Ontwikkeling leerlingaantallen Elk jaar wordt op 1 oktober het leerlingaantal van elke basisschool geregistreerd door de Dienst Uitvoering Onderwijs (). Op basis van deze leerlingtelling wordt de bekostiging van de scholen in het basisonderwijs bepaald. Uit de leerlingtelling blijkt dat het leerlingaantal in het basisonderwijs voor het 7 e achtereenvolgende jaar is gedaald en naar verwachting zal het leerlingaantal in de komende jaren verder dalen. Ook de bij VGS aangesloten scholen zijn afgelopen jaren geconfronteerd met fluctuaties in het leerlingaantal. Echter, het totale aantal leerlingen op de VGS-scholen is tussen 2009 en 2015 slechts met 0,2% gedaald, terwijl dit landelijk is gedaald met 6,8%. In dit onderzoek is de ontwikkeling van het leerlingaantal geanalyseerd voor de 168 basisscholen die in 2015 bij VGS waren aangesloten, exclusief de (V)S(B)O scholen. Daarnaast wordt de ontwikkeling van het aantal leerlingen vergeleken met alle bij geregistreerde basisscholen. De scholen zijn in vier regio s ingedeeld, afhankelijk van de provincie waar de school is gevestigd. In tabel 1 is het aantal basisscholen en het aantal leerlingen naar regio weergegeven. Deze aantallen kunnen afwijken van het onderzoek in 2014 door verschillende oorzaken zoals scholenfusie, aansluiting bij de VGS of beëindiging van lidmaatschap bij de VGS. Tabel 1: Leerlingaantallen VGS-scholen naar regio Aantal scholen Aantal leerlingen 1-10-2015 1-10-2014 Regio Noord 25 5.343 5.367 Regio Oost 46 11.052 10.918 Regio West 65 15.238 15.241 Regio Zuid 32 6.715 6.667 Totaal 168 38.348 38.193 Zoals hierboven is weergegeven, bedroeg het totale leerlingaantal van de bij VGS aangesloten scholen op 1 oktober 2015 38.348 leerlingen. Dat betekent een stijging van het aantal leerlingen met 155 ten opzichte van 1 oktober 2014. De ontwikkeling van het leerlingaantal in zowel regio Oost als regio Zuid heeft aan deze stijging bijgedragen, terwijl het leerlingaantal in regio Noord en regio West tussen 1 oktober 2014 en 1 oktober 2015 licht is gedaald.
Figuur 1: Ontwikkeling leerlingaantal per 1 oktober op macroniveau (2009=) Ontwikkeling leerlingaantallen macroniveau In de grafiek hierboven is de ontwikkeling van het leerlingaantal weergegeven van VGS-scholen en alle bij geregistreerde scholen. Op 1 oktober 2015 waren er 1.443.311 leerlingen geregistreerd in het basisonderwijs,.528 leerlingen minder dan in 2009. Dat betekent dat tussen 2009 en 2015 het leerlingaantal gedaald is met gemiddeld 1,2% per jaar. De ontwikkeling van het leerlingaantal van de VGS-scholen laat daarentegen een redelijk stabiele trend zien. In 2009 telden de bij VGS aangesloten scholen 38.425 leerlingen, terwijl dit in 2015 slechts 77 leerlingen minder was, een daling van gemiddeld 0,03% per jaar. Dit betekent dat de daling van 2013 (0,42%) en 2014 (0,31%) weer grotendeels is gecompenseerd met de stijging per 1 oktober 2015 (0,72%).
Regio Noord De scholen die ingedeeld zijn in regio Noord bevinden zich in de provincies Groningen, Friesland, Drenthe, Flevoland en Overijssel. Hieronder is de ontwikkeling van het leerlingaantal van de 25 VGSscholen en van alle scholen () in regio Noord weergegeven. Figuur 2: Ontwikkeling leerlingaantal per 1 oktober in regio Noord (2009=) Ontwikkeling leerlingaantallen regio Noord Het leerlingaantal van de scholen in de noordelijke provincies is gemiddeld 1,6% per jaar gedaald, sneller dan het landelijke gemiddelde. De VGS-scholen in de noordelijke provincies zijn afgelopen jaren nauwelijks geconfronteerd met dalende leerlingaantallen. Alleen in de afgelopen periode is het leerlingaantal gedaald met 24 leerlingen, waardoor het totale leerlingaantal voor het eerst sinds 2009 uitkomt onder het niveau van 2009. Hiermee is het leerlingaantal in de noordelijke regio zeer constant te noemen.
