt de schade tot 2500 euro. Deze cijfers behelzen de materiële schade zonder rekening te houden met de morele schade (trauma s, psychische begeleiding, slachtofferopvang enz). I N V L O E D O P D E O N D E R N E M I N G S R E S U L T A T E N Kan u de schade die u het voorbije jaar heeft geleden door winkelcriminaliteit uitdrukken in een percentage van de bruto jaaromzet? 0,1%-0,4% 0,5%-0,9% 1,0%-1,9% 17,0% 4,5% 6,7% 10,6% 2,0%-4,9% 5% en meer 61,2% 13

Indien de ondernemers een verlies noteren, bedraagt dit voor 10,6% van de ondervraagde ondernemers tussen de 0,1 en 0,4% van de bruto jaaromzet. Voor 61,2% situeert dit percentage zich tussen 0,5 en 0,9%. 17 en 4,5% van de zelfstandige ondernemers kent een verlies van respectievelijk 1,0 tot 1,9% en van 2,0 tot 4,9%. Maar liefst 6,7% noteert een verlies van de bruto jaaromzet van 5% en meer. P R E V E N T I E M A A T R E G E L E N Heeft uw onderneming extra beveiligingsmaatregelen genomen? Ja Neen 31,3% 68,6% Indien ja, hoeveel bedroeg de investering in beveiliging van uw zaak? Minder dan 1250 euro: 20,8% Tussen 1250 en 2500 euro: 15,8% Tussen 2500 en 5000 euro: 19,5% Meer dan 5000 euro: 43,3% Indien ja, welke? Indeling winkel: 6,8% Speciale verpakkingen: 4,9% Bordjes bij diefstal wordt onmiddellijk de politie verwittigd. : 2,9% Camerabewaking: 42,9% Bronbeveiliging: 31,7% Andere : 57,6% 68,6% van alle ondervraagde zelfstandige ondernemers heeft het voorbije jaar geïnvesteerd in veiligheid. Investeren kost de ondernemer (veel) geld. De bedragen van de investeringen variëren sterk. 20,8% van de investeringen bedraagt minder dan 1250 euro, 15,8% tussen de 1250 en 2500 euro, 19,5% tussen 2500 en 5000 euro. 43,3%, iets minder dan de helft van de zelfstandige ondernemers investeerde meer dan 5000 euro! 14

Ondernemers investeren het meest in camerabewaking (42,9%) en bronbeveiliging (31,7). Investeringen in speciale verpakkingen (4,9%), waarschuwingsbordjes (2,9%) en indeling van de winkel (6,8%) scoren minder. De eerste twee omwille van de specificiteit. Deze investeringen zijn niet opportuun in alle ondernemingen. De lage score voor (her)indeling van de winkel, een organisatorische maatregel, duidt erop dat rond deze maatregel nog heel wat preventief werk is te doen. Overweegt u in de toekomst extra bijkomende beveiligingsmaatregelen te nemen? 1,3% 23,7% Ja Neen Te bekijken 75,0% Indien ja, welke? Indeling winkel: 1,4% Speciale verpakkingen: 8,5% Bordjes bij diefstal wordt onmiddellijk de politie verwittigd. : 1,4% Camerabewaking: 50% Bronbeveiliging: 11,3% Andere : 33,8% 23,7 van de ondernemers heeft de intentie om naast de reeds gedane investeringen, bijkomend beveiligingsmaatregelen te nemen. Welke investeringen hebben deze zelfstandige ondernemers daarbij op het oog? Ook hier scoort camerabewaking (50%) zeer hoog. Bronbeveiliging (11,3%), waarschuwingsbordjes (1,4%), speciale verpakkingen (8,5%), (her)indeling van de winkel (1,4%) zijn eveneens maatregelen die zullen genomen worden. 15

