natuur - goed.qxd 2/06/2006 10:17 Page 1 06 2006 GOG gecontroleerd overstromingsgebied Kruibeke-Bazel-Rupelmonde Nieuwsbrief WIJ & DE VOGELS 2 WE BOUWEN EEN BRUG TUS- SEN LANDBOUW EN NATUUR 3 SSSSSSSSSSSSSSSSSSST! T IS BROEDSEIZOEN EB EN VLOED IN DE POLDER 6 WAAROM BOMEN KAPPEN? 8 Zoals u weet wordt het gecontroleerd overstromingsgebied Kruibeke-Bazel-Rupelmonde (GOG KBR) ingericht als natuurgebied. Om te voldoen aan de Europese voorschriften moet het aantal weidevogels in de polder vanaf nu elk jaar stijgen. Wie af en toe door de polder wandelde, zag het landschap al enorm veranderen. De meeste landbouwpercelen ruilden hun maïsbeplanting voor grasland. Dit is het resultaat van een uniek samenwerkingsverband. Om weidevogels naar het gebied te lokken, is naast vernatting ook veel open grasland nodig. De afdeling Zeeschelde en de voormalige polderlandbouwers sloegen daarom de handen in elkaar voor het onderhoud en beheer van dit weidevogelgebied. In het interview met landbouwer Theo Cant op pagina 3 leest u er alles over! U kan het verschil maken! Typische weidevogels bouwen tussen maart en augustus een nest in het gras (zie pagina 5). Om hen niet te storen en hun kroost niet in gevaar te brengen, vragen wij daarom uw hond aan de leiband te houden en de grasvlakten niet te betreden. Als ze de kans krijgen om ongestoord te broeden, mogen we hen volgend jaar zeker terug verwachten. Ondertussen bouwen we verder aan een polder waar ze zich écht thuisvoelen. (zie pagina 8) D ossier: natuurinrichting
natuur - goed.qxd 2/06/2006 10:17 Page 2 Wij & De Vogels EEN NEST IN HET GRAS WAAR KOMEN DIE GRASLANDEN? Het toekomstige GOG KBR is nu al erkend als Europees Vogel- en Habitatrichtlijngebied. Dit brengt bepaalde verplichtingen met zich mee. Zo moet 150 hectare van de polder worden ingericht als weidevogelgebied om op korte termijn de nodige vogels te lokken. Weidevogels houden van open grasvlaktes in de buurt van plassen en kreken. Aangezien ze hun nest op de grond bouwen, vermijden zij weilanden met bomen. Deze belemmeren hun uitzicht en kunnen hun natuurlijke vijanden (roofvogels e.d.) verbergen. De resterende bomen in dit deelgebied dienen bijgevolg op korte termijn te verdwijnen. (zie pagina 8) Enkele oriëntatiepunten: Scheldelei + veer naar Hoboken Toekomstige ringdijk Kerk Kruibeke Barbierbeek De nabijheid van water en de bijhorende diertjes garanderen voldoende voedsel om de broedperiode rijkelijk door te komen. Elke vogel verkiest echter een andere graslengte en vochtigheidsgraad. Door een gevarieerd graas- en maaibeheer op de diverse zones toe te passen, ontstaat een waaier aan korte en lange graslanden. Zo vindt elke vogelsoort zijn gading in het landschap. Sporthal Kerk Bazel Verkortingsdijk LEGENDE Water, kreken, grachten Blauwe gaanweg Ringdijk op 8,35m TAW Fietspaden allerhande Wandelpaden allerhande Dienstweg + bezoekersverkeer Slikken en schorren allerhande Bos/weide-landschap Grasland Donk Bos allerhande Landbouw Weidevogelgebied Rupelmondse Kreek 2 - Natuur - Weidevogelgebied: wat & waar?