Regio Oost In regio Oost zijn alle scholen ingedeeld die zich bevinden in de provincie Gelderland. De ontwikkeling van het leerlingaantal van de 46 VGS-scholen zijn in de grafiek hieronder weergegeven naast de ontwikkeling van alle bij geregistreerde basisscholen. Figuur 3: Ontwikkeling leerlingaantal per 1 oktober in de regio Oost (2009=) Ontwikkeling leerlingaantallen regio Oost In regio Oost is het leerlingaantal van alle scholen () sneller gedaald dan de landelijke daling. Het leerlingaantal daalde in de periode 2009-2015 gemiddeld met 1,8% per jaar. Het leerlingaantal van de VGS-scholen is daarentegen juist met gemiddeld van 0,52% per jaar gestegen. Tussen 1 oktober 2014 en 1 oktober is het aantal leerlingen met 134 toegenomen, wat resulteerde in de grootste stijging (1,23%) binnen de gehele periode 2009-2015. Deze toename steekt fors af bij de ontwikkeling van het aantal leerlingen in alle basisscholen.
Regio West Scholen in de provincies Noord-Holland, Zuid-Holland en Utrecht zijn ingedeeld in regio West. In de grafiek hieronder is de ontwikkeling van het leerlingaantal in regio West weergegeven voor de 65 bij VGS aangesloten scholen tegenover de ontwikkeling van het leerlingaantal van alle bij geregistreerde scholen. Figuur 4: Ontwikkeling leerlingaantal per 1 oktober in de regio West (2009=) Ontwikkeling leerlingaantallen regio West De daling van het leerlingaantal is in regio West relatief gering. Landelijk gezien is de daling gemiddeld 1,2% per jaar, terwijl in regio west het aantal leerlingen met een gemiddelde daling van 0,5% in de periode 2009-2015 het laagste is van alle regio s. De ontwikkeling van het leerlingaantal van de bij VGS aangesloten scholen volgt grotendeels de dalende trend van alle bij geregistreerde basisscholen met een jaar vertraging. De gemiddelde daling per jaar bedroeg voor de VGS-scholen dan ook 0,51% in de periode 2010-2015 (in de periode 2009-2015 is de gemiddelde daling 0,37%). Het laatste jaar lijkt de daling gestabiliseerd en is het aantal leerlingen vrijwel gelijk gebleven.
Regio Zuid Scholen in Zeeland, Noord-Brabant en Limburg zijn in regio Zuid ingedeeld, hoewel zich in Limburg geen bij VGS aangesloten scholen bevinden. De ontwikkeling van de leerlingaantallen is hieronder grafisch weergegeven voor de 32 VGS-scholen en alle bij geregistreerde scholen in de regio Zuid. Figuur 5: Ontwikkeling leerlingaantal per 1 oktober in de regio Zuid (2009=) Ontwikkeling leerlingaantallen regio Zuid Met een gemiddelde jaarlijkse daling van 1,8% is de daling van het aantal leerlingen in alle scholen in regio Zuid het grootst van alle regio s. Uit de grafische weergave blijkt dat de daling tussen 2014 en 2015 minder groot is dan in de voorgaande periode. Het is opmerkelijk dat de ontwikkeling van het leerlingaantal van de VGS-scholen na de daling tussen 2009 en 2010 vrij constant is. In het laatste jaar is het leerlingaantal zelfs gestegen met 48 leerlingen (0,72%) tot nagenoeg het niveau van 2009.
