Een signaal voor gemeenten. Onderzoek naar de bestrijding van witte fraude in de bijstand met behulp van belastingsignalen

Vergelijkbare documenten
Beveiliging Suwinet bij gemeenten

Zwarte en grensoverschrijdende fraude met bijstand

Op tijd. Tijdigheid in de uitvoering van de Algemene nabestaandenwet. Inspectie Werk en Inkomen

Onderzoek naar bijzondere bijstandsverlening bij verblijf in het buitenland. Gemeente Assen en de bijzondere bijstand

De weg van bijstand naar werk. Onderzoek naar de effectiviteit van reïntegratie-instrumenten onder de Algemene bijstandswet

Beoordeling rapportage handhaving Sociale Verzekeringsbank

Toetsen van sollicitatieactiviteiten in het kader van de Werkloosheidswet

Invloed van WW-gerechtigden op hun reïntegratietraject

Eerste rapportage verscherpt toezicht. De uitvoering van de Algemene bijstandswet in Den Helder

Beleid en sturing van de beursvloer van het Centrum voor Werk en Inkomen

De praktijk ná het aanbesteden. De feitelijke inkoop van afzonderlijke reïntegratietrajecten door UWV in de contractperiode

Beoordeling rapportage handhaving Sociale Verzekeringsbank

De inschakeling van een private partij bij de uitvoering van de Algemene bijstandswet door de gemeente Maarssen

Quick scan. Werken met behoud van een Abw-uitkering in Amsterdam

UWV en de gemeenschappelijke verwijsindex

Inspectie Werk en Inkomen. Toezicht op de Wet kinderopvang

Inspectie Werk en Inkomen. De gevolgen van selectie bij reïntegratietrajecten voor WW-gerechtigden

Intake en beoordeling bij de bijstand

Dienstverlening aan werkgevers

Tussen oordeel en advies. Uitvoering van het deskundigenoordeel geschiktheid tot werken door UWV

ICT als verbindende schakel. Keteninformatisering in het stelsel van werk en inkomen

Hoog spel. Een onderzoek naar effecten van liberalisering van de keuringsmarkt op de kwaliteit van keuringen van liften en kranen

Ontwikkeling van het handhavingsbeleid binnen UWV

Handhavingsverordening Participatiewet, IOAW en IOAZ

Fraudeverordening gemeente Lelystad 2004

Gezocht: werklozen Inspectie Werk en Inkomen

Beëindiging van dienstbetrekkingen Wsw bij arbeidsongeschiktheid

Uitvoering Wet werk en bijstand 2005

De kortste weg naar werk. Een onderzoek naar reïntegratiecoaching WW bij UWV

2513AA22XA. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE

Ontwikkeling sectorloket

Bijstand en vermogen. Onderzoek naar de vaststelling van het vermogen voor de Wet werk en bijstand

VERORDENING HANDHAVING WWB/WIJ

Uitvoering WSW Doel en vraagstelling. Conclusie

de Wet inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijke arbeidsongeschikte gewezen zelfstandigen besluit

Verordening Handhaving Participatiewet, Ioaw en Ioaz gemeente Krimpen aan den IJssel 2017

gelezen het voorstel van het College van burgemeester en wethouders van 10 april 2012;

Initiatiefvoorstel. Strengere aanpak bijstandsfraude

IWI. Contactpersoon G.G.L.J. van den Berg. De Gemeenteraad Postbus Geachte leden van de gemeenteraad,

Vuurwerk meester. Een onderzoek naar de certificering van vakbekwaamheid vuurwerk

De staatssecretaris van Sociale Zaken Postbus en Werkgelegenheid De heer ing. A. Aboutaleb Postbus LV DEN HAAG 2008/1195

Niet op barcode schrijven!!,.9. e. m. een * e Bergen op Zoom Reg. Datum: 08/06/2006 Eenheid: GRIFF1.58

De certificatie van deskundig toezichthouders verwijdering asbest en crocidoliet

Handhavingsverordening Participatiewet, IOAW, IOAZ Het Hogeland 2019

RAPPORT AD/2005/ Inzake de negende voortgangsrapportage Structuur Uitvoering Werk en Inkomen. Auditdienst

Vreemdelingen en arbeid. Het vergunningenbeleid van CWI

Fraude opsporen in het buitenland?

van het raadslid dhr. M. Punte (VVD) over opsporing bijstandsfraude

Fraude sociale zekerheid

2513AA22XA. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE

Duurzaamheid van re-integratie. Korte- en langetermijneffecten van re-integratie van arbeidsgehandicapten

Met invloed meer werk. Vervolgonderzoek naar het effect van klantinvloed op de re-integratie van herbeoordeelde WAO-gerechtigden

Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling. Uitkering en fraude. Informatie van Sociale Zaken & Werkgelegenheid.

