Stichting Pandora, februari 2003 1/8 GEDWONGEN OPNAME Stichting Pandora
Stichting Pandora, februari 2003 2/8 Gedwongen opname Niemand wil tegen z'n zin in een psychiatrisch ziekenhuis terechtkomen. Dat kan in Nederland ook niet zomaar gebeuren. U kunt alleen gedwongen worden opgenomen als het echt niet anders kan, als er anders ongelukken kunnen gebeuren. Over een gedwongen opname beslist de burgemeester of de rechter. Zij nemen een maatregel: de burgemeester geeft een inbewaringstelling (IBS) af en de rechter een rechterlijke machtiging (RM). In dit document kunt u lezen hoe een gedwongen opname plaatsvindt. De inbewaringstelling Een inbewaringstelling (IBS) is een spoedmaatregel om u gedwongen op te nemen in een psychiatrisch ziekenhuis. Wanneer kan u een IBS krijgen? U kunt een IBS krijgen als mensen uit uw omgeving bang zijn dat u uzelf of anderen iets aan zult doen. Deze mensen vinden dat u zich moet laten opnemen in een psychiatrisch ziekenhuis maar u bent daartoe niet bereid. Zij benaderen een arts of de politie. U kunt ook een IBS krijgen terwijl u al bent opgenomen. U wilt met ontslag gaan maar uw behandelaar wil dat u blijft. Ook als u wordt gesepareerd kunt u een IBS krijgen. U krijgt eerst bezoek van een arts, meestal een onafhankelijk psychiater. Deze onderzoekt u voor zover dat mogelijk is en moet een antwoord geven op de volgende vragen: 1. brengt uw situatie acuut gevaar met zich mee? 2. bestaat er een ernstig vermoeden dat het gevaar door een psychische ziekte wordt veroorzaakt? 3. is een opname in een ziekenhuis de enige mogelijkheid om het gevaar af te wenden? Pas als de arts deze drie vragen allemaal met JA beantwoordt en tevens duidelijk is dat u niet bereid bent tot een vrijwillige opname, stelt hij een geneeskundige verklaring op. Deze verklaring gaat naar de burgemeester. Die beslist, na lezing van de verklaring, of er een IBS moet komen. Hij komt u niet zelf bezoeken. Als hij vindt dat er een IBS moet komen vult hij een formulier in en ondertekent dit. Dit formulier heet officieel "beschikking van de burgemeester inhoudende een last tot inbewaringstelling". U krijgt er een kopie van. Bijstand van een advocaat De burgemeester zorgt ervoor dat u een advocaat krijgt. Zodra hij zijn handtekening op de IBS heeft gezet meldt hij dit bij de Raad voor de Rechtsbijstand. Die Raad wijst u een advocaat toe. Deze komt u zo snel mogelijk opzoeken en is ook aanwezig wanneer de rechter u komt horen. De advocaat is gratis.
Stichting Pandora, februari 2003 3/8 Opname in een psychiatrisch ziekenhuis Meestal brengt de politie u naar het psychiatrisch ziekenhuis. De politie mag tegen uw wil uw woning binnen komen en gevaarlijke voorwerpen van u afnemen. De politie mag u ook fouilleren. Gevaarlijke voorwerpen worden bij het ziekenhuis in bewaring gegeven. U krijgt een ontvangstbewijs. Wapens en drugs neemt de politie in beslag. De burgemeester informeert uw partner, uw wettelijke vertegenwoordiger en andere naasten over de IBS. Ook stuurt hij een kopie van de IBS en een kopie van de geneeskundige verklaring naar de officier van justitie en naar de inspecteur voor de geestelijke gezondheidszorg. In het algemeen komen ook uw huisarts en uw vorige behandelaar te weten dat u een IBS heeft. Inschakelen van de rechter Aan de hand van de papieren beoordeelt eerst de officier van justitie of het terecht is dat u een IBS heeft. Vindt hij de IBS inderdaad terecht, dan schakelt hij de rechter in. Doet hij dat niet dan houdt de IBS op. U mag het ziekenhuis verlaten. De officier van justitie laat aan de geneesheer-directeur van het psychiatrisch ziekenhuis weten of de rechter wel of niet is ingeschakeld. Is de rechter wél ingeschakeld dan komt deze uiterlijk drie werkdagen later bij u om u te horen. Binnen die termijn moet hij ook over de IBS beslissen. Als binnen die termijn een weekend of een feestdag valt, dan bestaat de termijn uit twee werkdagen. Als de rechter bijvoorbeeld op donderdag hoort dat hij over een IBS moet beslissen, dan moet hij dat uiterlijk die maandag daarop doen. Is de rechter te laat, dan moet de geneesheer-directeur van het ziekenhuis u ontslag verlenen. Beslissing van de rechter De rechter komt bij u op bezoek om u te horen. Hij heeft een griffier bij zich die noteert wat er tijdens de hoorzitting wordt gezegd. Uw advocaat is eveneens aanwezig. Hij is er om u te helpen en zal proberen aan te tonen dat een IBS niet noodzakelijk is. Bovendien let hij erop dat alles volgens de regels verloopt. Bij de hoorzitting is meestal ook uw behandelaar aanwezig, evenals de psychiater die de geneeskundige verklaring heeft opgesteld, en soms nog een of meer mensen uit uw naaste omgeving. De rechter moet dezelfde vragen beantwoorden als de arts al eerder deed. Namelijk: 1. levert uw toestand acuut gevaar op? Dat gevaar moet ergens uit blijken, de angst van anderen is dikwijls niet voldoende. 