Conclusie De ontwikkeling van de leerlingaantallen op de bij VGS aangesloten scholen is duidelijk afwijkend van de landelijk dalende trend. In regio West volgen de VGS-scholen relatief het meest de algemene trend, maar in deze regio dalen de () leerlingaantallen dan ook het minst. De afwijking is het grootst in de regio Oost, waar het leerlingaantal van VGS-scholen een duidelijke groei laat zien. Ondanks deze constateringen voor de VGS-scholen, verkeert elke school in een eigen afzonderlijke schoolspecifieke situatie. De breedte van de ontwikkeling van de leerlingaantallen van de VGS-scholen is per regio weergegeven in de tabel die hieronder is weergegeven. Tabel 2: Ontwikkeling van leerlingaantallen in 2015 ten opzichte van 2014 Minimum Mediaan Maximum Regio Noord -14-1 12 Regio Oost -23 2 27 Regio West -22 0 20 Regio Zuid -12 3 21 Het minimum laat zien met hoeveel leerlingen het leerlingaantal is gedaald op de school met de grootste daling. Het maximum laat zien met hoeveel leerlingen het leerlingaantal is gestegen op de school met de grootste stijging. De mediaan geeft de waarde weer van de school die in de reeks in het midden ligt. Uit tabel 2 blijkt dat het merendeel van de scholen in regio Noord het leerlingaantal zag dalen in de periode 2014-2015, aangezien het leerlingaantal van de middelste school in de reeks is gedaald (mediaan). In regio West is het aantal scholen waar het leerlingaantal is gedaald vrijwel gelijk aan het aantal scholen met een stijging van het leerlingaantal. In de regio s Oost en Zuid zijn per saldo meer VGS-scholen met een stijgend leerlingaantal ten opzichte van de scholen met een dalend leerlingaantal. Financieel advies Fluctuaties in het leerlingaantal hebben directe financiële invloed op de school, omdat de bekostiging grotendeels afhankelijk is van het aantal leerlingen op de school (van voorgaand schooljaar). Gemiddeld wordt circa 4.500 euro per leerling aan rijksbijdragen ontvangen, waardoor een vermindering of vermeerdering van een aantal leerlingen een behoorlijke financiële impact op de school kan hebben. Het blijkt een lastige opgave om de financiële consequenties van een dalend leerlingaantal te managen. De huidige personele inzet, die feitelijk groter wordt ten opzichte van het aantal leerlingen, heeft grote effecten op de exploitatie. Daarnaast moeten ook de materiële lasten kritisch worden bekeken. Het is dus van groot belang om het leerlingaantal kritisch te blijven monitoren en bij een forse daling van het leerlingaantal tijdig maatregelen te treffen. Wanneer u behoefte heeft aan ondersteuning op dit gebied, kunt u de adviseurs van VGS inschakelen. Ze helpen u graag om de financiële gevolgen van een dalend leerlingaantal te berekenen en bezuinigingsmogelijkheden op een rij te zetten. Daarnaast helpen de adviseurs u ook bij het effectief en beleidsrijk inzetten van overtollige of extra middelen. U kunt contact opnemen met de adviseurs Financieel Management en Human Resource Management. De contactgegevens kunt u hier vinden.
Technische toelichting Data VGS-scholen Regio indeling In dit onderzoek is gebruik gemaakt van de leerlingaantallen per school (BRIN) uit databestanden van de Dienst Uitvoering Onderwijs (). Deze scholen zijn gecategoriseerd op basis van de provincie waar de school gevestigd is. Verschillende scholen die onder één bestuur ressorteren, zijn desondanks per school (BRIN) gecategoriseerd, waardoor de scholen onder één bestuur mogelijkerwijze in meerdere categorieën zijn ingedeeld. Alle scholen die in 2015 als klant of als lid bij VGS waren aangesloten. De leerlingaantallen van deze scholen zijn afkomstig uit de databestanden van. De scholen zijn naar regio ingedeeld, op basis van provincie. Deze indeling is afwijkend van de indeling zoals het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) hanteert. Dit is gedaan om een gelijkmatiger verdeling te krijgen van het aantal scholen per regio.