Atlas voor Gemeenten 2013

Juni 2013 Atlas voor Gemeenten 2013 is een aantrekkelijke woonstad. We bezetten, na 2 jaar lang de 9 e te hebben bekleed, de 11 e van de 50 grootste gemeenten van Nederland. Aangezien de waarden dicht bij elkaar liggen is deze daling niet betekenisvol. Een stad is aantrekkelijk om te wonen als er veel voorzieningen zijn, maar bijvoorbeeld ook de bereikbaarheid van banen en het soort woningen speelt mee. De sociaal-economische van is sinds een paar jaar in de lift. Vanaf 2006 daalde op deze index tot een 18 e plaats in 2011. Maar sinds 2012 is er weer een stijging: 13 e in 2012 en in 2013 staat op een, met Haarlem gedeelde, 9 e plaats. Betekenis nummer 1 2013 2012 Woonaantrekkelijkheidsindex Beste 11 9 9 Sociaal-economische index Beste 9 13 18 2011 De woonaantrekkelijkheid, sociaal-economische en hun onderliggende indicatoren worden jaarlijks berekend. Voor het overige geldt dat slechts een beperkt deel van de indicatoren jaarlijks terugkomt en dit maakt de Atlas voor Gemeenten slechts beperkt bruikbaar voor een vergelijking in de tijd. Daar staat tegenover dat jaarlijks een nieuw thema extra aandacht krijgt. Het thema van 2013 is: groen & water. Veel indicatoren bij dit thema betreffen een niet te veranderen geografisch gegeven. Duidelijk was al dat de nabijheid van de Noordzee, de duinen en de meren een ve vestigingsfactor voor zijn. is dichtbebouwd en heeft relatief weinig hectare groen, ook dit is in de Atlas te zien. De waarderingen voor de kwaliteit van de natuur zijn nog zeer indicatief. Wat is de Atlas voor Gemeenten? In de Atlas voor Gemeenten worden nu voor de 15 e keer de 50 grootste gemeenten van Nederland op een aantal punten met elkaar vergeleken. De Atlas is hiermee een leuk instrument om de van de eigen gemeente te relateren aan andere grote gemeenten. Naast een helaas niet zo groot aantal jaarlijks terugkerende kenmerken kiest men elk jaar een thema. In 2011 was dat cultuur, in 2012 de optimale gemeentegrootte en in 2013 GROEN & WATER. De Atlas voor Gemeenten is voor 59 te bestellen via www.atlasvoorgemeenten.nl. Bij Strategie en Onderzoek en SEB is een exemplaar in te zien. Daar in is o.a. informatie over de definities van de verschillende indicatoren beschikbaar. BOA Feitenblad: Atlas voor Gemeenten- 2013

Positie 1 is de beste De 50 steden worden op meer dan 50 kenmerken vergeleken (waarvan dit jaar 20 over groen & water). Dit levert ranglijsten op. Steeds is de 1 e de best scorende gemeente. Als een gemeente bijvoorbeeld op het kenmerk armoede (met als definitie het percentage huishoudens met een inkomen lager dan 105% van het sociaal minimum) op de 2 e plaats staat, betekent dit dat er relatief weinig mensen in armoede leven. Soms valt ergens niet zo gemakkelijk een waardeoordeel aan te hechten, zoals het aandeel gezinnen met kinderen. Hier scoort een gemeente hoog (dus op 1) met veel gezinnen met kinderen. Bij vergrijzing scoor je de eerste als er veel 65-plussers zijn, hetzelfde geldt voor het % nietwesterse allochtonen. Bevolkingskenmerken is met 119.800 inwoners de 22 e gemeente van Nederland. We hebben van plaats gewisseld met Dordrecht, die nu op de 23 e plaats staat. heeft in 2013 ruim 2,1 duizend inwoners meer dan in 2003. Dit is een stijging van bijna 2%. Hiermee staat wat betreft groei van 2003 tot 2013 op de 31 e. Ten opzichte van de andere gemeenten is duidelijk minder vergrijsd (44 e ) en heeft een relatief jonge bevolking: neemt de 5 e in wat betreft het aandeel jongeren van 15 t/m 29 jaar, achter de andere studentensteden Groningen, Delft, Utrecht en Nijmegen. Bijna al deze steden hebben juist relatief weinig gezinnen met kinderen. Een kenmerk dat los staat van het al dan niet studentenstad zijn, is het aandeel eenoudergezinnen. heeft er daar weinig van (5 e ), maar bevindt zich wat dit kenmerk betreft juist niet in het gezelschap van de andere studentensteden. aren blijven onverminderd hoog opgeleid: na Utrecht en Amsterdam hebben we, net als vorig jaar, het hoogste aandeel hoogopgeleiden als percentage van de beroepsbevolking. En na Groningen, Amsterdam en Utrecht heeft het laagste aandeel laagopgeleiden. Wat betreft het aandeel nietwesterse allochtonen neemt de 16 e in, eveneens dezelfde als vorig jaar (nummer 1 heeft het grootste aandeel allochtonen). Woonaantrekkelijkheidsindex en sociaal-economische index De Atlas voor Gemeenten kent naast een groot aantal ranglijstjes twee indicatoren die zijn samengesteld uit elk jaar dezelfde onderdelen: hoe aantrekkelijk is de stad om te wonen en wat is de sociaaleconomische? Van deze twee indicatoren is per gemeente de score berekend op basis van elk acht onderdelen. Bij de sociaal-economische index wegen alle onderdelen even zwaar, bij de woonaantrekkelijkheid is er een weging: op volgorde van zwaarte: bereikbaarheid van banen, cultureel aanbod, veiligheid, koopwoningen, natuurgebieden, culinair aanbod, aanwezigheid van een universiteit en het historisch karakter (% vooroorlogse woningen). Ook is berekend of men de afgelopen 5 jaar gemiddeld genomen gedaald of gestegen is. BOA feitenblad: Atlas voor Gemeenten 2013 2 van 10

