i Stichting Pensioenfonds Recreatie Crisisplan
ii Stichting Pensioenfonds Recreatie Inhoudsopgave Hoofdstuk 1 Inleiding...1 Achtergrond en aanleiding...1 De eurocrisis en de gevolgen voor SPR...1 Elementen van een crisisplan...2 Hoofdstuk 2 Crisisplan van Stichting Pensioenfonds Recreatie...3 Wanneer is er sprake van een crisis?...3 Bij welke ondergrens qua dekkingsgraad kan het fonds nog herstellen zonder korten?...3 Welke maatregelen heeft het pensioenfonds ter beschikking in geval van een crisis?...4 Hoe realistisch is de inzet van deze maatregelen?...4 Wat is het verwachte financiële effect van de inzet van deze maatregelen?...6 Hoe is bij deze maatregelen rekening gehouden met evenwichtige belangenafweging?...6 Op welke wijze wordt er met belanghebbenden gecommuniceerd en wanneer?...7 Hoe is het besluitvormingsproces vormgegeven?...7 Op welke wijze wordt het crisisplan jaarlijks getoetst?...8 1 mei 2012 - Versie 0.3
Stichting Pensioenfonds Recreatie 1 Hoofdstuk 1 Inleiding Achtergrond en aanleiding Stichting Pensioenfonds Recreatie (SPR) heeft een financieel crisisplan opgesteld. Een financieel crisisplan is een beschrijving van maatregelen die een bestuur van een pensioenfonds op korte termijn effectief inzet, indien in korte tijd de dekkingsgraad zich zeer snel beweegt richting kritische waarden, waardoor het realiseren van de doelstelling van het pensioenfonds in gevaar komt. Het financieel crisisplan is als bijlage opgenomen in de actuariële en bedrijfstechnische nota (abtn). Een crisis is een acute noodsituatie waarbij het functioneren van het pensioenstelsel ernstig verstoord raakt. Daarnaast kan het ook betrekking hebben op een periode van stagnatie die zich over langere tijd uitstrekt. Deze laatste situatie wordt in dit crisisplan niet besproken, hoewel elementen uit dit crisisplan (te denken valt aan aspecten van evenwichtige belangenbehartiging) ook in die situaties toepasbaar zijn. Hoewel ze ook tot crisissituaties kunnen leiden, blijven onderstaande situaties buiten de reikwijdte van dit crisisplan: pandemie continuïteit van de uitvoering juridische claims met forse financiële impact en imagoverlies draagvlakvermindering door bijvoorbeeld (gedeeltelijke) uittreding van grote werkgevers langlevenrisico: versnelling van de toename van de levensverwachting. De eurocrisis en de gevolgen voor SPR Het bestuur heeft in verband met de eurocrisis een onderzoek gedaan naar toekomstige scenario s van de euro. Er zijn drie scenario s opgesteld: Eurozone blijft in de huidige samenstelling bestaan. De probleemlanden gaan verder met drastische maatregelen. In dit scenario herstelt SPR langzamerhand weer. Escalatie van de eurocrisis: Griekenland en mogelijk Portugal gaan failliet. Italië en Spanje komen ook in de problemen. De economische groei staat sterk onder druk. Hevige recessie in Europa. De dekkingsgraad van SPR blijft rond de 90% schommelen. Uiteenvallen van de euro. Dit leidt tot zware recessie / depressie en devaluatie van de Europese munten. De dekkingsgraad van SPR zakt verder weg tot een niveau van 70%.
2 Stichting Pensioenfonds SPR Elementen van een crisisplan In dit crisisplan wordt ingegaan op de volgende elementen: Wanneer is er naar de mening van het pensioenfonds sprake van een crisis? Bij welke ondergrens qua dekkingsgraad kan het fonds nog herstellen zonder korten? Welke maatregelen heeft het pensioenfonds ter beschikking in geval van een crisis? Hoe realistisch is de inzet van deze maatregelen? Wat is het verwachte financiële effect van de inzet van deze maatregelen? Hoe is bij deze maatregelen rekening gehouden met evenwichtige belangenafweging? Op welke wijze wordt er met belanghebbenden gecommuniceerd en wanneer? Hoe is het besluitvormingsproces vormgegeven? Op welke wijze wordt het crisisplan jaarlijks getoetst?
