RBS Markets Nummer 401, 28 januari 2014 Turbo s & Trading Marktfocus Tech in focus P3 Grondstoffenweekoverzicht In de kijker: nieuwe sociale onrust in Zuid-Afrika P4 AEX-Index Zo, nu eerst corrigeren Eind vorig jaar werd naar mijn mening gevraagd over het verloop van de AEX in 2014. Ik heb toen gemeld dat we eerst even boven de 400 puntengrens zouden gaan koersen, daarna gevolgd door een correctiegolf tot wellicht 360 om vervolgens richting de jaarultimo op te stomen naar 475, mijn koersdoel voor 2014. Ik noem dit de 360-475 golfbeweging. Ik heb één en ander afgeleid van mijn AEX Maand Marktlens, de opvolger, of vervanger zo u wilt, van mijn AEX Buienradar (de rood-groene maandbars, weet u nog?). Sta mij toe deze Maand Marktlens nader toe te lichten, met meteen daarbij de melding dat we aan de vooravond staan van de grote correctie tot uiterlijk 360, althans dat indiceert mijn marktlens. De componenten van mijn Maand Marktlens zijn allang bekend. Want in mijn Chart Navigator gebruik ik ze ook, maar dan op de weekgrafiek. Het zijn de candlesticks, de 55 SMA (ongewogen voortschrijdende gemiddelde lijn) als trendindicator, de 14 Dynamische RSI als spanningsmeter en de 1-9 Swingteller als versnellingsindicator. Uiteraard ontbreekt mijn automatische steun- en weerstand mechanisme niet en voeg ik Maandgrafiek AEX-Index zelf zo nodig nog wat charttechnische elementen toe. Alle componenten plaats ik thans op de maandgrafiek, zodat ik een helder scenario kan schetsen voor de langere termijn trendvolgende belegger. Goed, daar gaan we, wat zijn thans de technische bevindingen? Er is sprake van een stijgende trendfase, want de AEX noteert ruim boven de gemiddeldelijn ofwel sleepkabel, die pas rond 331 steun aanreikt. De lijn krult licht omhoog en dat impliceert dat er een tendens tot stijgen aanwezig is, de spelers zijn bereid om richting te kiezen en ook vast te houden. De uptrendfase past dus wel bij mijn 475 koersdoel. Maar nu de elementen die de grote correctie inluiden. De maand januari wordt naar alle waarschijnlijkheid afgesloten met een zwarte candle, bovendien als Bearish Engulfing patroon, een negatief omarmingspatroon. Daar komt bij dat mijn swingteller op +9 staat, veelal een indicatie van topvorming als de candle tenminste zwart is. Dit is een van mijn spelregels in mijn Dashboard Beleggen methodiek. Lees verder op de volgende pagina Figuur 1. Maandgrafiek AEX-Index Bron: BTAC Visuele Analyse, 28 januari 2014 1
Technische Analyse Vervolg van pagina 1 / AEX-Index - Zo, nu eerst corrigeren De wekelijkse TA van Nico Bakker Nico Bakker is hofleverancier van technische analyse binnen RBS Markets. Hij publiceert regelmatig artikelen in allerlei media. Ook verzorgt hij diverse trainingen en workshops en is hij een graag geziene spreker tijdens beleggingsevenementen. Voor de uitleg van technische analyse termen verwijzen wij u naar www.rbs.nl/markets. Mogelijke topvorming als in leiding voor wat correctieve berentikken wordt ook geindiceerd door de RSI die deze maand terugkeert uit OB gebied. Een neerwaartse kruising van de RSI met de blauwe OB-lijn levert een rood lampje op mijn Dashboard op, begrijpt u? Alles wijst er op dat de AEX rijp is voor een gezonde correctie, ofwel een countertrend beweging, een reactiebeweging in de uptrend. Fibonacci retracementgrenzen wijzen dan 360 aan als eerste steungrens. Wellicht iets lager, maar rond 360 moet er gebodemd worden om de uptrend te valideren (opnieuw een hogere bodem) om daarna weer richting 409 op te stomen, gelijk aan de eerste weerstand in het veld. Kortom, eerst een correctie, even de euforie temperen om later in het jaar de positieve draad weer op te