Bouwen met oog voor toegankelijkheid en zorg

Bouwen met oog voor toegankelijkheid en zorg Universal Design in zorgsituaties en voorzieningen, hoe kan het gebouw een bijdrage leveren? Fien Van den Abeele, architect Enter vzw, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 1

Waarover zullen we het hebben 1. Universal Design en toegankelijkheid 2. Toegankelijkheid een probleem? 3. Ontwerpen van zorgruimten 4. Illustraties en tips uit de inspiratiebundel: 3 voorbeelden Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 2

Universal Design en Toegankelijkheid Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 3

Universal Design Een toegankelijk ziekenhuis of woonzorgcentrum? Good design enables, bad design disables EIDD Stockholm Declaration, 2004 Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 4

Universal Design Good design enables, bad design disables EIDD Stockholm Declaration, 2004 "Universal Design makes things more accessible, safer, and convenient for everyone...it is a philosophy that can be applied to policy, design and other practices to make products, environments and systems function better for a wider range of people. It developed in response to the diversity of human populations, their abilities and their needs. (IDeA, Buffalo) Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 5

Universal Design en toegankelijkheid Hedendaags uitgangspunt Ideale man Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 6

Universal Design en toegankelijkheid Hedendaags uitgangspunt Ruimer gemiddelde Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 7

Universal Design en toegankelijkheid Universal Design, meer mensgericht ontwerpen Toegankelijkheid voor iedereen volgt in een design jasje integraal : keten van toegankelijkheid en bruikbaarheid realiseren inclusief en voor iedereen : ontwerpen voor bijzondere doelgroepen overstijgen, diversiteit van gebruikers vormt de basis Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 8

Toegankelijkheid een probleem? Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 9

Knelpunten Vragen vanuit hoeken Woonzorgcentra grote vraag i.f.v. private ruimten was bekend Ziekenhuizen bevraging? Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 10

Knelpunten Algemene conclusies bevraging ziekenhuizen Bevraging bevestigd aanwezigheid knelpunten: voor personen met een beperking, maar ook voor andere bezoekers! Bevestiging toegankelijkheid van belang voor iedereen: verhouding personen met en zonder beperking is gelijklopend aspecten m.b.t. fysieke toegankelijkheid voor iedereen prominent aanwezig Ook de private kamer staat bovenaan: allemaal ruimte voor verzorging + personen met een beperking de ruimtelijke aspecten + personen zonder beperking de ruimte voor bezoek en sfeer Ook heel wat niet ruimtelijk gelinkte knelpunten : betaalbaarheid parking, kwaliteit dienstverlening (dokters, verpleging), behandeling door ombudsdiensten, wachttijden, organisatie (niet meegenomen) Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 11

Bevraging voorbeeld Vb: Communicatie, informatie en signalisatie Thema Geen beperking Beperking Info. en signalisatie: Aanwezigheid Algemeen (alles!) Aanwezigheid Signalering van ruimten, gangen Ondervindt u wel eens knelpunten in verband met de informatie en signalisatie in en rond het ziekenhuisgebouw? 300 250 200 150 58% Beperking Geen beperking 100 50 0 37,1% Ja Neen Geen mening Groot aandeel personen zonder beperking! Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 12

Er ontbreekt of er is te weinig bewegwijzering om mijn weg vlot te vinden De bewegwijzering is op een onzichtbare of moeilijk te vinden plaats Gangen, trappen en liften zijn niet of onduidelijk aangeduid Ruimten zijn niet goed of onduidelijk gesignaleerd (benoemen van de Het gebruik van termen in de bewegwijzering (begrijpbaar, duidelijke De leesbaarheid van de informatie op de bewegwijzering (te klein, Automatisch openende deuren zijn onvoldoende gesignaleerd (schrikken Het kleurgebruik in de bewegwijzering Andere knelpunten Bevraging voorbeeld Vb: Communicatie, informatie en signalisatie 160 140 120 100 Zo ja, licht toe welke knelpunten u al ondervond in verband met de informatie en signalisatie in en rond het ziekenhuisgebouw? GELIJKLOPEND Beperking Geen beperking 80 60 40 20 0 Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 13

