Plan van aanpak. Maatregelen beperking emissies naar het water vanuit de landbouw

Plan van aanpak Maatregelen beperking emissies naar het water vanuit de landbouw

Plan van aanpak Maatregelen emissies landbouw 2 28 juni 2013

INHOUD 1 Inleiding... 5 1.1 Waarom een plan van aanpak... 5 1.2 Ambities en doel... 5 2 Probleemschets... 7 2.1 Waar willen we heen... 7 2.2 Waar staan we... 8 2.2.1 Gewasbeschermingsmiddelen... 8 2.2.2 Nutriënten (stikstof en fosfor)... 9 3 Beleidskader... 11 4 Aanpak... 15 4.1 Terugblik en lopende projecten...15 4.2 Waarmee kunnen we aan de slag?...15 4.2.1 Maatregelen voor de korte termijn...16 4.2.2 Maatregelen voor de volgende planperiode...18 4.2.3 En nu?...18 Bijlagen Bijlage 1 Kansrijke maatregelen om op korte termijn mee aan de slag te gaan Bijlage 2 Kansrijke maatregelen voor de volgende periode (na 2015) Bijlage 3 Groslijst kansrijke maatregelen Plan van aanpak Maatregelen emissies landbouw 3 28 juni 2013

Plan van aanpak Maatregelen emissies landbouw 4 28 juni 2013

1 Inleiding De waterkwaliteit in Flevoland is de afgelopen tientallen jaren flink verbeterd. Toch voldoet de waterkwaliteit nog niet aan alle normen. Het waterbeheerplan Meer dan water alleen beschrijft voor het thema schoon water als doel dat het oppervlaktewater in het beheergebied van Zuiderzeeland een goede ecologische en chemische toestand heeft. Analyses die onder andere voor de Kaderrichtlijn Water (KRW) zijn uitgevoerd, laten zien dat we deze doelen niet halen. Nutriënten en gewasbeschermingsmiddelen zorgen voor de meeste problemen: Gewasbeschermingsmiddelen overschrijden de waterkwaliteitsnormen De nutriëntenconcentraties in het water zijn hoog en vormen een belemmering voor de verdere ontwikkeling van de ecologische waterkwaliteit. Deze overschrijdingen hebben overwegend te maken met emissies van huidige en voormalige agrarische activiteiten. Dit plan van aanpak richt zich op een hernieuwde aanpak van de invloed van alle agrarische activiteiten op het oppervlaktewater. 1.1 Waarom een plan van aanpak Nieuw elan In het afgelopen jaar hebben zich ontwikkelingen voorgedaan die uitdagen om met nieuw elan als waterschap verder te gaan met het terugdringen van diffuse verontreinigingen en puntbronnen (denk hierbij aan erfafspoeling): De afgelopen periode heeft Waterschap Zuiderzeeland een versoberd emissiebeleid gevoerd. De inzet was vooral gericht op de succesvolle projecten Erfafspoeling en Akkerranden Flevoland. De rapportages Watersysteembeheer (Catalogus Watersysteembeheer 2009-2010) laten echter zien dat, om te voldoen aan de KRW-doelstellingen, een verdere reductie van diffuse verontreinigingen door gewasbeschermingsmiddelen en nutriënten noodzakelijk is. De land- en tuinbouworganisaties zijn ervan doordrongen dat het hun verantwoordelijkheid is om zelf maatregelen te nemen die nodig zijn om de waterkwaliteitsdoelen in het landelijk gebied te bereiken. De CWE (de UvW-commissie Waterketen en Emissies) heeft de waterschappen gevraagd om samen met de agrarische sector te gaan werken aan schoon water. Opdracht AV Op 30 oktober 2012 heeft de AV ingestemd met de uitwerking van de Strategische keuze Emissiebeleid uit de Voorjaarsnota 2013-2016 : Aanvullend op het generieke beleid jegens de reductie van gewasbeschermingsmiddelen en nutriënten op regionaal niveau zinvolle, werkbare en betaalbare emissiebeperkende maatregelen uitvoeren. 1.2 Ambities en doel Waterschap Zuiderzeeland werkt aan schoon water in het gehele beheergebied. Schoon water betekent een goed watersysteem. Het watersysteem wordt als goed beoordeeld wanneer het goed is vanuit zowel chemisch oogpunt (niet vervuild), vanuit biologisch oogpunt (goede leefomgeving) en vanuit het oogpunt van de gebruikers (belevingswaarde). Met dit plan van aanpak wil Waterschap Zuiderzeeland, na een periode van versoberde inzet, een nieuwe start maken met het emissiebeleid. Op hoofdlijnen wordt een aanpak geschetst voor de huidige planperiode tot 2015 en een vooruitblik voor de volgende planperiode (na 2015). Het doel is het reduceren van de emissies van probleemstoffen tot het gewenste niveau om daarmee de chemische en ecologische toestand van het water te verbeteren. Plan van aanpak Maatregelen emissies landbouw 5 28 juni 2013

Afbakening Dit plan van aanpak beschrijft de strategie voor de komende jaren om emissies vanuit de landbouwsector nog verder terug te dringen. Het plan richt zich op de voedingsstoffen (stikstof en fosfor) en gewasbeschermingsmiddelen. Het plan geeft een overzicht van de maatregelen die nu al bekend zijn en op korte termijn ingevoerd kunnen worden. En ook wat het waterschap nu al kan handhaven en kan voordragen. Daarnaast wordt een doorkijk gegeven voor de aanpak op langere termijn. Dit plan is geen blauwdruk. Het beschrijft op hoofdlijnen de te volgen strategie. Het plan van aanpak is gebaseerd op de huidige stand van zaken. Op dit moment worden er in den lande veel activiteiten ontplooid gericht op emissiebeheer vanuit de landbouw, vooral vanuit de landbouwsector zelf. Een voorbeeld hiervan is DAW Flevoland, zie hoofdstuk 2. Plan van aanpak Maatregelen emissies landbouw 6 28 juni 2013