A A N G I F T E E N R E G I S T R A T I E In hoeveel procent van de gevallen van diefstal (goederen en geld en/of waardepapieren) heeft u aangifte gedaan bij de politiediensten? 35,3% 32,7% Nooit Sporadisch (<50%) Regelmatig (>50%) Altijd 7,7% 24,4% Een groot aantal ondernemers, namelijk 35,3% van de ondervraagde ondernemers, doet consequent bij élke diefstal een aangifte bij de politiediensten. Daarentegen is er bijna een even groot aantal ondernemers, 32,7%, die steevast nooit een aangifte doen van winkeldiefstallen. 24,4% van de zelfstandige ondernemers doet slechts in enkele gevallen (sporadisch) een aangifte. Dit betreffen de winkeldiefstallen waarbij de totale ontvreemde waarde een aanzienlijk bedrag uitmaakt. 7,7% van de ondervraagde ondernemers doet op regelmatige wijze aangifte, doch zeker niet van alle winkeldiefstallen. Waarom doet u niet consequent aangifte van de winkelcriminaliteit? Administratieve last: 24,3% Er wordt geen gevolg aan gegeven: 33,1% Kost de onderneming teveel geld: 7,4% Andere: 32,4% Zou u consequent aangifte doen mocht u beschikken over een on-line en/of gestandaardiseerd aangifteformulier dat u weinig moeite, geld en tijd kost? Ja: 46% Neen: 20,3% 16

Gepeild naar de redenen van geen aangifte doen, halen ondernemers in 24,3% van de gevallen de administratieve last aan die een aangifte met zich meebrengt. 33,1% van de ondervraagde ondernemers doet geen aangifte omdat zij van oordeel zijn dat er geen verder gevolg wordt gegeven aan aangiftes. 7,4% haalt de kostprijs aan als reden, 32,4% heeft een andere reden om geen aangifte te doen. Daarentegen heeft 46% van de ondervraagden evenwel de intentie om consequent een aangifte te doen, op voorwaarde dat de aangiftemodaliteiten sterk worden vereenvoudigd (standaardisering, elektronisch, ). 20,3% is dit niet van plan en blijft van oordeel dat aangiftes niets uithalen. Houdt u zelf een registratie bij van het aantal gestolen goederen? Ja 11,0% 31,3% Neen Geen antwoord 57,7% Een meerderheid van de ondervraagde zelfstandige ondernemers houdt zelf geen registratie bij van het aantal gestolen goederen. Één derde, namelijk 31,3%, doet dit wel op een gestructureerde en continue wijze. Hoe registreert u uw voorraad? Geen voorraadregistratie: 10,3% Automatische registratie: 36% Handmatig, éénmaal per jaar: 36,3% Handmatig, meerdere malen per jaar: 12,3% Andere 3,7% Weet niet/ geen antwoord: 1,3% Slechts 10,3% van de zelfstandige ondernemers registreren de voorraad niet. 36% daarentegen maakt gebruik van een automatische registratie. Deze automatische registratie maakt het mogelijk dat snel duidelijk wordt welke goederen zijn verdwenen en welke 17

waarde deze vertegenwoordigen. 36,3% van de ondervraagde ondernemers voert deze registratie handmatig, éénmaal per jaar uit. 12,3% doet dit op dezelfde wijze, maar meerdere malen per jaar. B E L E I D S M A A T R E G E L E N Heeft u nood aan de mogelijkheid om bepaalde klanten te kunnen weren uit de winkel (winkelverbod)? Ja Neen Geen antwoord 40,0% 36,0% 24,0% Het grote percentage van ondervraagde ondernemers, 40%, die deze vraag niet beantwoorde of niet kon beantwoorden, geeft aan dat het systeem van de winkelverboden niet of onvoldoende bekend is. 36% spreekt zich wel uit voor dergelijk winkelverbod. Een belangrijke vraag is echter of deze ja-keuzes, principiële keuzes zijn of deze ook een idee hebben over de praktische toepassing van een eventueel winkelverbod. Een aanzienlijk aandeel van de zelfstandige ondernemers kiest duidelijk niet voor een winkelverbod: 24%. 18

Bent u voorstander van de oprichting van een (beschermde, enkel door ondernemer en politie consulteerbare) databank van veelplegers op basis waarvan de ondernemer bepaalde klanten kan weren? 28,3% 7,0% Ja Neen Geen mening 64,7% 64,7% van de ondervraagde ondernemers is voorstander van de oprichting van een databank met veelplegers. Ongeveer een derde van de zelfstandige ondernemers, 23,3%, is resoluut geen voorstander van dergelijk systeem. 7% heeft geen mening of kent deze databank onvoldoende. Doordat het gebruik en bestaan van dergelijke databank onbekend is, moeten ook deze cijfers met de nodige omzichtigheid worden benaderd. Bent u voorstander van een buurtinformatienetwerk om ondernemers en politie preventief in te lichten omtrent criminaliteitselementen? 13,3% 4,3% Ja Neen Geen mening 82,3% 19