Woonaantrekkelijkheidsindex: 11 e voor is en blijft een aantrekkelijke woonstad. Van de 50 grootste gemeenten scoren slechts 10 gemeenten beter dan, met Amsterdam op nummer 1. Top 11 Woonaantrekkelijkheid 1. Amsterdam 2. Utrecht 3. Amstelveen 4. s Hertogenbosch 5. Haarlem 6. Den Haag 7. Nijmegen 8. Amersfoort 9. Alphen aan den Rijn 10. Leidschendam-Voorburg 11. De woonaantrekkelijksheidsindex van is als volgt opgebouwd: aanwezigheid universiteit 3 e plaats % vooroorlogse woningen (nr.1 heeft er veel) 5 e plaats cultureel aanbod 11 e plaats culinair aanbod 16 e plaats bereikbaarheid van banen (per auto en O.V.) 18 e plaats veiligheid 35 e plaats % koopwoningen 40 e plaats nabijheid natuurgebieden 44 e plaats Ontwikkeling woonaantrekkelijkheid 2007 2012: 21 e plaats Hoe hoger de, des te beter Verderop in dit Feitenblad staat een pagina vullende grafiek met de rangorde van de 50 grootste gemeenten naar woonaantrekkelijkheid. Vergeleken met vorig jaar is het in de top vooral stuivertje wisselen, waardoor voor een aantal gemeenten een paar plaatsen winst of verlies wordt geoogst. Een aantal van de acht indicatoren verandert in principe niet (snel) zoals de aanwezigheid van een universiteit en de nabijheid van natuurgebieden. In de grafiek de ontwikkeling van de acht indicatoren, voor in de afgelopen drie jaar. Ontwikkeling in van de 8 onderdelen van de woonaantrekkelijkheidsindex, 2011-2013 Let op: een lage (en dalende) score is goed! 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 2011 2012 2013 BOA feitenblad: Atlas voor Gemeenten 2013 3 van 10

Sociaal-economische index: 9 e voor is op de sociaal-economische ladder met name in 2007 t/m 2010 gedaald, van een 11 e in 2006 tot een 18 e in 2011. In 2012 is weer gestegen naar een 13 e, en die trend zet zich door: in 2013 staat zelfs op een gedeelde 9 e plaats. Gemeenten met een vergelijkbare sociaal-economische index zijn Zwolle, Haarlem, s-hertogenbosch en Leidschendam-Voorburg. De hoogste s worden, evenals vorig jaren, ingenomen door Amstelveen (1 e ), Haarlemmermeer, Utrecht en Amersfoort. Top 10 Sociaal-economische index 1. Amstelveen 2. Haarlemmermeer 3. Utrecht 4. Amersfoort 5. Hilversum 6. Breda 7. Alphen aan den Rijn 8. Leidschendam-Voorburg 9. Haarlem en De sociaal-economische index van is als volgt opgebouwd: arbeidsongeschiktheid 1 e plaats % laagopgeleiden 4 e plaats participatie vrouwen 7 e plaats werkloosheid 9 e plaats bijstand 24 e plaats armoede 31 e plaats werkgelegenheidsquote 32 e plaats % groeisectoren 37 e plaats Ontwikkeling soc.econ. index 2007 2012: Hoe hoger de, des te beter 35 e plaats Opvallend goed zijn de scores op arbeidsongeschiktheid en laagopgeleiden: van beiden zijn er in dus relatief weinig. De werkloosheid en de participatie van vrouwen ontwikkelen zich weer f. Voor beide geldt dat een aantal jaar geleden op deze indicator behoorlijk beter dan het gemiddelde scoorde, maar tussen 2009 t/m 2011 was te zien dat dit verslechterde. Nu gaat dat dus weer beter. Het aantal banen t.o.v. de beroepsbevolking is relatief laag; ook op de indicator groeisectoren scoort niet goed, evenals de armoede, die sinds de vorige meting is gestegen. Ontwikkeling in van de 8 onderdelen van de sociaal-economische index, 2011-2013 Let op: een lage (en dalende) score is goed! 40 35 30 25 20 15 10 5 0 2011 2012 2013 BOA feitenblad: Atlas voor Gemeenten 2013 4 van 10