2 Probleemschets 2.1 Waar willen we heen Doel Meerjarenbegroting 2013-2016 Waterschap Zuiderzeeland heeft met het programma Schoon water als doel gesteld: 1. Het waterschap bereikt uiterlijk in 2027 de regionaal vastgestelde doelen van de Kaderrichtlijn Water voor de ecologische waterkwaliteit van oppervlaktewaterlichamen. Het waterschap spant zich in om, indien kansen zich voordoen, de maatregelen al in 2021 uitgevoerd te hebben. 2. De waterlichamen in het beheergebied voldoen uiterlijk in 2027 aan de fysisch-chemische waterkwaliteitsnormen van de Kaderrichtlijn Water voor prioritaire stoffen, overige verontreinigingen en algemeen fysisch-chemische stoffen door het nemen van haalbare en betaalbare emissiereducerende maatregelen in stedelijk en landelijk gebied. Doelen agrarische sector Het Deltaplan Agrarisch Waterbeheer (DAW) is het antwoord van LTO Nederland op de uitnodiging van het Rijk om samen te werken aan het realiseren van belangrijke wateropgaven. Overheden, waterbeheerders en het agrarisch bedrijfsleven gaan een nauwe samenwerking aan. Het DAW beschrijft een integrale aanpak van zowel het waterkwantiteitvraagstuk, de waterkwaliteitsopgave als de ruimtelijke inbedding daarvan in agrarisch gebied. De ambitie is: 1. In 2021 is 80 % van de resterende waterkwaliteitsproblemen op een motiverende en stimulerende wijze opgelost en in 2027 100 % 2. In 2021 is de agrarische watervoorziening duurzaam door spaarzaam om te gaan met water op bedrijfsniveau, waterconservering op gebiedsniveau en een slimmere verdeling en buffering op rijksniveau, die aansluit bij de deltabeslissing die in 2014 wordt genomen 3. Door middel van gebiedsprocessen, nieuwe ruimtelijke instrumenten en innovatieve technieken wordt het agrarisch productiepotentieel op regionaal niveau met 2 % per jaar vergroot. Het DAW Flevoland, waartoe op 6 februari tijdens de Kennisdag Landbouw en Water bij de CAH in Dronten een Stuurgroep is gevormd tussen LTO, de Provincie Flevoland en Waterschap Zuiderzeeland, sluit aan bij de drie opgaven die in het nationale DAW zijn benoemd. Het biedt het waterschap een kans om de waterproblemen (kwantiteit en kwaliteit) in het agrarisch gebied aan te pakken. Waterschap Zuiderzeeland omarmt dit initiatief. De ambities sluiten aan bij de doelstellingen van het Waterschap. Positie van het waterschap Het waterschap zet zich de komende jaren in om de emissie van bestrijdingsmiddelen en nutriënten zo veel mogelijk te beperken. Zuiderzeeland kiest ervoor om, aanvullend op het generieke beleid, op regionaal niveau zinvolle, werkbare en betaalbare maatregelen uit te voeren. Kansrijke en effectieve maatregelen worden in samenwerking met de agrarische sector uitgevoerd. Elk vanuit de eigen taken en verantwoordelijkheden. De sector heeft hierbij het voortouw, het waterschap heeft een stimulerende en voorlichtende rol: Uitgangspunt is dat de agrarische sector het waterkwaliteitsprobleem erkent en verantwoordelijkheid neemt om de opgave in te vullen (aanpak maar ook maatregelen) en tot uitvoering te brengen Waterschap Zuiderzeeland ondersteunt hierin de sector: denkt mee, faciliteert, stimuleert en adviseert. Plan van aanpak Maatregelen emissies landbouw 7 28 juni 2013

2.2 Waar staan we 2.2.1 Gewasbeschermingsmiddelen Door de inspanningen van telers en fabrikanten van gewasbeschermingsmiddelen is de kwaliteit van het oppervlaktewater sinds 1998 verbeterd. Ondanks deze verbetering zijn de beleidsdoelen voor de kwaliteit van het oppervlaktewater niet gehaald. De Evaluatie van de nota Duurzame gewasbescherming (februari 2012) geeft aan dat telers de ecologische risico s voor het oppervlaktewater aanzienlijk hebben verminderd, zowel met vrijwillig genomen als verplichte maatregelen, maar dat tegelijkertijd de regelgeving onvoldoende wordt nageleefd. In 2010 waren op ruim de helft van de meetlocaties de concentraties van een of meer gewasbeschermingsmiddelen in het oppervlaktewater hoger dan de geldende waterkwaliteitsnormen. In Flevoland was dit in 2011 op ruim 60% van de meetpunten het geval. Een belangrijke reden hiervoor is dat: 1. Bij de toelating van gewasbeschermingsmiddelen een tijdelijk effect op waterorganismen wordt geaccepteerd, maar bij de normstelling van het waterkwaliteitsbeleid niet 2. Onzorgvuldig gebruik door telers 3. Het niet meenemen in de toelatingsbeoordeling van alle uitstoot en verspreiding (emissie) van werkzame stoffen uit deze middelen. Aantal stoffen met overschrijding per meetpunt (%) 10 of minder 10-25 Meer dan 25 Geen overschrijdingen Figuur 2.1 Overschrijding Maximaal Toelaatbaar Risico gewasbeschermingsmiddelen in oppervlaktewater in 2010 (Bron: Bestrijdingsmiddelenatlas (2013) Waterschap Zuiderzeeland meet de gewasbeschermingsmiddelen behalve op de algemene KRWmeetpunten, op locaties dicht bij de emissiebron in glastuinbouw en andere landbouwsectoren in een apart meetnet. In het glastuinbouwgebied worden het vaakst gewasbeschermingsmiddelen in normoverschrijdende concentraties aangetroffen. Waar komen we vandaan? Het emissiebeleid zorgde sinds 1998 voor twee derde van de daling van de milieubelasting van het oppervlaktewater door gewasbeschermingsmiddelen. De grootste vermindering is bereikt door emissiereducerende maatregelen in de open teelten in de periode 1998-2001. Dit is waarschijnlijk het resultaat van de invoering van de teeltvrije- en spuitvrije bufferzones en het Plan van aanpak Maatregelen emissies landbouw 8 28 juni 2013

gebruik van driftarme doppen en kantdoppen (LOTV-maatregelen (LOTV 2000)). Sindsdien is de milieubelasting min of meer gelijk gebleven. In de bedekte teelten is sinds 2003 wel vooruitgang geboekt. Het aandeel bedekte teelten (glastuinbouw) in het totaal is echter beperkt. De waterkwaliteit is de laatste tien jaren niet zichtbaar verbeterd. Dit geldt ook voor Flevoland, in 2001 was het aantal meetlocaties met een normoverschrijding 50% en in de periode 2005-2011 fluctueerde dat jaarlijks tussen 60% en 80%. Er is geen duidelijke afnemende trend te bespeuren. Figuur 2.2 Milieubelasting (landelijk) van het oppervlaktewater door gewasbeschermingsmiddelen (Bron: Evaluatie Nota duurzame gewasbescherming, 2012) Wat zijn de belangrijke emissiebronnen van gewasbeschermingsmiddelen? Naleving gewasbeschermingsregelgeving is onder het gewenste niveau Uit de evaluatie van de Nota duurzame gewasbescherming blijkt dat maar 60% van de telers de verplichte regels over toepassing van de emissiereducerende spuitdoppen naleeft. Dit beeld komt overeen de ervaringen van de toezichthouders van Waterschap Zuiderzeeland; regelmatig blijkt dat de verkeerde driftreducerende spuitdoppen worden gebruikt of dat niet-toegelaten middelen worden toegepast, althans niet voor het desbetreffende gewas. Afspoeling vanaf het erf Afspoeling van het erf, bijvoorbeeld bij het reinigen van fust op verharding of spoelwater van spuitapparatuur via een schoonmaakplaats met overloop naar de sloot, is een belangrijke emissieroute. Dit komt ook als duidelijke bron in het project WaterABC naar voren (zie voor emissieroutes www.waterabc.nl, door Zuiderzeeland en de sector opgesteld) Afspoeling van het perceel Een andere oorzaak is vermoedelijk afspoeling van het perceel. Een screening van de Flevolandse waterkwaliteitsgegevens wijst uit dat hoge concentraties gewasbeschermingsmiddelen vaak worden aangetroffen na hevige neerslag. 2.2.2 Nutriënten (stikstof en fosfor) In de oppervlaktewateren (KRW waterlichamen) komen meer nutriënten (fosfor- en stikstofverbindingen (N en P)) voor dan wenselijk is voor het bereiken van de KRW-doelstellingen. De landelijke evaluatie van het mestbeleid laat zien dat 40% tot 60% van de meetlocaties niet voldoet aan de normen voor nutriënten (stikstof en fosfor). Dit wordt vooral verklaard door uiten afspoeling uit landbouwgronden. Plan van aanpak Maatregelen emissies landbouw 9 28 juni 2013