Stichting Pensioenfonds Recreatie 3 Hoofdstuk 2 Crisisplan van Stichting Pensioenfonds Recreatie In dit hoofdstuk wordt achtereenvolgens ingegaan op de genoemde elementen van een crisisplan, om zo te komen tot een crisisplan voor door het bestuur van Stichting Pensioenfonds Recreatie (SPR). Dit crisisplan is vastgesteld in de bestuursvergadering van. Wanneer is er sprake van een crisis? Het pensioenfonds is een verplicht gesteld bedrijfstakpensioenfonds en voert de pensioenregeling uit voor de bedrijfstakken verblijfsrecreatie, zweminrichting en buitensportonderneming. Het pensioenfonds heeft ten doel werknemers en gewezen werknemers, alsmede hun nabestaanden te beschermen tegen financiële gevolgen van ouderdom, overlijden en arbeidsongeschiktheid. De pensioenregeling kent met name een regeling voor ouderdomspensioen. De kredietcrisis gevolgd door (met name) de eurocrisis, in combinatie met de fors toegenomen levensverwachting hebben de pensioensector laten zien dat het Nederlandse pensioenstelsel kwetsbaar is. Dat heeft het bestuur gesterkt in de overtuiging dat zowel garantie op nominale pensioenen als koopkrachtbehoud geen vanzelfsprekendheden meer zijn. Dit wordt ook onderkend in het centraal overeengekomen Pensioenakkoord. In het huidige financiële toezichtskader wordt korting van aanspraken beschouwd als een uiterste noodmaatregel. In lijn met het Pensioenakkoord is het bestuur van mening dat korting weliswaar zoveel als mogelijk moet worden voorkomen, maar dat de effectiviteit van overige sturingsmiddelen beperkt is dan wel gelimiteerd ingezet kunnen worden. Een beperkte korting van aanspraken wordt dan ook niet per definitie beschouwd als een crisissituatie. Langzamerhand zal het gemeengoed worden dat mee- en tegenvallers door het collectief van (gewezen) deelnemers en pensioengerechtigden zullen worden gedragen. Het bestuur vindt dat goede communicatie over pensioenuitkomsten en de daaraan verbonden risico s meer dan vroeger noodzakelijk is. Aangezien het nominale financiële toezichtskader nog van toepassing is, wordt in dit crisisplan een crisis gedefinieerd als een acute noodsituatie waarbij het pensioenfonds naar verwachting de pensioenen moet korten. Bij welke ondergrens qua dekkingsgraad kan het fonds nog herstellen zonder korten? Het minimum vereist eigen vermogen van SPR bedraagt 4,4%. De minimaal vereiste dekkingsgraad is dus gelijk aan 104,4%. De herstelkracht van het pensioenfonds is ongeveer 3% per jaar (zie bijlage). Dit kan worden bereikt indien geen toeslagen worden toegekend. In geval van een dekkingstekort worden conform de leidraad geen toeslagen verleend, zodat binnen drie jaar de dekkingsraad met ongeveer 9% toeneemt. Dit betekent dat als de dekkingsgraad lager is dan 95/96% het aannemelijk wordt dat een korting nodig is om tijdig uit herstel te komen als er geen andere maatregelen getroffen kunnen worden. Naar de mening van het bestuur is derhalve sprake van een crisis als de nominale dekkingsgraad van het pensioenfonds in snelle tijd onder de ca. 95% daalt.