Aan de slag met de Wet verbetering poortwachter

Antimisbruikverordening (geldig vanaf )

vast te stellen: de Verordening handhaving Wet werk en bijstand. het college van burgemeester en wethouders van de gemeente

Handhavingsverordening Participatiewet, IOAW en IOAZ 2015

gelet op de Wet werk en bijstand, de Gemeentewet en de Algemene wet bestuursrecht;

Beleidsplan handhaving Gemeente Schiedam. Werk en inkomen

Fraudeverordening Wet Werk en Bijstand. en Wet Investeren in Jongeren (WIJ) gemeente Kapelle

*Z037FAFAFFE* Handhavingsverordening sociale regelingen Goeree-Overflakkee 2015

Vangnet of springplank? De reïntegratie van zieke werknemers zonder dienstverband door UWV

gelezen het voorstel van burgemeester en wethouders van 4 november 2014; HANDHAVINGSVERORDENING PARTICIPATIEWET, IOAW EN IOAZ 2015

Visie op Hoogwaardig Handhaven

DE RAAD VAN DE GEMEENTE GRAVE;

Datum 6 april 2018 Betreft Toezicht en handhaving in de kinderopvang - onderzoeken van de Inspectie van het Onderwijs

Dag van de uitvoering

Waar een wil is, is een BVG

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG. Datum 20 maart 2012 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter,

Gelezen het voorstel van het dagelijks bestuur van de Intergemeentelijke Sociale Dienst Bollenstreek van.;

Wet werk en bijstand. Zo snel mogelijk weer aan het werk

VERORDENING HANDHAVING WWB, Bbz, IOAW, IOAZ GEMEENTE BUREN

Kengetallen op maat. Stimulansz

Wat doet het Inlichtingenbureau?

Handhaven met beleid. Gemeentelijke handhaving Wet kinderopvang

Handhavingsverordening 2015 GR Ferm Werk

Raadsvoorstel Reg. nr : Ag nr. : Datum :

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Daling bijstand en WW neemt af. Ruim 300 duizend bijstandsuitkeringen

2513AA22XA. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE

INFORMATIEVOORZIENING URENAFTREK DOOR ZELFSTANDIGEN VANUIT WW

In dit informatiebulletin zal worden ingegaan op een specifiek onderdeel van de nieuwe fraudewet, namelijk het Frauderegister.

Wet werk en bijstand. Zo snel mogelijk weer aan het werk

gelezen het voorstel van burgemeester en wethouders d.d. 21 januari 2010, bijlagenr. 696; BESLUIT

Een onderzoek naar het gebruik van samenloopsignalen door gemeenten in Samenloopsignalen van het Inlichtingenbureau

W sw-indicatiestelling door CWI. R ap p o rt over de uitvoering van de Wsw-indicatiestelling door CWI

Nulmeting 60%-doelstelling Uitstroom naar ar werk (voorlopige cijfers)06

HANDHAVINGSVERORDENING WET WERK EN BIJSTAND EN WET INVESTEREN IN JONGEREN DE WOLDEN 2010

Handhavingsverordening Wet werk en bijstand Overbetuwe 2005 HOOFDSTUK 1. Algemene bepalingen

Verzoekster klaagt erover dat het Uitvoeringsinstituut werknemersverzekeringen (UWV) Rotterdam:

Handhavingsverordening WWB

REÏNTEGRATIEVERORDENING WET WERK EN BIJSTAND RIJSWIJK 2005

illinium i ui /12/2013

overwegende dat het noodzakelijk is bij verordening regels te stellen met betrekking tot het bestrijden van misbruik en oneigenlijk gebruik;

Registratienr.: 1804/620 Handhavingverordening WWB, IOAW/Z 2012

Bestuursrechtelijke sancties en boetes bij fraude

Inspectie Werk en Inkomen Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid

Tweede Kamer der Staten-Generaal

2513AA22XA. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE

Transcriptie:

Een signaal voor gemeenten Onderzoek naar de bestrijding van witte fraude in de bijstand met behulp van belastingsignalen Inspectie Werk en Inkomen Een signaal voor gemeenten

