Sint Anthonis op weg naar klimaatneutrale gemeente in 2035 Eikelbrandstof vervangt gas
INHOUD Inleiding 3 1. Het idee 4 1.1. Energieakkoord en opdracht vanuit de begroting 4 1.2. Wat is het idee en hoe is het ontstaan? 4 1.3. Hoe werken we het idee uit? 4 2. Haalbaarheidsonderzoek 5 3. Van aan de boom naar in de ketel 6 4. Duurzaamheid 7 4.1. Huidig gebruik fossiele brandstof (gas) 7 4.2. Duurzaamheid eikels 7 4.3. Conclusie duurzaamheid 7 5. Installatie gemeentewerf 8 5.1. Vervangingsmoment 8 5.2. Geplaatste installatie gemeentewerf 8 6. Samenvattende conclusie 9 6.1. Conclusie 9 6.2. Toekomstige ontwikkeling 9 7. Vraag en antwoord 10 7.1. Inleiding 10 7.2. Technische vragen 10 Bekijk het filmpje 14
INLEIDING Uit ons haalbaarheidsonderzoek blijkt dat het verwarmen van gebouwen met verbranding van eikels van gemeentebomen en snoeiafval technisch heel goed mogelijk is. Daarnaast is dit duurzaam gebleken door het gebruik van deze klimaatneutrale brandstoffen. De wens om in 2035 een klimaatneutrale gemeente te zijn wordt hiermee voor een groot deel gerealiseerd. Tot slot kan het bij veel gebouwen een interessante kostenreductie opleveren. Stefan de Groot, Bart Huckriede, Afdeling Openbare Ruimte Gemeente Sint Anthonis 3 GEMEENTE SINT ANTHONIS OKTOBER 2016
1HET IDEE 1.1 Energieakkoord en opdracht vanuit de begroting De Rijksoverheid heeft in 2013 het SER-Energieakkoord vastgesteld. In dit energieakkoord zijn de volgende doelen afgesproken: Een besparing van het energieverbruik met gemiddeld 1,5 % per jaar. 100 PJ (lees 28 miljoen Mwh) besparing op het energieverbruik in 2020. 14 % duurzame energie in 2020 en 16 % in 2023. Tenminste 15.000 banen met een nadruk op de eerstkomende jaren. Het realiseren van deze doelen is door de Rijksoverheid o.a. neergelegd bij de gemeenten. De ambitie van onze gemeente is om van Sint Anthonis in 2035 een klimaatneutrale gemeente te maken. De weg daar naartoe verloopt via reductie van broeikasgas (Co 2 ) Reductie van broeikasgas is mogelijk door het gas en elektraverbruik omlaag te brengen. 1.2 Wat is het idee en hoe is het ontstaan? Om invulling aan bovenstaande te geven, is afdeling Openbare Ruimte op zoek gegaan naar de mogelijkheden om het gasverbruik terug te brengen. De gemeentelijke gebouwen hebben een gasverbruik van ± 187.500 kubieke meter. Het idee om eikels als brandstof te gebruiken is ontstaan door het bekend zijn met de fysiologische zeer hoge energiewaarde van noten en deze te willen benutten. De hoeveelheid eiken (57% van het bomenbestand) en de grote hoeveelheid eikels, die periodiek tot overlast situaties leidt op fietspaden en wegen, zijn hier mede bepalend in geweest. 1.3 Hoe werken we het idee uit? Reductie van broeikasgas kan door alternatieve brandstoffen toe te passen voor de verwarming van gemeentelijke gebouwen. We zijn op zoek gegaan naar mogelijke brandstoffen welke al in onze eigen gemeente aanwezig zijn en die geschikt kunnen zijn om te verbranden en klimaatneutraal zijn. Om dit idee uit te werken hebben we een haalbaarheidsonderzoek gedaan. Uit dit onderzoek bleek dat eikels vanwege de hoge energetische waarde zéér geschikt zouden kunnen zijn. In onze gemeente staan ± 15.000 Eiken langs Wegen en deze produceren op jaarbasis ± 80 kg eikels per boom waarvan ± 15 kg eenvoudig te oogsten valt, dit is gemiddeld ongeveer 225.000 Kg eikels. Eikels bevatten vetten, waardoor de energetische waarde hoger is dan van hout. 4 GEMEENTE SINT ANTHONIS OKTOBER 2016