Indien ja: zou u als ondernemer actief deelnemen aan dergelijke informatiedoorstroming? Ja: 87,4% Neen: 12,5% 82,3% van de ondervraagde ondernemers is voorstander van een buurtinformatienetwerk. 87,4% van deze groep van ondernemers zou ook actief deelnemen aan dergelijk informatienetwerk. Slechts een minderheid van de ondervraagde ondernemers, 12,5%, wenst niet deel te nemen aan een buurtinformatienetwerk. Bent u op de hoogte van de verhoogde fiscale aftrek voor veiligheidsinvesteringen? Ja Neen 48,3% 51,7% Indien ja, zal u in de toekomst gebruik maken van deze maatregel? Ja: 26% Neen: 37,6% Weet niet: 36,4% Iets meer dan de helft van de ondervraagde zelfstandige ondernemers is op de hoogte van de maatregel. Een groot aantal ondernemers, 48,3% kent daarentegen de maatregel niet terwijl de maatregel specifiek is uitgevaardigd voor de doelgroep van zelfstandigen en KMO s. Zal wie de maatregel kent, er in de toekomst ook gebruik van maken? 26% zal er gebruik van maken, 37,6% niet en 36,4 weet het niet. Tot deze laatste categorie horen vooral zelfstandige ondernemers waarvoor de procedure onvoldoende transparant is en die zich de vraag stellen of de administratieve last die de maatregel met zich mee brengt, opweegt tegen de voordelen van de maatregel. 20

3. UNIZO - A C T I E P L A N Het UNIZO-actieplan voor een veiligere winkelruimte is gestoeld op drie principes: informatie, communicatie en preventie. 3. 1.I N F O R M A T I E Kennis vergroten bij de ondernemer nood aan een informatiecampagne Ondernemers ervaren enorm veel onduidelijkheden over hun rechten en plichten. Bijvoorbeeld bij het betrappen van een winkeldief. Niet alleen de juridische voorschriften omtrent het rechtstreeks contact tussen dader en slachtoffer is voor hen niet klaar, ook de reglementering over beveiligingsmaatregelen als cameragebruik en het installeren van alarminstallaties is voor zelfstandige ondernemers niet transparant. Eveneens is het niet duidelijk wat de opportuniteiten zijn van winkelverboden en databanken van veelplegers. UNIZO formuleert daarom de nood aan een informatiecampagne omtrent winkelcriminaliteit. Alle facetten van een winkelbeleid moeten worden belicht vanuit het doel van een veilige winkelvloer voor ondernemer, personeel en klant! Tevens heeft de zelfstandige ondernemer nood aan een goede en gestructureerde informatie over bestaande initiatieven. Over verschillende maatregelen en projecten moeten de zelfstandige ondernemer en zijn personeel beter worden geïnformeerd. Voorbeelden van maatregelen en projecten die onvoldoende gekend zijn: verhoogde fiscale aftrek voor investeringen in veiligheid, buurtinformatienetwerken, premies inbraakbeveiliging, mogelijkheden binnen de preventie- en veiligheidscontracten 3. 2. PRE V E N T I E Zelfstandige ondernemers moeten worden gestimuleerd preventief te handelen op het vlak van veiligheid en ondernemen. Om het preventief handelen bij de zelfstandige ondernemers in de strijd tegen winkelcriminaliteit te verhogen, moet de overheid een aantal instrumenten en leidraden aan de ondernemers aanreiken. De zelfstandige ondernemers kunnen zelf, door het nemen van een aantal preventieve beveiligingsmaatregelen, de veiligheid van hun handelswaar, hun producten, hun zaak en hun persoonlijke integriteit aanzienlijk verhogen. Enkele projecten en concrete maatregelen moeten en kunnen daarbij helpen. Ontwikkelen en stimuleren van opleidingen voor ondernemer en winkelpersoneel. Hoe omgaan met agressie?, Hoe de winkel op een effectieve wijze beveiligen?, Het zijn maar enkele van preventieve workshops of opleidingen waarvoor er bij ondernemers en personeel een grote interesse bestaat. Vandaag bestaan er reeds goedwerkende 21