4 Stichting Pensioenfonds SPR De daadwerkelijke herstelkracht is ook afhankelijk van de hoogte van de rente, de vorm van de rentetermijnstructuur en het verwacht rendement op het vermogen. De daadwerkelijke kritische grens wordt daarom jaarlijks getoetst. Welke maatregelen heeft het pensioenfonds ter beschikking in geval van een crisis? Zoals bovenstaand vermeld is, mag bij een lagere dekkingsgraad dan 95% normaliter niet worden verwacht, dat het pensioenfonds kan herstellen uit de situatie van dekkingstekort zonder nadere maatregelen te nemen. Uiteraard is het van groot belang om te voorkomen dat het pensioenfonds in een crisissituatie terecht komt. Daarom wordt periodiek via ALM studies getoetst of premiebeleid, toeslagbeleid en beleggingsbeleid nog voldoende robuust zijn vormgegeven. Hierbij wordt het beleid getoetst binnen verschillende economische hoofdscenario s en worden ook varianten van toeslagbeleid en beleggingsbeleid nader onderzocht. Uit de laatste ALM studie bleek dat het pensioenfonds met het huidige beleid de nominale pensioenaanspraken en ingegane pensioenrechten in voldoende mate kan uitkeren. Het streven om met zo veel mogelijk zekerheid (meerjarig bezien) in voldoende mate toeslagen toe te kunnen kennen, is niet eenvoudig realiseerbaar. De consistentietoets en de ALM-studie hebben laten zien dat daarvoor in de toekomst naar verwachting te weinig toeslagen worden toegekend. Om de nominale aanspraken zoveel als mogelijk veilig te stellen, wordt het renterisico voor 60% en het valutarisico vrijwel volledig afgedekt door het pensioenfonds. Maar mocht het pensioenfonds toch in een crisissituatie terecht komen, dan heeft het pensioenfonds in beginsel de volgende maatregelen ter beschikking (in volgorde van prioriteit): 1. Besluiten tot (pensioen)verbetering terugdraaien indien dit nog mogelijk is. 2. Het achterwege laten van de toekenning van voorwaardelijke toeslagen. 3. Het verhogen van de premie en/of versoberen van de pensioenregeling. 4. Het korten van rechten. 5. Het aanpassen van of ingrijpen in het beleggingsbeleid. Uiteraard is ook een combinatie van maatregelen mogelijk. Hoe realistisch is de inzet van deze maatregelen? Besluiten die het bestuur heeft genomen die hebben geleid tot (pensioen)verbetering (bijvoorbeeld toeslagen of premiekorting) die nog teruggedraaid kunnen worden, worden in een crisissituatie het eerst ingetrokken. Dit ter voorkoming van een verdere verslechtering van de dekkingsgraad. In hoeverre deze maatregel realistisch is, is afhankelijk van de aard van de besluiten op dat moment. De leidraad van het toeslagbeleid houdt al rekening met het achterwege laten van voorwaardelijke toeslagen bij een dekkingsgraad lager dan 105%. Deze maatregel is dus realistisch.
Stichting Pensioenfonds Recreatie 5 Het verhogen van de premie behoort ook tot de mogelijkheden. Een eventuele verhoging is echter wel beperkt en levert bovendien een beperkte bijdrage aan herstel: De premie is momenteel al op een behoorlijk niveau. Voor het herstelplan bedroeg de premie 16,4% van de pensioengrondslagsom. Deze is met ingang van 2009 verhoogd tot 19,4%. In 2012 is deze verder verhoogd tot 20,0%. Een verdere stijging naar 22,0% wordt voorzien bij de huidige rentestand. De opbouw is vanaf 2011 (in verband met de toegenomen levensverwachting) verlaagd, terwijl de premie in 2012 wel is verhoogd. Behoud van het collectieve pensioenstelsel is voor het bestuur en de sociale partners binnen de sector erg belangrijk. Om het draagvlak hiervoor binnen de sector te behouden, is een goede prijs/kwaliteit-verhouding noodzakelijk. Dat betekent dat de grens voor premieverhoging en/of versobering van de pensioenregeling in zicht is. Een verhoging van de bijdragen levert een beperkte bijdrage aan het herstel van de dekkingsgraad. Om een herstel van 1% dekkingsgraad te bewerkstelligen zou de premie met ongeveer 2,5% van de pensioengrondslagsom verhoogd moeten worden. Het korten van de opgebouwde pensioenaanspraken en ingegane pensioenrechten is een realistische maatregel. Deze maatregel is in algemene zin als noodmaatregel door het pensioenfonds in het reglement 1 / de abtn