HAALBAARHEIDS ONDERZOEK Om te kunnen testen met eikels als brandstof was het zaak om testmateriaal te verzamelen en was een partner nodig met de kennis en mogelijkheden om voor gemeente Sint Anthonis deze brandstof te testen. We hebben ± 2 m 3 eikels op laten zuigen en deze hebben we op locatie uitgespreid opgeslagen t.b.v. droging. De benodigde partner is gevonden in firma IndiEco uit Boxmeer. Zij zijn importeur van diverse verwarmingsinstallaties voor o.a. houtpellets en kloofhout. IndiEco heeft uitvoerig getest met de eikels en heeft in samenspraak met gemeente Sint Anthonis de juiste opzet gevonden om de eikels als brandstof te kunnen gebruiken. Met de opgedane kennis is een technisch rapport opgesteld. De uitkomsten van dit rapport hebben ertoe geleid dat wij een nieuwe installatie op onze gemeentewerf geplaatst hebben, die brandt op eikels. Versleijen Installatietechniek, welke regionaal dealer is van IndiEco, heeft de complete installatiewerkzaamheden uitgevoerd. 5 GEMEENTE SINT ANTHONIS OKTOBER 2016
VAN AAN DE BOOM NAAR IN DE KETEL Zoals eerder aangegeven ligt er elk jaar zo n 225.000 kilo in de bermen die verzameld kunnen worden. Medio oktober/november kunnen eikels verzameld worden. Hiervoor is een bedrijf benaderd, namelijk Teun Nabuurs b.v. uit Vortum-Mullem. Zij hebben voor gemeente Sint Anthonis onderzocht hoe hier het beste vorm aan gegeven kon worden. De eikels worden door hen verzameld, gespoeld en in samenwerking met een ander bedrijf in onze gemeente (namelijk Aben Recycling uit Wanroij) gedroogd. Na droging kunnen ze probleemloos voor langere tijd opgeslagen liggen. Voor dit traject is natuurlijk ook energie nodig. Dit beperkt zich tot energie t.b.v. oogsten en transport (diesel) en de benodigde elektriciteit voor de aandrijving van pompen en loopbanden van de spoelmachine. Het spoelwater betreft gerecycled grondwater en de vrijkomende grond bij het spoelen wordt hergebruikt. Het drogen gebeurt met restwarmte van een biomassa-installatie. Kortom; zo duurzaam mogelijk! 6 GEMEENTE SINT ANTHONIS OKTOBER 2016
DUURZAAMHEID 4.1. Huidig gebruik fossiele brandstof (gas) Gas is een fossiele brandstof dat niet eindeloos gewonnen kan worden. Het is ook geen duurzame brandstof. Fossiele brandstoffen zoals aardgas zijn namelijk verantwoordelijk voor de uitstoot van broeikasgassen die buiten de natuurlijke kringloop cyclus vallen. Het veroorzaakt daarmee vervuiling en kan op raken. De gasbronnen zullen naar schatting over ongeveer 60 jaar uitgeput zijn. De nadelen van aardgas in het kader van duurzaamheid op een rijtje: 1. Veroorzaakt fossiele broeikasgassen bij verbranding, dus toename Co 2. 2. Is een fossiele brandstof die over ca. 60 jaar waarschijnlijk op is. 3. Veroorzaakt vervuiling. 4. Wordt door schaarste in de toekomst steeds duurder. 5. Winning en transport kost veel energie. 4.2. Duurzaamheid eikels In tegenstelling tot aardgas zijn eikels geen fossiele brandstof. Eikels groeien zoals bekend aan bomen die op zich al goed zijn voor het klimaat. Bomen zorgen immers voor zuurstof. Ieder jaar medio oktober/november vallen ze van de boom en wordt hier verder niets mee gedaan behalve verwijdering op fietspaden a.g.v. overlast. Dezelfde verwijdering wordt nu gebruikt als energiewinning door het verzamelen. De rookgassen zijn niet schadelijker dan bij verbranding gas. Het broeikasgas dat vrijkomt bij verbranding, komt ook vrij bij het rottingsproces indien de eikels blijven liggen. Dit proces wordt alleen versneld. Het verbranden van eikels heeft hiermee geen extra uitstoot tot gevolg, het is dus klimaatneutrale brandstof, die door de natuur geproduceerd wordt. De voordelen van eikels in het kader van duurzaamheid: 1. Brandstof is klimaatneutraal. 