opleidingsinstituten (bv PMO). Het aanbod moet echter gestructureerder en bekender worden gemaakt. 3. 3. C O M M U N I C A T I E Website, buurtinformatienetwerken, infoflux, Preventief handelen, het omgaan met onveiligheidsgevoelens, komt vaak neer op het communiceren van gevaren, risico s en daartegenover het toepassen van oplossingen en preventietips. Alle relevante informatie omtrent aanpak en preventie van winkelcriminaliteit is te verspreid voor de ondernemer. UNIZO is voorstander om alle info te bundelen in een praktisch navigeerbare website. 4. N A A R E E N A F S P R A K E N N O T A T U S S E N M I N I S T E R V A N BINNENL A N D S E Z A K E N, DEWAE L E N D E Z E L F S T A N D I G E O N D E R N E M E R S 4. 1. I N L E I D I N G Vertrekkend vanuit het UNIZO-actieplan wenst UNIZO een afsprakennota af te sluiten met de minister van Binnenlandse zaken, Patrick Dewael. Een afsprakennota met concrete projecten en maatregelen, met slechts één doel: de veiligheid verhogen in de winkel en dit zowel voor ondernemer, personeel én klant! Een afsprakennota heeft echter slechts zin wanneer de verschillende partijen duidelijk hebben gemaakt wat moet gebeuren en welke timing dient gerespecteerd te worden. Bijgevolg zal voor elk van de aangehaalde punten strak moeten worden bepaald wat de verwachtingen en engagementen zijn, en welke partner deze opneemt. Concreet kan worden gedacht aan reglementering, studie, opmaak sensibiliseringsmateriaal, leveren van input, enz. 4. 2. A F S P R A K E N N O T A W I N K E L C R I M I N A L I T E I T Afspraken tot maatregelen om criminele feiten in de winkel te voorkomen en af te handelen. Als feiten worden bedoeld: winkeldiefstallen, valse euro s, vandalisme aan winkeluitrusting en producten, agressie, UNIZO wil concrete afspraken en een timing omtrent: 1. een uniforme en elektronische aangifte 2. een databank met cijfers winkelcriminaliteit 3. de website www.stopdewinkeldief.be 22

4. het aanbod en publiciteit van opleidingen 5. Buurtinformatienetwerken: informeren, sensibiliseren en stimuleren 6. sensibiliseren valse euro s 7. een duidelijk kader cameragebruik 8. opportuniteitsonderzoek databank veelplegers Deze maatregelen moeten gepaard gaan met een informatie- en sensibiliseringscampagne. De overheid moet een grootscheepse actie opzetten die enerzijds de genomen maatregelen communiceert maar die anderzijds de zelfstandige ondernemer en de werknemers ook aanspoort deel te nemen aan de preventieve acties (websitebezoek, deelname opleidingen, gebruik aangifteformulier, respecteren van regels omtrent cameragebruik, ) Uniforme en elektronische aangifte In de praktijk blijkt dat de ondernemers niet de moeite nemen om aangifte te doen van winkeldiefstallen, vandalisme, enz. De argumenten die de ondernemers daarvoor geven is de administratieve rompslomp en de gebrekkige opvolging van aangiftes. Aangifte doen kost tijd, de zaak kan niet alleen worden gelaten en het is niet duidelijk wat er verder met de aangifte gebeurt. Toch hebben zelfstandige ondernemers belang bij een aangifte van élk crimineel feit. De politie onderneemt op basis van deze aangiftes vervolgacties die kunnen leiden tot aanhouding en vervolging van de dader. Bovendien baseert de politie haar inzet in tijd en mankracht mede op de aangiftecijfers. Ook gemeenten en steden nemen bij het opstellen van hun veiligheidsbeleid deze gegevens mee. Daarom is het van groot belang dat ondernemers worden aangezet tot een grotere aangiftebereidheid. Daartoe moeten nieuwe methodes worden ontwikkeld waardoor de ondernemers sneller en eenvoudiger een aangifte kan doen van criminaliteit. Aangiftes moeten kunnen gebeuren via het internet, telefonisch en een gestandaardiseerd aangifteformulier.de implementatie moet snel worden voltrokken. Databank cijfers winkelcriminaliteit Momenteel zijn er geen officiële cijfers over criminaliteit in de winkel bekend. Het aantal winkeldiefstallen, gevallen van vandalisme, zijn onbekend. Al te vaak moeten experten en het beleid de toevlucht nemen tot particuliere studies en metingen. De databank winkelcriminaliteit moet een perfect beeld geven van het aantal feiten door de zaakvoerder vastgesteld en aangegeven welke de tendensen zijn in de criminele feiten. Deze gegevensverzameling is nauw verbonden met de aangiftes, de elementen die in deze aangifte zijn vervat en natuurlijk ook de bereidheid van de ondernemer om telkens een aangifte te doen. Op die manier is het mogelijk dat een evolutie wordt weergegeven, o.a. inzake winkeldiefstalcijfers met enkele interessante randcijfers. Deze databank geeft de gelegenheid om concrete actiepunten naar voor te schuiven en de zelfstandige ondernemers preventietips te communiceren. De preventieve acties moeten gelinkt zijn aan de analyse van de databank. 23