pikken. Ik hou u uiteraard op de hoogte. De AEX kan op korte termijn best nog wel even aantrekken richting 400 en zelfs 409, maar de toon is wel gezet door de beren, die de index in een kort tijdsbestek onder de 400 persten en daarmee een correctieve fase willen starten. Elke opleving tot uiterlijk 409 gebruiken trendvolgers om koopposities deels veilig te stellen en vervolgens te wachten op een nieuwe hogere bodem in de uptrend. Zo, nu eerst corrigeren is vooralsnog het thema voor de komende periode.' Nico Bakker Selectie aanbod AEX-index Met Turbo's kunt u inspelen op een stijging en/of daling van de AEX-Index. Voor een compleet overzicht van het aanbod kijkt u op www.rbs.nl/markets. Selecteer in het Turbo/Booster pull down menu linksboven AEX-Index. 2 Naam AEX Turbo Long 337 AEX Turbo Long 365 ISIN code NL0010441242 NL0010515516 Hefboom 6,0 10,3 AEX Turbo Short 417 AEX Turbo Short 442 NL0010606968 NL0006095481 10,1 6,1 Figuur 2. Een selectie van het aanbod AEX-Index Turbo's. Bron: RBS, 28 januari 2014.
Marktfocus Tech in focus Active Hedge Group: De Active Hedge groep bestaat uit een aantal ervaren beroepshandelaren die gedurende beursuren in contact zijn met vele beleggers over de ontwikkelingen op de (Nederlandse) beurs. Op basis van het laatste nieuws, (kwartaal)cijfers, volatiliteit en Technische Analyse selecteert Active Hedge wekelijks een trending topic uit de beleggerswereld. Eens per jaar word het World Economic Forum georganiseerd. De internationale politieke- en economische elite komt dan in het Zwitserse ski dorp Davos samen, om te spreken over de verschillende agenda s op het gebied van de economie, gezondheidszorg en het milieu. Tijdens die internationale topmeeting presenteerde Price Waterhouse Coopers hun jaarlijkse CEO survey. Het valt op dat het zelfvertrouwen stijgt bij de toppers uit het bedrijfsleven. Gemiddeld is 44% er van overtuigd dat de wereldeconomie groeit, tegen 18% vorig jaar. De CEO s verwachten drie wereldwijde trends: snelle technologische vooruitgang, demografische veranderingen en verplaatsing van de economische machtsverhoudingen. Het succes van bedrijven hangt af van hun capaciteit om die trends in hun bedrijfsmodel te vertalen. Met name technologiebedrijven kunnen de winnaars of de verliezers worden van de toekomst. De kwartaalcijfers rollen langzaam binnen, een mooie gelegenheid voor een rondje langs de velden: Bij IBM bleek uit de cijfers opnieuw dat Big Blue maar moeizaam weet in te spelen op het razendsnel veranderende speelveld. De omzetcijfers vallen tegen, maar worden weggepoetst door nog meer kostenbesparingen. Inkoopprogramma s van aandelen moeten de beleggers tevreden houden. IBM zet momenteel vol in op Cloud-diensten, maar dan net de verkeerde tak (private cloud) waar de groei laag is en Amazon.com de dienst uitmaakt. IBM heeft al wel meerdere keren bewezen dat ze zichzelf kunnen heruitvinden. Wellicht lukt dat opnieuw. Apple heeft een iphone en ipad waar het nog altijd vreselijk veel geld mee verdient. Het is een van de rijkste bedrijven en nog steeds een geldmachine van jewelste. Technologische revoluties blijven echter vooralsnog pijnlijk uit, terwijl de concurrentie toeneemt. China is nog steeds een fantastische groeimarkt, maar de koers blijft achter en om die reden dringt activistisch aandeelhouder Carl Icahn aan op grotere dividenduitkeringen en aandeleninkoop. Dit om de huidige onderwaardering te compenseren. De druk wordt er op gezet om de goed gevulde kas van meer dan $125 miljard te benutten. Apple is juist door die cashreserve een kerngezond bedrijf, maar in de ogen van aandeelhouders is het momenteel voor ¾ een winstgevend elektronicaconcern