natuur - goed.qxd 2/06/2006 10:17 Page 3 We bouwen een brug tussen landbouw en natuur - een interview met Theo Cant De komst van het GOG KBR was voor de inwoners van Kruibeke, Bazel en Rupelmonde een ingrijpende gebeurtenis. De plaatselijke landbouwers kregen het echter het zwaarst te verduren. We praten met landbouwer Theo Cant voor een kritische stand van zaken. OP WELKE MANIER BENT U BETROKKEN BIJ DE AANLEG VAN HET GOG? Theo Cant: Als landbouwer verloor ik zelf veel grond in de polder. Zo raakte ik willens nillens betrokken bij het project. Verder ben ik ook voorzitter van de Bedrijfsgilde, waardoor ik de belangen van de landbouwers in de streek tracht te behartigen. Een dergelijke grote grondinname betekent een serieuze bedreiging van de landbouw in deze regio. We kunnen niet zonder grond, want op geld kan je geen gewassen telen of dieren laten grazen. De overheid trachtte tegemoet te komen aan onze wensen door een grondenbank op te richten. Geïnteresseerde boeren zouden dan in plaats van een geldsom een ander perceel in ruil krijgen. Het grote probleem is dat de grondenbank niet werkt, zeker niet in de regio Kruibeke, waar de meeste landbouwers willen verder boeren. Door de heersende grondschaarste slaagde de grondenbank er niet in om land aan te kopen, zelfs niet aan een aanzienlijke meerprijs. Integendeel, door de grote vraag en het kleine aanbod, dreef deze extra speler op de markt de prijzen nog op! De Bedrijfsgilde doet regelmatig voorstellen aan de afdeling Zeeschelde via projectingenieur Stefaan Nollet en we merken dat er actief met ons wordt meegedacht. Hierbij moet blijvend gezocht worden naar innovatieve compenserende maatregelen voor de landbouw. Dit kan perfect binnen het flankerend beleid uitgewerkt worden. We hopen dat de overheid en de verschillende afdelingen onze voorstellen willen blijven aanhoren. ZIJN DE LANDBOUWERS NU NOG ACTIEF IN DE POLDER? Theo: Ja, de meeste wel. Onze zoektocht naar vernieuwende ideeën, leidde tot de creatie van de zogenaamde onderhoudscontracten. Dit is een samenwerkingsverband tussen de afdeling Zeeschelde en de landbouwers die vroeger gronden in het GOG KBR bezaten. Deze landbouwers staan in voor het maai- en graasbeheer van het weidevogelgebied. Door deze regeling kunnen we de landbouwers alsnog sparen van de enorme drukverhoging die zich zou voordoen als zij het GOG zouden moeten verlaten. 3 - Natuur - Weidevogelgebied als brug tussen landbouw & natuur
natuur - goed.qxd 2/06/2006 10:17 Page 4 WAT IS HET DOEL VAN DEZE ONDERHOUDSCONTRACTEN? WAT ZIJN DE GROOTSTE STRUIKELBLOKKEN? Theo: De opdracht bestaat erin 100 broedparen naar het weidevogelgebied te halen. De omvorming van akkerlanden naar weilanden is hiervoor een eerste belangrijke stap. Er werd een beheercommissie opgericht die ondermeer het aantal vogels in de polder nauwgezet opvolgt. Samen met hen moeten we onze landbouwers nu verder motiveren en begeleiden om binnen het kader van het onderhoudscontract af te spreken wat nodig is voor de weidevogels. De landbouw heeft de wil, het materiaal en natuurlijk ook de dieren om dit gebied mee te verzorgen. Wij hebben zeker de bedoeling om op lange termijn duurzaam samen te werken in het GOG. Maar natuurlijk moet het voor de landbouwers ook economisch interessant blijven. Theo: De onderhoudscontracten zijn zo nieuw en innovatief dat wij problemen hebben deze in de huidige ingewikkelde landbouwadministraties in te passen. Verdere dialoog dringt zich hier dan ook op. Er moet een beter kader komen in samenspraak met de overheid, de diverse afdelingen en zeker ook Europa. Ook is het jammer dat de onderhoudscontracten