IVN draagt bij aan een duurzame samenleving door mensen te betrekken bij natuur, milieu, landschap & leefomgeving Muizenonderzoek 2012 Oisterwijkse Bossen en Vennen uitgevoerd door de Zoogdierenwerkgroep van IVN Oisterwijk datum verslag: 23 december 2012
Inhoudsopgave pagina 1 Doel van het onderzoek 2 2 Onderzoeksopzet en werkwijze 2 3 Resultaten 4 4 Conclusies 5 5 Evaluatie 5 6 Vervolgonderzoek Bijlagen: voorbeeld van een inventarisatieformulier tabellen met vangstresultaten per dag 1
1. Doel van het onderzoek Voor de zoogdierenwerkgroep was dit het tweede muizenonderzoek. In 2011 hebben wij tijdens een lang weekend (van vrijdagmiddag 25 t/m zondagmorgen 27 november) een soortgelijk onderzoek uitgevoerd. Hierbij was het vooral de bedoeling om te leren; prepareren van de vallen en vangen, op naam brengen, wegen en seksen van de muizen. Het onderzoek in 2012 was vooral bedoeld om ervaring op te doen in het uitvoeren van het onderzoek. 2. Onderzoeksopzet en werkwijze Van 25 t/m 31 oktober 2012 heeft de zoogdierenwerkgroep een muizenonderzoek uitgevoerd in de Oisterwijkse bossen en vennen. Het onderzoeksgebied was gelegen ter hoogte van de Van Swinderenlaan, de Lissedijk en het Brandven te Oisterwijk (zie onderstaande plattegrond). De vallen zijn geplaatst op donderdagmiddag 25 oktober om 15.00 uur en weer opgeruimd op woensdagmorgen 31 oktober om 8.00 uur. De vallen zijn geplaatst in drie biotopen, te weten: bos, heide en een (droogstaande) sloot. Per biotoop zijn tien vallen geplaatst zoveel mogelijk in een rechte lijn en op een onderlinge afstand van ongeveer tien meter. De vallen zijn zo onopvallend mogelijk geplaatst en indien mogelijk gemarkeerd met natuurlijk materiaal om het terugvinden te vergemakkelijken. A = bezoekerscentrum = onderzoeksgebied plattegrond met het onderzoeksgebied 2
Het onderzoek werd uitgevoerd door: Dick Kuus, Ellen van Rijn, Esther Hamels, Frans Kapteijns, Jan Fonken, Kees Pijnappels, Loes Pasteuning, Mirjam Lambermon en Rob Wolfs. Daarvoor werd het volgende schema gehanteerd: datum tijd bezetting 25-10-2012 16.00 uur Frans, Dick, Loes, Rob, Ellen en Mirjam 25-10-2012 23.00 uur Dick, Esther en Loes 26-10-2012 8.00 uur Ellen en Rob 26-10-2012 15.00 uur Esther 26-10-2012 23.00 uur Frans, Kees en Mirjam 27-10-2012 8.00 uur Dick en Esther 27-10-2012 15.00 uur Ellen 27-10-2012 23.00 uur Rob, Loes en Kees 28-10-2012 8.00 uur Jan en Loes 28-10-2012 15.00 uur Dick 28-10-2012 23.00 uur Frans en Rob 29-10-2012 8.00 uur Jan en Mirjam 29-10-2012 15.00 uur Ellen 29-10-2012 23.00 uur Esther en Loes 30-10-2012 8.00 uur Ellen en Dick 30-10-2012 15.00 uur Esther 30-10-2012 23.00 uur Kees en Rob 31-10-2012 8.00 uur Frans, Loes, Ellen en Jan De vallen werden, voor het scherp zetten, voorzien van voedsel en wat gras. Het gras heeft als doel dat de muis zich wat comfortabeler in de val voelt. Het voedsel bestond uit wat gemengd graan, meelwormen en een stukje brood met pindakaas. Dit laatste zorgt voor een aantrekkelijke geur waar de muis op afkomt. De vallen werden drie keer per dag