Website www.stopdewinkeldief.be De overheid moet een website ontwikkelen dat alle aspecten behandelt over veilig ondernemen. Overheid, politiediensten en zelfstandige ondernemers kunnen elk een belangrijke input leveren. Deze website moet het ankerpunt en de hefboom zijn voor alle initiatieven gelieerd met winkelcriminaliteit. De website is opgebouwd volgens de verschillende criminele fenomenen: overvallen, ramkraken, winkeldiefstallen, agressieve klanten, interne criminaliteit. Per fenomeen of tendens licht de website de ondernemer in over: cijfers en tendensen, preventieve tips, downloads en producten, Meteen moet de website aangegrepen worden om andere maatregelen de nodige publiciteit te bezorgen: de verhoogde fiscale aftrek voor investeringen in veiligheid, het aanbod van opleidingen omgaan met agressie voor werknemers, Via deze website moet het uniforme aangifteformulier winkeldiefstal te downloaden zijn, opdat de zelfstandige ondernemer of het personeel op een administratief eenvoudige en snelle wijze aangifte kan doen van elke winkeldiefstal die plaats grijpt. De website moet eveneens de link maken met het project van de buurtinformatienetwerken (uitleg, contactgegevens, charter, ) en infoflux waarbij de ondernemer op frequente wijze wordt geïnformeerd over de laatste politieberichten en preventietips. De website is tevens het doorgeefluik voor het aanbod van opleidingen voor ondernemer en werknemers en bevat de link voor een elektronische veiligheidsscan. Opleidingen werkgever/werknemers Het is ondertussen meer dan duidelijk dat ondernemers en werknemers gebaat zijn met een goede kennis over enerzijds risico s en gevaren en anderzijds over de juiste houding en reactie van ondernemer en/of werknemer. De uitwerking van een opleidingspakket ten behoeve van ondernemers om ze samen met hun werknemers weerbaarder te maken tegen mogelijke criminele feiten, moet daarom een prioriteit zijn. UNIZO is bereid aan de samenstelling van dergelijk pakket en aan de opleidingen actief mee te werken. Hoe omgaan met agressie en Overval- en winkeldiefstalpreventie moeten opleidingen zijn, die voor de ondernemer makkelijk toegankelijk zijn. Daartoe is nodig dat het aanbod ter dege wordt uitgewerkt, maar dat aan deze opleidingen ook de nodige publiciteit wordt gegeven. UNIZO vraagt voldoende steun voor de organisatie en bekendmaking van deze opleidingen. Buurtinformatienetwerken: informeren, sensibiliseren en stimuleren Alle experten zijn het erover eens dat buurtinformatienetwerken een toegevoegde waarde hebben in het preventief beleid tegen winkelcriminaliteit. Door de alertheid bij zelfstandige ondernemers en politiediensten aan te scherpen en de communicatie onder hen te versnellen, kunnen vele criminele feiten worden voorkomen. 24

