De Wet Geneeskundige behandelingsovereenkomst (WGBO)

De Wet Geneeskundige behandelingsovereenkomst (WGBO) Op 1 april 1995 is de Wet geneeskundige behandelingsovereenkomst (WGBO) in werking getreden. In gezondheidsrechtelijk Nederland is er al zoveel geregeld dat niet iedereen ingenomen zal zijn met alweer een nieuwe wet. Toch is de Wet geneeskundige behandelingsovereenkomst een stukje wijs beleid van de wetgever geweest. Deze Wet bevat namelijk nauwelijks nieuwe regelgeving, maar wel een zeer handzaam overzicht van wat er in de afgelopen dertig jaar in allerlei wijd en zijd verspreide (en dus onbereikbare) bronnen aan regelgeving over patiëntenrechten is verschenen. Juristen zeggen het aldus dat deze wet alleen codificeert en nauwelijks modificeert. Zo hebben arts en patiënt in zes bladzijden een zeer overzichtelijk geheel tot hun beschikking. Kernbegrippen van deze wet zijn informatie, toestemming en het zelfbeschikkingsrecht van de patiënt. De wet is in het burgerlijk wetboek opgenomen. Er zijn geen straffen gesteld op het negeren van deze wet, ook al is het toepassen van deze wet verplicht. Globaal worden enkele hoofdpunten van de WGBO besproken. 1. Op wie is deze wet van toepassing? De WGBO regelt de verhouding tussen (tand)arts en ziekenhuis enerzijds en patiënt anderzijds. Nieuw is dat een zestienjarige volledig bekwaam wordt beschouwd om zelf een overeenkomst met een arts aan te gaan, ook al is hij/zij niet meerderjarig. Bij iemand jonger dan twaalf jaar is de toestemming van de ouders vereist. Nieuw is ook dat bij twaalf- tot zestienjarigen zowel de toestemming van de ouders als van het kind vereist is, maar dat bij een meningsverschil de toestemming van het kind de doorslag geeft. 2. Hoofdnorm van de wet: zorg van een goed hulpverlener De beoordeling van de vraag of er iets verwijtbaars heeft plaatsgevonden, gebeurt niet door rechters of juristen - die hebben daar meestal geen verstand van - maar door de regels die de eigen beroepsgroep stelt. De rechter laat zich daarover voorlichten. De norm is en blijft de zorg van een goed hulpverlener. En die kunnen alleen artsen zelf bepalen. Alleen als het zeker is dat een redelijk bekwaam arts onder dezelfde omstandigheden iets anders zou hebben gedaan, is een arts misschien aansprakelijk. 3. Informatie en toestemming, het zelfbeschikkingsrecht van de patiënt De arts is verplicht om zoveel informatie in begrijpelijke taal te geven, dat de patiënt zelf weloverwogen kan beslissen of de voordelen van een eventuele ingreep en de risico's daarvan opwegen tegen de nadelen. De arts hoeft dat alleen niet te doen gedurende de tijd dat hij gegronde redenen heeft om aan te nemen dat zijn patiënt deze informatie niet aan kan. Als de patiënt geen informatie wil (denk aan een Aids-test), dan moet de arts dat ook respecteren. De patiënt moet eerst weloverwogen zijn toestemming hebben gegeven, anders m g de dokter niet behandelen, kleine ingrepen en spoedsituaties uitgezonderd. Als een patiënt in coma is geraakt, dan moet een arts zich wenden tot een vertegenwoordiger van die patiënt, de curator of mentor, een schriftelijk gemachtigde of de naaste familie. Ook hier staat het zelfbeschikkingsrecht voorop. Is bekend dat de comateuze patiënt de behandeling niet wil, (denk aan een codicil of een nonreanimatieverklaring) dan moet de arts dat respecteren. 4. Dossier De dokter moet zijn dossiers over zijn patiënten goed bijhouden en tien jaar lang bewaren. Dit is heel belangrijk voor zowel de patiënt, die inzagerecht heeft in zijn dossier, als voor de arts om bewijs te kunnen leveren dat hij geen fouten heeft gemaakt. 5. Aansprakelijkheid Het negeren van deze wet zou tot een grotere kans op aansprakelijkheid kunnen leiden. Maar de aansprakelijkheid zal in Nederland nooit zulke vormen aannemen als in Amerika het geval is. Dat komt voornamelijk omdat de Nederlandse rechter veel terughoudender is op dat gebied. Dat kan hij ook zijn, want in tegenstelling tot Amerika is ons sociale zekerheidsstelsel nog steeds zo goed dat een slachtoffer van een medische fout nooit volledig afhankelijk is van een eventuele schade-uitkering. De WGBO zegt verder eigenlijk weinig over aansprakelijkheid. De wet bepaalt alleen dat in een ziekenhuis het ziekenhuis altijd WGBO pagina 1 van 10