gecontroleerd: om 8.00 uur, 15.00 uur en 23.00 uur. Hierdoor zit een muis niet te lang opgesloten (stress, voedselgebrek). Elke ronde nam zo n anderhalf tot tweeëneenhalf uur in beslag. Gesloten vallen werden gecontroleerd op de aanwezigheid van een (of meer) muizen. Vallen werden zo mogelijk niet geopend in aanwezigheid van publiek. Een gesloten val werd geopend en geledigd in een doorzichtige plastic vangzak waar de muis voorzichtig werd uitgenomen. Vervolgens werd de muis op soort gebracht, de sexe bepaald, gemerkt (door een stukje haar weg te knippen) en in een boterhamzakje gedaan om tot slot te worden gewogen met de veerunster. Daarna werd ze vrijgelaten. 3
De gegevens werden iedere ronde op een apart inventarisatieformulier genoteerd (zie bijlage). Als de vallen gesloten zijn zonder dat er een muis wordt aangetroffen, of een val is open terwijl er voer uit verdwenen is dan werd dit genoteerd bij bijzonderheden. Leeggehaalde vallen werden opnieuw geprepareerd en teruggezet. De avondploeg was voorzien van hoofdlampen, dit om de vallen beter te kunnen vinden. 3. Onderzoeksresultaten: In de bijlagen zijn per dag de inventarisatiegegevens en bijbehorende bijzonderheden opgenomen. Hieronder zijn de totalen van het onderzoek weergegeven. Soort Totaal aantal muizen Meerdere Geslacht keren gevangen Gevangen Gemiddeld gewicht 8.00 15.00 23.00 Rosse Woelmuis 31 6 22 13 13 9 12 10 18,3 18,7 Bosmuis 54 16 33 6 18 21 6 27 18,8 18,5 Veldmuis 5 1 4 2 0 1 1 3 18,0 16,6 Totaal 90 23 59 31 19 40 4
4. Conclusies Uit het onderzoek kunnen de volgende conclusies worden getrokken: 1. De ochtend- en de nachtronde leverde het meeste resultaat op. Tijdens de middagronde was de vangst het kleinst. 2. Rosse Woelmuizen zijn zowel in de ochtend, middag en avond actief; niet veel verschil in de vangstresultaten per dagdeel. 3. Bosmuizen zijn het meest gevangen 4. Veldmuizen zijn het minst gevangen 5. De Bosmuis is de drukste van de drie soorten, de veldmuis het rustigst. 6. In de sloot werden de meeste muizen gevangen (40); op de heide het minst (18). 7. De zwaarste muis woog 30 gram (Bosmuis); de lichtste 13 gram (Rosse Woelmuis). 5. Evaluatie Ook dit jaar was het muizenonderzoek weer goed geslaagd. Er waren geen grote problemen, de overdracht van de materialen verliep beter en er zijn weer veel muizen gevangen. Vallen worden regelmatig (meestal door de bosmuis) volgestopt met voedsel / wintervoorraad. Als de vallen wat scherper kunnen worden afgesteld, dan kan dit misschien worden voorkomen. De vallen moeten misschien worden aangepast met aan de achterkant ook een schuif. Hierdoor kan de muis er beter worden uitgehaald, wat minder stress veroorzaakt. We bekijken t.z.t. of en hoe we dit aanpakken. De vallen moeten in de biotoop beter op een rij worden gezet, zodat ze makkelijker te vinden zijn. Met bijvoorbeeld dennentakken is het makkelijker de plekken te markeren; als hetzelfde materiaal wordt gebruikt zijn de plekken beter te vinden en meer herkenbaar. Met een wat dikkere, echt doorzichtige plastic zak is het