Aan deze rapportage werkten mee: Dhr. drs. C.M.W. Deyl Dhr. dr. R.J.J. Voogt R04/22, december 2004 ISSN 1383-8733 ISBN 90-5079-110-7 2 Inspectie Werk en Inkomen Een signaal voor gemeenten

Voorwoord Opsporing en bestrijding van fraude is een voorwaarde voor een rechtmatige en doeltreffende uitvoering van de bijstandswet én voor het behoud van draagvlak onder deze sociale voorziening. Belangrijk uitgangspunt is dat fraude niet mag lonen. Onlangs bracht de Inspectie Werk en Inkomen in kaart hoe gemeenten de bestrijding van zwarte en grensoverschrijdende bijstandsfraude vormgeven. Nu rapporteert de inspectie over haar onderzoek naar het gebruik van belastingsignalen bij de bestrijding van witte fraude in de bijstand. Deze vorm van fraude is relatief gemakkelijk op te sporen door gegevens te gebruiken van de Belastingdienst over samenloop van een bijstandsuitkering met inkomsten uit arbeid. Doel van het onderzoek was om inzicht te krijgen in de kwaliteit van de bestrijding van witte fraude door gemeenten met behulp van belastingsignalen. Daarbij heeft de inspectie ook getracht de verschillen tussen gemeenten te verklaren. Ik ben het Ministerie van Financiën, de Belastingdienst en de onderzochte gemeenten erkentelijk voor hun medewerking aan het onderzoek. Mr. L.H.J. Kokhuis Inspecteur-generaal 3 Inspectie Werk en Inkomen Een signaal voor gemeenten

4 Inspectie Werk en Inkomen Een signaal voor gemeenten

Inhoud 1 Inleiding 7 2 Fraudebestrijding door gemeenten 9 2.1 Opgespoorde fraude 9 2.2 Bestraffen van fraude 10 2.3 De verschillen tussen gemeenten verklaard 10 3 Oordeel 13 4 Reactie Vereniging van Nederlandse Gemeenten 15 Lijst van afkortingen 16 Bijlage: Reactie Vereniging van Nederlandse Gemeenten 17 Publicaties van de Inspectie Werk en Inkomen 21 5 Inspectie Werk en Inkomen Een signaal voor gemeenten