en ¼ spaarrekening zonder rente. Dat terzijde is het duidelijk waar de schoen wringt. Winstuitkeringen of niet, voor de toekomst zal Apple echt iets nieuws moeten verzinnen. Google komt deze week nog met de cijfers. Hier is de complete bedrijfsfilosofie toegespitst op inventiviteit. Werknemers mogen 20% van hun werktijd gebruiken om aan innovatieve projecten te werken, die werkelijk geen snars te maken hebben met hun takenpakket. Het is een concept van fail forward. Op je gezicht gaan en leren van fouten dus, wat zorgt voor sneller leren dan de zoektocht naar de perfecte innovatie. Google speelt in op serendipiteit: slimme, voorbereide mensen hebben de kunst om daadwerkelijk ontdekkingen te doen aan de hand van het toeval. Daar zit wat in, veel ontdekkingen zijn per ongeluk gedaan. Cocacola is een mislukte anti hoofdpijndrank, Post-it is een mislukte super lijm op een papiertje. Penicilline is ontstaan door een wetenschapper die zijn lab niet had schoongemaakt. Tot slot een grote naam uit eigen land. Ten tijde van schrijven is nog niet bekend hoe de kwartaalcijfers afgelopen kwartaal waren, maar Philips heeft strategische aanpassingen gedaan waardoor het precies die oplossingen biedt die inspelen op een aantal van de nieuwe trends. Led verlichting om op een energiezuinige manier steeds groter wordende steden in diverse landen efficiënter te verlichten. Betere medische apparatuur om een ouder wordende bevolking sneller en goedkoper, liefst vanuit het eigen huis, te monitoren en te genezen. In Davos zullen ze in ieder geval trots zijn op Philips. Jeroen Santen 3
Grondstoffenweekoverzicht In de kijker: nieuwe sociale onrust in Zuid-Afrika In Zuid-Afrika heeft de mijnsector nog maar eens af te rekenen met een grootschalige staking. Ongeveer 70000 arbeiders die aangesloten zijn bij de Association of Mineworkers and Construction Union (AMCU) legden vorige week het werk neer. De AMCU is een activistische vakbond die de jongste jaren op een steeds verder groeiende aanhang kan rekenen, dit ten nadele van de meer gematigde National Union of Mineworkers (NuM) die nauw verbonden is met regeringspartij ANC. De onrust heeft in eerste instantie een impact op de 3 grootste platinagroepen van het land: Anglo American Platinum, Lonmin en Impala Platinum. De AMCU eist niet minder dan een verdubbeling van de laagste lonen naar minstens 12500 Zuid-Afrikaanse Rand per maand. Zuid-Afrika staat in voor ongeveer drie kwart van de globale platinaproductie. Tot nog toe bleef de impact op de platinaprijs beperkt omdat de bovengrondse voorraden voorlopig nog comfortabel hoog zijn. De prijsstijging sinds begin dit jaar bedraagt 3 procent. De goudsector is voorlopig nog niet getroffen, al zijn er wel al een aantal stakingsaanzeggingen geweest. In september bereikte de Chamber of Mines nochtans een loonovereenkomst met 72 procent van de arbeiders in de goudmijnsector maar de AMCU aanvaardt deze overeenkomst niet. In Zuid-Afrika is het zo dat een staking eerst moet worden goedgekeurd door een rechtbank. Pas dan kunnen de arbeiders het werk neerleggen zonder het risico te lopen om ontslagen te worden. Op 30 januari zal de rechtbank zich uitspreken over de geldigheid van de stakingen bij de goudmijnen. Wanneer het effectief zo ver komt, zullen zowel de mijnen van AngloGold Ashanti, Harmony als Sibanye Gold worden getroffen. De impact van Zuid-Afrika op de globale goudindustrie is de voorbije jaren wel een stuk kleiner geworden. In 2006 was het land nog de grootste goudproducent ter wereld. Steeds meer mijnen raken uitgeput en door de dalende goudprijs is ontginning in veel gevallen ook niet meer rendabel. Daardoor is Zuid-Afrika