makkelijker de muis te pakken. Bovendien zijn de muizen in zo n zak wat rustiger en minder gestresst. Het is beter en makkelijker om de middagronde de volgende keer ook met z n tweeën te doen. Alleen gaat wel, maar is onhandig omdat er best veel handelingen moeten worden gedaan. Een week onderzoek doen naar muizen is in principe voldoende. Wel moet het te doen zijn met de paar leden van de werkgroep. We zouden eventueel de leden van IVN Oisterwijk om assistentie kunnen vragen. 6. Vervolgonderzoek Ook in 2013 willen we weer een muizenonderzoek uitvoeren. We hebben nu voldoende ervaring om het onderzoek te koppelen aan een onderzoeksvraag. Hierbij moet worden gedacht aan het richten op bijvoorbeeld één specifiek biotoop of muizensoort. Dit gaan we voorleggen aan Natuurmonumenten; wat willen zij graag weten over de muizenpopulatie in de Oisterwijkse Bossen en Vennen en / of de Kampina? 5
6
Inventarisatieformulier veldonderzoek muizen datum: weer: valnummer tijd (bij start nieuwe rij) soort geslacht merk hadmerk gewicht in gram bijzonderheden
valnummer tijd (bij start nieuwe rij) soort geslacht merk hadmerk gewicht in gram bijzonderheden rw = rosse woelmuis ow = ondergrondse woelmuis bm = bosmuis dm = dwergmuis vm/am = veldmuis of aardmuis vs = veldspitsmuis ws = waterspitsmuis = vrouw = man 0 = geen 1 = rugmerk 2 = linkerflank 3 = rechterflank hadmerk = terugvangst
Vangstresultaat van 25 oktober 2012 Locatie Val Avond Soort Geslacht Merk Hadmerk Gewicht in g. Bijzonderheden Bosrand 1.1 23.00 uur BM Ja? Niet gewogen, beet, daarna losgelaten 1.6 VM? Ja 20 Kort staatje, lichtere buik, kleine oortjes, bol Heideveld 2.1 23.45 BM Ja 17 Sloot 3.1 Vos gespot 3.8 24.45 BM Ja 20 3.10 Om 16.30 uur, Frans bijna op haas gestapt
Vangstresultaten van 26 oktober 2012 Locatie Val Ochtend Soort Geslacht Merk Hadmerk Gewicht in g. Bijzonderheden Bosrand 1.1 8.20 RW Ja 15,5 1.6 8.34 RW? Ja 18,5 Vergeten geslacht te bepalen 1.8 9.00 BM Ja 20,5 Heideveld 2.2 9.00 Val was dicht; geen muis aanwezig Sloot 3.2 9.10 BM Ja 13,5 3.8 9.20 BM Ja 20,5 Gewicht geschat, Rob gebeten, ontsnapt Locatie Val Middag Soort Geslacht Merk Hadmerk Gewicht in g. Bijzonderheden Bosrand 1.1 16.00 RW Ja 18 1.3 Val zat vol blaadjes, was open, voer verdwenen 1.6 16.10 RW Ja 16 1.10 Val vol blaadjes en dennenaalden,brood ernaast Sloot 3.2 Bruine kikker in de val Locatie Val Avond Soort Geslacht Merk Hadmerk Gewicht in g. Bijzonderheden Bosrand 1.1 23.00 RW Ja Ja 19 1.6 23.00 RW (2x) (2x) Ja ja / ja 15 / 14,5 Twee vrouwtjes Woelmuizen in de val Heideveld 2.2 23.25 BM? Ontsnapt Sloot 3.3 23.42 BM Ja 30 3.8 23.48 BM Ja 18,5 3.9 23.55 BM Ja Ja 25
Vangstresultaten van 27 oktober 2012 Locatie Val Ochtend Soort Geslacht Merk Hadmerk Gewicht in g. Bijzonderheden Bosrand 1.1 8.00 BM Ja? Ontsnapt 1.4 8.05 BM Ja? Ontsnapt 1.10 Leeggeroofd Heideveld 2.2 BM Ja 20 Sloot 3.8 BM Ja 3 keer 19 3.9 Geen voer meer aanwezig Locatie Val Middag Soort Geslacht Merk Hadmerk Gewicht in gr. Bijzonderheden Bosrand 1.1 15.05 RW Ja 20 1.6 15.15 RW Ja 19,5 Heideveld 2.1 15.30 RW Ja 19,5 Locatie Val Avond Soort Geslacht Merk Hadmerk Gewicht in gr. Bijzonderheden Bosrand 1.1 23.00 RW (2x) (2x) Ja 21 / 28 vos en houtsnip gespot Heideveld 2.1 RW Ja 15 2.4 Leeggeroofd Sloot 3.8 BM Ja Ja 25