6 Inspectie Werk en Inkomen Een signaal voor gemeenten

1 Inleiding 1 IWI heeft onlangs gerapporteerd over de wijze waarop gemeenten de bestrijding van zwarte fraude hebben vormgegeven. Gemeentelijk beleid bestrijding zwarte en grensoverschrijdende fraude met bijstandsuitkeringen, 2004, Den Haag: IWI. 2 Dit blijkt uit fraudestatistieken van het CBS. Mensen die naast een bijstandsuitkering andere inkomsten hebben, moeten deze opgeven aan de gemeentelijke sociale dienst. Doen zij dit niet, dan is er sprake van fraude. De gemeenten zijn verantwoordelijk voor de uitvoering van de bijstandswet en dus ook voor de bestrijding van de fraude die door bijstandsgerechtigden wordt gepleegd. Vaak wordt onderscheid gemaakt tussen zwarte en witte fraude. Bij zwarte fraude gaat het om het verzwijgen van zwarte inkomsten. 1 Bij witte fraude zijn er wel belastingen en premies afgedragen over de verdiensten, maar zijn de inkomsten niet opgegeven aan de uitkeringsinstantie. Voor gemeenten is de opsporing van witte fraude eenvoudiger dan van zwarte fraude; niet voor niets betreft 74 procent van alle opgespoorde fraude witte fraude. 2 Witte fraude kan aan het licht worden gebracht door koppeling van bestanden van gemeenten met die van de Belastingdienst. Vergelijking van gegevens aan de hand van het sofi-nummer levert een overzicht van bijstandsgerechtigden die naast hun uitkering inkomsten uit arbeid hebben. De Belastingdienst voert deze koppeling uit en voorziet gemeenten van zogenoemde belastingsignalen. Een belastingsignaal geeft inzicht in de periode en de hoogte van de bijstandsuitkering, de hoogte van de inkomsten, de periode waarover deze inkomsten zijn ontvangen en de betrokken werkgever(s). In principe kan met behulp van de belastingsignalen alle witte fraude worden opgespoord. In de afgelopen jaren verstrekte de Belastingdienst jaarlijks rond de 300.000 belastingsignalen aan gemeenten. In 2002 werd 81 procent van de geconstateerde witte fraude in de bijstand met behulp van belastingsignalen opgespoord. De andere gevallen kwamen aan het licht via signalen van ziektekostenverzekeraars of van de Stichting Inlichtingenbureau Gemeenten (IB). Hoewel de controle via het Inlichtingenbureau toeneemt, zijn belastingsignalen nog steeds een belangrijk hulpmiddel bij de fraudebestrijding. Via het IB komen gegevens over samenloop van uitkeringen en andere inkomsten sneller beschikbaar, maar een nadeel is dat de IB-signalen vooralsnog vaak minder informatie bevatten dan de belastingsignalen (bijvoorbeeld over de periode en hoogte van de samenloop). 3 Deze tachtig gemeenten ontvingen gezamenlijk 74 procent van het totale aantal belastingsignalen. De Inspectie Werk en Inkomen (IWI) heeft onderzoek gedaan naar de manier waarop gemeenten de belastingsignalen afhandelen. De eerste stap was een verkennend onderzoek in 2002 onder de tachtig gemeenten die de meeste belastingsignalen ontvangen. 3 Hieruit kwam naar voren dat er tussen gemeenten grote verschillen bestaan in percentages opgespoorde witte fraude. De oorzaak daarvan was niet duidelijk: verschilt de mate waarin witte fraude voorkomt, of verschilt de kwaliteit van de afhandeling van belastingsignalen? Om inzicht te krijgen in de oorzaken van de verschillen tussen gemeenten heeft IWI in 2003 en 2004 dossieronderzoek uitgevoerd bij dertig van de tachtig gemeenten die betrokken waren bij het verkennend onderzoek. Per gemeente zijn honderd bijstandsdossiers bekeken met belastingsignalen over de jaren 1998, 1999 en 2000, die in de periode 2000 tot en met 2003 door de gemeenten zijn afgehandeld. Hoewel de resultaten niet een op een kunnen worden vertaald in landelijke cijfers, geeft het onderzoek een goed beeld van de wijze waarop de afhandeling van de belastingsignalen plaatsvindt in de gemeenten die het merendeel van de belastingsignalen ontvangen. 7 Inspectie Werk en Inkomen Een signaal voor gemeenten

8 Inspectie Werk en Inkomen Een signaal voor gemeenten

2 Fraudebestrijding door gemeenten Het uitgangspunt bij fraudebestrijding is dat fraude niet mag lonen. Dit betekent in de optimale situatie dat alle fraude wordt opgespoord en bestraft. 2.1 Opgespoorde fraude Uit het dossieronderzoek van de inspectie blijkt dat ongeveer een kwart van de onderzochte gemeenten alle witte fraude heeft opgespoord. De overige gemeenten hebben dus fraude over het hoofd gezien. Tabel 1 Percentage niet opgespoorde fraude Door gemeenten al dan niet opgespoorde aantal in % van totaal fraude (in % van de totaal gepleegde fraude) gemeenten aantal gemeenten alle fraude opgespoord 7 23% tot 10% niet opgespoord 5 17% 10% tot 25% niet opgespoord 8 27% 25% tot 50% niet opgespoord 4 13% 50% tot 75% niet opgespoord 4 13% 75% t/m 100% niet opgespoord 2 7% Totaal fraude 30 100% Tabel 1 laat zien dat het percentage niet opgespoorde fraude fors uiteenloopt. Waar zeventien procent van de onderzochte gemeenten tot tien procent van de fraude niet heeft opgespoord, heeft in totaal twintig procent van de onderzochte gemeenten minstens de helft van de fraude niet geconstateerd. Overigens viel het de inspectie op dat zes van de onderzochte gemeenten pas zijn begonnen met de afhandeling van de belastingsignalen nadat IWI haar onderzoek had aangekondigd. Daaruit valt af te leiden dat niet alle gemeenten het belang van belastingsignalen onderkennen als instrument om witte fraude op te sporen. Als een fraudegeval niet wordt geconstateerd, kan het zijn dat de samenloop op een belastingsignaal helemaal niet is onderzocht of niet zorgvuldig genoeg is onderzocht. Bij 35 procent van de belastingsignalen kon de inspectie niet uit het dossier afleiden of het signaal in behandeling was genomen. Uit het onderzoek komt naar voren dat de meeste gemeenten niet alle belastingsignalen onderzoeken, maar een drempelbedrag hanteren. Als het samenloopbedrag lager is dan het drempelbedrag wordt het belastingsignaal niet onderzocht. In totaal hanteert zestig procent van de gemeenten een dergelijk drempelbedrag. In de helft van de gevallen sluit het drempelbedrag aan bij de zogenoemde wettelijke kruimelgrens van 114 euro. Formeel is dit een oneigenlijk gebruik van deze grens. Het gaat daarbij namelijk om het bedrag waaronder een gemeente eventueel kan afzien van terugvordering als een cliënt niet aan het betalingsverzoek voldoet. De meeste andere gemeenten die een drempelbedrag hanteren, hanteren een bedrag dat nog hoger ligt dan het wettelijke kruimelbedrag. IWI beschouwt dit als in strijd met de intentie van de wetgever, omdat deze gemeenten ten onrechte fraude niet opsporen. Verder blijkt uit de dossiers dat er gevallen zijn waarbij een belastingsignaal wel in onderzoek is genomen, maar toch de gepleegde fraude niet of niet in zijn geheel is geconstateerd. Bijvoorbeeld omdat ten onrechte is gedacht dat de inkomsten al waren verrekend met de uitkering. Om een indruk te krijgen van de omvang van de bedragen die gemeenten zijn misgelopen, heeft de inspectie het schadebedrag vastgesteld van de fraudegevallen die de gemeenten over het 9 Inspectie Werk en Inkomen Een signaal voor gemeenten