maar voor één jaar geldig zijn. Zekerheid op langere termijn zou de bedrijfsvoering van onze landbouwbedrijven ten goede komen en de druk verminderen op gronden buiten het GOG. Een ruimer kader voor de rol van de landbouw op lange termijn zou zeker helpen. WAT IS HET VOORDEEL VAN DEZE ONDERHOUDSCONTRACTEN? HOE KUNNEN DE INWONERS VAN KRUIBEKE HELPEN? Theo: De uiteindelijke afwerking van het GOG zal nog enkele jaren duren. Wij moeten van deze tijd gebruik maken om het weidevogelgebied zo goed mogelijk in te richten. Via de onderhoudscontracten kunnen we nu al meer broedparen aantrekken. We moeten ons wel realiseren dat dit niet eenvoudig zal zijn. Er zijn nog volop werken aan de gang en gepland (zoals bomen kappen) die de vogels kunnen afschrikken. Maar we kunnen door deze onderhoudscontracten een brug bouwen tussen landbouw en natuur: met essentiële gebiedsgerichte afspraken ondersteund door de beheercommissie. De landbouwers blijven betrokken en kunnen naar dit weidevogelgebied toewerken. Zij moeten beseffen dat landbouw hier geen hoofdfunctie heeft en de vogels wel. Theo: Ik zou zeer tevreden zijn mochten de mensen begrijpen dat landbouw gronden nodig heeft en dat wij moeten proberen de landbouw in dit gebied te laten meedraaien. Wij hebben hun maatschappelijke steun hier dan ook voor nodig. Het is vandaag bedroevend dat ik jonge mensen die recent gestart zijn, geconfronteerd moet zien met grondverlies en stijgende grondprijzen. De kosten om een bedrijf over te nemen zijn vandaag immers sowieso al immens hoog! Ook het inkomen van de andere landbouwers wordt op deze manier ondermijnd. Via de Bedrijfsgilde Wase Scheldekant zullen wij proberen constructief te blijven meedenken en -werken. 4 - Natuur - Weidevogelgebied als brug tussen landbouw & natuur
natuur - goed.qxd 2/06/2006 10:17 Page 5 DE VERWACHTE WEIDEVOGELS Grutto Een grutto broedt (april - begin juni) het liefst in vrij kort gras. Tijdens de eerste broedweken kan je hem moeiteloos opmerken, daarna maakt het opgeschoten gras hem echter onzichtbaar. De eitjes komen na bijna vier weken uit en kort daarna verlaten de jongen het nest. Gruttokuikens drukken zich bij gevaar in plaats van te vluchten. Als er te vroeg wordt gemaaid, sterven ze bijgevolg allemaal. Gele Kwikstaart De gele kwikstaart voelt zich thuis in laaggelegen, vochtige gebieden. Het (slordig uitziende) nest wordt steeds gebouwd in de nabijheid van water. Gedurende de broedperiode (half maart - half juli) houdt de gele kwik zich erg gedeisd. Zodra de eitjes uitkomen, vliegen beide ouders beurtelings af en aan met voedsel. Ze maken daarbij veel lawaai om andere vogels af te schrikken. Als de jongen definitief uitzwermen, begint het ouderpaar vaak aan een tweede nest. Kievit Mannelijke kieviten zijn ware stuntvliegers die steile duikvluchten en acrobatische buitelingen door het luchtruim maken. De meest behendige piloten veroveren soms meerdere vrouwtjes én de rechten op de meest voedselrijke territoria. Kieviten bouwen hun nesten in een kuiltje dat met gras en strootjes wordt bedekt. Als de planten er omheen te snel groeien (bv. door gulle bemesting), kunnen de broedende vrouwtjes (eind maart - half juni) bedreigingen niet snel genoeg opmerken. Zij zijn dus wel gebaat bij enig maaibeheer. De scholekster De scholekster broedt het liefst op nagenoeg kale of met kort gras begroeide open vlakten. De nabijheid van schorren is een pluspunt aangezien hij daar makkelijk voedsel vindt. Deze luidruchtige vogel houdt van allerlei soorten schelpdieren en wormen. Tijdens de broedperiode (eind april - juni) gedraagt hij zich vrij agressief tegenover