medeaansprakelijk is naast de arts. Dat voorkomt dat een patiënt van het kastje naar de muur gestuurd wordt. Hij kan volstaan met het ziekenhuis aan te spreken. Als er al sprake is van een grotere aansprakelijkheidsstelling van artsen, dan heeft dat niet zo zeer met deze wet van doen, maar wel met de steeds groter wordende mondigheid van de gemiddelde patiënt en ook wel met het minder worden van ons sociale zekerheidsstelsel. Bij dit alles moet men bedenken dat het in Nederland voornamelijk om verzekeringswerk gaat, ook al willen de kranten dat wel eens anders voorstellen. Het is en blijft een grote uitzondering in Nederland als de tuchtrechter en/of de strafrechter er aan te pas moeten komen. 6. Geheimhouding De arts is tot geheimhouding verplicht. Hij mag gegevens alleen aan andere artsen of aan de wetenschap doorgeven als de patiënt daarvoor zijn toestemming geeft. Daarmee hangt samen dat een patiënt geen pottekijkers hoeft te dulden. Tenzij hij daarmee instemt, is hij niet verplicht waarneming door derden te accepteren. Wet op de Geneeskundige Behandelings Overeenkomst Algemeen Als u de hulp inroept van een arts of een andere deskundige kunt u zich afhankelijk gaan voelen van deze persoon. Het is goed te weten dat u als cliënt een aantal rechten heeft en welke rechten dit zijn. Om de positie van de cliënt in de gezondheidszorg te versterken en te verduidelijken is de WGBO ontstaan. Op 1 april 1995 is de Wet op de Geneeskundige Behandelings Overeenkomst (afgekort WGBO) in werking getreden. Deze wet regelt een aantal rechten en plichten van de cliënt en behandelaar, onder andere: - recht op inzage in het medisch dossier - recht op informatie over de behandeling - de vereiste toestemming voor de behandeling - het recht op privacy en geheimhouding - regeling voor minderjarigen - regeling voor vertegenwoordiging van wilsonbekwamen De positie van de behandelaar en de cliënt is door deze wet gelijkwaardiger geworden. De wet betreft iedere 'gebruiker' en 'verstrekker' van de gezondheidszorg voor zover het te maken heeft met behandeling. De WGBO betreft verpleegkundigen, tandartsen, chirurgen, huisartsen, psychiaters, etc. Als er sprake is van verzorging alleen, is de WGBO niet van toepassing. De rechten die in deze wet zijn vastgelegd, zijn eigenlijk fatsoensnormen. De bepalingen van de WGBO zijn opgenomen in het Burgerlijk Wetboek. Ook zijn er een aantal wetten die raakvlakken hebben met de WGBO, dit zijn onder andere: Wet Klachtrecht Cliënten Zorgsector Wet op de Persoonsregistratie (WPR) Wet Bijzondere Opnemingen in Psychiatrische Ziekenhuizen (BOPZ) Wet Mentorschap ten behoeve van meerderjarigen Basisnormen van de WGBO zijn: - rechten van de cliënt - goed hulpverlenerschap Op de rechten van de cliënt komen we uitgebreid terug. Goed hulpverlenerschap wil onder meer zeggen dat de hulpverlener of behandelaar kennis moet hebben van het patiëntenrecht zoals bijv. de WGBO. Een goed hulpverlener is gebonden aan een professionele standaard. Een goed hulpverlener heeft een eigen verantwoordelijkheid als hulpverlener, hij/zij moet hedendaagse ontwikkelingen bijhouden. Goed hulpverlenerschap kan niet leiden tot aantasting van de rechten van de cliënt, tenzij uitdrukkelijk aangegeven in de WGBO. WGBO pagina 2 van 10

Een overeenkomst tussen cliënt en behandelaar Wanneer u contact heeft met een hulpverlener of behandelaar is dit contact aan regels gebonden. Er ontstaat een 'hulpverleningsrelatie' waarin onderling wordt afgesproken dat de behandelaar zijn best zal doen zo goed mogelijk te behandelen en de cliënt beloofd de behandelaar zo goed mogelijk te informeren en zich te houden aan de adviezen van de behandelaar. Er wordt zogenaamde behandelingsovereenkomst gesloten tussen cliënt en behandelaar. De behandelaar, maar ook de instelling waar de behandelaar werkt, is aansprakelijk voor het nakomen van de rechten en plichten van de geneeskundige behandelingsovereenkomst. Een behandelingsovereenkomst wordt meestal niet op schrift gesteld, het zijn eerder algemene regels die gelden in het contact tussen 'hulpvrager en hulpgever'. Zo sluit u met