In Flevoland zijn kwel en landbouw de belangrijkste bronnen. Aangezien de kwel een natuurlijk systeemkenmerk is van de IJsselmeerpolders, zou de inspanning vooral gericht moeten zijn op het terugdringen van de emissies vanuit de landbouw in het gebied. Waar komen we vandaan? De hoeveelheid meststoffen in het oppervlaktewater is in de afgelopen decennia flink teruggedrongen. De landbouw heeft in belangrijke mate aan deze reductie bijgedragen. Zo wordt er in de landbouw zorgvuldiger bemest en hebben agrariërs bemestingsvrije zones aangelegd. Langjarige meetreeksen laten zien dat de waterkwaliteit heel langzaam beter wordt als gevolg van het gevoerde (mest)beleid. Nutriënten zijn meer onder de aandacht gekomen als gevolg van de Nitraatrichtlijn uit 1991. Dit leidde tot Minas (mineralenaangiftesysteem) in 1998 en vervolgens tot gebruiksnormen in 2004. Het stikstofbodemoverschot in de Nederlandse landbouw is in 2010 ruim 40% lager dan in 1990 en het fosfaatoverschot is met ruim 70% teruggebracht. Eind 2000 kwam de nutriëntenproblematiek van grond- en oppervlaktewater met de KRW onder de aandacht. Sindsdien staat vermindering van nutriëntenemissie vanuit de landbouw meer en meer op de agenda van waterbeheerders en landbouworganisaties. Toch is de landbouw nog steeds een van de belangrijkste bronnen van meststoffen in het oppervlaktewater. De doelen van de Europese Kaderrichtlijn Water en de Europese Nitraatrichtlijn zijn voor zowel fosfor als stikstof nog niet bereikt. Wat zijn de belangrijkste emissiebronnen? Zoals hiervoor is aangegeven zijn kwel en landbouw de belangrijkste bronnen. Daarnaast zijn er de AWZI s en het voedselrijke water uit de Oostvaardersplassen als bronnen van nutriëntenemissies op de Lage Vaart. De problematiek van deze emissie uit de Oostvaardersplassen heeft de aandacht van Zuiderzeeland en momenteel wordt bezien op welke wijze de emissie verminderd kan worden. De concentraties van stikstof en fosfaat in het Flevolandse kwelwater verschillen lokaal sterk. Daar waar concentraties van stikstof en fosfaat in kwelwater hoog zijn, zal eenzelfde hoeveelheid aan meststoffen uit de landbouw relatief geringer bijdragen aan de eindconcentratie in het oppervlaktewater, dan op plaatsen waar de concentraties N en P in het kwelwater laag zijn. Hierdoor kan de bijdrage van de landbouw aan de concentraties N en P in het oppervlaktewater niet uitgedrukt worden in een vast percentage van de concentraties in het oppervlaktewater. Tot op heden is het niet mogelijk kwantitatief onderscheid te maken tussen de natuurlijke en antropogene bronnen van stikstof en fosfaat in het watersysteem. Plan van aanpak Maatregelen emissies landbouw 10 28 juni 2013

3 Beleidskader Europees Vanuit de Europese Unie zijn de Kaderrichtlijn Water (KRW) en de Nitraatrichtlijn relevant. De KRW is sinds december 2000 van kracht en maakt het mogelijk om waterverontreiniging van oppervlaktewater en grondwater internationaal aan te pakken. De kaderrichtlijn is geen vrijblijvende richtlijn, ze vormt een Europese verplichting, waar de waterbeheerder (Rijk, waterschappen, provincies en gemeenten) niet omheen kan. In 2015 moet het oppervlakte- en grondwater in 2015 op orde zijn, maar de KRW biedt onder bepaalde voorwaarden de mogelijkheid om de doelen op een later tijdstip, maar wel uiterlijk in 2027 te realiseren of bij te stellen. Van deze mogelijkheid tot uitstel heeft Nederland ook gebruik gemaakt. Nederland Om de doelstellingen te halen schrijft de KRW een werkwijze voor die per stroomgebied wordt vastgelegd in een stroomgebiedsbeheerplan (SGBP). Hierin worden alle milieudoelstellingen voor het grond- en oppervlaktewater en de beschermde gebieden opgenomen. Ook staan de maatregelen erin om deze doelstellingen te bereiken. Iedere zes jaar wordt een SGBP opgesteld. Het landelijk Uitvoeringsprogramma diffuse bronnen waterverontreiniging In het landelijk Uitvoeringsprogramma diffuse bronnen waterverontreiniging (december 2007) is de saneringsinspanning aangegeven die Nederland wil plegen ten aanzien van diffuse bronnen van waterverontreiniging. Landelijk zal in 2013 aan de hand van een meer diepgravende evaluatie van de effecten van het diffuse bronnenbeleid, in samenhang met de kosten(effectiviteit), worden beoordeeld of er sprake is van de noodzaak tot bijstelling van het beleid. De resultaten hiervan worden meegenomen in de maatregelprogramma's van de in 2015 vast te stellen stroomgebiedbeheerplannen. Inbedding in beleidskader Waterschap Zuiderzeeland Waterbeheerplan 2010-2015 Thema schoon water Doelstelling: De waterlichamen in het beheergebied voldoen uiterlijk in 2027 aan de fysischchemische waterkwaliteitsnormen van de KRW voor prioritaire stoffen, overige verontreinigingen en ecologie-ondersteunende stoffen, door het nemen van haalbare en betaalbare emissiereducerende maatregelen in stedelijk en landelijk gebied. Meerjarenbegroting 2013-2016 Binnen zijn mogelijkheden zet het waterschap zich de komende jaren in om de emissie van gewasbeschermingsmiddelen en nutriënten zo veel mogelijk te beperken: Voor gewasbeschermingsmiddelen agendeert het waterschap de beleidsbeïnvloeding op Europees en landelijk niveau bij de Unie van Waterschappen en volgt de ontwikkeling daarvan. Daarnaast worden kansrijke en effectieve maatregelen in samenwerking met de sector uitgevoerd Het waterschap voert in samenwerking met de sector kansrijke en effectieve maatregelen uit om de emissie van gewasbeschermingsmiddelen en nutriënten te beperken De sector heeft hierbij een initiërende rol, het waterschap een stimulerende, voorlichtende en adviserende rol. Emissiebeheerplan In 2010 heeft een evaluatie van het Emissiebeheerplan 2006-2009 plaatsgevonden. Conclusie was dat de omgeving zich meer bewust is geworden van de invloed van het menselijk handelen op de kwaliteit van het watersysteem. Gelijktijdig is ervaren dat het terugdringen van diffuse verontreiniging een weerbarstige materie is die een lange adem vereist. Een significante verbetering van de waterkwaliteit kon niet worden geconstateerd. Wel is vastgesteld dat, ondanks autonome gebiedsontwikkelingen (groei van huishoudens en wegverkeer) het watersysteem kwalitatief op orde is gebleven. Vanaf 2010 vond een versoberde inzet van de aanpak van Plan van aanpak Maatregelen emissies landbouw 11 28 juni 2013