Niettegenstaande alle actoren (zelfstandige ondernemers, politie, overheid), voor wat betreft het concept buurtinformatienetwerken, de neuzen in dezelfde richting hebben, is er nog heel wat werk te doen, meer bepaald naar correcte informatie, sensibilisatie en stimulatie. UNIZO heeft een specifiek onderzoek verricht naar de knelpunten en actiepunten bij de opstart en werking van deze buurtinformatienetwerken. UNIZO vraagt daarom een ruime en correcte informatiecampagne waarbij het accent ook op de sensibilisering komt te liggen, om het project van de buurtinformatienetwerken nog meer ingang te doen vinden bij zelfstandige ondernemers. Sensibilisering valse euro s Met de eindejaarsperiode en de koopjesperiode in zicht, dient zich de periode aan waarin veelvuldig gebruik wordt gemaakt van valse eurobiljetten. Valse eurobiljetten betekenen voor de gedupeerde ondernemer een dubbel verlies. De ondernemer kan het vals biljet niet inruilen voor een écht biljet en verliest de waarde van het goed. UNIZO pleit daarom een betere communicatie echtheidskenmerken en een duidelijke keuring en appreciatie vanwege de overheid van de verschillende detectietools. De communicatie van echtheidskenmerken moet naar aanleiding van de eindejaarsperiode en de koopjesperiode worden opgedreven via folder website handige opbergkaart (formaat van een kredietkaart) voor ondernemer en klant met nodige informatie Eveneens wenst UNIZO de mogelijkheid te bespreken van een stickeractie. UNIZO lanceert volgend voorstel. Voor bepaalde risicovolle sectoren (detailhandel, horeca, ) worden twee stickers ontworpen. Eén wijst de consument er op dat bij het afrekenen bankbiljetten op echtheid worden gecontroleerd. Deze sticker geeft op een vriendelijke wijze aan de klant de boodschap dat gezien het verhoogde risico op vervalsingen zijn eurobiljetten zullen worden gecontroleerd. Dit sensibiliseert ondernemer én klant en moet eventuele ergernis bij deze klant voorkomen. De andere sticker geeft aan dat bankbiljetten van 100 euro, 200 euro en 500 euro niet meer worden geaccepteerd. Gezien de toename in valse biljetten van 100 euro, wordt op één van de stickers vermeld dat bankbiljetten van 100, 200 en 500 euro helaas niet meer kunnen worden geaccepteerd. Door gebruik te maken van dezelfde stickers, wordt voor de consument duidelijk, dat bij deze ondernemingen een vuist gemaakt wordt tegen (mogelijk) vals geld. Ondernemers bepalen zelf of ze de stickers gebruiken. 25

Duidelijke en publieke keuring detectietools Het gamma aan detectietools is enorm verscheiden, niet in het minst wat betreft de prijsklasse. UNIZO is daarom voorstander van een systeem van keuring waarbij de Nationale Bank detectietools test en een waarde toekent. Deze keuring gebeurt aan de hand van een duidelijke criterialijst en de resultaten ervan worden publiek bekend gemaakt (o.a. via de website). Ook de slecht scorende tools worden bekend gemaakt. Aan de keuring is een verhaalrecht verbonden vanwege de fabrikant of distributeur. Op deze wijze is het voor de consument/zelfstandige ondernemer duidelijk wat de voor- en nadelen zijn van elk van de detectietools. Duidelijk kader cameragebruik Het gebruik van bewakingscamera s in handelsruimten kan een belangrijke preventieve rol spelen in het tegengaan van criminaliteit. De aanwezigheid van dergelijke camera s draagt bij tot een betere beveiliging van de winkel en de producten, maar ook van de zelfstandige ondernemer en/of zijn personeel. Hierbij komt nog dat de beelden een kostbaar hulpmiddel kúnnen zijn bij het identificeren van overvallers of dieven die in de onderneming toeslaan. Echter, het gebruik van camera s is een uiterst delicate zaak. Reglementering omtrent het plaatsen van camera s en het gebruik van beelden is niet overduidelijk. Ten eerste moet het preventief kader inhoudelijk vast worden gelegd. Hoe de kosten laag houden, de organisatiebelasting beperken en het effect vergroten? Ten tweede moet duidelijk worden gemaakt (bij Wet, Koninklijk Besluit, Omzendbrief of richtlijn) welke de grenzen en de voorwaarden zijn voor de plaatsing en gebruik van camera s. Op deze wijze wordt voorkomen dat bepaalde beelden niet bruikbaar zijn voor de ondernemer of politie of niet in aanmerking kan komen als bewijswaarde in de gerechtelijke procedure. Databank veelplegers (intern/extern)/winkelverbod opportuniteitenonderzoek Uit het UNIZO-onderzoek blijkt dat 64,7% van de ondervraagde ondernemers voorstander is van de oprichting van een databank met veelplegers. Ongeveer een derde van de zelfstandige ondernemers, 23,3%, is resoluut geen voorstander van dergelijk systeem. 7% heeft geen mening of kent deze databank onvoldoende. Het gebruik en bestaan van dergelijke databank is in België onbekend, wat meteen ook een relativering betekent van de cijfers. De cijfers tonen echter aan dat dit systeem van naderbij dient worden onderzocht op zijn opportuniteit en haalbaarheid. Het onderzoek moet tevens bekijken of een evenwicht kan worden gevonden tussen veiligheid en privacy. Dergelijke databank is reeds actief in Groot-Brittannië en ook in Nederland is een variant operatief. De databank wordt gekoppeld aan het gebruik van het winkelverbod dat veelplegers weert uit de winkel. 26