een winkelier een koopovereenkomst, zonder dat deze op schrift wordt gesteld, toch moeten de koper en verkoper zich aan de wettelijke regels houden. In een toenemend aantal zorginstellingen is het inmiddels gebruikelijk om de behandel- dan wel begeleidingsafspraken vast te leggen in een behandelplan. Dit is een plan waarin ingegaan wordt op de behandeling en begeleiding van de individuele cliënt. Het verschil tussen zo'n behandelplan en de WGBO behandelingsovereenkomst is dat de WGBO behandelingsovereenkomst algemeen geldend is. Een individueel behandelplan moet dus altijd voldoen aan de regels die de WGBO stelt. Alle verrichtingen van de hulpverlener of behandelaar vallen onder de WGBO. Naast onderzoek, stellen van de diagnose en het daadwerkelijke behandelen vallen ook alle andere verrichtingen gericht op verzorging en verpleging onder de WGBO. De behandelaar kan de behandelingsovereenkomst niet zomaar opzeggen. De behandelaar mag wel weigeren bepaalde handelingen uit te voeren, als deze tegen de persoonlijke overtuiging of inzicht van de behandelaar ingaat. Een van de redenen om een behandelingsovereenkomst te beëindigen is een slechte vertrouwensbasis of bijv. als de behandelaar zich te persoonlijk voelt aangetrokken tot de cliënt. Rechten van de cliënt Op het terrein van de gezondheidszorg kan geen behandeling plaatsvinden zonder toestemming en er kan geen toestemming gegeven worden zonder voldoende en juiste informatie over de behandeling. De cliënt heeft volgens de WGBO recht of informatie. Hij/zij moet door de behandelaar geïnformeerd worden over: - de ziekte of aandoening, de diagnosestelling, aard en doel van de behandeling en het onderzoek - gevolgen en de risico's van de behandeling of het onderzoek - bijwerking medicijnen en informatie over het gebruik ervan - alternatieve (behandelings) mogelijkheden - de algehele gezondheidstoestand en de vooruitzichten betreffende de gezondheid Kortom, de behandelaar moet duidelijk vertellen wat er precies gaat gebeuren in de behandeling en waarom. Deze informatie heeft u nodig om weloverwogen een beslissing te nemen over de behandeling. Wanneer de informatie te moeilijk of te uitgebreid is, kan de behandelaar de informatie in gedeeltes vertellen. De behandelaar moet nagaan of de cliënt de informatie heeft begrepen en zo nodig de informatie nog een keer herhalen. Op welke manier de behandelaar de informatie overbrengt kan verschillen. De een heeft meer uitleg nodig dan een ander. Ook de behoefte aan informatie verschilt van persoon tot persoon. Het is ook mogelijk om schriftelijk informatie te verzoeken van de behandelaar. Voordat de behandeling begint moet de cliënt goed geïnformeerd zijn over de behandeling die hij/zij krijgt. Een belangrijk rol is weggelegd voor de cliënt zelf. Hij/zij kan vragen stellen en zo duidelijk mogelijk vertellen wat hij/zij wil. WGBO pagina 3 van 10

Enige praktische aanbevelingen hierbij zijn: - Zet na het gesprek met de behandelaar de belangrijkste punten op een rij. U kunt zich daarbij afvragen of de informatie duidelijk en voldoende was. - Schrijf van te voren uw vragen op papier - Neem iemand mee die u ondersteunt. Een zogenaamde second opinion (tweede mening) moet altijd mogelijk zijn. Een cliënt heeft in het algemeen recht om een andere behandelaar advies te vragen over de aard en de behandeling van de ziekte. Soms denkt een behandelaar dat een cliënt iets niet wil horen of de situatie niet aankan. Dit mag geen reden zijn om dan maar geen zaken aangaande de behandeling te vertellen. De behandelaar moet u over alles informeren in redelijkheid en billijkheid. Uitzonderingen op het geven van informatie: Als de behandelaar verwacht dat het verstrekken van informatie ernstige nadelen voor de cliënt oplevert, mag de behandelaar de cliënt de informatie (tijdelijk) onthouden. De behandelaar beroept zich dan op de zogenaamde 'therapeutische exceptie'. Hierbij geldt wel dat: - eventueel een ander dan de cliënt moet worden geïnformeerd - de cliënt moet de informatie alsnog achteraf krijgen - eerst moet een andere hulpverlener geraadpleegd worden Het kan ook zijn dat de cliënt aangeeft geen informatie te willen. De behandelaar moet deze wens