hoofd hebben gezien. Het blijkt dat elf procent van de schadebedragen beneden het drempelbedrag van 114 euro ligt. In bijna zestig procent van de gevallen hebben gemeenten een fraudebedrag over het hoofd gezien boven de 500 euro, in 35 procent ligt het schadebedrag boven de 1.000 euro en in zestien procent zelfs boven de 3.000 euro. Tot slot is ook uit het dossieronderzoek gebleken dat een behoorlijk aantal samenloopsignalen het gevolg zijn van onzorgvuldigheid van gemeenten. Twintig procent van de onterechte samenloop is ontstaan doordat gemeenten inkomsten die wel door de bijstandsgerechtigde waren opgegeven, niet met de uitkering hadden verrekend. 2.2 Bestraffen van fraude Onder de Algemene bijstandswet waren gemeenten verplicht fraude te bestraffen door een boete op te leggen. Uit het onderzoek van de inspectie blijkt dat minder dan een kwart van de gemeenten in alle gevallen waarin sprake is van verwijtbaarheid van de uitkeringsgerechtigde een boete heeft opgelegd. Ongeveer veertig procent van de gemeenten legde in meer dan de helft van de gevallen géén boete op. IWI constateert dat twijfels gerechtvaardigd zijn over de mate waarin gemeenten het uitgangspunt onderschrijven dat fraude niet mag lonen en dus bestraft moet worden. Onder de Wet werk en bijstand (WWB) is bestraffing van fraude voor gemeenten geen verplichting meer maar een bevoegdheid: de gemeente kan tijdelijk de bijstandsuitkering van een fraudeur verlagen. Tegelijk hebben gemeenten onder de nieuwe wet een groter financieel belang gekregen bij een effectieve fraudebestrijding. Mogelijk leidt dit ertoe dat gemeenten meer geneigd zullen zijn frauderend gedrag te bestraffen. 2.3 De verschillen tussen gemeenten verklaard Het verkennende onderzoek van de inspectie liet zien dat er grote verschillen bestaan tussen gemeenten in percentages opgespoorde witte fraude. Het dossieronderzoek wijst uit dat ook de kwaliteit van de fraudebestrijding sterk varieert tussen gemeenten. Er blijkt echter geen direct verband te zijn tussen het percentage opgespoorde fraude en de kwaliteit van de afhandeling. De verwachting dat naar mate gemeenten minder fraude rapporteren de afhandeling van signalen slechter is, gaat niet op. In de ene gemeente komt dus gewoon meer witte fraude voor dan in de andere. Verklaringen voor de verschillen in gepleegde fraudes kunnen worden gevonden in verschillende omstandigheden van gemeenten, bijvoorbeeld de samenstelling van het bestand van uitkeringsgerechtigden. Het dossieronderzoek laat zien dat het risico op fraude bij bepaalde groepen bijstandsgerechtigden groter is dan bij andere groepen. Zo is er een sterk verband tussen leeftijd en de trefkans op fraude: hoe jonger de uitkeringsgerechtigde, hoe groter de kans dat de uitkeringsgerechtigde heeft gefraudeerd. Opvallend is daarnaast dat mannen vaker frauderen dan vrouwen. Verder worden frauderende bijstandsgerechtigden vaker aangetroffen in grotere gemeenten (meer dan 150.000 inwoners) dan in kleinere gemeenten. Het sterkste verband bestaat tussen het totale bijstandsbedrag dat iemand in een jaar heeft ontvangen en het plegen van fraude: hoe hoger het uitkeringsbedrag, hoe groter de kans dat de bijstandsgerechtigde fraudeert. Verder is niet ondenkbaar dat de mate waarin de gemeente een preventief beleid voert (bijvoorbeeld een strenge poortwachter en veel nadruk in de voorlichting op een actief gemeentelijke fraudebestrijding) leidt tot verschillen in de mate waarin witte fraude in een gemeente voorkomt. Dit heeft de inspectie niet nader onderzocht. 10 Inspectie Werk en Inkomen Een signaal voor gemeenten