2. Is geen fossiele brandstof, raakt nooit op. 3. Wordt niet duurder. 4. Droging gebeurt met duurzame energie van een biogas centrale 5. Oogsten/reinigen/drogen/transport kost relatief weinig energie. 6. Zijn natuurlijke producten welke voldoende voorhanden zijn. 4.3. Conclusie duurzaamheid Indien alle gemeentelijke gebouwen voorzien zijn van een geschikte kachel waarin eikels verbrand worden, wordt bij de meeste gebouwen geen gas meer verbruikt. Hiermee onttrekken we dus nauwelijks nog fossiele brandstoffen aan de aarde en veroorzaken we minder vervuiling en broeikasgassen. Om onze gebouwen te verwarmen gebruiken we een brandstof dat door de natuur in overvloed wordt aangeleverd en voldoende voorhanden is. 7 GEMEENTE SINT ANTHONIS OKTOBER 2016
INSTALLATIE GEMEENTEWERF 5.1. Vervangingsmoment Om gemeentelijke gebouwen te kunnen verwarmen met installaties waarmee eikels verbrand kunnen worden, zullen investeringen gedaan moeten worden. De huidige gasketels moeten worden vervangen door geschikte kachels. Deze kachels zijn in aanschaf duurder dan gasketels. Het moment van vervangen zal bij voorkeur samen vallen met de afschrijving van de bestaande ketel. Dit is het ideale keuzemoment per gebouw, om over te gaan op dergelijke installaties. De extra investering die op dat moment gedaan moet worden is af te zetten tegen de kostenbesparing op termijn. De termijn die we hiervoor aanhouden is 40 jaar. De bestaande CV ketel op de gemeentewerf was aan vervanging toe. 5.2. Geplaatste installatie gemeentewerf Op onze gemeentewerf is een installatie in bedrijf welke brandt op eikels. De installatie gaat ± 18 jaar mee. De terugverdientijd bedraagt ± 16 jaar. Voor andere gebouwen kan dit vanwege de te maken investering anders uitpakken. Een dergelijke installatie is namelijk maatwerk en vergt een afzonderlijke berekening. Door verdere ontwikkeling en subsidies kan de terugverdientijd aanzienlijk korter worden. In de installatie zoals op de werf toegepast is, kunnen overigens ook snippers van snoeiafval en houtpellets als brandstof toegepast worden. Snoeiafval is net als eikels zeer geschikt als brandstof en is in onze gemeente ook in ruime mate aanwezig. De energetische waarde is echter lager waardoor er meer massa van nodig is en heeft daarom niet de voorkeur. Bovendien vertegenwoordigd stam en takhout een restwaarde die verdisconteerd wordt in snoeiopdrachten. Op de rookgasafvoer is een door IndiEco ontwikkelde innovatieve luchtwasser geplaatst welke de ongewenste uitstoot van fijnstof en roet tegen gaat. 8 GEMEENTE SINT ANTHONIS OKTOBER 2016
SAMENVATTENDE CONCLUSIE 6.1. Conclusie Het verwarmen van gebouwen met eikels is technisch goed mogelijk. Daarnaast is dit zeer duurzaam, het gebruik van deze in de natuur aanwezige brandstoffen is klimaatneutraal. Hiermee wordt voldaan aan de klimaatdoelstellingen van de overheid. De overige gemeentelijke gebouwen worden zoveel mogelijk van een dergelijke installatie voorzien op het moment dat de installaties aan vervanging toe zijn. Om in 2020 klimaatneutraal te kunnen zijn zullen er ook installaties voor het einde van hun technische levensduur vervangen moeten worden. 