andere vogels. Rond mei leggen scholeksters vier eieren, met een interval van telkens één dag. Vervolgens komen, vier weken later, de kuikens één voor één uit. Zodra er drie kuikens zijn uitgekomen, laten ze het vierde ei onuitgebroed achter. Tureluur Tureluurs eten vooral insecten en levende waterdiertjes uit slikkige sloten. Een tureluur broedt (april - begin juni) het liefst in een hoge graspol waarvan ze het gras over het nest heenbuigen. Zelfs voor de geoefende zoeker blijven de eitjes zo nagenoeg onvindbaar. Het aanbrengen van nestbeschermers is voor deze soort bijgevolg problematisch. Door de steeds vroegere maaidatum en de hoge veebezetting, gaat veel jong leven verloren. Het GOG KBR schept nieuwe kansen voor deze bedreigde vogelsoort. 5 - Natuur - Wij & de vogels
natuur - goed.qxd 2/06/2006 10:17 Page 6 Eb en vloed in de polder DAGELIJKSE GETIJDENWERKING De Schelde is een getijdenrivier. Door de eeuwenlange inpoldering ging steeds meer van de tijgebonden natuur aan de oevers verloren. Samen vormen de slikken en schorren een rijk geschakeerd landschap dat vogels en vissen mooie overlevingskansen biedt. Ook in andere landen verdrongen gelijkaardige processen deze waardevolle natuur. Een Europese Richtlijn gebood bijgevolg alle overheden slikken- en schorren te beschermen en te ontwikkelen. In het GOG KBR wordt 300 hectare voor deze natuurvorm gereserveerd. WAT ZIJN SLIKKEN EN SCHORREN? Slikken en schorren zijn natuurgebieden waar het getij nog vrij spel heeft. De meest bekende zijn het Zwin (zout water) en het Verdronken land van Saeftinge (brak water). Veel minder gekend zijn de zeldzame zoetwaterschorren zoals die nog her en der langs de Schelde voorkomen (bv. de Notelaar). Schorren liggen boven het normale hoogwaterpeil. Ze overstromen daardoor slechts af en toe, bij springtij. De zoete schorren van de Zeeschelde vormen een dichte jungle van kreken en kreekjes met wilgenbomen en riet. In het voorjaar bloeien er talrijke dotterbloemen. Slikken daarentegen worden bijna dagelijks overspoeld. Slechts zeer weinig planten zijn hiertegen bestand, waardoor ze grotendeels onbegroeid blijven. Voor vogels zijn deze gebieden uiterst interessant. Bij laag water komen ze zich graag tegoed doen aan de kleine beestjes die in de slikke bodems huizen. HOE STROOMT HET WATER BINNEN EN BUITEN? Om de getijdenwerking in het GOG toe te laten, wordt gebruik gemaakt van een zogenaamd Gecontroleerd Gereduceerd Getij (GGG). In deze gebieden stroomt tweemaal daags, bij vloed, een beperkte hoeveelheid water binnen via de sluizen. Er komt dan water te staan met een hoogte van maximum 0,5 meter. Zodra het waterpeil in de Schelde daalt, stroomt het water weer weg. Op die manier wordt de natuurlijke getijdenwerking nagebootst. Vroeger waren de oevers van de Schelde veel uitgestrekter en ontstonden slik- en schorrelandschappen spontaan. Nu wordt hetzelfde 'oeverregime' binnen de dijken geïmiteerd. Aldus verkrijgt men dezelfde natuurontwikkeling als in de buitendijkse gebieden en dit zonder de controle over het water te verliezen. Eb: laag water Stijgend water Vloed: water stroomt binnen Eb: water stroomt weg 6 - Natuur - Eb en vloed in de polder