Historie en cultuur In 2011 was cultuur het thema van de Atlas, zoals dat nu groen en water is. Hier wreekt zich de werkwijze van de Atlas voor Gemeenten: indicatoren komen en gaan. Met name veel culturele indicatoren (waar hoog op scoorde) zijn verdwenen, zoals het aantal musea en het museumbezoek, het aantal monumenten, bezoekers aan podiumkunsten en het aantal boekwinkels. Nieuw in 2012 was de cultuur index, waarin maar liefst 16 indicatoren zijn verwerkt, maar ook deze index zien we niet meer terug in 2013. De enige indicator is het aantal uitvoeringen in de podiumkunsten, per 1.000 inwoners. scoort hier een 11 e. Kortom: historie en cultuur zijn belangrijk voor de ontwikkeling van steden, maar niet voor de Atlas voor Gemeenten. Leefbaarheid en veiligheid Net als in eerdere versies van de Atlas is veiligheid een onderdeel van de woonaantrekkelijkheid. Het is een samengestelde index op basis van geweldsmisdrijven en vernielingen, waarbij een 35 e inneemt, iets beter dan vorig jaar en vergelijkbaar met 2011. In 2012 waren er daarnaast vier indicatoren bijgekomen, waarop onder het gemiddelde (34 e tot 40 e ) scoorde. In 2013 zijn deze indicatoren niet meer terug te vinden. Groen & water Dit jaar is onderzocht wat de waarde is van groen & water in de eigen directe woonomgeving én voor de recreatie in de (directe) nabijheid van de woonplaats. Verondersteld is dat de aanwezigheid van natuur de betreffende steden aantrekkelijker maakt om er in te wonen. En bedrijven vestigen zich daar waar hun (potentiële) werknemers graag wonen. Daarbij blijkt dat (de nabijheid van) groen & water vooral gewaardeerd wordt door hoogopgeleiden. Met de studie door G. Marlet e.a. in de Atlas is geprobeerd de hypothese te toetsen dat mensen bij de aanschaf en prijs van hun woning rekening houden met aanwezigheid van natuur, te vergelijken met culturele voorzieningen. Er zijn twintig indicatoren opgenomen om de waarde van natuur te bepalen. Daarbij is soms aangesloten bij bestaande studies, maar er zijn ook nieuwe, soms innovatieve, indicatoren ontwikkeld. Vervolgonderzoek moet uitwijzen of en hoe waardevol de indicatoren zullen zijn. Vooralsnog moet de studie gezien worden als een eerste poging de waarde van de natuur voor de aantrekkelijkheid van steden te bepalen. De scores op de (geografische) indicatoren zijn heel voor de hand liggend, maar vooral de meer kwalitatieve indicatoren zijn nog indicatief. De studie wijst uit dat: Alle indicatoren voor groen & water tezamen ongeveer een kwart van de waardeverschillen tussen woonlocaties verklaren. Daarnaast blijkt dat groen & water binnen een acceptabele afstand net zo belangrijk is als natuur in de wijk zelf. Groen in de wijk wordt wel belangrijker gevonden dan water in de wijk. (zie pag. 20 Atlas 2013) Een aantal indicatoren betreft de ligging van een gemeente en dit zijn vaste en niet te veranderen geografisch gegevens. De aanwezigheid van de Noordzee, groot binnenwater, rivieren, meren, heuvels en bos zijn beleidsmatig niet te beïnvloeden. Een stad zal haar in de ranglijst door enig ingrijpen niet kunnen veranderen. Alleen als de afstand niet te groot is, is een verbetering van de bereikbaarheid eventueel wel te beïnvloeden. De indicatoren aandeel banen in natuurbeheer en buitenrecreatie zijn nauw verboden met deze geografische ligging. Zowel bos als open droog natuurlijk terrein (o.a. heide en uiterwaarden) in de nabijheid van de woonplaats wordt significant hoger gewaardeerd dan de natte tegenhanger met uitzondering van de nabijheid van de Noordzee of groot binnenwater. Ook de nabijheid van bollenvelden, boomgaarden en heuvellandschap hangt f samen met de woningprijzen. Naast de oppervlakte is voor een waardering van de kwaliteit van het groen & water gezocht naar robuuste indicatoren. Deze zijn gevonden in het al dan niet voorkomen van bepaalde vogelsoorten; voor de waardering van groen in de wijk is naast de oppervlakte gekeken naar de aanwezigheid van o.a. de groenling, de roodborst en zwartkop. De aanwezigheid van de waterhoen en de meerkoet zegt meer over de kwaliteit van het water in de wijk. BOA feitenblad: Atlas voor Gemeenten 2013 5 van 10