6.2. Toekomstige ontwikkeling Voor andere gemeenten is het mogelijk de kennis en mogelijkheden te delen. Particulieren en bedrijven die deze brandstof toe willen passen zijn aangewezen op bedrijven die hierin moeten gaan voorzien. In de toekomst zal het bij voldoende belangstelling mogelijk zijn om voor dergelijke installaties en brandstoffen bedrijfsmatig onderzoek te doen bij andere gemeenten en overheden. Daarmee komt deze brandstof beschikbaar voor iedereen! Kijk voor meer informatie op www.sintanthonis.nl of mail naar postbus@sintanthonis.nl 9 GEMEENTE SINT ANTHONIS OKTOBER 2016
VRAAG & ANTWOORD 7.1. Inleiding Ongetwijfeld zullen er na het zien van de presentatie vragen rijzen. Om alvast in antwoorden te voorzien zijn de meest gesteld vragen hieronder uitgewerkt in 2 categorien met de uitgewerkte antwoorden. 7.2. TECHNISCHE VRAGEN VRAAG 1 Wat is de terugverdientijd van een dergelijke installatie? Deze installatie gaat ± 18 jaar mee en de terugverdientijd komt op basis van de huidige status van de ontwikkeling uit op ± 16 jaar. Daarmee is deze installatie in vergelijking met een installatie op gas iets voordeliger. De installatie zoals op de gemeentewerf staat betreft de eerste installatie die op eikels brandt en ook het gehele traject van oogsten tot aan verbranden zit nog in de ontwikkelingsfase. Bij doorontwikkeling zal de terugverdientijd van een dergelijke installatie naar verwachting rond de 14 jaar uitkomen. Dit is nog zonder eventuele subsidies die straks waarschijnlijk beschikbaar gaan komen. Bij subsidie op de aanschaf zal de terugverdientijd (zoals dit bij zonnepanelen het geval is) omlaag gaan. VRAAG 2 Hoeveel kilo eikels heb je nodig voor een stookseizoen? Op dit moment zijn we nog met diverse samenstellingen en droogtepercentages aan het testen maar naar verwachting hebben we voor de gemeentewerf ± 6.500 kilo eikels nodig per stookseizoen. VRAAG 3 Wat is het energie equivalent tussen eikels en gas? Voor iedere m 3 gas heb je het equivalent van ongeveer 2,17 kilo aan eikels nodig. Met andere woorden levert 1 kilo eikels net zo veel energie op als 460 liter gas. VRAAG 4 Hoe ga je om met de uitstoot van fijnstof en roet? Op de rookgasafvoer is een luchtwasser geplaatst welke de ongewenste uitstoot van fijnstof en roet tegen gaat. VRAAG 5 Zijn de rookgassen schoner of meer vervuilend dan bij een gasketel? De ketel en de rookgassen voldoen aan de geldende EU normen qua uitstoot. In vergelijking met de verwijderde gasketel zijn de rookgassen van deze installatie niet extra vervuilend. 10 GEMEENTE SINT ANTHONIS OKTOBER 2016
VRAAG 6 Waarom eikels stoken en geen snoeihout of houtpellets? Eikels hebben een hogere energiewaarde dan snippers en houtpellets, waardoor je er minder kg. van nodig hebt. De energie waarde van eikels is ± 5,50 kwh/kg, die van pellets ± 4,66 kwh/kg en die van natuur gedroogde snoeisnippers ± 3,40 kwh/kg. Snoeisnippers passen we overigens ook toe maar heeft door het groter benodigde volume niet de voorkeur. Pellets zijn minder duurzaam dan eikels en snoeisnippers. Pellets moeten namelijk geproduceerd worden en het hout hiervoor wordt ook vanuit het buitenland aangevoerd om hier in Nederland tot pellets te worden gevormd. Bij doorontwikkeling van het proces zijn eikels ten opzichte van pellets in de toekomst waarschijnlijk ook goedkoper. VRAAG 7 Hoeveel energie kost het traject van eikels verzamelen en tot brandstof omvormen in vergelijking met het gebruik van gas? Voor het verwarmen van de gemeentewerf met eikels wordt ± 9.700 