in principe accepteren. Hierbij speelt wel een rol of de behandelaar vindt of het niet-verstrekken van de informatie nadelige gevolgen kan hebben voor de cliënt. Toestemmingsvereiste Toestemmingsvereiste is een begrip wat inhoudt dat de behandelaar de behandeling pas kan uitvoeren als de cliënt toestemming heeft gegeven. Er is toestemming vereist voor de behandeling. In het algemeen beslist u zelf of de behandeling wel of niet plaatsvindt. Hierbij is van belang dat: - de cliënt voor de behandeling plaatsvindt toestemming geeft - de cliënt eerst voldoende geïnformeerd moet zijn - de toestemming van de cliënt weer ingetrokken kan worden Veel cliënten denken dat ze een eenmaal gegeven toestemming niet meer mogen intrekken. Dit is niet correct: de cliënt kan altijd zijn/haar toestemming intrekken en de behandelaar verzoeken een andere behandeling toe te passen. Een behandelaar mag een bepaalde behandeling niet opdringen. Hij/zij moet uw verzoek respecteren en u niet aan uw lot overlaten als u besluit niet met de behandeling door te willen gaan. Ook kunt u, als u er met de behandelaar niet uitkomt, alsnog een andere behandelaar raadplegen. U heeft het recht op een 'vrije hulpverlenerskeuze'. In de praktijk is er helaas niet altijd een keuze mogelijk voor een andere behandelaar. Dit geldt ook voor de vrije keuze voor de verpleegkundige of andere zorgverlener. U kunt als het contact niet naar tevredenheid verloopt, altijd om een ander verzoeken. Dit laatste kunt u ook schriftelijk doen als u van mening bent dat men niet serieus met uw vraag aan de slag gaat. Geen toestemming vereist Er zijn ook uitzonderingen op de 'toestemmingsvereiste': Bij behandelingen of medische verrichtingen die van niet-ingrijpende aard zijn mag de toestemming van de cliënt worden verondersteld en hoeft er geen toestemming te worden gevraagd voor de behandeling. Toestemming van de cliënt blijkt dan bijvoorbeeld uit medewerking. In acute noodsituaties is behandeling zonder toestemming mogelijk. Volgens de wet BOPZ is; behandeling onder dwang mogelijk voor zover dit nodig is ter afwending van ernstig gevaar voor de cliënt zelf of voor anderen, dat de cliënt ten gevolge van zijn psychische stoornis in het psychiatrische ziekenhuis veroorzaakt. WGBO pagina 4 van 10

Schriftelijke toestemming nodig Voor medische verrichtingen van ingrijpende aard moet de behandelaar de cliënt uitdrukkelijk toestemming vragen. In de WGBO staat dat op verzoek van de cliënt de behandelaar de toestemming schriftelijk moet vragen. In de praktijk vragen behandelaars ook zelf om een schriftelijke toestemming, bijvoorbeeld bij elektroshock behandelingen. Er is schriftelijk toestemming nodig bij : - zeer ingrijpende behandelingen (bijv. sekse operatie) - experimentele behandelingen - behandelingen zonder medische noodzaak (bijv. kosmetische operatie) - behandelingen in het belang van een derde (bijv. t.b.v. orgaanbank) Het dossier De behandelaar heeft de verplichting een dossier aan te leggen met betrekking tot de behandeling, begeleiding en verzorging van de cliënt. In dit dossier houdt de hulpverlener bij hoe het gaat met de gezondheid van de cliënt en welke verrichtingen zijn uitgevoerd. Daarnaast dienen de andere stukken met gegevens over de cliënt ook in het dossier te worden opgenomen. Het belang van een medisch dossier is: - het bevordert de kwaliteit en continuïteit van zorg - het bevordert de toetsbaarheid van het medisch handelen Een cliënt kan het opnemen van gegevens in zijn/haar dossier niet tegenhouden. De inhoud van een medisch dossier bestaat uit gegevens over: - de gezondheid van de cliënt - de behandelaar, cliënten en andere betrokkenen - uitgevoerde verrichtingen in het kader van de behandeling Hierbij geldt een 'noodzakelijkheidcriterium', alleen noodzakelijke gegevens mogen worden opgenomen dus geen overige persoonlijke zaken en persoonlijke meningen van de cliënt of de behandelaar die niets met de behandeling te maken hebben. Recht op inzage dossier De cliënt heeft recht op inzage van het dossier wat hem of haar betreft.. Desgevraagd verstrekt de behandelaar aan de cliënt zo spoedig mogelijk inzage en een afschrift van de gegevens die in het dossier zijn opgenomen. De cliënt heeft persoonlijk recht op inzage in het dossier zonder tussenkomst of bijzijn van een derde. De behandelaar mag voor het maken van kopieën een redelijke vergoeding vragen. Een afschrift van het dossier moet binnen een redelijke termijn worden verstrekt. Inzage en afschrift van het dossier kan worden geweigerd voor zover dit van belang is voor de bescherming van de persoonlijke levenssfeer van anderen. Persoonlijke werkaantekeningen van de behandelaar en zgn. 