5. C O N C L U S I E 5. 1. W I N K E L C R I M I N A L I T E I T: E E N O N D E R S C H A T P R O B L E E M! Winkelcriminaliteit binnen de detailhandel is een zwaar onderschat probleem. Niet alleen het beleid, ook de ondernemer en het personeel gaan te snel voorbij aan de gevolgen van winkeldiefstallen en andere misdrijven in de winkelruimte. Vele ondernemers verliezen dagelijks een aanzienlijke bron aan inkomsten. Niettegenstaande de onderschatting, is de ergernis en de schade zeer groot en vraagt dit om een globale aanpak. Zelfstandige ondernemers moeten hulpmiddelen aangeboden krijgen om het preventief karakter op de winkelvloer te vergroten. Winkelveiligheid is echter niet alleen het probleem van de zelfstandige ondernemer. Het bestrijden van de aan de winkel gerelateerde criminaliteit kan alleen succesvol gebeuren indien dit op een integrale en geïntegreerde wijze gebeurt. 5. 2. B E L A N G R I J K S T E R E S U L T A T E N U I T D E N U L M E T I N G Aantal winkeldiefstallen. 42,7% van de ondervraagde ondernemers werd het voorbije jaar bestolen, velen daarvan zijn dagelijks slachtoffer van winkeldiefstallen. Maar liefst 26,32% van de bestolen ondernemers heeft een schadekost tussen 1000 en 5000 euro, 10% tussen 5000 en 10 000 euro. Voor 11,2% van de ondervraagde ondernemers bedraagt de totale kost door winkeldiefstallen meer dan 10 000 euro! Voor 7,8% van de zelfstandige ondernemers betekent dit een dervingpercentage tussen 1,5 en 5%. De meest gestolen producten zijn voor het grootste deel merkproducten met een hoge waarde. Reukwaren van geregistreerde topmerken (Chanel, Calvin Klein, Dior..), digitale camera s van topkwaliteit (Canon, Nikon,...), Gsm s, merkkledij, zijn producten die bovenaan de lijst staan. 8,55% van de ondervraagde ondernemers heeft het voorbije jaar ook personeel betrapt op één of meerdere winkeldiefstallen. Diefstal door leveranciers werd vastgesteld door 3% van de ondervraagde ondernemers. 8% van de ondervraagde ondernemers heeft weet van een diefstal van geld of waardepapieren uit de kassa. 27

7% van de ondervraagde zelfstandige ondernemers is het voorbije jaar slachtoffer geweest van een inbraak in de winkel. In vele gevallen, 28,6%, is er het voorbije jaar meer dan één keer ingebroken geweest. 32,7% van de ondernemers doet steevast nooit een aangifte van winkeldiefstallen. 24,4% van de zelfstandige ondernemers doet slechts in enkele gevallen (sporadisch) een aangifte. 24,3% omwille van de administratieve last, 33,1% doordat geen verder gevolg wordt gegeven aan aangiftes. 5. 3. A C T I E P L A N T E G E N W I N K E L C R I M I N A L I T E I T Met deze studie heeft UNIZO de pijnpunten blootgelegd inzake de (on)veiligheid binnen de winkelruimte. Preventie is onvoldoende, een globale aanpak ontbreekt. Vanuit deze studie wenst UNIZO tevens een brug te maken naar politie en beleid om concrete acties en maatregelen te bekomen. De zelfstandige ondernemers willen immers een veilige winkelvloer, voor de werknemers én de klanten! UNIZO geeft de voorzet en eist: 1. een uniforme en elektronische aangifte 2. een databank met cijfers winkelcriminaliteit 3. ontwikkelen van website www.stopdewinkeldief.be 4. het aanbod en publiciteit van opleidingen voor ondernemer en personeel 5. Buurtinformatienetwerken: informeren, sensibiliseren en stimuleren 6. sensibiliseren valse euro s 7. een duidelijk kader cameragebruik 8. opportuniteitsonderzoek databank veelplegers 20.10.2005 28