Het verschil in kwaliteit van de fraudebestrijding tussen gemeenten blijkt samen te hangen met de manier waarop de gemeenten de behandeling van belastingsignalen heeft ingericht. Twee aspecten spelen een rol: de wijze waarop de afhandeling van de belastingsignalen procedureel wordt aangepakt; de mate waarin er sprake is van maatwerk. Gemeenten die structurele capaciteit beschikbaar hebben voor de behandeling van belastingsignalen blijken minder vaak fraude over het hoofd te zien. Dat geldt ook voor gemeenten die geen drempelbedrag hanteren. De inspectie constateert dat er een kloof bestaat tussen formele procedures en de daadwerkelijke toepassing ervan. Werkinstructies waren bijvoorbeeld wel bij veel gemeenten aanwezig, maar werden in bijna de helft van de gevallen niet gebruikt. Interne controle bestond formeel wel, maar was lang niet altijd uitgeschreven, en leidde ook niet tot betere resultaten in het opsporen van witte fraude. Dit ondanks de bewering van deze gemeenten dat de uitkomst van de interne controle was dat er geen fraude over het hoofd is gezien. Hieruit blijkt dat niet zozeer de aanwezigheid van interne controle maar de kwaliteit ervan belangrijk is. Naar mate gemeenten meer maatwerk toepassen bij de afhandeling van belastingsignalen, zien ze minder fraude over het hoofd. Niet alle gemeenten kiezen voor maatwerk; sommige gemeenten vragen bijvoorbeeld standaard - voor alle belastingsignalen - looninformatie op bij de werkgever, terwijl dit alleen nodig is als uit het belastingsignaal de precieze periode van samenloop niet goed is af te leiden. Vanuit efficiëntieoverwegingen is het afzien van maatwerk te begrijpen. Het leidt echter wel tot een grotere kans dat fraude gemist wordt en tot onnodige belasting van werkgevers. Ten slotte blijken gemeenten die de eigen behandeling van de belastingsignalen als niet optimaal beoordelen inderdaad vaker fraude over het hoofd te zien. Dit duidt erop dat gemeenten zelf goed beseffen dat de behandeling van de belastingsignalen niet op orde is, en dus verbetering behoeft. 11 Inspectie Werk en Inkomen Een signaal voor gemeenten

12 Inspectie Werk en Inkomen Een signaal voor gemeenten

3 Oordeel De kwaliteit van de bestrijding van witte fraude met behulp van belastingsignalen verschilt aanzienlijk tussen gemeenten. In veertig procent van de onderzochte gemeenten beoordeelt IWI de kwaliteit van de afhandeling van de belastingsignalen als goed. Deze gemeenten sporen tussen de negentig en honderd procent van de witte fraude op. In 27 procent van de onderzochte gemeenten is sprake van een redelijke uitvoering. IWI is van mening dat in de overige 33 procent van de onderzochte gemeenten te veel witte fraude onontdekt is gebleven om te kunnen spreken van een zorgvuldige afhandeling van de belastingsignalen. Naar het oordeel van de inspectie doet dit afbreuk aan het uitgangspunt dat fraude niet mag lonen. Van een consequente vertaling van dit principe naar de praktijk is geen sprake. Mogelijk brengt de WWB verbetering in de situatie. Gemeenten hebben nu een groter financieel belang bij een effectieve fraudebestrijding. Dit kan de fraudealertheid van gemeenten vergroten en ervoor zorgen dat ze hogere prioriteit geven aan de bestrijding van (witte) fraude. Zodra de opstartproblemen van het Inlichtingenbureau zijn opgelost, zijn alle voorwaarden aanwezig voor een effectievere bestrijding van witte fraude dan in de laatste periode onder de Algemene bijstandswet het geval was. Gemeenten blijken goed van zichzelf te weten of hun aanpak van witte bijstandsfraude verbetering behoeft. Met dit rapport biedt de inspectie de gemeenten enkele handvatten om daadwerkelijk verbeteringen aan te brengen. 13 Inspectie Werk en Inkomen Een signaal voor gemeenten