natuur - goed.qxd 2/06/2006 10:17 Page 7 Broekbossen WAT IS EEN BROEKBOS? VERWACHTE POLDERGASTEN In de polder wordt naast het bestaande bos van ongeveer 100 ha, 40 ha nieuw elzenbroekbos geboren. Ongestoorde elzenbroekbossen zijn zeldzaam in deze streken. Ze zijn karakteristiek voor veenbodems en vormen biologisch het meest waardevolle natuurtype in de polders. De hele winter lang staan de bomen met de voeten in het water. Tijdens de zomer droogt de grond slechts oppervlakkig uit. In tegenstelling tot andere boomsoorten houdt de zwarte els wel van zo'n vochtig sfeertje. De bomen worden maximum 20 meter hoog. Her en der kan struikgewas voorkomen en het bosoppervlak biedt ruimte voor een verscheidenheid aan moerasplanten, zoals de dotterbloem. Enkel in drogere delen (zie kaart) kan een meer typische bosbegroeiing overleven. Elzenbroekbossen zijn moeilijk toegankelijk en vandaar de ideale schuilplaats voor onder andere reeën. Naast grazers kunnen ook wilde dieren bijdragen aan de kwaliteit van de natuur in het toekomstige overstromingsgebied. Bever Door hun nestgedrag oefenen bevers een erg positieve invloed uit op de verscheidenheid van het landschap. Indien mogelijk krijgen ze hun jongen in een ondergronds hol. Zoniet wordt een 'burcht' gebouwd: een bouwsel van boomstammen, takken, modder en stenen dat net boven het wateroppervlak uitkomt. De ingang bevindt zich onder water zodat roofdieren er niet bij kunnen. Om ervoor te zorgen dat het nest niet onder water loopt, leggen bevers dammen en kanalen aan om het waterpeil constant te houden. Hierdoor ontstaan kunstmatige meertjes, waarlangs wederom andere planten kunnen groeien. Ree Reeën zijn 'knabbelaars' die de plantengroei op een natuurlijke wijze 'snoeien'. De polder van Kruibeke, Bazel en Rupelmonde is voor hen een aantrekkelijk leefgebied. Door de toenemende voedselrijkheid en de bijkomende beschutting zal hun aantal in de toekomst haast zeker stijgen. Om die reden zijn er voldoende grote hoogwatervluchtplaatsen gepland. Gezien de schuwe aard van de ree worden ook daar voldoende schuilplaatsen voorzien. 7 - Natuur - Broekbossen
natuur - goed.qxd 2/06/2006 10:17 Page 8 Waarom bomen kappen? Zoals u doorheen de nieuwsbrief kon lezen, kreeg de overheid o.m. de opdracht 100 broedparen naar het weidevogelgebied te lokken. De natuurverenigingen, de landbouw en verschillende overheidsafdelingen sloegen de handen in elkaar om dit doel te bereiken. Een eerste grote stap werd al gezet: de maïsbeplanting ruimde plaats voor grasland. Nu komt het erop aan een zo open mogelijk landschap te creëren. Weidevogels bouwen hun nest namelijk op de grond. Door de bomen weg te halen, krijgen ze meer overzicht en voelen zij zich veiliger. Hun natuurlijke vijanden kunnen zich tenslotte nergens meer verschuilen. Ook buiten de toegewezen weidevogelgebieden zullen echter bomen moeten wijken. Sommige soorten zouden de vernatting niet overleven en worden daarom preventief uit het landschap verwijderd. Andere bomen worden vervangen door meer inheemse boomsoorten om zo de natuurwaarde van de polder te versterken. Om dit verlies te compenseren, werden al enkele percelen jonge boompjes aangeplant. In de toekomst wordt minstens 40 hectare nieuw bos voorzien. Het project te Kruibeke wordt mede gefinancierd door middel van het ERDF van de Europese Unie via het Interreg IIIb North Sea Programme. Informatie omtrent dit programma kan bekomen worden via het Programma Secretariaat in Viborg, Denemarken (telefoon: +45 87 27 1999 of internet: www. Interregnorthsea.org). Colofon Ook verkrijgbaar in de bibliotheken van Kruibeke, Temse, Hamme, Hemiksem, Schelle, Niel, Bornem, Boom, Puurs, Willebroek, St- Amands en Rumst. Of op aanvraag bij SDR: 0486 66 76 84 / info@sdronline.be Redactie & Vormgeving SDRonline.be Met dank aan: Bedrijfsgilde Wase Scheldekant, Universiteit Antwerpen, Agentschap voor Bos en Groen, Vildaphoto, Kruin Gedrukt op gerecycleerd papier Verantwoordelijke uitgever Waterwegen & Zeekanaal NV Afdeling Zeeschelde Leo Meyvis, Copernicuslaan 1, bus 13 2018 Antwerpen