kluswijzer Zelf klussen met elektriciteit
Electriciteit Zelf klussen met elektriciteit Een paar extra stopcontacten? Een dimmer in plaats van een lichtschakelaar? Sfeerverlichting in uw tuin? Het zijn allemaal ingrepen waardoor uw woning aan kwaliteit wint. Gezelliger, praktischer, u woont met nog meer plezier in uw woning. Uw huis, uw thuis, uw Stek. Grote uitbreidingen van de elektrische installatie is een taak voor de vakman, maar er blijven heel wat klussen over die u zelf kunt doen. Daarom is het handig om iets van elektra af te weten. Deze kluswijzer vertelt u er meer over. Inhoud: veiligheid staat voorop! de elektrische installatie zekeringen normaaldozensysteem centraaldozensysteem randaarde extra stopcontacten aanbrengen materiaal en gereedschap ga in alle gevallen als volgt te werk opbouw en inbouw schakelaars, dimmers en stekkers een lamp ophangen elektra naar garage, berging, tuin of buitenlamp elektra-aansluiting wasmachine, vaatwasser of droger technische eisen (inclusief kleurenschema) 1
Veiligheid staat voorop! Aan welke elektriciteitsklus u ook begint, vergeet nooit de nodige veiligheidsmaatregelen in acht te nemen: Haal altijd eerst de spanning van uw net af. Dit doet u door de groepsschakelaar om te zetten en de stop eruit te halen, als die er is. Controleer voor de zekerheid met een span ningmeter of er stroom op een leiding of stopcontract staat. Zet nooit spanning op een leiding die niet is afgemonteerd. Draag bij voorkeur schoeisel met rubberen zolen en werk alleen met droge handen. Gebruik geïsoleerd gereedschap. Zorg altijd voor vol doende licht bij het karwei. Stek kluswijzer Haal stroom, voor bijvoorbeeld een looplamp, vanuit een andere groep. Uw energiebedrijf en allerlei wettelijke voorschriften stellen hoge veiligheidseisen aan de elektrische installatie. Zijn er ingrijpende wijzigingen, laat dit dan aan een vakman over. De elektrische installatie De elektrische installatie komt uw huis binnen via de aansluitkast, waarin de hoofdzeke ring zit. Het energiebedrijf heeft deze kast verzegeld. Dit zegel mag u niet verbreken. Vanuit de verzegelde kast loopt de leiding via de even eens verzegelde meter naar de aardlekschakelaar (alleen bij installaties van na 1975). Deze komt uit in de meterkast. De meterkast verdeelt de stroom in groepen, die allemaal met een zekering en een groepsschakelaar beveiligd zijn tegen overbelasting en kortsluiting. Elke groep voorziet, via leidingen, een deel van uw huis van elektriciteit. 2
Electriciteit Zekeringen De meest gebruikte zekeringen zijn: 10 ampère, herkenbaar aan een rood verklikkertje 16 ampère, met een grijze verklikker. De maximale vermogens per groep zijn: 10 ampère x 220 volt = 2.200 watt 16 ampère x 220 volt = 3.520 watt. Bij overbelas ting slaat de zekering uit. In plaats van stoppen worden steeds vaker automatische zekeringen gebruikt (soms in combinatie met een aardlekschakelaar). Automatische zekeringen hebben een zwarte knop die bij overbelasting uit springt. Indrukken herstelt de stroomtoevoer weer. Bij andere installaties moet u de complete zekering vervangen. Aardlek schakelaars schakelen automatisch uit wanneer er een lekstroom wordt gemeten. Schakel de stroom pas in nadat de oorzaak van het defect is verholpen. Meestal is één apparaat de boosdoener. Weet u niet welke? Haal dan alle stekkers uit de stopcontacten en maak de zekering in orde. Sluit de apparaten