in amper 5 jaar tijd teruggevallen naar de zesde plaats. De grootschalige stakingsgolf in de mijnsector brengt hoe dan ook nare herinneringen naar boven. In augustus 2012 kostte de sociale onrust 44 mensenlevens in Zuid-Afrika. Bronnen: Bloomberg, Mineweb (20/1-24/1) In het kort: Op de energiemarkten is de spread tussen Brent uit de Noordzee en WTI (maart termijncontract) vorige week teruggevallen naar 11,24 dollar. Het deel van de Keystone XL pijpleiding die de Cushing-hub in Oklahoma met de Golf van Mexico verbindt, is sinds vorige week operationeel. Het is de verwachting dat het overaanbod bij Cushing verder zal afnemen. WTI en Brent werden respectievelijk 2,2 en 1,3 procent duurder. Het Internationaal Energie Agentschap (IEA) stelde vorige week haar prognose voor groei van de globale vraag naar ruwe olie in 2014 opwaarts bij naar 1,3 miljoen vaten per dag, 90000 vaten/ dag meer dan een maand eerder. Aardgas (februari termijncontract) zorgde voor de grootste uitschieter met een klim van maar liefst 17,4 procent. De maart future noteerde voor het eerst sinds 2011 boven de grens van 5 dollar. Er wordt een nieuwe koudegolf voorspeld voor delen van de Verenigde Staten. Het is niet helemaal uitgesloten dat de bevoorrading tijdelijk in het gedrang kan komen. De Amerikaanse aardgasvoorraden namen in de verslagweek (tot 17 januari) met 107 miljard cubic feet (cf) af. Dit cijfer lag iets hoger dan de verwachtingen. Het tekort tegenover het gemiddelde van de voorbije 5 jaar verkleinde wel naar 13,2 procent tegenover 14,9 procent vorige week. De prijs van een ton cacaobonen steeg vorige week met 3,4 procent. Cacao laat zich de voorbije weken van zijn meest volatiele kant zien. Een hoger dan verwachte aanvoer van cacaobonen in de exporthavens van Ghana en Ivoorkust laat uitschijnen dat het tekort op de internationale cacaomarkt kleiner zal uitvallen dan aanvankelijk gedacht. Cacao was vorig jaar 1 van de best presterende grondstoffen met een klim van 21 procent. In West-Afrika, de belangrijkste cacao-producerende regio ter wereld, wordt twee keer per jaar geoogst. De grote oogst gaat in oktober van start en de kleinere begint in april. Door lange droogteperiodes waren de prognoses voor de grote oogst aanvankelijk niet zo goed. Uiteindelijk viel er toch voldoende neerslag zodat tussen 1 oktober en 12 januari een derde meer cacaobonen werden aangevoerd in Ivoorkust dan een jaar eerder. In Ghana bedroeg de toename op jaarbasis 27 procent. Er wordt voor het oogstjaar 2013-2014 nog steeds van een deficit uitgegaan maar de nieuwe prognoses werden verlaagd naar 10000 ton tegenover 150000 tot 200000 ton voorheen. Aan de vraagzijde blijft de consumptie van cacao intussen verder toenemen. Uit het meest recente rapport van de European Cocoa Association blijkt dat in de laatste drie maanden van vorig jaar 348406 ton cacaobonen werden verwerkt. Dit is 6,2 procent meer dan een jaar eerder. In Azië en de Verenigde Staten bedroeg de vooruitgang over dezelfde periode respectievelijk 10 en 4,4 procent op jaarbasis. De International Cocoa Organization (ICCO) zag de globale cacaovoorraden in de 12 maanden tot 30 september dalen naar 1,51 miljoen ton tegenover 1,82 miljoen ton een jaar eerder. Bronnen: Reuters, Bloomberg, ICCO (20/1-24/1) 4