Groen & water in Veel indicatoren in de studie betreffen een vast en niet te veranderen geografisch gegeven. Alleen zo kan de van tussen de andere vijftig grootste gemeenten van Nederland bekeken worden. Duidelijk was al dat de Noordzee, de duinen en de meren een ve vestigingsfactor voor zijn. is dichtbebouwd en heeft relatief weinig hectare groen, ook dit is in de Atlas voor Gemeenten te zien. De indicatoren voor de kwaliteit zijn nog zeer indicatief en ook in hun uitkomsten voor de gemeente zo gevarieerd dat hier geen conclusies aan verbonden kunnen worden. In de bijlagen staat een overzicht van de indicatoren van dit thema. Goede en slechte scores van De steden zijn op ca. 30 kenmerken (excl. de thema indicatoren van groen & water) vergeleken. Op vijf hiervan scoort in de Top 5. Op twee hiervan staat op het erepodium met een eerste en een derde plaats. Sterke kenmerken van ten opzichte van de andere 49 grote gemeenten zijn: De eerste qua arbeidsongeschiktheid; heeft dus weinig arbeidsongeschikten Op twee na de meeste hoogopgeleiden als % van de beroepsbevolking Verder heeft o.a. weinig laagopgeleiden, veel jongeren, hoge participatie van vrouwen en een lage (jeugd)werkloosheid. Zwakke scores van zien we op de volgende onderwerpen: heeft relatief weinig groeisectoren (37 e plaats) Weinig werkgelegenheid (32 e op de werkgelegenheidsquote) Daarnaast heeft op een aantal indicatoren een die je niet direct als f of negatief kan bestempelen. Dit zijn voor weinig koopwoningen, weinig gezinnen met kinderen, weinig vergrijzing en veel vooroorlogse woningen. BOA feitenblad: Atlas voor Gemeenten 2013 6 van 10