'foutmeldingen' kunnen door de cliënt niet worden ingezien. In hoeverre de behandelaar zich hierop zal beroepen is ook afhankelijk van hoe de dossiers zijn georganiseerd. Een behandelaar moet een dossier zodanig opbouwen dat er geen gegevens in staan van andere personen, foutmeldingen of van zichzelf. Als er in het dossier feiten staan die niet kloppen kunt u verzoeken dat deze feiten worden gecorrigeerd. Ook kunt u verzoeken dat bepaalde gegevens die niet ter zake doen worden verwijderd uit het dossier. Als de cliënt dit wenst kan hij/zij een verklaring aan het dossier toevoegen. Als de behandelaar niet voldoet aan deze verzoeken van de cliënt, moet hij/zij verklaren wat hiervan de reden is. Het kan bijvoorbeeld zo zijn dat de behandelaar een incident beschrijft en de cliënt dit incident met hele andere ogen ziet. Op zo'n moment kan de cliënt een verklaring aan het dossier toevoegen. In principe hebben geen 'anderen' recht om uw dossier in te zien. Alleen dan wanneer u toestemming geeft kunnen anderen uw dossier inzien. De behandelaar moet de dossiers zorgvuldig en afgesloten bewaren om te voorkomen dat onbevoegden inzage krijgen in de dossiers. WGBO pagina 5 van 10

Bewaartermijnen dossiers In beginsel worden de dossiers tien jaar bewaard. Bewaard worden medische gegevens en verpleegkundige gegevens. De bewaartermijn is korter als: -de cliënt vernietiging verzoekt -het keuringsgegevens betreft De bewaartermijn is langer als tien jaar als: - het voortvloeit uit goede zorg en goed hulpverlenerschap - cliënt of behandelaar daartoe besluit - het ingevolge een wettelijk voorschrift is Het overlijden van de cliënt is niet van invloed op de bewaartermijn. Vernietiging van het dossier De cliënt kan om vernietiging van zijn/haar dossiers vragen. De gegevens moeten dan binnen een termijn van drie maanden worden vernietigd. Als er belangen van anderen een rol spelen of bepaalde wettelijke voorschriften (bijv. over tuberculose) kan de vernietiging niet plaatsvinden. Recht op privacy en geheimhouding De cliënt heeft recht op bescherming van zijn/haar privacy en van de persoonlijke gegevens die in het contact met de behandelaar aan de orde komen. De cliënt moet er van uit kunnen gaan dat alles wat hij/zij met de behandelaar bespreekt geheim of vertrouwelijk blijft. Zonder (uitdrukkelijke) toestemming van de cliënt mag de behandelaar geen informatie over de cliënt of inzage in het dossier aan anderen (familie, bekenden, andere artsen) geven, tenzij de wet dit verplicht stelt. Een voorbeeld van zo'n verplichting is de wet BOPZ die verplicht dat (dwang) Middelen en Maatregelen worden gemeld aan de Inspectie van Gezondheidszorg. De toestemmingsvereiste geldt niet voor vertegenwoordigers van de cliënt, informatie overdracht aan degenen die rechtstreeks te maken hebben met de uitvoering van de behandelingsovereenkomst en aan degene die optreedt als vervanger van de behandelaar, voor zover dit nodig is in het kader van de behandeling. In het kader van statistiek en wetenschappelijk onderzoek op het gebied van de volksgezondheid kunnen zonder toestemming van de cliënt gegevens worden verstrekt als: - het vragen van toestemming niet mogelijk is en gewaarborgd wordt dat de levenssfeer van de cliënt niet wordt geschaad - het verstrekken van de gegevens niet aan personen gebonden is Gegevens mogen verstrekt worden als: - het onderzoek een algemeen belang dient - het onderzoek niet zonder die gegevens kan slagen - de cliënt er geen uitdrukkelijk bezwaar tegen heeft Van gegevensverstrekking t.b.v. onderzoek moet een aantekening worden gemaakt in het dossier van cliënt. Overigens is de behandelaar niet verplicht gegevens te verstrekken voor wetenschappelijk onderzoek. Ruimtelijke Privacy De cliënt heeft recht op een behandeling in een besloten ruimte, zonder toehoorders, assistenten of anderen, tenzij de cliënt ermee instemt dat de verrichtingen kunnen worden waargenomen door anderen. De behandelaar moet toestemming vragen als hij/zij een derde bij de behandeling betrekt. Het betekent ook dat er zonder toestemming geen gebruik mag worden gemaakt van het zgn. 