Overzichten Top 5 Stijgers Turbo s en Boosters ISIN code Rendement Rendement sinds introductie AEX Booster Short NL0010444303 407,23% -60,16% 24 jul 2013 AEX Booster Short NL0010605689 234,48% 71,11% 30 dec 2013 DAX Booster Short NL0010605754 232,93% -4,42% 30 dec 2013 DAX Booster Short NL0010520813 168,86% -42,90% 30 oct 2013 AEX Booster Short NL0010605697 163,90% 53,94% 30 dec 2013 Certificaten ISIN code Rendement Rendement sinds introductie CO2-emissie Certificaat II NL0000287464 9,30% -69,66% 28 feb 2007 RICI Enhanced Natural Gas Certificaat NL0009057728 4,88% -71,30% 19 jun 2009 Egypte Certificaat NL0000290393 1,93% -21,95% 3 mrt 2006 RICI Energy Certificaat NL0000451862 1,61% -26,60% 16 mei 2005 Bulgarije Certificaat NL0000293090 1,23% -59,78% 26 jan 2007 Figuur 3. Top 5 stijgers periode periode 20 januari t/m27 januari 2014. Deze tabel is gebaseerd op het gemiddelde van de bied- en laatkoers van RBS. Een actueel overzicht vindt u op de website: www.rbs.nl/markets. Bron: RBS, 28 januari 2014. Overzicht markten AEX -3,5% 393,85 410 408 406 404 402 398 396 394 392 Bund Future 0,9% 142,66 143,5 143,0 Overzicht Volume/Omzet Onderliggende waarde Long Short Omzet(EUR) AEX 28.740.520 17.851.961 54.879.831 Brent Crude Oil Future 11.239 1.571 109.998 Bund Future 750 38.145 233.950 EUR/USD 97.306 218.052 709.483 Goud 315.335 341.646 2.236.608 Figuur 4. Overzicht Volume/Omzet, periode 20 januari t/m 27 januari 2014. Bron: RBS, 28 januari 2014. Webinars Long/Short-Ratio Turbo Ratio AEX 2,35 Brent Crude Oil Future -1,14 Bund Future -102,67 EUR/USD -4,78 Goud 3,46 Figuur 5. Long/Short-Ratio van uitstaande posities per 27 januari 2014. Bron: RBS, 28 januari 2014. Datum Aanvang Titel Sprekers 3 februari 20:00 De basis van Turbo's en technische analyse Rogier San Giorgi Nico Bakker 17 februari 20:00 Bakker's Bull/Bear van de maand februari (2014) Nico Bakker 19 februari 20:00 US Markets Trading Guy Boscart 20 maart 20:00 Kwantitatieve Analyse meets Technische Analyse Michael Groenewoud Nico Bakker Inschrijven? Ga naar www.webinar.nl/rbs 142,5 142,0 141,5 141,0 140,5 140,0 EUR/USD 1,1% 1,3683 1,370 1,368 1,366 1,364 1,362 1,360 1,358 1,356 1,354 1,352 Brent Crude Olie Future 1,3% 107,88 109,0 108,5 108,0 107,5 107,0 106,5 106,0 105,5 105,0 Figuur 6. De prestaties van belangrijke markten van 17 januari t/m 24 januari 2014. Bron: Bloomberg, 28 januari 2014. 5
Risico s De aanschaf van Turbo s en Certificaten brengen bepaalde risico s met zich mee, zoals prijsrisico, kredietrisico en liquiditeitsrisico. Turbo s en Certificaten zijn daarom niet geschikt voor iedere belegger. Het is van belang dat u de kenmerken en risico s van deze producten begrijpt voordat u een beleggingsbeslissing neemt. Tevens dient u zorgvuldig af te wegen of de Turbo s en Certificaten geschikt zijn voor u gezien uw ervaring, beleggingshorizon, overige beleggingen, financiële positie, risico-bereidheid en andere relevante omstandigheden. In geval van twijfel, dient u professioneel advies in te winnen. Deze nieuwsbrief dient slechts ter informatie en is geen aanbieding of een uitnodiging tot het doen van een aanbieding van Turbo s of Certificaten. Het aanbod van Turbo s en Certificaten vindt uitsluitend plaats op basis van het respectievelijke basisprospectus, eventuele bijbehorende supplementen en de definitieve voorwaarden. De beslissing om Turbo s en Certificaten te kopen moet dan ook op basis van deze documenten worden gemaakt. Deze documenten zijn kosteloos verkrijgbaar via www.rbs.nl/ markets. Deze paragraaf bevat slechts een overzicht van de belangrijkste risico s. Lees voor een volledig overzicht het respectievelijke basisprospectus. Turbo s en Warrants zijn beleggingsinstrumenten voor actieve en ervaren beleggers. Door de hefboom is een belegging in Turbo s en Warrants risicovoller dan een directe belegging in de onderliggende waarde. Hoe hoger de hefboom die men kiest, hoe sneller een beweging van de onderliggende waarde doorwerkt in de waarde van de Turbo en de Warrant. Het stop loss-niveau van een Turbo kan wijzigen, waardoor