opgenomen. Indien het eigen vermogen van het pensioenfonds gedurende een ononderbroken periode van 3 kalenderjaren minder is dan het minimum vereist eigen vermogen, worden na 3 jaar de pensioenen zodanig gekort, dat het eigen vermogen precies gelijk is aan minimum vereist eigen vermogen. Het bestuur kan besluiten om de korting eerder toe te passen. Overwegingen die daarbij een rol kunnen spelen zijn: Verwacht het bestuur dat de oorzaak van de crisis meer structureel of tijdelijk van karakter is? Een structureel karakter (bijvoorbeeld de toegenomen levensverwachting) neigt eerder naar het sneller korten. Een beurskrach wordt eerder als een tijdelijke verstoring van de markt gezien. Is uitstel tot einde kortetermijnherstelplan evenwichtig voor alle betrokkenen? Een crisis (acute noodsituatie) leent zich er meestal niet voor om drastische maatregelen op het beleggingsbeleid te nemen. 9/11 heeft geleerd dat de beurzen voor opening al op flink verlies stonden en dat het bestuur dus een waardedaling door tijdige verkoop niet had kunnen voorkomen. Bovendien voert het pensioenfonds een passief beleggingsbeleid. Het bestuur houdt zich daarom ook in crisissituaties aan haar lange termijn strategisch beleggingsbeleid. Dit betekent ook dat zij zal besluiten om te rebalancen als door heftige koersbewegingen de feitelijke mix buiten de vastgestelde bandbreedtes valt. 1 ARTIKEL 48 Korting pensioenaanspraken en pensioenrechten 1. Het fonds kan verworven pensioenaanspraken en pensioenrechten uitsluitend verminderen indien: a. de technische voorzieningen en het minimaal vereist eigen vermogen niet meer volledig door waarden zijn gedekt; b. het fonds niet in staat is binnen een redelijke termijn de technische voorzieningen en het minimaal vereist eigen vermogen door waarden te dekken zonder dat de belangen van deelnemers, gewezen deelnemers, pensioengerechtigden, andere aanspraakgerechtigden of de aangesloten werkgevers onevenredig worden geschaad; en c. alle overige beschikbare sturingsmiddelen, met uitzondering van het beleggingsbeleid, zijn ingezet zoals uitgewerkt in het kortetermijnherstelplan.
6 Stichting Pensioenfonds SPR Wat is het verwachte financiële effect van de inzet van deze maatregelen? Door het achterwege laten van de voorwaardelijke toeslagen wordt in een situatie van dekkingstekort optimaal geprofiteerd van de autonome herstelkracht van de dekkingsgraad uit premies en overrendement. Verwacht mag worden dat deze herstelkracht uit premies en overrendement gelijk is aan ca. 3%-punt per jaar (zie bijlage). Als gezegd dient de premie met zo n 2,5% te worden verhoogd om een stijging van de dekkingsgraad met 1%-punt te bewerkstelligen. Het verwachte financiële effect van de toepassing van de noodmaatregel is weergegeven in onderstaande tabel: Dekkingsgraad bij aanvang crisis Dekkingsgraad na drie jaar (obv autonoom herstel) 95,8% 104,4% 0,0% 90,0% 100,0% -4,2% 85,0% 95,0% -9,0% 80,0% 91,0% -12,8% 75,0% 87,0% -16,7% Resterende benodigde korting Hoe is bij deze maatregelen rekening gehouden met evenwichtige belangenafweging? Het achterwege laten van de voorwaardelijke toeslagen bij een dekkingsgraad lager dan ca. 105% is opgenomen als regulier beleid in de abtn. De opgebouwde pensioenaanspraken van gewezen deelnemers en ingegane pensioenrechten worden jaarlijks op gelijke wijze met voorwaardelijke toeslagen verhoogd. De pensioenen van deelnemers kent weliswaar een andere maatstaf, maar de mate waarin toeslagen worden toegekend is wel gelijk. Er is dus sprake van evenwichtige belangenafweging als het achterwege laten van voorwaardelijke toeslagen eveneens op gelijke wijze geschiedt voor wat betreft alle groepen (gewezen) deelnemers en pensioengerechtigden. Het (flink) verhogen van de premie van werkgevers en van de deelnemers ligt niet voor de hand en zou naar de mening van het pensioenfonds ook leiden tot een onevenwichtige belangenafweging. Deelnemers zouden dan bij een dekkingsgraad lager dan ca. 105% geconfronteerd worden met het achterwege blijven van de voorwaardelijke toeslagen en met een premieverhoging. Deelnemers zouden op die manier meer dan evenredig bijdragen aan het herstel