2. bestaat het vermoeden dat dit gevaar wordt veroorzaakt door een psychische stoornis? 3. is een opname in een ziekenhuis de enige mogelijkheid om het gevaar af te wenden? Misschien is er een minder ingrijpende oplossing, zoals onderdak zoeken bij een goede vriend of een familielid of ambulante psychiatrische begeleiding. De rechter overweegt alles. Wanneer hij alle drie vragen met JA beantwoordt én vaststelt dat u niet bereid bent tot een vrijwillige opname, zet hij de IBS voort. In dat geval geeft hij een "rechterlijke machtiging tot voortzetting van de IBS" af. Van deze rechterlijke beslissing krijgt u een kopie. Wordt de IBS niet voortgezet dan stopt de gedwongen opname en staat het u vrij om het ziekenhuis te verlaten. Duur van een IBS Zodra de rechter de IBS voortzet, duurt hij nog drie weken. De periode die vooraf gaat aan de beslissing van de rechter kan ongeveer een week zijn. In totaal zal het gedwongen verblijf dus ongeveer vier weken duren.
Stichting Pandora, februari 2003 4/8 Vraagt men een RM aan terwijl de IBS nog loopt, dan blijft de IBS van kracht tot de rechter een beslissing neemt over de RM-aanvraag. De totale duur van de IBS kan dan uitlopen tot ongeveer zeven weken. Krijgt u inderdaad een RM opgelegd dan blijft u gedwongen opgenomen. De burgemeester, de officier van justitie en de rechter zijn gebonden aan precieze termijnen. Die termijnen zijn van belang omdat u anders niet weet waar u aan toe bent en u ook te lang van uw vrijheid wordt beroofd. Zoals hierboven gezegd, moet u ontslag krijgen als de rechter z'n termijn overschrijdt. Wanneer u denkt dat er vertragingen optreden overleg dan met uw advocaat of met de patiëntenvertrouwenspersoon (pvp). Beëindiging van een IBS 1. U kunt aan de geneesheer-directeur vragen de IBS te beëindigen als u denkt dat een of meer van de volgende vragen: Is er nog sprake van gevaar? Komt het gevaar voort uit de psychische stoornis? Is het verblijf in het psychiatrisch ziekenhuis nog noodzakelijk inmiddels met NEE kunnen worden beantwoord. U dient bij hem een ontslagverzoek in. Daarin schrijft u - bijvoorbeeld - dat er naar uw eigen mening geen sprake meer is van gevaar. 2. Wanneer de rechter u komt horen kunt u hem vragen uw IBS niet voort te zetten. Uw advocaat zal u helpen met het verzamelen van argumenten daarvoor. Tegen een IBS kunt u géén hoger beroep of cassatie aantekenen. De rechterlijke machtiging Een rechterlijke machtiging (RM) is een beslissing van de rechter om u gedwongen te laten opnemen in een psychiatrisch ziekenhuis. Een RM is geen spoedprocedure zoals de IBS. Een RM wordt aangevraagd als er geen haast is bij een gedwongen opname. Wanneer kan u een RM krijgen? U kunt een RM krijgen als de mensen uit uw omgeving vinden dat u moet worden opgenomen voor uw eigen veiligheid of voor de veiligheid van anderen, maar u bent niet bereid uzelf vrijwillig te laten opnemen. Zij kunnen dan een RM voor u aanvragen. Ook wanneer u al bent opgenomen, vrijwillig of met een IBS, kunt u met een RM te maken krijgen. U kunt ook zelf een RM aanvragen. Een RM moet worden aangevraagd bij de officier van justitie. In de meeste gevallen doet een psychiater dat. De officier kan het verzoek vervolgens aan de rechter voorleggen. Voor een RM moet een recente geneeskundige verklaring aanwezig zijn. Bent u nog niet opgenomen dan wordt deze verklaring opgesteld door een onafhankelijk psychiater. Dat wil zeggen: door een psychiater bij wie u de laatste tijd niet onder behandeling was. Bent u al opgenomen dan stelt uw behandelaar de verklaring op. De psychiater onderzoekt u en moet een antwoord vinden op de volgende vragen:
Stichting Pandora, februari 2003 5/8 1. is er sprake van gevaar? 2. wordt het gevaar veroorzaakt door een psychische stoornis? 