bij een wijziging het stop loss-niveau dichter bij de koers van de onderliggende waarde kan komen. Bij indices zullen deze wijzigingen in periodes waarin veel dividend wordt uitgekeerd, groter zijn. De koers van een Certificaat volgt in principe één-op-één de prestaties van de onderliggende waarde, maar kan hiervan afwijken doordat de beheerkosten (jaarlijks) in rekening worden gebracht en door de marktbeweging van vraag en aanbod. Bij alle beleggingsinstrumenten kan gedurende zowel de looptijd als op de afloopdatum de volledige inleg verloren gaan. Veranderingen van de wisselkoersen van onderliggende waarden die niet in euro zijn genoteerd, beïnvloeden de waarde van de in euro genoteerde producten. Een stijging van de lokale valuta ten opzichte van de euro zal een positief effect hebben, een daling een negatief effect. Beleggen in aandelenmarkten van opkomende markten gaan gepaard met extra risico s op politiek, economisch, de sociaal en juridisch gebied. Daarnaast ontbreekt door gebrekkige beschikbaarheid van financiële verslaggeving en andere data in sommige markten transparantie. Ongunstige ontwikkelingen hebben hierdoor vaak een sterk negatieve invloed hebben op de waarde van beleggingen in opkomende markten. Beleggen in grondstoffen gebeurt meestal door middel van termijncontracten Door te beleggen in termijncontracten en deze op tijd te verkopen kan fysieke levering van een grondstof worden voorkomen. Wanneer een belegger voor lange termijn in een bepaalde grondstof belegt, dient hij/zij het termijncontract voor het aflopen door te rollen naar een termijncontract met een langere looptijd. Het doorrollen van termijncontracten kan rendement opleveren of juist rendement kosten. Dit is afhankelijk van de termijnmarkt en staat los van veranderingen van de spotprijs van de desbetreffende grondstof. Wanneer een termijncontract afloopt, zal de prijs daarvan de actuele spotprijs benaderen. Bij het doorrollen wordt het aflopende contract verkocht en het volgende contract gekocht. Het verschil tussen opeenvolgende termijnprijzen kan een negatief rendement opleveren voor de belegger. Turbo s en Certificaten worden uitgegeven door The Royal Bank of Scotland [plc. Beleggers lopen kredietrisico op deze bank. Dit betekent dat in geval van insolventie van de uitgevende instelling beleggers in Turbo s en Certificaten mogelijk minder terugkrijgen dan hun initiële belegging en in het slechtste geval zelfs hun gehele belegging verliezen. Turbo s en Certificaten worden gehouden via het bewaringssysteem van Euroclear Nederland en zijn daardoor afgescheiden van het vermogen van de uitgevende instelling. Het Nederlandse depositiogarantiestelsel is niet op Turbo s en Certificaten van toepassing. Beleggers krijgen met een belegging in Turbo s en Certificaten geen eigendom in onderliggende waarde daarvan. Turbo s en Certificaten worden genoteerd op Euronext Amsterdam met RBS als market maker. Dat wil zeggen dat RBS onder normale marktomstandigheden tijdens beursuren van Euronext Amsterdam, van 9:05 uur tot 17:30 uur bereid is om Turbo s en Certificaten te kopen en te verkopen. Hierdoor is het mogelijk om onder normale marktomstandigheden tijdens genoemde beursuren de Turbo s en Certificaten te kopen of verkopen. De prijs waarvoor RBS bereid is een Turbo of een Certificaat te kopen wordt de biedprijs genoemd en de prijs waarvoor RBS bereid is een Turbo of een Certificaat te verkopen wordt de laatprijs genoemd. Het verschil tussen de bied- en laatprijzen wordt de spread genoemd. Gedurende de looptijd van een Turbo of een Certificaat kan de spread aan rbs.nl/markets wijziging onderhevig zijn. Bijvoorbeeld, indien er belangrijke cijfers worden gepubliceerd zoals jaarcijfers of macroeconomische cijfers kan de spread (tijdelijk) wordt vergroot. Actuele informatie over de bied- en laatprijzen gehanteerd durende de looptijd van Turbo s en Certificaten treft u aan op de relevante product pagina van de website www.rbs.markets. nl. Door bijzondere omstandigheden kan het voorkomen dat RBS geen prijzen afgeeft. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren indien de handel in de onderliggende waarde wordt stilgelegd, een Turbo of een Certificaat is uitverkocht, indien in korte tijd een groot aantal orders wordt geplaatst, er een storing in het handelssysteem van RBS is opgetreden, er een storing is opgetreden in het handelssysteem van Euronext Amsterdam of de beurs waarop de onderliggende waarde wordt verhandeld of indien er extreme marktomstandigheden zijn. Indien RBS geen prijzen afgeeft kan het zijn dat het niet mogelijk is om een Turbo of een Certificaat te kopen of te verkopen of niet tegen de door u gewenste prijs. Dit laatste kan zich voordoen omdat u in dergelijke situaties voor koop en verkoop afhankelijk bent van andere beleggers die willen kopen of verkopen. Disclaimer RBS Dit document is opgesteld door The Royal Bank of Scotland plc of haar dochtervennootschappen of groepsondernemingen ( RBS ). Alle informatie in dit document is gebaseerd op informatie afkomstig van RBS en van andere instellingen die als betrouwbaar gelden. RBS geeft in dit document een getrouwe reproductie van dergelijke informatie, echter RBS biedt geen garantie voor de juistheid van de getoonde gegevens verkregen van derden. Geen garantie of zekerheid in welke vorm ook, expliciet of impliciet, wordt gegeven met betrekking tot de volledigheid en juistheid van de informatie opgenomen in dit document. RBS accepteert geen enkele verplichting om enige informatie opgenomen in dit document te herzien of te corrigeren. Geen handelen of nalaten van RBS of haar directeuren, werknemers, agenten of andere vertegenwoordigers met betrekking tot de informatie opgenomen in dit document vormt, of wordt geacht te vormen, een verplichting of garantie van RBS of enig ander persoon. Indicatieve prijzen of analyses in dit document zijn ter goede trouw opgesteld, uitgekozen en beoordeeld en derhalve wordt geen garantie gegeven ten aanzien van de juistheid, volledigheid en redelijkheid van deze prijsopgaven of analyses. Onverminderd de juridische verantwoordelijkheid voor informatievoorziening, accepteert RBS geen enkele vorm van aansprakelijkheid voor kosten, schade en claims ontstaan uit, of in verband met, een belegging in effecten beschreven in dit document. RBS en/of haar dochtervennootschappen of groepsvennootschappen, verbonden vennootschappen, werknemers of klanten kunnen een belang in financiële instrumenten hebben zoals de effecten beschreven in dit document of daaraan gerelateerde financiële instrumenten. Een dergelijk belang kan omvatten het handelen, aanhouden, onderhouden van een markt in zulke instrumenten als ook het verschaffen van bank-, krediet- en andere financiële diensten aan een vennootschap of de uitgevende instelling van de effecten en financiële instrumenten beschreven in dit document. RBS treedt met betrekking tot een transactie, de effecten of andere verplichtingen beschreven in dit document, niet op als financiële adviseur of in een fiduciaire rol. RBS geeft met betrekking tot geen enkele jurisdictie een garantie of advies over fiscale, juridische en boekhoudkundige zaken. Dit document is niet bedoeld voor de distributie of het gebruik door enig persoon of enititeit in een jurisidictie of land waarin een dergelijke