één voor één aan totdat de zekering opnieuw uitge schakeld wordt. In het laatste apparaat zit dan de fout. Normaaldozensysteem Bij oude installaties vertakt elke groepsleiding zich volgens het normaaldozensysteem. Dat is een keten van lasdozen (verbindingsstukken) die de bedrading verbinden. Alle stopcontacten, schakelaars en lichtpunten zijn aangesloten op de dichtstbijzijnde lasdoos. Uitbreidingen zijn eenvoudig, omdat dit systeem vaak goed zichtbaar is geïnstalleerd. Centraaldozensysteem Bij het moderne centraaldozensysteem komt de groepsleiding uit op één centraal geplaatste lasdoos. Hierop komen alle stopcontacten, schakelaars, lichtpunten en soms ook een tweede centraaldoos uit. Dit systeem is vaak geheel of gedeeltelijk weggewerkt in plafond en muren. Uitbreidingen zijn mogelijk volgens het normaaldozensysteem. 3
Stek kluswijzer Door de jaren heen zijn sommige standaard draadkleuren veranderd. Let dus extra op als u oude en nieuwe draden met elkaar verbindt! De veranderingen op een rij: De stroomdraad (aangeduid met de letter P) was groen, maar is nu bruin. De nuldraad (aangeduid met de letter N) was rood, maar is nu blauw. De aardedraad was grijs, maar is nu geel met groen. De zwarte schakeldraad en de niet-geïsoleerde blanke aardedraad zijn gelijk gebleven. Randaarde Sinds juli 1997 mogen uitsluitend nog wandcontactdozen met randaarde aangelegd worden, óók in woon- en slaapkamers. Deze regel geldt alleen voor nieuw aangelegde installaties. In ruimten met een stenen vloer, keukens, badkamers, kelders, garages, schuren en buitenshuis was deze extra beveiliging altijd al verplicht. Het betekent dat de contactdoos aan gesloten moet zijn op een beschermleiding, zodat bij kortsluiting de stroom ongehinderd een uitweg kan vinden. Deze beschermleiding is gekoppeld aan de koperen waterleiding (in oudere huizen) of een aardelektrode, een metalen staaf die diep de grond in gaat. In de badkamer moeten metalen onderdelen, zoals badkuipen, kranen, afvoeren en radiatoren, apart geaard zijn met een draad van 6 mm dikte. Bovendien mag u daar verlichtingsarmaturen, contactdozen en elektrische apparaten uitsluitend aanbrengen en gebruiken op minimaal 60 cm van douche, bad of wastafel. Extra stopcontacten aanbrengen Uitbreiding van het aantal wandcontactdozen kan op verschillende manieren. Bij het normaaldozensysteem onderbreekt u de bedrading tussen twee lasdozen, zaagt u de buis door en plaatst u er een nieuwe las doos bij. Dan trekt u een leiding naar het stopcontact. Bij het centraaldozensysteem legt u de leiding aan van het stopcontact naar de centrale doos. 4
Electriciteit Een derde methode is om een stopcontact te vervangen door een lasdoos. Daarmee maakt u maximaal vier aansluitmogelijkheden. Plaats nooit een randaarde wandcontactdoos zonder dat de juiste bedrading aanwezig is. U creëert een situatie die veilig lijkt, maar het niet is. Materiaal en gereedschap De bouwmarkt verkoopt contactdozen, schakelaars en dimmers voor elk doel en elke situatie. Lasdozen zijn in veel uitvoeringen verkrijgbaar. De bedrading wordt verbonden met lasdoppen en klemmen. In elektrische leidingen is alleen VD-draad (vinyldraad) toegestaan. De leidingen zelf bestaan uit pvc-elektrabuis van ø16 mm of ø19 mm voor fornuizen, ovens en (af)wasautomaten. De buizen worden gekoppeld met lasdozen, verbindingsstukken en bochten. U kunt ook met een buigveer zelf bochten maken (met heet water of een föhn maakt u de buis buigzamer). Of u kiest voor een flexibele buis. De bevestiging gebeurt met beugeltjes (zadels), zo nodig gecombineerd met muurblokjes. U heeft bij elektriciteitsklussen de volgende gereedschappen nodig: spanningzoeker combinatietang stanleymes striptang schroevendraaiers Voor een klus met pvc-buis: ijzerzaag buigveer trekveer 5