14 Inspectie Werk en Inkomen Een signaal voor gemeenten

4 Reactie Vereniging van Nederlandse Gemeenten De inspectie legt al haar conceptrapportages voor een bestuurlijke reactie voor aan de betrokken uitvoeringsinstanties en neemt de kern van deze reactie op in het rapport. Als het onderzoek bij gemeenten betreft, legt de inspectie het conceptrapport voor aan de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). Dat is ook gebeurd bij dit rapport. Hierna volgt de reactie van de VNG en het commentaar van IWI hierop. De volledige brief van de VNG is opgenomen in de bijlage. Reactie VNG De VNG citeert als resultaat van het IWI-onderzoek dat bij 67 procent van de gemeenten de kwaliteit van de bestrijding van witte fraude door belastingsignalen goed tot redelijk is. De VNG verwacht dat de invoering van de Wet werk en bijstand per 1 januari 2004, waarbij gemeenten een grotere eigen financiële verantwoordelijkheid dragen, zal betekenen dat de effectiviteit van de bestrijding van (witte) fraude zal toenemen. Ook wordt belang gehecht aan de IWI-constatering dat de effectiviteit van de fraudebestrijding verder kan toenemen indien de opstartproblemen van het Inlichtingenbureau zijn opgelost. Tot slot stipt de VNG de constatering aan dat de gemeenten waarbij de fraudebestrijding verbetering behoeft, dit zelf al heel goed weten. Reactie inspectie De reactie van de VNG heeft niet geleid tot aanpassingen van het rapport. In de brief schrijft de VNG dat IWI de kwaliteit van de bestrijding van witte fraude met behulp van belastingsignalen door gemeenten, in 2002 heeft onderzocht. IWI wijst erop dat dit niet juist is. Het dossieronderzoek door IWI hiernaar heeft plaatsgevonden in 2003 en 2004. 15 Inspectie Werk en Inkomen Een signaal voor gemeenten

Lijst van afkortingen CBS IB IWI VNG WWB Centraal Bureau voor de Statistiek Stichting Inlichtingenbureau Gemeenten Inspectie Werk en Inkomen Vereniging van Nederlandse Gemeenten Wet werk en bijstand 16 Inspectie Werk en Inkomen Een signaal voor gemeenten

Bijlage Reactie van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten 17 Inspectie Werk en Inkomen Een signaal voor gemeenten