emissies plaats en is ingezet op de, succesvolle projecten Erfafspoeling en Akkerranden Flevoland en het project WaterABC en Absorberende onderlaag onder voederopslag. Door menskrachttekort initieert Zuiderzeeland zelf geen nieuwe projecten meer. Hoe verdere emissiereductie bereiken? Het Waterschap heeft weinig eigen instrumenten om diffuse verontreinigingen aan te pakken. Terugdringen van diffuse verontreinigingen kan niet worden getackeld met de middelen vergunningverlening en watertoezicht. Het generieke (landelijke) beleid is een goede basis, maar levert onvoldoende resultaat. Zuiderzeeland kiest ervoor om, aanvullend op het generieke op regionaal niveau zinvolle, werkbare en betaalbare maatregelen uit te voeren. De landbouwsector heeft hierbij een initiërende rol, het waterschap een actieve, stimulerende en voorlichtende rol. Landbouwsector Hiervoor is het DAW al genoemd in 2.1. Schets emissiebeleid Zuiderzeeland in samenhang met de landelijke- en EU-ontwikkelingen Op veel fronten vinden momenteel ontwikkelingen plaats. In 2009 zijn voor het eerst KRW-doelen en maatregelen vastgesteld in stroomgebiedbeheersplannen (SGBP s). Momenteel worden eerste voorbereidingen getroffen voor de actualisatie van de SGBP s in 2015. Tegelijkertijd wordt in Brussel het Gemeenschappelijk Europees landbouwbeleid (GLB) herzien en op nationaal niveau het plattelandsontwikkelingsprogramma (POP). Nederland staat aan de vooravond van een nieuw mestbeleid. Vanaf 2014 zal het 5 e Nitraat Actieprogramma in werking treden. Het Nederlandse gewasbeschermingsmiddelenbeleid voor de jaren 2013-2023 is onlangs vastgelegd in de tweede nota Duurzame gewasbescherming. De focus is gericht op 100% emissiereductie uit de glastuinbouw door gebruik van zuiveringstechnieken. Ook de open teelten moeten maatregelen nemen, ondermeer: verbreding van de teeltvrije zone, vermindering van verwaaiing van gewasbeschermingsmiddelen met 75% (i.p.v. de huidige 50%) en vermindering van puntemissies vanaf het erf door opvang en zuivering van reststromen. Om invulling te geven aan de inspanningen om de waterkwaliteitsdoelstellingen te halen zijn lokaal of sectoraal plannen ontwikkeld waarvan hier het DAW wordt genoemd. Onderstaand overzicht geeft een beknopt beeld van het relevante beleidskader en de ontwikkelingen. Beleidsplan / programma EU NL EU Gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB) POP2 en POP3 (plattelandsontwikkelingsprogramma's) KRW: schoon en natuurlijk water uiterlijk 2027 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 overgangs-gljaar (2014-2020) van kracht POP2 (2007-2013) POP3 (2014-2020) Realisatie doelen KRW niet allemaal in 2015 Ruimte tot 2027 benutten 2022 t/m 2027 NL NL KRW: Stroomgebiedbeheerplannen Nitraat actieprogramma (i.k.v. EU Nitraatrichtlijn) Stroomgebiedsbeheerplan 2009-2015 4e Nitraat Actieprogramma (2010-2013) 5e Nitraat Actieprogramma (2014-2017) Stroomgebiedsbeheerplan 2016-2021 Nota duurzame Evaluatie NL Beleid gewasbescherming gewasbescherming Tweede nota duurzame gewasbescherming (2013-2023) (2004-2010) NL Uitvoeringsprogramma diffuse bronnen (2007) Evaluatie 2013 Maatregelen opnemen in SGB ZZL Waterbeheerplan (WBP) WBP1 2007-2011 WBP2 2010-2015 WBP3 2016-2021 ZZL Emissiebeleid Emissiebeheerplan (2006-2009) ZZL Evaluatie emissiebeheerplan in 2009 ZZL Strategische keuze emissiebeleid uit Voorjaarsnota 2013-2016 (okt 2012) LTO Deltaplan Agrarisch Waterbeheer (DAW) Waterkwaliteitproblemen opgelost voor 80% voor 100% Figuur 3.1 Ontwikkelingen beleidskader Plan van aanpak Maatregelen emissies landbouw 12 28 juni 2013

Ontwikkelingen GLB en POP3 Het gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB) van de Europese Unie (EU) gaat terug tot 1957. Het doel was boeren een redelijk inkomen te bieden. Consumenten moesten verzekerd zijn van voldoende voedsel. Het GLB bestaat uit 2 pijlers. Onder pijler 1 vallen de Inkomensondersteuning en het Markt- en prijsbeleid. Onder pijler 2 valt het plattelandsontwikkelingsprogramma (POP). Het huidige Plattelandontwikkelingsprogramma 2007-2013 (afgekort POP2) stelt fondsen beschikbaar voor (1) het versterken van de landbouwsector, (2) het verbeteren van natuur en milieu en (3) verbeteren van de leefbaarheid op het platteland en bevorderen van de economische bedrijvigheid. In 2013 vindt door de Europese Unie besluitvorming plaats over het nieuwe Gemeenschappelijke Landbouwbeleid (GLB) voor de periode 2014-2020. Pijler 1 betreft 700-780 miljoen inkomenssteun aan Nederlandse boeren. Dit geld wordt direct uitgekeerd aan agrariërs en hiervoor is geen cofinanciering nodig. Via pijler 2 komt 80-100 miljoen per jaar beschikbaar voor plattelandsontwikkeling. Dit komt alleen beschikbaar indien er eenzelfde bedrag aan cofinanciering tegenover staat. (zie ook onderstaand kader) De lidstaten kunnen het plattelandsbeleid zelf vormgeven. Het Rijk (Economische Zaken) legt de nationale invulling van pijler 2 neer in het POP3. De uitwerking van het POP3-kader is momenteel nog volop in ontwikkeling en discussie. Provincies stellen momenteel vast aan welke thema s en aandachtsgebieden zij budget uit POP3 willen besteden. Door vertraging bij de besluitvorming rond het GLB in Brussel wordt 2014 een overgangsjaar. Het nieuwe POP3, met mogelijkheden voor bijvoorbeeld onderzoek maar ook regelingen voor agrarisch natuurbeheer en steun aan jonge boeren, start mogelijk ook een jaar later. Mogelijk betekent dit dat het POP2 een jaar langer doorloopt (tot einde 2014). Dit kan betekenen dat één jaarschijf van de POP3 budgetten in 2014 in het kader van een verlenging van het POP2 wordt besteed. Het POP3 loopt dan van 2015-2020. Als er pas laat in 2013 duidelijkheid komt over het verlengen van het POP2 is er weinig tijd om de middelen te programmeren en te besteden. Kansen voor de waterschappen Het nieuwe GLB is voor de waterschappen interessant omdat pijler 2 een aantal subsidiemogelijkheden biedt voor de waterschappen. De gezamenlijke waterschappen hebben de intentie uitgesproken richting het Ministerie van EL&I om in de periode 2014-2020 jaarlijks 40 miljoen euro van het POP3 te cofinancieren voor waterkwantiteit- en kwaliteitmaatregelen. Voor Zuiderzeeland betekent dit dat zij voor de periode 2016-2020 (bij de huidige ambitie) jaarlijks een bedrag van 1,5 miljoen euro nodig heeft voor vooral de aanleg van duurzame oevers en daarnaast reductie van gewasbeschermingsmiddelen en nutriënten. Met POP3 zijn deze maatregelen mogelijk voor 50% subsidiabel. Voor emissiebeheer betekent dit dat voor de in de begroting opgenomen bedragen (voor 2014 125.000 euro, voor 2015 150.000 euro en voor 2016 200.000 euro) 50% subsidie verkregen zou kunnen worden. Naar verwachting wordt niet eerder dan eind 2013 duidelijk of Zuiderzeeland aanspraak kan maken op POP-subsidies in de periode 2014-2020. Plan van aanpak Maatregelen emissies landbouw 13 28 juni 2013