Stek kluswijzer Voor de inbouw: boormachine beitel hamer plamuurmes Ga in alle gevallen als volgt te werk Teken de plaats van de dozen en de loop van de leiding op de muur af. Verwijder de bestaande bedrading en monteer de lasdoos. Steek hierin de benodigde buizen en bevestig die met zadels tegen de muur, op de voorgeschreven afstanden. Muurdopjes gebruikt u als de nieuwe contactdoos een montageplaat heeft. Trek met een trekveer de draden door de buis en laat de einden 10 cm uitsteken. Verwijder met een striptang 1 cm isolatie en verbind draden met dezelfde kleur door de aders in een lasklem te steken of ze met een tang in elkaar te draaien en van een lasdop te voorzien. Er mag geen koper meer zichtbaar zijn. Druk de verbindingen netjes in de lasdoos en schroef het deksel erop. Monteer aan het andere buiseinde de contactdoos. Boor hiervoor gaten van 6 mm en duw er pluggen in. Verwijder een stuk isolatie en zet elk draadeind vast in een klem of contactschroef. De bruine draad komt op het aansluitpunt met de P, de geel met groene op die met het aardeteken (in het midden). Schroef het geheel tegen de muur en plaats de afdekkap. Opbouw en inbouw Opbouw betekent aanbrengen in het zicht. Dit is het gemakkelijkste. In plaats van de ronde pvc-buis kunt u ook een de coratieve platte buis en hoekstukken gebruiken. Voor inbouw boort u op de plaatsen waar de leidingen en inbouwdozen komen een flink aantal gaten in de muur. 6
Electriciteit Hak de sleuven en uitsparingen uit. Zet de buizen vast met verbogen spijkertjes. Het restauratiemiddel houdt ze straks vanzelf stevig op hun plaats. Trek eerst de bedrading en herstel dan de muur met specie. Laat de specie goed uitharden. Sluit de lasdoos aan, net als de contactdoos, die u tenslotte vastzet in de inbouwdoos. Schakelaars, dimmers en stekkers Er zijn zó veel schakelaars en schakelmogelijkheden; die kunnen we in deze Kluswijzer niet allemaal beschrijven. Wel kunnen we wat algemene tips geven. Werk in ieder geval altijd volgens de gebruiksaanwijzing! Alleen bij tweepolige schakelaars mogen de blauwe draden op de schakelaar worden aangeslo ten. Merk bij wisselschakelaars met drie zwarte draden, de draad die is aangesloten op de P-klem met een stukje tape. De andere twee zwarte draden mag u verwisselen. Vervangt u een schakelaar door een dimmer; kies dan een dimmer met de juiste of een overcapaciteit. Schroef de schakelaar, de ring en de bruine en zwarte draad los. Sluit de draden volgens de gebruiksaanwijzing aan op de dimmer. Zet deze vast in de inbouwdoos en monteer de afdekplaat en bedieningsknop. Behalve op- en inbouwdimmers bestaan er ook snoeren tafeldimmers voor armaturen die op een stopcontact zijn aangesloten. Bij het monteren van een stekker verwijdert u 4 cm van de snoermantel. Ontdoe de aders van 1 cm isolatie, draai elke ader afzonderlijk in elkaar (solderen is beter) en schroef ze in de contactpennen. Doe het snoer onder de trekontlaster en zet de stek kerhelften in elkaar. Een snoer aansluiten op een fitting gaat net als de montage van een snoerschakelaar, waarbij u, afhankelijk van het type, één of beide aders doorknipt. 7