18 Inspectie Werk en Inkomen Een signaal voor gemeenten

Publicaties van de Inspectie Werk en Inkomen 2004 R04/22 Een signaal voor gemeenten Onderzoek naar de bestrijding van witte fraude in de bijstand met behulp van belastingsignalen R04/21 Toetsen van sollicitatieactiviteiten in het kader van de Werkloosheidswet R04/20 Uitvoering en effectiviteit van reïntegratievoorzieningen en -instrumenten R04/19 Hoog spel Een onderzoek naar effecten van liberalisering van de keuringsmarkt op de kwaliteit van keuringen van liften en kranen Meerjarenplan certificatie- en keuringsinstellingen 2005-2008 R04/18 Onafhankelijkheid bij periodieke liftkeuringen R04/17 Beoordeling rapportage handhaving Sociale Verzekeringsbank 2003 R04/16 Zwarte en grensoverschrijdende fraude met bijstandsuitkeringen Een verkennend onderzoek naar gemeentelijk beleid gericht op bestrijding van zwarte en grensoverschrijdende fraude R04/15 Ontwikkeling sectorloket R04/14 Samenvatting rapportages verscherpt toezicht 2001-2003 De uitvoering van de Algemene bijstandswet in Almelo, Amsterdam, Den Helder, Haarlem en Rotterdam Toezicht op certificatie- en keuringsinstellingen 2005-2008 R04/13 In goed vertrouwen Onrechtmatige gegevensverstrekking aan een handelsinformatiebureau R04/12 Aan de slag met de Wet verbetering poortwachter De invoering van de Wet verbetering poortwachter door het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen R04/11 UWV en Walvis Tweede rapportage R04/10 De praktijk ná het aanbesteden De feitelijke inkoop van afzonderlijke reïntegratietrajecten door UWV in de contractperiode 2002-2003 Jaarplan 2005 Jaarverslag 2003 R04/09 Gelijke gevallen, gelijke behandeling? Uitvoering van de ontslagtaak door CWI R04/08 Dienstverlening door het Inlichtingenbureau R04/07 Samenloopsignalen van het Inlichtingenbureau Een onderzoek naar het gebruik van samenloopsignalen door gemeenten in 2003 R04/06 ICT en de keten van werk en inkomen R04/05 De manager de baas? Een onderzoek naar WAO-managers en hun integrale verantwoordelijkheid voor het werk van verzekeringsartsen R04/04 Inzet reïntegratie-instrumenten en -voorzieningen door UWV R04/03 Herbeoordeeld? Uitvoering van de wettelijke WAO-herbeoordelingen R04/02 Verbetering opzet financieel beheer CWI R04/01 Gemeente Assen en de bijzondere bijstand Onderzoek naar bijzondere bijstandsverlening bij verblijf in het buitenland 2003 R03/21 Werken met behoud van een Abw-uitkering in Amsterdam Quick scan 21 Inspectie Werk en Inkomen Een signaal voor gemeenten

R03/20 UWV en Walvis Eerste rapportage Aanpassing Jaarplan IWI 2004 i.v.m. het gewijzigd toezicht op gemeenten R03/19 De uitvoering van de Algemene bijstandswet in Den Helder Eerste rapportage verscherpt toezicht R03/18 Vreemdelingen en arbeid Het vergunningenbeleid van CWI R03/17 Certificatie- en keuringsinstellingen op het gebied van arbeidsomstandigheden in 2002 R03/16 Elfde tot en met dertiende voortgangsrapportage inzake de realisatie bestuurlijke afspraken met Amsterdam R03/15 Afspraken Centra voor Werk en Inkomen met de gemeenten Hoorn en Zaanstad R03/14 De inschakeling van een private partij bij de uitvoering van de Algemene bijstandswet door de gemeente Maarssen Eindrapportage Jaarplan 2004 R03/13 Indicatiestelling sociale werkvoorziening Een onderzoek naar de kwaliteit van het indicatiestellingproces R03/12 Afhandeling openstaande posten Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen Eindrapport R03/11 Gemeentelijke eindejaarsuitkeringen aan minima in 2002 R03/10 Gemeentelijk beleid en handhaving van de bijstandswetgeving bij woonwagenbewoners Loenen en de intake van bijstandsaanvragen R03/09 Facetten van handhaving van de Algemene bijstandswet Monitor van bestrijding van misbruik en oneigenlijk gebruik door gemeenten 2001 R03/08 De decentrale aansturing van de Sociale Verzekeringsbank R03/07 Debiteurenbeheer collecterend proces Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen Jaarverslag 2002 R03/06 De uitvoering van de Algemene bijstandswet in Amsterdam Stand van zaken eerste kwartaal 2003 R03/05 De uitvoering van onderzoeken in het kader van de Algemene bijstandswet door de gemeente Rotterdam in 2002 Toetsingskader instellingen persoonscertificatie in het kader van de Arbeidsomstandighedenwet en enkele andere wetten R03/04 De uitvoering van de Algemene bijstandswet door gemeenten in 2001 Quick scan R03/03 Opzet financieel beheer Centrale organisatie werk en inkomen Review van het KPMG-rapport 'Risicoanalyse financieel beheer CWI' R03/02 Onderzoek toepassing Werkloosheidswet bij SHB Havenpool Rotterdam BV R03/01 De ketens van werk en inkomen Een verkennend onderzoek naar de keten van werk en inkomen vanuit cliëntperspectief U kunt deze publicaties opvragen bij: Afdeling Communicatie communicatie@iwiweb.nl www.iwiweb.nl Prinses Beatrixlaan 82 2595 AL Den Haag Postbus 11563 2502 AN Den Haag Telefoon (070) 304 44 44 Fax (070) 304 44 45 22 Inspectie Werk en Inkomen Een signaal voor gemeenten