Plan van aanpak Maatregelen emissies landbouw 14 28 juni 2013

4 Aanpak 4.1 Terugblik en lopende projecten De afgelopen jaren hebben we niet stilgezeten en op vele fronten zijn acties ondernomen om emissies naar het oppervlaktewater terug te dringen. Denk aan de diverse landbouwgerelateerde maatregelen zoals akkerrandenbeheer en absorberende onderlaag, (zie onderstaand overzicht). Tabel 4.1 Activiteiten emissiereductie landbouwsector Projecten Probleemstoffen Status Kosten (EUR/jr.) Onderzoek effecten akkerrandenbeheer 1997-2000 GBM Afgerond - Akkerrandenbeheer Flevoland (2009-2013) GBM Lopend 386.000/jr. totaal, waarvan 57.500/jr. van ZZL Deelname landelijke werkgroep erfafspoeling Nutriënten Afgerond - Deelname landelijk onderzoek erfafspoeling op Nutriënten Afgerond - veehouderijbedrijven 1999-2006 Demonstratiemiddag absorberende onderlaag snijmaiskuil (feb. 2012) Nutriënten Afgerond - Project Goed Boerenerf (Veehouderij) 2012-2014: per jaar krijgen respectievelijk 25/50/25 veehouders gratis advies voor inrichting erf bij nieuwbouw/herinrichting Nutriënten Lopend 15.000 in 2012 30.000 in 2013 15.000 in 2014 Digitaal kennisloket erfafspoeling Nutriënten Lopend 2.000 Deelname landelijk project Praktische bedrijfsinnovaties in de GBM Afgerond 12.000 landbouw (erfafspoeling) 2009 2011: biofilter op een akkerbouwbedrijf in Swifterbant Monitoring biofilter Swifterbant 2012 GBM Afgerond 10.000 Deelname WaterABC (Akkerbouw) GBM Lopend 12.000 Communicatie Agrarische nieuwsbrief (3x per jaar) Lopend Budget Communicatie Nieuwsbrief Glastuinbouw (2011 + 2013) GBM Lopend 1.200 Voorlichting spuitlicentie avonden (2x per jaar) GBM Lopend Budget +uren Toezicht Overleg met gewasbeschermingsmiddelenbranche (1x per GBM Lopend Budget +uren Toezicht jaar), Gastcolleges GBM + nutriënten Lopend Budget +uren Toezicht Toezicht Controles naleving Activiteitenbesluit (teeltvrije zones, gebruik GBM + nutriënten Lopend Budget +uren Toezicht driftarme doppen, directe afspoeling van erf/perceel naar watergang, etc.) Monitoring waterkwaliteit Meetnet gewasbeschermingsmiddelen ZZL GBM Lopend Budget WIS Gezamenlijk meetnet gewasbescherming noordelijke GBM Lopend Budget WIS waterschappen vanaf 2012 Het volgen van de ontwikkelingen in de landbouw DAW Flevoland (vanaf feb. 2013) Nutriënten en GBM Lopend Budget SSO GBM = gewasbeschermingsmiddelen Nutriënten = stikstof (N) + fosfor (P) 4.2 Waarmee kunnen we aan de slag? In het recente verleden is in projecten en onderzoeksprogramma s een groot aantal maatregelen onderzocht op hun effectiviteit op het verminderen van de emissies van gewasbeschermingsmiddelen nutriënten naar grond- en oppervlaktewater. Dit heeft een aantal praktische en kosteneffectieve maatregelen opgeleverd die op korte termijn implementeerbaar zijn, bijvoorbeeld Absorberende onderlaag bij ruwvoerkuilen en zuiverende technieken van water met gewasbeschermingsmiddelen (biofilter). Veel kansrijke maatregelen verkeren echter Plan van aanpak Maatregelen emissies landbouw 15 28 juni 2013

nog in het onderzoeks- of pilotstadium. In het project Kennis moet stromen is een toolbox gemaakt met kansrijke maatregelen en de factsheets in bestaande kennisnetwerken, ook buiten ons gebied (zie het overzicht in bijlage 3). Navolgend schetsen we de kansrijke activiteiten voor de korte termijn (2013-2014) en de volgende planperiode (vanaf 2015). 4.2.1 Maatregelen voor de korte termijn Vraagstelling Met welke maatregelen kunnen we in Flevoland zo aan de slag? En hoe kunnen we deze maatregelen snel een brede verspreiding geven? Dan gaat het om maatregelen die nu al met succes toegepast worden door voorlopers, maar nog geen brede verspreiding hebben. Om maatregelen die haalbaar en betaalbaar zijn en passen in de bedrijfsvoering van agrariërs. Voor de Flevolandse situatie betekent dit vooral inzetten op emissiereducerende maatregelen voor gewasbeschermingsmiddelen. De aanpak van emissies van gewasbeschermingsmiddelen is gezamenlijk met de sector opgepakt in het project WaterABC. Kansrijke maatregelen die hieruit voortkomen (bv. biofilter) kunnen verder uitgerold worden. De aanpak van nutriëntenemissies door erfafspoeling heeft inmiddels geresulteerd in een aantal goed toepasbare maatregelen die steeds meer worden aangewend (absorberende onderlaag). De aanpak van af- en uitspoeling van nutriënten vanaf het perceel is een ander verhaal. Dat vraagt om beter inzicht in de nutriëntenstromen in het watersysteem van Flevoland (kwel, inlaat, bodem, landbouw) en meer kennis omtrent de effectiviteit van de thans bekende maatregelen. Een overzicht van No regret maatregelen waarmee we op korte termijn aan de slag kunnen is opgenomen in bijlage 1. Hieruit hebben we 6 kansrijke maatregelen gekozen om de huidige planperiode op in te zetten. Bij de selectie van de maatregelen gebruiken we de volgende criteria: Effectiviteit en kansrijk op korte termijn Draagvlak en financiën Geen spijt Passend in de lijn van DAW Flevoland De volgende maatregelen zijn gekozen om in 2013 en 2014 op in te zetten: Maatregel(en) Welk instrument Actoren / trekker (t) 1. Verwerking van restvloeistoffen met gewasbeschermingsmiddelen op het bedrijf. Demonstratiemiddag biofilter in 2013. 2. Gratis advies inrichting erf akkerbouw en bollenteelt (vul- /afspoelplaats spuitapparatuur en opslag/reinigen ontsmettingsfusten) Communicatie, pilot demonstraties Communicatie ZZL (t), agrariërs, LTO/DAW, ANV s ZZL (t), DLV/PPO, LTO/DAW Kosten (ZZL) (EUR/jr.) 3.000 in 2013 30.000 in 2014 3. Continueren project Akkerranden Flevoland in 2014 Financiën Prov (t), ZZL, 60.000 in 2014 ANV s 4. Versterken relatie met de agrarische sector in het kader van Bewust maken en kennis uitwisselen. Hieronder vallen activiteiten die ZZL nu al doet, nu met (nog) meer focus op relatiebeheer en op een bewuste vernieuwende manier, bijvoorbeeld: gastlessen AOC s (Agrarisch Onderwijs Centrum), de agrariërs in spé, YouTube-filmpjes, opbouwen contacten met de sector, etc. Communicatie ZZL (t), LTO, 5.000 in 2014 5. Absorberende onderlaag. Demonstratiebijeenkomsten en voorlichting in de praktijk 6. Glastuinbouw: a) bewust lozen van spui onder de aandacht brengen b) versterken contacten met de regionale glastuinbouw in Flevoland en c) bijspijkeren actuele kennis ontwikkelingen emissiebeheer glastuinbouw Communicatie, demo s Communicatie, Kennis en ontwikkeling ZZL/PPO 10.000 in 2014 ZZL Uren Toezicht en nieuwe medewerker emissiebeheer Plan van aanpak Maatregelen emissies landbouw 16 28 juni 2013