van de dekkingsgraad. Bovendien is de premie kostendekkend. De noodmaatregel verlaagt de pensioenen voor alle deelnemers, gewezen deelnemers en pensioengerechtigden in beginsel in gelijke mate. Er is bij de toepassing van de noodmaatregel naar de mening van het pensioenfonds sprake van evenwichtige belangenafweging. Er kunnen echter situaties voorkomen die het bestuur doen besluiten om af te wijken van dit principe 1. Naar de mening van het bestuur van het pensioenfonds is het gegeven de aard en de opzet van de pensioenregeling dan ook niet nodig om bij het toepassen van de noodmaatregel onderscheid te 1 Voor de voorgenomen korting per 1 april 2013 wordt de pensioenopbouw vanaf 2011 uitgesloten. Voor situaties als de kredietcrisis en de Euro-crisis heeft het pensioenfonds buffers gevormd. Deze buffers waren tot op heden toereikend. Voor de meer dan vooraf geraamde toename van de levensverwachting heeft het pensioenfonds, net als alle andere pensioenfondsen, geen buffer gevormd. Hierdoor is het pensioenfonds is een situatie terecht gekomen dat zij voornemens is om de pensioenen te korten. In verband met de toegenomen levensverwachting heeft zij met ingang van 2011 de pensioenopbouw verlaagd. Het bestuur vindt het onevenwichtig als werknemers tweemaal gekort zouden worden: vooraf in de vorm van een lagere opbouw; achteraf met aan algemene korting over alle pensioenaanspraken en -rechten.
Stichting Pensioenfonds Recreatie 7 maken naar deelnemers, gewezen deelnemers of pensioengerechtigden, dan wel naar leeftijdscohorten. Op welke wijze wordt er met belanghebbenden gecommuniceerd en wanneer? Jaarlijks worden de deelnemers, gewezen deelnemers en pensioengerechtigden schriftelijk door het pensioenfonds tijdig geïnformeerd over het bestuursbesluit inzake de toeslagverlening per 1 januari van het volgende jaar. Op de website van het pensioenfonds staan formele documenten van het pensioenfonds, zoals statuten, pensioenreglement, (kerncijfers) jaarverslagen en de voorwaardelijkheidsverklaring. Deze formele documenten zijn voor ieder bezoeker aan de website te vinden, te raadplegen en af te drukken. Het pensioenfonds informeert werkgevers, de deelnemers, gewezen deelnemers en pensioengerechtigden regelmatig via haar website over actuele ontwikkelingen, waaronder de actuele dekkingsgraad. Dat opgebouwde pensioenaanspraken en ingegane pensioenrechten in uiterste instantie kunnen worden gekort, is opgenomen in artikel 48 van het pensioenreglement. Daarin staat ook dat het pensioenfonds de betrokkenen schriftelijk informeert over een dergelijke korting. Voorafgaand aan de toepassing van de noodmaatregel heeft het bestuur van het pensioenfonds het voorgenomen besluit aan het College van Belanghebbenden voor advies voorgelegd en heeft het DNB reeds tijdig en uitgebereid hierover geïnformeerd. Voorts zal in deze situatie tijdige en uitgebreide communicatie en toelichting plaatsvinden naar werkgevers, deelnemers, gewezen deelnemers en pensioengerechtigden via de website en/of brieven. Het mediaprotocol is als volgt: Het bestuur fungeert als crisisteam. Dit team coördineert de voorlichting. Eén persoon (in overleg) staat de pers te woord. Hierna te noemen: de persvoorlichter. Attentiepunten: De pers zal altijd proberen meer mensen aan het woord te laten (ook overige bestuursleden). Alle bestuursleden verwijzen door naar de persvoorlichter. Alleen de persvoorlichter geeft informatie. Geef zo nodig een persconferentie. Dit zorgt voor een goede communicatie. De concepttekst van een interview/persbericht altijd vooraf door het crisisteam lezen voordat deze gepubliceerd wordt. Hoe is het besluitvormingsproces vormgegeven? Het dagelijks beleid van het pensioenfonds wordt bepaald door het bestuur. Besluiten kunnen in een vergadering door het bestuur worden genomen bij gewone meerderheid van uitgebrachte stemmen. Hierbij dienen minimaal twee werkgevers- en twee werknemersbestuursleden aanwezig te zijn. Indien de voorzitter en de plaatsvervangend voorzitter dit wenselijk achten, kunnen besluiten schriftelijk aan het bestuur worden gevraagd mits door geen enkel lid van het bestuur bezwaar wordt gemaakt.