'one way screen'. In het algemeen geldt dat de privacy van de cliënt zoveel mogelijk moet worden gerespecteerd. Wilsonbekwame cliënten en vertegenwoordiging De WGBO geeft een regeling voor cliënten die niet meer voor zichzelf kunnen beslissen. De kantonrechter kan in zo'n geval een mentor of curator benoemen. Deze behartigt dan de belangen van de cliënt die niet WGBO pagina 6 van 10

meer voor zichzelf kan beslissen. U kan ook een verklaring opstellen waarin u een vertegenwoordiger aanwijst. Deze kan voor u beslissen op momenten dat u het zelf niet kunt. Wanneer er niets op schrift is gesteld moet een behandelaar een 'naaste' bij de behandeling betrekken. Dit kan een familielid of partner zijn. Als de cliënt niet meer in staat is zijn/rechten te behartigen dan gaan zijn/haar rechten over op de wettelijke vertegenwoordiger (curator of mentor); de persoonlijk gemachtigde; de echtgenoot of andere levensgezel; ouder, kind, broer of zus. Het gaat hierbij om een vastgestelde volgorde; dus eerst curator/mentor, dan gemachtigde, enz.de vertegenwoordiger moet zoveel mogelijk in de voetsporen van de cliënt treden en beslissen in het voordeel van de cliënt. Hij/zij moet de cliënt zoveel mogelijk bij de behandeling blijven betrekken. De Wet Mentorschap Speciaal voor cliënten die hun belangen tijdelijk of langdurig niet zelf kunnen behartigen is de Wet Mentorschap ingesteld. Het gaan om belangen ten aanzien van verzorging, verpleging, behandeling en begeleiding (dus niet vermogens rechterlijke belangen). Voor het behartigen van deze belangen van een 'wilsonbekwame' cliënt kan de kantonrechter een mentor instellen. Het verzoek tot mentorschap kan worden gedaan door de cliënt zelf, de echtgenoot of levensgezel, de bloedverwanten in rechte lijn en in de zijlijn tot en met de vierde graad, de voogd, de curator of bewindvoerder. Daarnaast kan ook het openbaar ministerie of de instelling waar de cliënt verblijft om het instellen van een mentor verzoeken. De mentor treedt op in plaats van de cliënt zelf, maar de mentor heeft wel de plicht zoveel mogelijk de cliënt bij zijn/haar taak te betrekken en zelfstandig optreden van de cliënt te bevorderen. De mentor doet desgevraagd verslag aan de kantonrechter van zijn/haar verrichtingen en is verplicht alle door de kantonrechter gewenst inlichtingen te verstrekken. Wilsverklaringen U kunt in een situatie terecht komen dat u niet meer zelfstandig kan beslissen over uw situatie. Als u denkt dat dit gaat gebeuren kunt u van te voren een 'wilsverklaring' opstellen. U kan dan schriftelijk vastleggen dat u toestemming geeft voor een bepaalde behandeling of juist een bepaalde behandeling weigert. De cliënt kan dit vastleggen als hij/zij voor kortere of langere tijd niet in staat is zijn/haar belangen te behartigen en denkt dat in zo'n periode er een behandeling toegepast zal gaan worden. De cliënt moet een schriftelijke wilsverklaring opstellen op het moment dat hij/zij wel in staat is om zijn/haar belangen te behartigen. De behandelaar moet op de hoogte zijn van zo'n wilsverklaring. De cliënt kan samen met de behandelaar deze wilsverklaring opstellen. Zo voorkomt u dat de wilsverklaring niet volledig is en tegelijkertijd raakt de behandelaar op de hoogte hoe u over bepaalde zaken denkt. De behandelaar weet middels een wilsverklaring wat de cliënt wil en kan erop vertrouwen dat de behandelaar de wilsverklaring zal respecteren. Een ander type wilsverklaringen is op dit moment nog onderwerp van discussie. Het betreft hier de verklaringen van mensen die geregeld manische stemmingen hebben en die in de verklaring toestemming geven om hen ten tijde van de manische stemmingen op te nemen in een psychiatrisch ziekenhuis of op een psychiatrische afdeling. Het probleem is vaak dat mensen zich ten tijde van