Er ontbreekt of er is te weinig bewegwijzering om mijn weg vlot te vinden De bewegwijzering is op een onzichtbare of moeilijk te vinden plaats Gangen, trappen en liften zijn niet of onduidelijk aangeduid Ruimten zijn niet goed of onduidelijk gesignaleerd (benoemen van de Het gebruik van termen in de bewegwijzering (begrijpbaar, duidelijke De leesbaarheid van de informatie op de bewegwijzering (te klein, Automatisch openende deuren zijn onvoldoende gesignaleerd (schrikken Het kleurgebruik in de bewegwijzering Andere knelpunten Bevraging voorbeeld Specifieke knelpunten voor personen met en zonder beperking:! algemeen: door iedereen vrijwel alle details aangegeven als knelpuntonderdeel 160 140 Beperking Geen beperking 120 100 80 60 40 20 0!! Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 14

Bevraging enkele conclusies Thema Geen beperking Beperking Parkeervoorzieningen: Wachtruimten: Info. en signalisatie: Circuleren: Voorrijdmogelijkheid Ticket, slagboom Gebruik standaard plaats Locatie Ruimte (zit)comfort Sanitair aanwezig Aanwezigheid Algemeen (alles!) Moeilijk weg te vinden Rustpunten Locatie liften, trappen, gangen Contrasten Voorrijdmogelijkheid Ticket, slagboom (Mis)gebruik aangepaste plaats Ruimte (zit)comfort Circuleren in ruimte en tss stoelen Sanitair aanwezig Aanwezigheid Signalering van ruimten, gangen Moeilijk weg te vinden Rustpunten Locatie liften, trappen, gangen Algemeen gebruik lift Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 15

Bevraging enkele conclusies Thema Geen beperking Beperking Ziekenhuiskamer: Sanitaire cel kamer: Onthaal- en aanmeldbalies: Ruimte voor verzorging Ruimte voor bezoek Zicht naar buiten Sfeer Afwezigheid badkamer Ruimte voor zorg Informatie Bezoekerssanitair nabij Ruimte voor verzorging Ruimte voor bezoek Gebruik inrichting Sfeer Afwezigheid badkamer Algemeen gebruik (alles!) Gebruik balie Verstaanbaarheid Bezoekerssanitair nabij Bezoekerssanitair: Locatie(s) in gebouw Locatie(s) in gebouw Gebruik aangepaste Consultatie- en onderzoeksruimten: Gebruik omkleedruimte Inrichting omkleedruimte Toegang Algemeen gebruik ruimte Inrichting omkleedruimte Omkleedruimte (algemeen) Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 16

Ontwerpen van zorgruimten Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 17

Ontwerpen van zorgruimten Samenbrengen van criteria en eisen Puzzelstukjes verzamelen uit 3 parameters Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 18

Ontwerpen van zorgruimten Parameter 1 MENSEN Mogelijkheden, kunnen, noden Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 19

Ontwerpen van zorgruimten Parameter 1: mensen Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 20

Ontwerpen van zorgruimten Parameter 2 GEBRUIK Taak, handeling, functie Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 23

Ontwerpen van zorgruimten Parameter 2: gebruik Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 24

Ontwerpen van zorgruimten Parameter 3 INDIVIDUELE KEUZES Visie, organisatie, aanbod Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 29

Ontwerpen van zorgruimten Parameter 3: individuele keuzes Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 30

Ontwerpen van zorgruimten Samenbrengen van criteria en eisen Individuele keuzes: visie, organisatie, aanbod MENSEN Mogelijkheden, kunnen, noden GEBRUIK Taak, handeling, functie RUIMTELIJKE KWALITEITSEISEN Incl. toegankelijkheid en zorg! Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 33

Ontwerpen van zorgruimten Inspiratiebundels toegankelijkheid van Aanreiken van thematische puzzelstukjes Niet pasklaar maar inpasbaar Vanuit waarom Voor- en nadelen kennen zorgt voor betere oplossingen! Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 34

Ontwerpen van zorgruimten Verschillen inspiratiebundels? (Eind)gebruiker: Woonzorgcentra Oudere Doelstelling: Toegankelijkheid: Thuisvervangende woonomgeving Comfort! Zorg: Sterk aanwezig Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 35