8 Stichting Pensioenfonds SPR Voor acute noodsituaties is een snellere procedure wenselijk. Het bestuur werkt op dit moment een dergelijke procedure uit. Kenmerken van die procedure zijn: In een acute noodsituatie (ter beoordeling van) kunnen de voorzitter en plaatsvervangend voorzitter zo snel als mogelijk een vergadering bijeenroepen Doelstelling van die vergadering is om vast te stellen of sprake is van een acute noodsituatie en om een volgende vergadering in te plannen en voorbereidingen daarvoor te treffen om tot vervolgstappen te kunnen komen. Het bestuur is echter van mening dat in overige situaties de huidige (statutaire) bepalingen adequaat zijn. De voorzitter en de plaatsvervangend voorzitter hebben regelmatig (buiten de reguliere bestuursvergaderingen om) overleg. Ze hebben echter geen mandaat om het dagelijks beleid van het pensioenfonds te bepalen. Omdat het bestuur wel frequent vergadert, kan het voltallige bestuur vervolgens in voorkomend geval als crisisteam optreden. Op welke wijze wordt het crisisplan jaarlijks getoetst? Het crisisplan van het pensioenfonds is feitelijk al opgenomen in de abtn in de vorm van de leidraad voor het toeslagbeleid en de noodmaatregel. De abtn wordt periodiek door het pensioenfonds geëvalueerd en zo nodig aangepast. Ook worden premiebeleid, toeslagbeleid en beleggingsbeleid periodiek getoetst aan de hand van ALM studies. Voorts heeft het pensioenfonds als beleid afgesproken om jaarlijks een financiële vooruitberekening te maken, zoals in de bijlage is opgenomen. De jaarlijkse toetsing van het crisisplan zal bij deze evaluatie worden meegenomen. Tenslotte zal de effectiviteit van het crisisplan worden beoordeeld, nadat zich een crisis heeft voorgedaan en het crisisplan ten uitvoer is gebracht.
Stichting Pensioenfonds Recreatie 1 Bijlage: Vaststelling kritische grens De startdekkingsgraad waarbij het pensioenfonds zonder korting na drie jaar uit dekkingstekort komt op basis van de rentetermijnstructuur per 31 december 2011. Gemiddelde herstelkracht per jaar: bijna 3% Δ dekkingsgraad (oorzaken voor mutaties van de dekkingsgraad) Parameters Premie Uitkering Indexatie RTS Rendement Overig Feitelijke Indexatie Indexatie Beleggings Jaar DG primo M1 M2 M3 M4 M5 M6 DG ultimo premie actieven inactieven rendement % Δ% punt Δ% punt Δ% punt Δ% punt Δ% punt Δ% punt % % % % % 1 95,8 0,3 0,0 0,0 0,0 2,8 0,3 98,6 20,0 0,0 0,0 4,5 2 98,6 0,3 0,0 0,0 0,0 3,0 0,2 101,7 20,5 0,0 0,0 4,5 3 101,7 0,1 0,0 0,0 0,0 2,7 0,1 104,4 20,5 0,0 0,0 4,5