Vangstresultaten van 28 oktober 2012 Locatie Val Ochtend Soort Geslacht Merk Hadmerk Gewicht in g. Bijzonderheden Bosrand 1.1 8.15 RW Ja Ja 18 Heideveld 2.1 8.20 RW? Ja 19 Gestrest Sloot 3.2 8.30 BM Ja 15 / 15 3.5 BM Ja Ja? Ontsnapt bij het wegen 3.8 BM Ja Ja 26 3.10 BM Ja Ja 23 Locatie Val Middag Soort Geslacht Merk Hadmerk Gewicht in g. Bijzonderheden Bosrand 1.1 14.45 RW Ja 1 keer 20 1.4 RW Ja 2 keer 21 1.6 RW (2x) (2x) Ja 2 keer 20 1 muis niet gewogen; ontsnapt Heideveld 2.1 14.45 RW Ja 2 keer 19 2.3 Val dicht, geen muis Sloot 3.7?? Waarschijnlijk veldmuis Locatie Val Avond Soort Geslacht Merk Hadmerk Gewicht in g. Bijzonderheden Bosrand 1.4 23.20 BM Ontsnapt. Lichte ondervacht 1.8 Val toegestopt Heideveld 2.1 23.46 BM Ontsnapt 2.3 Val licht toegestopt Sloot 3.5 00.04 BM Ja 24 3.7 BM (2x) Ja 19 /? Moeder met jong; jong ontsnapt 3.8 BM Ja 25 3.10 BM Ja Ja 18
Vangstresultaten van 29 oktober 2012 Locatie Val Ochtend Soort Geslacht Merk Hadmerk Gewicht in g. Bijzonderheden Bosrand 1.1 8.10 RW Ja 2 keer 19,5 1.4 8.12 BM?? Ontsnapt Heideveld 2.1 8.25 RW Ja Nee 14 Was moeilijk te bevrijden Sloot 3.2 9.40 BM Ja Ja 23 Tepels goed te zien 3.4 RW Ja 13 3.5 BM Ja 14 3.7 BM Ja 20 3.8 BM Ja Ja 25 Locatie Val Middag Soort Geslacht Merk Hadmerk Gewicht in g. Bijzonderheden Bosrand 1.1 15.00 RW Ja 2 keer 20 Heideveld 2.1 15.20 RW Ja 4 keer 19,5 Erg gestrest Sloot 3.3 15.55 RW Ja 1 keer 21,5 Locatie Val Avond Soort Geslacht Merk Hadmerk Gewicht in g. Bijzonderheden Bosrand 1.8 Leeggeroofd 1.9 BM Ja Ja 23,5 Heideveld 2.1? Ontsnapt 2.3 BM Ja? Ontsnapt 2.7 Leeggeroofd Sloot 3.4 VM (2x) (2x) Ja Ja / Ja 15 / 16 3.5 BM Ja Ja 23 3.8 BM Ja 14
Vangstresultaten van 30 oktober 2012 Locatie Val Ochtend Soort Geslacht Merk Hadmerk Gewicht in g. Bijzonderheden Heideveld 2.1 8.20 Val dicht, geen muis 2.2 8.20 BM Ja 22 Sloot 3.2 8.30 BM Ja 14,5 3.3 8.35 Ontsnapt 3.6 8.36 BM Ja Ja 15,5 3.7 8.42 BM Ja Ja 21 3.8 8.50 BM Ja 2 keer 26 3.10 8.55 BM Ja 20,5 Locatie Val Middag Soort Geslacht Merk Hadmerk Gewicht in g. Bijzonderheden Bosrand 15.45 Alle 10 vallen leeggeroofd en nog open Sloot 3.3 RW Ja 3.4 Val leeggeroofd 3.5 Val volgestopt met verzameld voer 3.9 Val leeggeroofd Locatie Val Avond Soort Geslacht Merk Hadmerk Gewicht in g. Bijzonderheden Bosrand 1.1 23.15 RW Ja 2 keer / 1 keer 21 / 18 2 keer RW in de val 1.3 BM Ja 1 keer / 1 keer 23 / 18 2 keer BM in de val 1.7 RW? Ja 1 keer 14,5 Juveniel Heideveld 2.1 RW Ja 1 keer 16 Sloot 3.8 BM Ja 2 keer 23,5 3.10 BM Ja 1 keer 21
Vangstresultaten van 31 oktober 2012 Locatie Val Ochtend Soort Geslacht Merk Hadmerk Gewicht in g. Bijzonderheden Bosrand 1.1 8.05 VM Nee Ja 18 1.3 8.10 BM Nee 19 1.7 8.17 BM Nee Ja 20 1.8 Volgestopte val door BM Heideveld 2.1 8.25 VM Nee 15,5 Sloot 3.3 8.37 BM Nee Ja 24 3.7 Volgestopte val door BM 3.8 8.40 BM Nee Ja 25 3.10 8.41 BM Nee 15