Ontwerpen van zorgruimten Verschillen inspiratiebundels? Ziekenhuizen (Eind)gebruiker: Zeer ruime waaier Doelstelling: Medische gezondheidszorg Toegankelijkheid: Zorg: Standaard, comfort en aangepast! Kan gefragmenteerd aanwezig zijn Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 36

Ontwerpen van zorgruimten Waar kan je de inspiratiebundels vinden? www.entervzw.be / publicaties interactieve pdf www.vipa.be /toegankelijkheid website versie Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 37

Illustraties en tips uit de inspiratiebundels: 3 voorbeelden Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 38

Voorbeeld 1: private kamer Ziekenhuiskamer of woonzorgkamer Kamerorganisatie: Toegangszone Sanitaire cel Slaap- en leefzone: 1 of 2 bedden Bergruimte Oriëntatie t.o.v. de gang: Langs Dwars Enter vzw, UZ, Gent Dimensionering en gebruik: Wie gaat er in verblijven Welke hulpmiddelen worden er gebruikt Enter vzw, WZV Wedbos, Geel Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 39

Voorbeeld 1: private kamer Kamerorganisatie Elke kamer: 1. Toegangszone 2. Sanitaire cel 3. Slaap- en leefzone 4. Bergruimte 4 4 3 3 1 2 4 1 2 Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 40

Voorbeeld 1: private kamer Kamerorganisatie Combinatie en wijze van samenstelling maakt verschil Toegangszone Sanitaire cel Slaap- en woonzone Bergruimte Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 41

Voorbeeld 1: private kamer Kamerorganisatie Slaap- en leefzone: 1 of 2 bedden (voornamelijk ziekenhuizen!)! Dimensionering ruim voor 1 persoon vaak te smal voor 2 personen Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 42

Voorbeeld 1: private kamer Oriëntatie t.o.v. de gang Langs of dwars grote invloed op toegangszone / sanitaire cel!! Vaak in het nadeel van de bruikbaarheid sanitaire cel (woonzorgkamers) Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 43

Voorbeeld 1: private kamer Dimensionering en gebruik Gebruik (til)hulpmiddelen grote ruimtelijke consequentie i.f.v. dimensionering Woonzorgkamer meestal geen vaste plafondlift Passieve tillift meest kritiek in ruimtegebruik Actieve tillift: Passieve tillift: Enter vzw, WZC Libertyt Enter vzw, WZC Domino Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 44

Voorbeeld 1: private kamer Dimensionering en gebruik Hulpmiddelen en zorg circulatie rond bed / badcel is belangrijke zone Flexibele zones i.f.v. zorgvraag Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 45

Voorbeeld 2: sanitaire cel Private sanitaire cel aan een kamer Organisatie sanitaire cel: Aantal toestellen Zorggradatie inbouwen: Toegangswijze: open naar kamer Gesloten naar kamer (toilet!) Dimensionering en gebruik: Gebruik met of zonder hulp Welke hulpmiddelen worden er gebruikt Enter vzw, UZ, Gent Enter vzw, WZV Wedbos, Geel Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 46

Voorbeeld 2: sanitaire cel Organisatie sanitaire cel Aantal en plaats voorzieningen integreren Aantal toestellen is steeds bepalend voor de noodzakelijke gebruiksruimten Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 47

Voorbeeld 2: sanitaire cel Organisatie sanitaire cel Douche of geen douche? Voordelen De bewoner/ patiënt kan zelf kiezen voor een douche op de kamer of een bad in de gemeenschappelijke badkamer. De zelfstandigheid van de bewoner/ patiënt kan zolang mogelijk behouden en ondersteund worden. Hierdoor zal de bewoner vaak ook langer actief blijven. Door het drempelloos uitvoeren van de douche biedt de ruimte een extra gebruiksruimte die multifunctioneel kan gebruikt worden indien bijvoorbeeld de zorggraad groter wordt. Het douchen kan in een privaat karakter gebeuren. Nadelen Onderhoudsaspecten van de douche, waaronder ook geurhinder bij niet of weinig gebruik. De zorggraad van een bewoner is algemeen zeer groot, een zorgafhankelijke bewoner zal meestal een bad in plaats van een douche krijgen gezien het comfort voor de gebruiker en de zorgverlener. De douche op de sanitaire cel blijft vaak ongebruikt. Kostprijs van de voorziening indien niet gebruik is groot. Op vlak van hulpmiddelen kan dit beperkt worden door flexibele systemen toe te passen zoals bijvoorbeeld een wegneembare douchezit. De badcel vraagt bij de aanwezigheid van een douche een extra aandachtspunt in functie van slipveiligheid en materiaalgebruik Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 48