3. is er geen minder ingrijpende oplossing dan een gedwongen opname? Alleen als de psychiater deze drie vragen allemaal met JA beantwoordt en duidelijk is dat u niet bereid bent te blijven of uzelf vrijwillig te laten opnemen, stelt hij een geneeskundige verklaring op. Die verklaring gaat samen met het verzoek om een RM naar de officier van justitie. Deze stuurt de papieren door naar de rechter, tenzij hij de RM niet nodig vindt. Bijstand van een advocaat Via de Raad voor de Rechtsbijstand krijgt u een advocaat toegewezen. De advocaat is aanwezig bij het verhoor door de rechter en komt u van tevoren opzoeken om alles voor te bespreken. De bijstand van de advocaat is gratis. Beslissing van de rechter De rechter zal u eerst oproepen voor een hoorzitting waar ook uw advocaat bij aanwezig is. Bent u niet in staat om naar de rechtbank te gaan dan komt de rechter naar u toe. Ook dan is uw advocaat erbij. Tijdens de hoorzitting noteert een griffier wat er wordt gezegd. Meestal roept de rechter tevens de volgende personen op om bij de hoorzitting aanwezig te zijn: degene die de RM heeft aangevraagd; de psychiater die de geneeskundige verklaring opstelde; uw behandelaar. De rechter kan ook nog getuigen en deskundigen oproepen. U kunt de rechter daar ook om vragen. Een deskundige kan een onafhankelijk psychiater zijn die zijn mening zal geven over de RM. Dit onderzoek wordt een "contra-expertise" genoemd. De rechter stelt zichzelf dezelfde drie vragen als de psychiater deed (zie hierboven). Hij geeft alleen een RM af als hij die vragen alle drie met JA beantwoordt en bovendien vaststelt dat u niet bereid bent tot een vrijwillige opname. De rechter beslist zo snel mogelijk. Bent u al opgenomen dan beslist hij in het algemeen binnen drie weken nadat hij de papieren van de officier ontving. Overschrijdt de rechter deze termijn, dan moet de geneesheer-directeur van het ziekenhuis u ontslag verlenen. Van de RM krijgt u een kopie. Verder gaat er een kopie naar het ziekenhuis, uw advocaat, uw partner, degene die de RM heeft aangevraagd en, als u die heeft, uw curator of mentor. Ook uw huisarts en uw vorige behandelaar komen te weten dat u een RM heeft.
Stichting Pandora, februari 2003 6/8 Opname in een psychiatrisch ziekenhuis U wordt overgebracht naar het ziekenhuis op dezelfde wijze als bij een IBS. Dat gebeurt binnen twee weken na de beslissing van de rechter. Als dat niet binnen twee weken is gebeurd, bijvoorbeeld doordat men u niet kan vinden, dan vervalt de RM. Duur van een RM De eerste RM duurt maximaal een half jaar maar kan ook voor kortere tijd worden afgegeven. Deze RM wordt de voorlopige RM genoemd. Is de periode van deze RM voorbij, dan kan de rechter de RM steeds met maximaal een jaar verlengen (zie hieronder). Een verlenging heet officieel een "rechterlijke machtiging tot voortgezet verblijf". Als u vijf jaar achtereen een RM hebt gehad kan de rechter uw RM met maximaal twee jaar tegelijk verlengen. Na afloop van de RM Wanneer de periode van de RM ten einde loopt en het gaat beter met u, gebeurt er waarschijnlijk verder niets. De RM loopt gewoon af: u mag het ziekenhuis verlaten. Misschien wilt u de opname vrijwillig voortzetten. Dat is mogelijk als uw behandelaar dat ook nodig vindt. Maar misschien vindt men het nog niet verantwoord dat u naar huis gaat. In dat geval vraagt men een verlenging van de RM aan. Verlenging De gang van zaken is vrijwel dezelfde als bij de eerste (voorlopige) RM. Gewoonlijk ongeveer zes weken voordat uw RM afloopt stelt uw behandelaar een geneeskundige verklaring op. Die wordt ondertekend door de geneesheer-directeur en naar de officier van justitie gestuurd samen met een kopie van uw behandelplan. De officier schakelt vervolgens de rechter in en die beslist in het algemeen binnen vier weken daarna over een verlenging. Overschrijdt de rechter deze termijn, dan moet de geneesheer-directeur van het ziekenhuis u ontslag verlenen. Het kan ook voorkomen dat u pas na afloop van de oude RM met een verlengingsprocedure wordt geconfronteerd. RM op eigen verzoek Dat u voor uzelf een RM kunt aanvragen lijkt wellicht wat vreemd omdat het een gedwongen opname betreft, maar het is mogelijk. Als u, bijvoorbeeld, verslaafd bent en u wilt opgenomen worden om af te kicken kan een RM op eigen verzoek een oplossing betekenen. Want u weet vooraf dat u het tijdens de opname zó moeilijk zult hebben dat u weer weg wilt en ook dat u daar achteraf spijt van krijgt. Een RM op eigen verzoek verhindert dan dat u inderdaad vertrekt. Voor een RM op eigen verzoek moet sprake zijn van een psychische stoornis en van gevaar. Tevens moet er geen alternatief voor opneming zijn. Aanvraag U schrijft aan de officier van justitie een brief met daarin uw verzoek om een RM. U vermeldt in de brief in welk psychiatrisch ziekenhuis u gedwongen zou willen verblijven. Tevens stuurt u een geneeskundige verklaring mee en een kopie van een behandelplan. Die geneeskundige verklaring laat u zeven dagen tevoren opstellen door een psychiater van het ziekenhuis waar u wilt verblijven. Samen met deze psychiater stelt u ook het behandelplan op. Ook uw mentor of curator kunnen - met uw toestemming - een RM voor u aanvragen. Duur van een RM op eigen verzoek Minstens zes maanden en hoogstens een jaar. Een RM op eigen verzoek kent geen verlenging.