Onderwerpen uit de Atlas voor Gemeenten 2013 excl. groen en water en de plaats van (1=de beste) Betekenis nummer 1 2013 2012 2011 Woonaantrekkelijkheidsindex Beste 11 9 9 Sociaal-economische index Beste 9 13 18 Ontwikkeling over afgelopen 5 jaar: - woonaantrekkelijkheidsindex Beste 21 26 29 - sociaal-economische index Beste 35 39 46 Algemeen en bevolking: Aantal inwoners nr.1: Meeste inwoners 22 23 23 Bevolkingsontwikkeling (t.o.v. 2001) 1: Meeste groei 31 32 37 Vergroening (aandeel 15-29 jr.) 1: Veel jongeren 5 5 5 Vergrijzing 1: Veel 65+ 44 44 43 Eenoudergezinnen 1: Weinig eenoudergezinnen 5 6 8 Gezinnen met kinderen 1: Veel gezinnen met k ren 46 45 44 Niet-westerse allochtonen 1: Veel niet-west. allochtonen 16 16 - Sociaal-economische : Aandeel met een bijstandsuitkering* nr. 1: Weinig bijstand 24 17 25 Werkloosheid* 1: Weinig werkloosheid 9 24 31 Arbeidsongeschiktheid* 1:Weinig arbeidsongeschikten 1 2 3 Armoede (% onder 105% van soc. min.)* 1: Weinig armoede 31 25 30 Laagopgeleiden* 1: Weinig laagopgeleiden 4 4 3 Participatie van vrouwen (in arbeidsmarkt)* 1: Hoge participatie vrouwen 7 15 18 Werkgelegenheidsquote (banen als % van 1: Veel banen 32 30 beroepsbevolking)* - Groeisectoren* nr 1: Veel groeisectoren 37 36 36 Hoogopgeleiden 1: Veel hoogopgeleid 3 3 2 Jeugdwerkloosheid 1: Weinig jeugdwerkloosheid 7 - - Ontwikkeling aantal banen t.o.v. 2002 1: Veel banen 21 16 14 Bruto Gemeentelijk Product 1: Hoog BGP 26 - - Bereikbaarheid banen (per auto in de spits) 1: Goede bereikbaarheid 26 25 22 Woonaantrekkelijkheid: Bereikbaarheid banen (auto en OV)* nr 1: Veel banen bereikbaar 18 15 13 Cultureel aanbod* 1: Groot cultureel aanbod 11 12 20 Veiligheid (indicator)* 1: Weinig geweld / vernieling 35 40 34 Koopwoningen (% van de huizenvoorraad)* 1: Veel koopwoningen 40 40 39 Nabijheid natuurgebieden* 1: Veel natuur dichtbij 44 44 44 Culinaire kwaliteit* 1: Goede culinaire kwaliteit 16 14 10 Aanwezigheid universiteit* 1: Aanwezigheid = goed 3 3 3 Vooroorlogse woningen* 1: Veel woningen voor 45 5 5 5 Huizenprijzen (per m2) 1: Hoge prijs 7 6 7 Podiumkunsten 1: Veel podiumkunsten 11 12 - * Deze indicator maakt onderdeel uit van een van de indexen getal in rood: slechtere relatieve score dan in voorgaande jaar (meer dan 2 plaatsen verschil) getal in groen: betere relatieve score dan in voorgaande jaar (meer dan 2 plaatsen verschil) getal in blauw: dezelfde relatieve score als in voorgaande jaar (2 of minder plaatsen verschil) getal in zwart: geen vergelijking mogelijk met voorgaande jaar BOA feitenblad: Atlas voor Gemeenten 2013 7 van 10

Positie van de 50 grootste gemeenten op de Woonaantrekkelijkheidsindex 2013 Amsterdam Utrecht Amstelveen s Hertogenbosch Haarlem Den Haag Nijmegen Amersfoort Alphen aan den Rijn Leidschendam-Voorburg Arnhem Haarlemmermeer Zwolle Groningen Tilburg Eindhoven Velsen Rotterdam Dordrecht Gouda Delft Zoetermeer Hilversum Purmerend Breda Oss Schiedam Apeldoorn Zaanstad Ede Hoorn Alkmaar Roosendaal Maastricht Almere Vlaardigen Leeuwarden Deventer Lelystad Hengelo (o) Helmond Bergen op Zoom Almelo Enschede Heerlen Venlo Sittard-Geleen Spijkenisse Emmen 11e plaats 1e plaats BOA feitenblad: Atlas voor Gemeenten 2013 8 van 10

Positie op in de Atlas voor Gemeenten 2013 ontwikkelde indicatoren voor groen&water Indicator Positie Kwaliteit Plantsoenen en tuinen Aanwezigheid groenling 5 Aanwezigheid roodborst 18 Aanwezigheid zwartkop 41 Water in de wijk Dichtheid watervogels o.a. waterhoen en meerkoet 5 Akkers en weilanden Aanwezigheid scholekster en patrijs 12 Groen in de wijk Dichtheid stadsvogels o.a. groenling 15 Nabijheid van Noordzeekust en duinen 5 Meren en plassen 11 Bollenvelden en boomgaarden 13 Groot binnenwater 24 Grote rivieren 29 Heuvellandschap 29 Bos 34 Droog natuurlijk open terrein 41 Nat natuurlijk open terrein 45 Oppervlakte Water in de wijk 17 Groen in de wijk 48 Aantal leden/donateurs van natuur(beschermings)organisaties 19 Werkgelegenheid Aandeel banen in natuurbeheer 43 Aandeel banen in buitenrecreatie 43 BOA feitenblad: Atlas voor Gemeenten 2013 9 van 10

COLOFON BOA BeleidsOnderzoek en Analyse Afdeling Strategie en Onderzoek Gemeente boa@leiden.nl of 071-516 5068 Direct zelf informatie opzoeken? Veel cijfers en onderzoeksgegevens over zijn te vinden via www.leiden.nl/statistiek. Serie Statistiek 2013 / 01f BOA feitenblad: Atlas voor Gemeenten 2013 10 van 10