Uitgaande van het budget voor emissiebeheer in 2014 van 125.000, resteert met het voorgestelde maatregelenpakket 20.000 voor andere initiatieven. Motivering maatregelenkeuze 1+2 Erfafspoeling water met gewasbeschermingsmiddelen De effectiviteit en kansrijkheid op korte termijn is groot, relatief goedkoop (biofilter), past in de lijn van DAW Flevoland en is een logisch vervolg op het project WaterABC. Onlangs (31 mei 2013) heeft LTO Noord aangegeven om, in het kader van DAW Flevoland, erfafspoeling in heel Flevoland zo snel mogelijk op te willen pakken. Het waterschap omarmt dit initiatief en de komende maanden zullen gezamenlijk ideeën worden uitgewerkt, met speciale aandacht voor de akkerbouw en bollenteelt. 3 Akkerrandenbeheer Er is veel energie gestoken in het project akkerrandenbeheer en in de loop van de jaren is een groot draagvlak verworven bij de deelnemende boeren en is veel kennis opgedaan. Geconstateerd is dat dit project bijdraagt aan de bewustwording over en het terugdringen van het middelengebruik wat de waterkwaliteit ten goede komt. Na 2013 loopt het huidige project ten einde. Akkerrandenbeheer staat of valt met een goede beheervergoeding als compensatie voor de opbrengstderving en aanlegkosten. Als er in 2014 geen beheervergoeding is zal 90% van de huidige deelnemers afhaken. Ter info: vanaf 2015 biedt het GLB kansen voor akkerrandenbeheer maar voor 2014 is de financiering vooralsnog onzeker, omdat 2014 voor het GLB een overgangsjaar wordt. Samen met de sector, de ANV s en de provincie wordt gewerkt aan een oplossing voor dit overgangsjaar. 4 Versterken relatie met de agrarische sector in het kader van Bewust maken en kennis uitwisselen. Dit is een pakket aan activiteiten om, met relatief weinig kosten en inspanning, effectiever de agrarische ondernemers (in spé) te bereiken. 5 Absorberende onderlaag Dit is een praktische en goedkope oplossing om perssappen uit snijmaïskuilen te absorberen. Ook de voederwaarde blijft behouden en de onderlaag van stro kan prima worden meegevoerd aan de koeien. Dit is een goede bronmaatregel om het afstromen van perssappen naar het oppervlaktewater te voorkomen. Het mes snijdt hiermee dus aan twee kanten; winst voor de veehouder en winst voor het waterschap! 6 Glastuinbouw Omdat de glastuinbouw prominent naar voren komt als belangrijke veroorzaker van emissies van gewasbeschermingsmiddelen, willen we ons vooral ook op deze sector richten. a) Een aandachtspunt is spui. Vooruitlopend op verplichte technische (zuiverings)maatregelen kan op dit moment al door bewust te lozen (spui) de emissie van gewasbeschermingsmiddelen worden teruggebracht. Dit is een kansrijke, goedkope en effectieve maatregel, gericht op bewustwording en gedragsverandering van de teler. Hiermee is op korte termijn grote winst te behalen. b) Echter het waterschap heeft op dit moment een achterstand in contacten met de glastuinbouw in Flevoland. Het is van belang de banden met deze sector aan te halen, zoals met LTO Noord/Glaskracht afd. Almere (het gebied Buitenvaart ). c) Daarnaast ontbreekt bij het waterschap op dit moment de actuele kennis over de ontwikkelingen in de glastuinbouw op gebied van emissiebeheer. Dit is evenwel van essentieel belang voor een goede communicatie en voorlichting naar de sector toe. Kennis bijspijkeren en te rade gaan bij waterschappen waar glastuinbouw een belangrijke sector is (bijvoorbeeld HH van Schieland en de Krimpenerwaard, HH van Delfland). Plan van aanpak Maatregelen emissies landbouw 17 28 juni 2013

4.2.2 Maatregelen voor de volgende planperiode Vraagstelling Welke kansrijke maatregelen zijn nog niet praktijkrijp en vragen de komende jaren meer inspanning om deze verder te brengen? Bij een groot aantal maatregelen is nog aanvullend onderzoek nodig of is het zaak om eerst op te schalen naar pilots op praktijkschaal (zie bijlage 2), bijvoorbeeld precisielandbouw, verbetering bodemstructuur, peilgestuurde drainage, et cetera. Deze maatregelen krijgen een plek in DAW Flevoland. DAW Flevoland DAW Flevoland is een langjarig samenwerkingsverband tussen landbouw, provincie Flevoland en waterschap Zuiderzeeland. In februari 2013 is gestart met het optuigen van de organisatie en is de stuurgroep DAW Flevoland opgericht. De centrale doelstelling voor DAW Flevoland is: Samenwerken aan een gezond bodem- en watersysteem waarin landbouw duurzaam mogelijk is. De samenwerkende partijen willen dit bereiken via een programmatische aanpak die gericht is op het stimuleren van innovatieve maatregelen en uitdragen van bewezen maatregelen binnen Flevoland. De doelstelling voor het DAW Flevoland sluit aan bij de drie opgaven die in het nationale DAW zijn benoemd en hebben betrekking op: Het oplossen van waterkwaliteitsproblemen Waterkwantiteit Ruimte voor water Gezamenlijk wordt door ZZL, LTO en provincie een DAW programma voor Flevoland opgesteld. Vanuit dit programma worden projecten, pilots en communicatie aangestuurd. Het programma staat open voor andere partijen om bij dit initiatief aan te sluiten. Denk hierbij aan de agrarische natuurverenigingen (ANV s), agrarische jongeren Flevoland (FAJK), agrarische hogeschool Dronten (CAH), kennisinstituten, gemeenten, Stichting Veldleeuwerik, et cetera. Het te ontwikkelen programma zal gericht zijn op het verder brengen en uitdragen van bestaande succesvolle initiatieven en het stimuleren van nieuwe ideeën/initiatieven. In het kader van het nationale DAW zijn afspraken gemaakt over het uitvoeren van projecten in drie pilotgebieden, in Limburg( zand), Utrecht (veen) en de Noordoostpolder (klei). In de NOP kunnen in een duidelijk afgebakend gebied concrete maatregelen (pilots) worden uitgevoerd en gemonitord. Behalve het pilotgebied in de NOP richt DAW Flevoland zich op waterkwaliteitsverbetering in de gehele provincie Flevoland. De contacten binnen DAW Flevoland bieden voor Zuiderzeeland biedt een goede ingang voor directe contacten met de landbouwsector. 4.2.3 En nu? Najaar 2013 Op de korte termijn (najaar 2013 en voorjaar 2014) willen we enkele demonstratiebijeenkomsten organiseren met het accent op erfafspoeling: 1. Een demonstratiebijeenkomst biofilter op het akkerbouwbedrijf in Swifterbant, samen met PPO die hierin de lead heeft. 2. De absorberende onderlaag opnieuw in de regio s onder de aandacht brengen. We denken aan 3 à 4 demo s in 2014 (voorjaar), zo mogelijk nog najaar 2013. 3. Erfafspoeling van met gewasbeschermingsmiddelen verontreinigd water heeft de aandacht binnen DAW Flevoland. De komende maanden zullen gezamenlijk ideeën worden uitgewerkt. 2014 en verder In 2014 richten we ons op de gekozen maatregelen voor de korte termijn. Waar mogelijk haken we aan bij DAW Flevoland om maatregelen gezamenlijk met de sector op te pakken. Voor de periode vanaf 2015 zal in het kader van DAW Flevoland gezamenlijk met de agrarische sector een programma worden ontwikkeld en de meest nuttige en noodzakelijke maatregelen gezamenlijk worden uitgewerkt. Plan van aanpak Maatregelen emissies landbouw 18 28 juni 2013