Een lamp ophangen Hang een plafondlamp altijd aan een trekontlaster (haakje), nooit alleen aan de instal latiedraden. Verbind installatie- en lampdraden met een kroonsteentje. Sluit de lamp aan op de centraaldoos. Na verwijdering van de afdekplaat kunt u, als dat nodig is, met een lasdop de zwarte schakeldraad op maat maken. Maak op de bestaande lasdop van de blauwe nuldraad een aftakking. Zet de afdekplaat terug en monteer het kroonsteentje. Komt de lamp een eind van de centraaldoos, leid dan een snoer langs het plafond. Hang de lamp aan een losse, in het plafond aangebrachte trekontlaster (haakje). Elektra naar berging, garage, tuin of buitenlamp (verlichting in tuin) Stek kluswijzer Voor het aanleggen van elektra naar een berging, garage, tuin of buitenverlichting gebruikt u spatwaterdichte lasdozen, contactdozen en schakelaars. Deze materialen zijn voorzien van afsluitbare klepjes, afdichting met rubber en condensgaatjes die u moet doorprikken. Er is ook bedrading voor buiten. De VMvK kabel is voor boven de grond en de YmvK is voor onder de grond. Aansluitingen zijn mogelijk vanaf de meterkast (lasdoos of geaard stopcontact). De aansluiting dient te worden gemaakt met tussenplaatsing van een lasdoos en lasdoppen. Om de kabel door de gevel te leiden boort u een gat van ø 16 mm. Als extra bescherming schuift u pvc-buis (elektra buis) door het gat. Buiten op de gevel is het verstandig een extra lasdoos te gebruiken. De lasdoos heeft ingangen voor de kabel. Breek de ingangen die u nodig heeft open en vijl ze glad. Een waterdichte kabelaansluiting met de lasdoos maakt u met een wartel en rubberen ring. Voor een bovengrondse leiding maakt u gebruikt van YmvK of VMvK kabel, die u vastzet met kabelzadels om de 40 cm. Breng ongeveer 10 cm vanaf een aansluitpunt (lasdoos) extra beugels aan. 8
Electriciteit Voor een ondergrondse leiding maakt u gebruik van YmvK-kabel (aardschermkabel). De kabel heeft een gevlochten, metalen mantel voor bescherming en aarding. Ontvlecht een stukje aan beide uiteinden, draai dat tot één draad en breng soldeer aan. Sluit het ene draadeinde met een lasdop aan op de geel met groene aar dedraad die van binnen komt en het andere van de lichtarmatuur, stopcontact of wat van toepassing is. De grondkabel (YmvK) wordt op een diepte van ongeveer 50 cm ingegraven. Ongeveer 10 cm vanuit het aansluitpunt (lasdoos) op de gevel moet u extra beugels aanbrengen. Zo voorkomt u dat de kabel uit het aansluitpunt wordt losgetrokken. Neem bij de overgang van uw tuin naar de gevel van uw schuur of woning een extra lus in de kabel op, zodat de kabel een beetje speling heeft tijdens het zakken. De bouwmarkt verkoopt ook verplaatsbare buitenverlichting en stopcontacten. Hiervoor mag u geen vinyl- of rubberen snoer gebruiken. Geschikt is alleen een neopreen mantelkabel die bestand is tegen vorst, vocht en zon. Een alternatief is een 12-volts lichtinstallatie, aange sloten op een transformator binnenshuis. Hierop kunt u ook een fonteinpomp aansluiten. Lees altijd goed de meegeleverde beschrijvingen van de leverancier. Elektra aansluiting wasmachine, vaatwasser of droger Voor het maken van een aansluitpunt voor een wasmachine, vaatwasser of droger, moet u een extra groep in de meterkast aanbrengen. Deze extra groep moet door een vakman worden aangebracht. 9