Stichting Pandora, februari 2003 7/8 Ongedaan maken van een RM Als u een RM ongedaan wilt maken, kunt u het volgende doen. 1. Als u van mening bent dat een van de drie vragen: is er nog sprake van gevaar? komt het gevaar voort uit de psychische stoornis? is er geen minder ingrijpende oplossing dan een gedwongen opname? inmiddels met NEE kunnen worden beantwoordt, kan u aan de geneesheer-directeur van het ziekenhuis vragen de RM te beëindigen. U dient dan een ontslagverzoek bij hem in. U schrijft daarin - bijvoorbeeld - dat er naar uw mening geen sprake meer is van gevaar. 2. U kan in cassatie gaan bij de Hoge Raad. De Hoge Raad is de hoogste rechterlijke instantie in Nederland. De leden ervan zijn rechters en beoordelen of lagere rechters hun werk goed hebben gedaan. Paste de rechter de wet goed toe? Voerde hij de procedure volgens de voorschriften uit? Is de beslissing van de rechter behoorlijk onderbouwd? De leden van de Hoge Raad gaan niet na of de feiten kloppen. Zij controleren bijvoorbeeld niet of er wel echt gevaar dreigde toen u de RM kreeg. De leden komen ook niet met u praten. Zij beoordelen het cassatieberoep aan de hand van de papieren. Uw advocaat kan u vertellen welke vragen u aan de Hoge Raad kunt voorleggen. Als de lagere rechter zijn werk niet goed heeft gedaan, hij heeft bijvoorbeeld zijn beslissing gebaseerd op een verouderde geneeskundige verklaring, dan vernietigt de Hoge Raad de RM. De lagere rechter moet de procedure dan over doen. Er wordt een nieuwe geneeskundige verklaring opgesteld, de rechter houdt opnieuw een hoorzitting en komt opnieuw tot een beslissing. Alleen als de rechter de RM dan alsnog afwijst, bent u van de RM af. Door in cassatie te gaan, komt u dus lang niet altijd van uw RM af. Schadevergoeding Een gedwongen opname verloopt via allerlei procedureregels. De burgemeester, de officier van justitie en de rechter moeten zich aan die regels houden. U moet er op kunnen vertrouwen dat zij dat ook doen. Wanneer zij zich, om een of andere reden, niet aan de regels hebben gehouden en u heeft daar schade van ondervonden dan kunt u die schade vergoed krijgen. De schade kan van materiële aard zijn, zoals het verlies van inkomsten, maar ook van niet-materiële aard. Niet-materiële schade is, bijvoorbeeld, het psychisch leed dat u door een bepaalde gang van zaken heeft ondervonden. Als de burgemeester tijdens de IBSprocedure bijvoorbeeld te laat een advocaat heeft ingeschakeld waardoor u deze pas op de dag van de hoorzitting voor het eerst te spreken kreeg, heeft u schade omdat u drie dagen langer dan nodig was in onzekerheid heeft verkeerd over de gedwongen opname.
Stichting Pandora, februari 2003 8/8 Verzoek om schadevergoeding U dient bij de rechter een verzoek om schadevergoeding in. Uw advocaat helpt u hierbij. Kent de rechter u geen schadevergoeding toe, dan kunt u in hoger beroep gaan en daarna eventueel in cassatie. Let op Er is tevens een Engelse, Turkse en Arabische (Marokkaans) versie van dit document beschikbaar, deze kunt u op www.stichtingpandora.nl downloaden.