de manie zich verzetten tegen zo'n opname. Plichten van de cliënt De WGBO stelt dat de cliënt naast rechten ook plichten heeft. De cliënt heeft ook een informatieplicht. Van de cliënt wordt verwacht dat hij/zij een goede cliënt is, en zich aan afspraken houdt en al het mogelijke doet de behandeling te bespoedigen. De cliënt moet binnen redelijke grenzen de adviezen van de behandelaar opvolgen. Tenslotte moet de cliënt de behandeling betalen, meestal gaat dit via een zorgverzekering. Klachtrecht Tussen behandelaar en cliënt gaat soms iets mis. Ook op het terrein van de gezondheidszorg heeft u het recht een klacht in te dienen. Het is soms moeilijk kritiek te geven op de behandeling of de behandelaar of aan te geven dat u liever een andere behandeling wilt. Toch is het belangrijk onvrede zo direct mogelijk te uiten. In eerste instant moet u de onvrede over de behandeling uiten bij de behandelaar. Krijgt u het idee dat de behandelaar niet open staat voor de kritiek of dat u niet serieus genomen wordt kunt u een klacht WGBO pagina 7 van 10

indienen. Het klachtrecht en de procedures hiertoe staan beschreven in de Wet Klachtrecht Cliënten Zorgsector. Er zijn klachten die heel persoonlijk zijn of klachten waarvan u denkt dat het meerdere personen betreft. Als u een persoonlijke klacht heeft kunt u terecht bij een Patiënten Vertrouwen Persoon. Als u een klacht heeft die meerdere mensen betreft kunt u ook terecht bij de Cliëntenraad. U kunt met uw klacht ook terecht bij het Informatie en Klachtenbureau Gezondheidszorg (IKG) te Utrecht. In de instelling is er ook de Klachtencommissie. De Inspectie Gezondheidszorg, het medisch tuchtcollege en de civiele\strafrechter kunnen ook worden betrokken bij uw klacht. René Kragten, september 1996. WGBO pagina 8 van 10

Terminologie Recht op informatie Patiënten hebben recht op informatie over hun ziekte of aandoening, hoe deze kan worden behandeld, de mogelijke gevolgen van die behandeling en het gebruik van medicijnen. Het overbrengen van deze informatie zal van patiënt tot patiënt anders zijn. Precieze regels zijn er hiervoor niet te geven. U kunt zelf richting geven aan een gesprek. Bijvoorbeeld door aan te geven dat u meer wilt weten, of door de belangrijkste punten nog eens op een rijtje te zetten. Op die manier kunt u controleren of u de informatie echt hebt begrepen. Informatie over ziekte of aandoening Patienten hebben recht op informatie over hun ziekte of aandoening. Soms denkt een hulpverlener dat een patiënt die informatie niet wil horen, of zou kunnen verwerken. Dat is echter geen reden om deze niet te geven. Een hulpverlener mag informatie alleen achterhouden als hij er van overtuigd is dat de informatie schadelijk is voor de patiënt. Hij neemt deze beslissing pas na overleg met een collega. Toestemming voor behandeling Zonder uw toestemming mag een arts of hulpverlener u niet behandelen voor een ziekte of aandoening. U beslist zelf of u wel of niet behandeld wilt worden, niet uw arts of hulpverlener. Om de juiste beslissing te kunnen nemen, moet u goed geïnformeerd worden over de voorgestelde behandeling en mogelijke bijwerkingen. De informatieplicht van een hulpverlener hangt dus nauw samen met de eis dat u uw toestemming moet geven voor een behandeling. Intrekken behandeling Een patiënt mag een eenmaal gegeven toestemming voor behandeling weer intrekken In dat geval zoekt u samen met uw hulpverlener naar een andere behandeling. U kunt ook afzien van verdere behandeling. U moet er echter rekening mee houden dat een behandeling soms afgemaakt moet worden of pas na enige tijd gestopt kan worden. Medisch dossier inzien U hebt recht op inzage in het dossier dat uw arts of andere hulpverlner bij moet houden. Als er echter informatie in het dossier staat die niet over u zelf gaat, dan krijgt u deze niet te zien. In uw dossier staan alle gegevens die betrekking hebben op uw ziekte of aandoening en de behandeling. Alleen u en uw hulpverlener mogen dit dossier inzien. Anderen kunnen er inzage in krijgen, als u daar toestemming voor geeft. Bewaren medisch dossier Gegevens uit een medisch dossier moeten minimaal tien jaar worden bewaard. Na deze tien jaar vernietigt de hulpverlener