Voorbeeld 2: sanitaire cel Zorggradatie inbouwen: toegang Kamerhoge schuifwand bereikbaarheid met hulpmiddelen Recht op recht bereikbaarheid van de toiletpot Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 49

Voorbeeld 2: sanitaire cel Zorggradatie inbouwen Indien geen kamerhoge schuifwand mogelijk bereikbaarheid toiletpot! Recht op recht toegang toiletpot Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 50

Voorbeeld 2: sanitaire cel Dimensionering en gebruik: t.h.v. de toiletpot Hangtoiletpot sokkeltoilet (onderhoud, zithoogte, zitdiepte) Beugel voorzien in steunmogelijkheid Min. één vrije opstelruimte Zijdelingse zone voor zorgverlening Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 51

Voorbeeld 2: sanitaire cel Dimensionering en gebruik: toiletpot - plaatsing beugels Let op bij voorzetwanden: ofwel volledig over de ruimte ofwel korte stop Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 52

Voorbeeld 2: sanitaire cel Dimensionering en gebruik: t.h.v. de wastafel Ergonomisch model, met afzetvlak Stevige bevestiging ( wastafel is geen beugel!) Onderrijd- of onderzitbaar Zijdelingse zone voor zorgverlening Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 53

Voorbeeld 2: sanitaire cel Dimensionering en gebruik: t.h.v. de douche Douchezone vlak uitgewerkt Thermostatische mengkraan, douchekop op glijstang verstelbaar Beugels en douchezit Zijdelingse en voorwaartse zone voor zorgverlening vanuit zittende positie Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 54

Voorbeeld 3: omkleedruimte Ziekenhuis of medische praktijken Type omkleedruimte Logica van de handelingen Ruimte voor basisfuncties: Toegang Omkleden Zitten Kleding ophangen of spullen plaatsen Enter vzw, Althea, Genk Standaard, comfort of aangepast Enter vzw, Althea, Genk Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 55

Voorbeeld 3: omkleedruimte Type omkleedruimte Zone, nis of (sas)ruimte toegangswijze Keuze stelt eisen aan aanpalende ruimte Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 56

Voorbeeld 3: omkleedruimte Logica van de handelingen Beperkte ruimte mag geen obstakels opwerpen (sasruimten!) Naar het onderzoek en terug! Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 57

Voorbeeld 3: omkleedruimte Ruimte voor basisfuncties Elke omkleedruimte moet de basis kunnen vervullen 1. Zone voor omkleden 2. Zitmogelijkheid 3. Mogelijkheid om kleding op te hangen of spullen te plaatsen 3 1 2 Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 58

Voorbeeld 3: omkleedruimte Standaard, comfort of aangepast Basisvoorziening vraagt ook aandacht Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 59

Voorbeeld 3: omkleedruimte Standaard, comfort of aangepast Voor iedereen die net wat meer hulp of ruimte kan gebruiken Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 60

Voorbeeld 3: omkleedruimte Standaard, comfort of aangepast Aangepast voor rolstoelgebruikers (beperkte bruikbaarhied!) Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 61

Voorbeeld 3: omkleedruimte Standaard, comfort of aangepast Indien aanwezigheid van sasruimten gradatie voor iedereen! Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 62

Toegankelijkheid en zorg Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 63

Bedankt! Nog vragen of informatie nodig? Contacteer ons! Belgiëplein 1 3510 Kermt 011 26 50 30 www.entervzw.be info@entervzw.be Enter, Vlaams Expertisecentrum Toegankelijkheid Investeren in toegankelijkheid is investeren in de toekomst 64