Megajoule aan fossiele energie gebruikt. Indien de werf met gas verwarmd zou worden zou de gebruikte fossiele energie ± 95.000 Megajoule bedragen. De gebruikte fossiele energie bij het verwarmen met eikels is benodigd voor het oogstproces en bedraagt dus slechts 10 % van de fossiele energie die benodigd is bij verwarming met gas. Bij doorontwikkeling gaat dit percentage nog omlaag. VRAAG 8 Wat kost de eikelbrandstof in vergelijking met andere brandstoffen? Op dit moment is de eikelbrandstof nog duurder dan pellets maar goedkoper dan gas. Bij doorontwikkeling zal de eikelbrandstof naar verwachting ook goedkoper worden dan pellets. VRAAG 9 Is zo n installatie 100% veilig? De installatie is net zo veilig als een gasinstallatie of elke andere verwarmingsinstallatie. VRAAG 10 Geeft een installatie op eikels veel technische storingen? Met ingang van 1 september 2015 is de installatie op de werf operationeel en we hebben geen grote storingen gehad. Wel is het zaak om in het begin de juiste afstellingen te vinden en aan te passen. Ook is het zaak een zo schoon mogelijk product te hebben zonder zand of stenen, want deze kunnen beide wel tot problemen leiden. VRAAG 11 Wat zijn pellets? Pellets zijn cilindervormige houtkorrels doorgaans gemaakt van zuivere stukjes (afval) hout die samengeperst worden. VRAAG 12 Hoeveel as/restafval blijft er over? Van 1 m 3 eikelbrandstof blijft ca. 12 liter as over, dit is bijzonder weinig. Bij hout is dit, afhankelijk van de kwaliteit, tot wel 25 liter. Bij pellets is dit ± 15 liter. 11 GEMEENTE SINT ANTHONIS OKTOBER 2016
VRAAG 13 Waarom is deze installatie klimaatneutraal? Er wordt geen Co 2 uit fossiele brandstof aan de atmosfeer toegevoegd, maar Co 2 uit de natuurlijke kringloop. Toelichting: Als eikels van de boom gevallen zijn, rotten ze weg. Bij dit rottingsproces komt Co 2 vrij. Dezelfde hoeveelheid komt ook vrij als we eikels als brandstof gebruiken, alleen wordt dit sneller in de atmosfeer gebracht dan bij het rottingsproces. VRAAG 14 Kan ik subsidie krijgen op zo n installatie? Zoals het er nu uitziet zijn er in de toekomst subsidies te krijgen voor de aanschaf van een dergelijke installatie. In de Gelderlander van 15 december 2015 stond een artikel dat er subsidiemogelijkheden komen voor pelletkachels. Het artikel is op basis van een interview met Minister Henk Kamp. Een en ander is het gevolg van de gasproblematiek in Groningen en het streven om kolencentrales te sluiten. Dit laatste vloeit voort uit het akkoord van de klimaattop in Parijs. VRAAG 15 Heeft het verzamelen van eikels een negatieve invloed op de natuur? Nee, alleen de eikels langs wegen en fietspaden worden geoogst en uit de bermen gehaald en dit is een relatief kleine hoeveelheid van het totaal aan eikels dat jaarlijks valt. De eikels in bossen en het landschap blijven gewoon liggen. Er blijven ruim voldoende eikels liggen om als voedsel voor dieren te dienen. Op de locaties waar geoogst wordt leiden ze tot overlast voor verkeer en ongewenste begroeiing. We slaan dus 2 vliegen in één klap. VRAAG 16 Kan een dergelijke installatie ook in woningen worden toegepast? Aangezien er reeds pelletkachels worden toegepast in woningen en deze installatie in de basis hetzelfde is zal deze techniek in de nabije toekomst waarschijnlijk ook voor woningen te gebruiken zijn. VRAAG 17 Wat is de kostprijs van eikelbrandstof in vergelijking met gas en pellets? Op dit moment is de eikelbrandstof goedkoper dan gas en nagenoeg