het dossier, tenzij er redenen zijn om ze langer te bewaren. U kunt uw hulpverlener ook zelf vragen uw dossier te vernietigen. In principe zal deze op uw verzoek ingaan. Het kan voorkomen dat bewaren van uw gegevens belangrijk is voor anderen. Bijvoorbeeld in verband met een erfelijke aandoening. In dat geval wordt uw dossier niet vernietigd. Recht op privacy Belangrijk onderdeel van de Wet geneeskundige behandelingsovereenkomst is het recht op bescherming van uw persoonlijke gegevens. U moet er vanuit kunnen gaan dat alles wat u met uw arts of andere hulpverlener bespreekt geheim blijft. Hulpverleners moeten vertrouwelijk met uw gegevens om gaan. Informatie die u aangaat, mag niet worden doorgegeven aan uw partner, familie of vrienden. Dat mag alleen als u er toestemming voor geeft. Vertegenwoordiging De rechter kan een mentor of curator benoemen voor patiënten, die zelf geen beslissingen meer kunnen WGBO pagina 9 van 10

nemen. Het kan bijvoorbeeld gaan om demente patiënten, of om iemand die in coma ligt. De mentor of curator behartigt hun belangen. U kunt ook zelf een verklaring opstellen waarin u iemand als uw vertegenwoordiger aanwijst. Als er niets op schrift is gesteld, zal een hulpverlener een naast familielid in de besluitvorming betrekken. Uw vertegenwoordiger, mentor of curator zal beslissingen nemen die in uw belang zijn. Of beter nog, zoals hij denkt dat de patiënt zelf zou hebben besloten. Beslisrecht minderjarigen Kinderen ouder dan zestien jaar mogen zelf een behandelingsovereenkomst aan gaan met een hulpverlener. Kinderen jonger dan twaalf jaar mogen niet zelf beslissen over medische behandelingen die zij moeten ondergaan. Voor de medische behandeling van kinderen tussen twaalf en zestien jaar moeten zowel de ouders als van het kind hun toestemming geven. Wilsverklaring Als u in een situatie terecht komt waarin u niet meer voor uzelf kunt beslissen, is een wilsbeschikking een belangrijk hulpmiddel voor uw hulpverleners. In deze wilsbeschikking kunt u schrijven dat u bepaalde behandelingen niet wenst en waarvoor u, als u ertoe in staat zou zijn, ook geen toestemming voor zou geven. U kunt uw huisarts vragen u te helpen bij het opstellen van uw wilsverklaring. Dan weet u zeker dat er geen misverstanden of onzekerheden over uw verklaring bestaan. Plichten van patiënten Patiënten hebben naast rechten, ook plichten. U moet een hulpverlener duidelijk en volledig informeren, zodat deze een goede diagnose kan stellen. Een andere plicht is, dat u binnen redelijke grenzen de adviezen van een hulpverlener dient opvolgen. Haast vanzelfsprekend is de plicht van patiënten dat zij een hulpverlener of de instelling waar deze werkt, betaalt voor zijn verrichtingen. Rechten van hulpverleners Een hulpverlener heeft naast plichten, zoals het verlenen van goede zorg, het informeren van zijn patiënten, ook rechten. Een hulpverlener heeft het recht zijn eigen beslissingen te nemen. Hij hoeft niet zonder meer te doen wat een patiënt of diens vertegenwoordiger vraagt. Zijn eigen deskundigheid en overtuiging spelen daarbij een belangrijke rol. Als een hulpverlener vindt dat een bepaalde behandeling medisch niet nodig is, mag hij weigeren deze uit te voeren. Klachtrecht Als patiënt hebt u het recht een klacht in te dienen als er iets mis is gegaan in de relatie tussen hulpverlener en patiënt. Dit is staat in de Wet Klachtrecht cliënten zorgsector. Als u een klacht hebt, is het verstandig eerst te praten met de betrokken hulpverlener. Wellicht dat blijkt dat er sprake was van een misverstand dat rechtgezet kan worden. Als uw klacht niet wordt verholpen, kunt u bijvoorbeeld contact opnemen met een Informatie- en Klachtenbureau Gezondheidszorg in uw omgeving. Aansprakelijkheid gezondheidszorg Een patiënt die in een ziekenhuis schade heeft ondervonden van een behandeling, kan zijn klacht indienen op een centraal punt. Dat voorkomt dat de patiënt eerst moet gaan uitzoeken wie precies de schade heeft veroorzaakt. De centrale aansprakelijkheid geldt ook voor verpleeghuizen, inrichtingen voor verstandelijk gehandicapten, abortusklinieken en tandheelkundige inrichtingen. bron: postbus 51 - www.postbus51.nl WGBO pagina 10 van 10