Technische eisen elektra Stek stelt technische eisen aan alle zelf aangebrachte verbeteringen in uw woning. Dit doen we om de veiligheid van u en toekomstige huurders te garanderen. Bouwkundige en veiligheidstechnische aspecten: Werk nooit aan een elektrische installatie waar nog spanning op staat. Schakel de elektriciteit uit door de hoofd- of groepsschakelaar om te zetten. Controleer met een spanningzoeker of u de juiste groep(en) heeft uitgeschakeld. Zet nooit spanning op een elektriciteitsleiding die nog niet is afgemonteerd. Draag bij voorkeur isolerend schoeisel met rubberen zolen. Werk nooit met vochtige of natte handen. Gebruik goed geïsoleerd gereedschap. Pas op dat de isolatie van de draden niet wordt beschadigd bij het strippen. De elektrische leidingen worden aangesloten via de aansluitkast van het energiebedrijf. Deze aansluitkast is verzegeld en bevat de hoofdzekering. U mag deze kast NOOIT openen. In bepaalde ruimtes is het aarden van wandcontactdozen verplicht. Het gaat om de natte ruimtes, zoals keuken en badkamer, ruimtes met stenen vloeren en buitenruimte. De afstand tussen de zadels (bevestigingsmiddelen) mag niet groter zijn dan 10 cm. Bij de horizontale leiding vervolgens om de 30 cm, bij de verticale leiding om de 40 cm. Gebruik alleen materialen met CE-keurmerk. Verlengsnoeren mogen niet worden vastgelegd. De verlichting in de badkamer moet zo zijn uitgevoerd dat de schakelaar aan de buitenkant is gemonteerd (behalve de wasmachineschakelaar) of minimaal 60 cm van de wastafel, douche of bad. Voor buitenverlichting mag u bovengronds VMvK- of YmvK-kabels gebruiken. Ondergronds mag u alléén YmvK-kabel gebruiken. Stek kluswijzer 10
Electriciteit Gebruik bij buitenwerk stevige rubberen of neopreen snoeren en rubberen stekkers. Maak een schets van draden en kleuren en ga pas aan het werk als alles volstrekt duidelijk is. kleurenschema soort draad kleur fasedraad (aanvoerdraad) bruin (2,5 mm 2 of 1,5 mm 2 ) nuldraad (afvoerdraad) blauw (2,5 mm 2 of 1,5 mm 2 ) schakel- of lampdraad zwart (1,5 mm 2 ) aardedraad geel met groen (2,5 mm 2 ) Onderhoudstechnische aspecten: U bent zelf verantwoordelijk voor het eventueel repareren/herstellen van door u aangelegde elektra. Schakel in geval van twijfel en ingrijpende klussen altijd een vakman in. Stek is niet verantwoordelijk voor eventuele schade ten gevolge van ondeugdelijk aangelegde elektra. Voor ingrijpende werkzaamheden moet u een keuringsrapport overleggen (onder andere het aanbrengen van extra groepen). In de berging en garage mogen alleen geaarde stopcontacten/schakelaars worden toegepast. Voor permanente aansluitingen mogen geen rubberen of vinyl verlengsnoeren worden gebruikt. Verhuurtechnische aspecten: Wandcontactdozen en schakelaars moeten van hetzelfde materiaal zijn als die al in de woning aanwezig zijn. Zo is er in ieder vertrek gelijksoortig materiaal. Wandcontactdozen en schakelaars moeten deugdelijk bevestigd en netjes afgewerkt zijn. 11
Stek kluswijzer Toegestane materialen: Alleen materialen voorzien van een CE-keurmerk zijn toegestaan. Heeft u naar aanleiding van deze kluswijzer nog vragen? Bel ons gerust. Wij helpen u ook technisch op weg! 12
Stek Postbus 126 2160 AC Lisse T 0252 430 500 F 0252 430 505 info@stek-wonen.nl www.stek-wonen.nl Bezoekadres Lisse Hobahostraat 90 Bezoekadres Hillegom Hoofdstraat 33 Bezoekadres Voorhout Beukenrode 33