Bijlage 1 Kansrijke maatregelen om op korte termijn mee aan de slag te gaan Maatregel Implementatie WaterABC: 1 Verwerking van restvloeistoffen op het bedrijf (biofilter, phytobac, etc.) Voorkom geforceerde afvoer regenwater: geen greppels Verbetering bodemstructuur Loggende drukmeter veldspuit Driftreducerende technieken (goede driftreducerende spuitdoppen of Wingsprayer, luchtondersteuning) Tank niet vanuit oppervlaktewater vullen Machines onder dak stallen Welk instrument? Pilot, demo s, communicatie Communicatie Communicatie, pilot, demo s, financieel Wie? Actoren/trekkers (t) ZZL, LTO, agrariërs, PPO/DLV? Borging Communicatie Agrofoodsector Erf 2 Aandacht voor erfafspoeling: gratis advies inrichting erf akkerbouw en bollenteelt (vul-afspoelplaats spuit- en overige landbouwmachines en opslag/reinigen ontsmettingsfusten). 3 Absorberende onderlaag Demonstratiebijeenkomst over het toepassen van een droog product (stro) als onderlaag om perssappen in een snijmaïskuil te houden Perceel 4 Verkennen hoe het project Akkerranden in 2014 te continueren. Bewustmaken en kennis uitwisselen 5 Integratie "Waterkwaliteit en landbouw" in agrarisch onderwijs: Lespakket, gastcolleges, brochures voor AOC's Communicatie Financieel Communicatie Financieel Communicatie ZZL(t), LTO, agrariërs, PPO/DLV? LTO(t), ZZL, agrariërs Provincie (t), ZZL, ANV s ZZL(t), AOC, LTO 6 Korte filmpjes op website ZZL Communicatie ZZL(t), agrariërs 7 Doorgaan met toezicht op naleving regels Activiteitenbesluit (b.v. gebruik driftarme doppen, reinigen spuitapparatuur, ) Handhaving Communicatie ZZL(t) 8 Opstarten communicatietraject met provincie en landbouw om maatregelen bekendheid te geven, bijvoorbeeld binnen of via DAW Flevoland 9 Beter informeren van de telers over de waterkwaliteit in hun gebied, geen landelijke cijfers, maar de sloot bij hen in de buurt. Kennis watersysteem/bronnen 10 Monitoren/uitzoeken oorzaak normoverschrijdingen gewasbeschermingsmiddelen (zie ook 9) 11 Monitoren GBM gebiedsgericht (conform Tweede nota duurzame gewasbescherming) Volgen ontwikkelingen/aansluiten bij andere lopende programma s 12 Volgen ontwikkelingen in de land- en tuinbouw en bijhouden kennis en innovatieagenda 13 Aansluiten bij ontwikkelingen "Uitvoeringsprogramma KRW bloembollen 2013-2021". Uitvoeren van projecten en breed toegepast krijgen van maatregelen om de hoeveelheid nutriënten en gewasbeschermingsmiddelen in grond- en oppervlaktewater te verminderen, voor zover relevant voor de Flevolandse situatie. 14 Aansluiten bij ontwikkelingen Nutriënten Rijn-West diepe polders en droogmakerijen. Communicatie Voorlichting, monitoring Monitoring Monitoring Kennisuitwisseling Kennisuitwisseling Kennisuitwisseling ZZL(t), prov., LTO, ANV s, ZZL(t) ZZL ZZL ZZL ZZL(t), Rijn-West ZZL(t), Rijn-West Plan van aanpak Maatregelen emissies landbouw 28 juni 2013

Maatregel Glastuinbouw 15 We volgen de ontwikkelingen rond de glastuinbouw, zowel m.b.t. de verdere invulling van de wettelijke regels als de uitvoeringsagenda van het Platform duurzame glastuinbouw. 15 Een aandachtspunt is spui. Vooruitlopend op technische (zuiverings)maatregelen kan op dit moment al door bewust te lozen de emissie van gewasbeschermingsmiddelen worden teruggebracht. 15 Het waterschap heeft op dit moment een achterstand in (1) actuele kennis van de ontwikkelingen in de glastuinbouw op gebied van emissiebeheer en (2) in contacten met de glastuinbouw in Flevoland. Omdat deze sector een belangrijke speler is als het gaat om emissies van gewasbeschermingsmiddelen, is het van belang de banden met deze sector aan te halen. Kennis bijspijkeren en te rade te gaan bij waterschappen waar glastuinbouw een belangrijke sector is (HH van Schieland en de Krimpenerwaard, HH van Delfland). Contacten te onderhouden en/of te herstellen zoals met LTO Noord/Glaskracht afd. Almere (het gebied Buitenvaart ). Welk instrument? Kennisuitwisseling Communicatie Communicatie Wie? Actoren/trekkers (t) ZZL ZZl ZZL 1 Opvangen en zuiveren van waterreststromen op het erf die met gewasbeschermingsmiddel vervuild zijn geraakt (WaterABC) In de praktijk gebeurt het vullen, spoelen en reinigen van de spuit vaak op het erf. Als er geen wasplaats aanwezig is, kan het spoelwater direct, of via het riool, naar het oppervlaktewater stromen. Met een vloeistofdichte vul en spoelplaats en een systeem voor de verwerking van restvloeistof en waswater hoort deze emissie tot het verleden. Er zijn verschillende systemen beschikbaar, op basis van biologische zuivering of verdamping. Biologische zuiveringssystemen (zoals biofilter, biobed of Phytobac) werken door binding van middelen aan organische stof of bodemdeeltjes en afbraak door microorganismen. Water verdampt daarbij geheel of gedeeltelijk. Biologische zuiveringssystemen zijn al zelf te bouwen vanaf 1.000. Systemen als Heliosec en Osmofilm werken op basis van verdamping: het water verdampt en het middel blijft achter en kan worden afgevoerd. Op dit moment is de maatregel actueel in de agrarische media omdat deze is opgenomen in de onlangs verschenen Tweede nota Duurzame gewasbescherming (mei 2013) en zal worden opgenomen in het Activiteitenbesluit. In 2010 en 2011 was ZZL met een proefinstallatie (biofilter) op een bedrijf in Swifterbant betrokken bij het landelijke onderzoek naar zuiveringstechnieken. In 2012 heeft ZZL dit biofilter op eigen initiatief gemonitord. Het biofilter wordt nog steeds gebruikt en voldoet goed. Een demonstratiebijeenkomst biofilter (najaar 2013) op het hiervoor genoemde akkerbouwbedrijf in Swifterbant, samen met stichting Veldleeuwerik en PPO (laatstgenoemde heeft de lead). Behalve demonstratie van de techniek van dit biofilter en presentatie monitoringsresultaten van het biofilter in 2012, het onderwerp in de volle breedte belichten door ook andere zuiveringstechnieken en werkwijzen onder de aandacht brengen. Plan van aanpak Maatregelen emissies landbouw 28 juni 2013