gelijk aan pellets. Bij de lopende doorontwikkeling van de oogsttechniek zal de eikelbrandstof ook goedkoper zijn dan pellets. VRAAG 18 Waar kunnen mensen de eikelbrandstof betrekken? In de nabije toekomst zal een bedrijf het traject van oogsten, opslag en verkoop op zich nemen. Dit in samenwerking met een kachelleverancier. Straks is het waarschijnlijk mogelijk om een totaalpakket aan te schaffen; ketel met brandstof. Mogelijk zal dit ook kunnen op leasebasis. VRAAG 19 Is de kennis die Gemeente Sint Anthonis heeft opgedaan beschikbaar voor anderen? Op zowel het idee alsook de verschillende procestechnieken, is het intellectueel eigendomsrecht van toepassing. De gemeente wil wel graag de schakel vormen om deze kennis toepasbaar te maken voor andere geïnteresseerden. 12 GEMEENTE SINT ANTHONIS OKTOBER 2016
VRAAG 20 Waarom niet alleen gebruik maken van zonnepanelen en/of andere bestaande vormen van alternatieve energie? Zonnepanelen en windmolens zijn eveneens erg duurzaam echter hebben deze beide geen positieve invloed op het gasverbruik. Warmtepompinstallaties zijn minder duurzaam dan eikels als brandstof daar er nog steeds gas benodigd is en het verbruik van elektra omhoog gaat door de benodigde compressoren. VRAAG 21 Is een klimaatneutrale gemeente in 2035 geen utopie? Met een potentieel van jaarlijks gemiddeld 225.000 kg eikels van gemeentelijke laanbomen, is het in theorie mogelijk om vóór 2035 bij alle gemeentelijke gebouwen de gaskraan te ontkoppelen. Echter de gemeente is daarmee nog niet klimaatneutraal. Hiervoor zullen ook woningen en bedrijven van dergelijke duurzame installaties moeten worden voorzien. Ook zullen er nog veel meer zonnepanelen geplaatst moeten worden en mogelijk een (eigen) windmolenpark. Ook zal de resterende benodigde elektriciteit duurzaam ingekocht worden in de vorm van groene stroom. In theorie is een klimaatneutrale gemeente in 2035 dus wel mogelijk echter is dit sterk afhankelijk van eventuele subsidiemogelijkheden en de medewerking van burgers en bedrijven. VRAAG 22 Welke ontwikkelingen zijn verder te verwachten? Na de presentatie 3 oktober 2016 op de gemeentewerf worden in het kader van kennisdeling andere gemeenten benaderd. We verwachten dat deze innovatie ook (landelijke) bekendheid gaat krijgen. Ondertussen zijn wij bezig met het verkrijgen van subsidies ten behoeve van techni- sche doorontwikkeling van het concept. Ook komt er subsidie op de aanschaf van pelletkachels en waarschijnlijk dus ook op deze kachels VRAAG 23 Wat is het rendement van het oogsten? Op dit moment en met de huidige techniek blijft van iedere 10 m3 geoogst materiaal ± 4 m 3 schone brandstof over. Na doorontwikkeling van de oogsttechniek zal dit rendement naar verwachting een stuk hoger uitvallen. VRAAG 24 Hoe dient de installatie onderhouden te worden en door wie? Het onderhoud is hetzelfde als bij iedere biomassa-installatie en kan door elke erkende installateur uitgevoerd worden die affiniteit heeft met biomassa-installaties. VRAAG 25 Hoe liggen de aanschafkosten van deze installatie t.o.v. een conventionele (gas) installatie? Een biomassa-installatie is in aanschaf beduidend duurder. Belangrijk hierin is de terugverdientijd. Deze bedraagt bij deze installatie ongeveer 16 jaar. Op een verwachte levensduur van 18 jaar is dat een goed rendement. Bij doorontwikkeling zal de t.v.t. rond de 14 jaar uitkomen. De t.v.t. is ook afhankelijk van te krijgen subsidies. 13 GEMEENTE SINT ANTHONIS OKTOBER 2016