2 Aandacht voor erfafspoeling Gratis advies voor de inrichting van het erf voor de sector akkerbouw en bollenteelt. Het gaat hier om vul- en afspoelplaats voor spuitapparatuur. - en overige landbouwmachines en opslag/reinigen ontsmettingsfusten). Het idee van deze maatregel is ontleend aan het lopende project Goed Boerenerf, waarin veehouders in Flevoland die concrete plannen hebben voor nieuwbouw en/of renovatie (herinrichting) van hun erf, een gratis advies op maat kunnen krijgen voor maatregelen om erfafspoeling te voorkomen. Bron WaterABC.nl 3 Absorberende onderlaag Waterschap Zuiderzeeland heeft met twaalf andere waterschappen en LTO Noord Fondsen meegedaan aan het project Absorberende onderlaag bij ruwvoerkuilen in de praktijk. Dit praktijkproject is in 2011 en 2012 uitgevoerd door het adviesbureau Broos Water. Doel van het project (praktijkonderzoek) was om na te gaan of door middel van een absorberende onderlaag (stro) het vrijkomen en afstromen van perssappen uit snijmaïskuilen naar oppervlaktewater kan worden voorkomen. Op dertien melkveehouderijbedrijven (één per waterschap) is in het najaar van 2011 snijmaïs ingekuild op een absorberende onderlaag. In Flevoland heeft de familie Plomp uit Rutten deelgenomen aan het onderzoek. Een absorberende onderlaag is één van de maatregelen om erfafspoeling te verminderen. Door middel van stro wordt perssap uit een snijmaïskuil gebonden en dit sap kan daardoor niet meer vrijkomen en afstromen naar de sloot. Tevens blijft de voederwaarde behouden. Ook kan het worden toegepast onder een natte graskuil. Het mes snijdt hiermee dus aan twee kanten; winst voor de veehouder en winst voor het waterschap! Op 1 februari 2012 heeft Waterschap Zuiderzeeland een demonstratiebijeenkomst op dit melkveehouderijbedrijf georganiseerd. Hier waren 15 veehouders aanwezig. Deze maatregel wordt ook genoemd in de inrichtingsadviezen die in het kader van het project Goed Boerenerf worden gegeven. (totaal 100 t/m 2014). Al met al is dan ongeveer 1/3 van de veehouders direct over deze maatregel geïnformeerd. Ondanks dat aan deze maatregel al behoorlijk wat aandacht is/wordt geschonken, zijn nog niet alle veerhouders in Flevoland bereikt. En hoewel het waterschap begin februari 2012 veel ruchtbaarheid aan deze maatregel heeft gegeven, zakt de aandacht inmiddels weg, zo blijkt uit contacten van toezichthouders met de agrariërs. Blijvend onder de aandacht brengen door: Demonstratiebijeenkomsten organiseren, ook in Zuid- en Oost-Flevoland Gebruik maken van de brochure Profiteren door Absorberen (bijvoorbeeld toesturen na een bedrijfsbezoek) Plan van aanpak Maatregelen emissies landbouw 28 juni 2013

4 Continueren project Akkerranden In 2013 loopt het project Akkerranden Flevoland af en de continuering in 2014 is vooralsnog onzeker. Dit project is in 2009 met 28 deelnemers van start gegaan en daarna in de loop der jaren uitgebreid. In totaal doen in 2013 100 deelnemers mee en wordt in totaal 96 ha aan akkerranden aangelegd. Het doel van dit project is te komen tot vermindering van emissie (verwaaiing/drift en afspoeling) van gewasbeschermingsmiddelen naar het oppervlaktewater, waardoor de waterkwaliteit wordt verbeterd. Enerzijds hoeven agrariërs minder gewasbeschermingsmiddelen te gebruiken en anderzijds blijven zij verder bij het oppervlaktewater vandaan als zij gewasbeschermingsmiddelen spuiten en fungeert de akkerrand daarbij als bufferstrook. Daarnaast verbeteren akkerranden ook de landschappelijke waarde. In het landschap ontstaat meer variatie en het gebied wordt aantrekkelijker voor toerisme. Tevens wordt door akkerranden de biodiversiteit (planten- en diersoorten) vergroot. Er is veel energie gestoken in het randenbeheer en in de loop van de jaren is een groot draagvlak verworven bij de deelnemende boeren en is veel kennis opgedaan. Vanaf 2015 biedt het GLB kansen voor akkerranden maar voor 2014 is de financiering onzeker, vooral omdat 2014 voor het GLB een overgangsjaar wordt. Samen met de sector en de provincie wordt hiervoor een oplossing gezocht. 5 Gastlessen AOC s Docenten van de AOC s zijn vaak niet op de hoogte van de waterkwaliteit in Flevoland en de relatie met de emissies uit de landbouw. Waterschap Zuiderzeeland kan dit hiaat opvullen door het geven van gastlessen en/of het samenstellen van lespakketten, aangepast aan het gewenste niveau. 6 YouTube-filmpjes YouTube-filmpjes zijn een eigentijdse wijze om kennis te verspreiden. Door in filmpjes de maatregelen door de ogen van betrokkenen te tonen, komt het onderwerp letterlijk dichterbij. Die betrokkenen zijn geen technici of ecologen van het waterschap, maar leken die de watermaatregel als boer, ondernemer, recreant of bewoner benaderen. Met een hyperlink of QR code in de agrarische nieuwsbrief, kunnen de filmpjes gebruikt worden als extra informatie. Op de website van STOWA staat een handleiding voor het maken van korte YouTube-filmpjes over de Kaderrichtlijn Water. Er wordt gewerkt met laagdrempelige apparatuur: gefilmd met een iphone, gemonteerd op een ipad. Met deze handleiding kunnen de waterschappen zelf aan de slag met het maken van filmpjes voor YouTube. http://www.stowa.nl/upload/handleiding%20diy%20youtube%20film%20tweede%20editie%20(3).pdf 7 Doorgaan met toezicht Minstens zo belangrijk is dat, behalve controle op naleving van de regels, met toezichtbezoeken een beeld verkregen wordt van de daadwerkelijke emissiebronnen en -routes. In gesprek met de ondernemers wordt duidelijk waarom men niet op de hoogte is van de regels of waarom de regels niet worden nageleefd. Dit inzicht is waardevol om te bepalen op welk front de communicatie en voorlichting verbeterd kan worden. Tijdens de toezichtbezoeken vind ook altijd een stuk voorlichting plaats. Plan van aanpak Maatregelen emissies landbouw 28 juni 2013