distributie of gebruik in strijd is met locale wet- en regelgeving. De informatie opgenomen in dit document is eigendom van RBS en is verstrekt op verzoek van een geselecteerd aantal ontvangers en mag niet (geheel of gedeeltelijk) worden verstrekt of anderszins gedistributeerd aan een andere derde partij zonder de schriftelijke toestemming van RBS. Verenigde Staten van Amerika: Dit document is uitsluitend bestemd voor verstrekking aan major institutional investors zoals gedefinieerd in Rule 15a-6 van de Amerikaanse Exchange Act van 1934, zoals van tijd tot tijd gewijzigd (de Exchange Act ) en mag niet worden verstrekt aan andere Amerikaanse ingezetenen. Elke Amerikaanse major institutional investor die deze informatie ontvangt en komt door het ontvangst ervan overeen dat hij de informatie in dit document niet zal verstrekken of anderszins distributeren aan anderen. De effecten zoals hierin beschreven zijn en zullen niet worden geregistreerd zoals bedoeld in de de Amerikaanse Securities Act van 1933, zoals van tijd tot tijd gewijzigd (de Securities Act ) en mogen niet worden aangeboden of verkocht in de Verenigde Staten van Amerika, tenzij aan qualified institutional buyers (gekwalificeerde institutionele beleggers) in lijn met Rule 144A of op grond van een andere vrijstelling van of het niet van toepassing zijn van de registratieverplichting van de Securities Act. De aanbieding of verkoop van de effecten of transacties in de effecten kunnen verder beperkt worden door toepasselijke wet- en regelgeving van de Verenigde Staten of van haar afzonderlijke staten. Potentiële beleggers dienen zichzelf daarom op de hoogte te stellen van en juridische beperkingen bij het aangaan van transacties na te leven. Potentiële beleggers dienen zich te realiseren dat de effecten mogelijk niet geschikt zijn voor alle beleggers. The Royal Bank of Scotland plc staat in het Verenigd Koninkrijk onder toezicht van de Prudential Regulation Authority en de Financial Conduct Authority en haar activiteiten in Nederland vallen onder het gedragstoezicht van de Autoriteit Financiële Markten. Behalve in landen waarin dit wettelijk is vereist is de inhoud van dit document is niet beoordeeld door toezichthouders in de landen waarin dit document wordt verstrekt. In geval van twijfel over de inhoud van dit document dient onafhankelijk professioneel advies te worden ingewonnen. The Royal Bank of Scotland plc. Alle rechten, behalve indien expliciet toegekend, worden voorbehouden. Reproductie in welke vorm ook van de inhoud van deze nieuwsbrief is zonder voorafgaande schriftelijke toestemming verboden tenzij voor persoonlijk gebruik. De nieuwsletter bevat merken van The Royal Bank of Scotland Group plc en andere vennootschappen binnen de RBS groep. De merken omvatten onder andere het logo van The Royal Bank of Scotland en de merknamen The Royal Bank of Scotland en RBS. Alle intellectuele eigendomsrechten met betrekking tot de indices genoemd in dit document behoren toe aan de relevante Index sponsoren (de Index Sponsoren ). De relevante Index Sponsoren zijn op generlei wijze betrokken bij de totstandkoming of verkoop van de producten genoemd in dit document, noch wordt door hen enig advies tot aankoop van deze producten gegeven. TURBO en BOOSTER zijn merknamen van The Royal Bank of Scotland Group plc. Disclaimer Technische Analyse & Turbo Tip / Grondstoffen Weekoverzicht / Marktfocus Het onderdeel technische analyse wordt verzorgd door Bakker Technische Analyse Consultancy B.V. ("BTAC") en uitgebracht door RBS. Nico Bakker is bestuurder van BTAC en is een onafhankelijk analist. RBS en BTAC zijn een samenwerkingsverband aangegaan waarin Bakker TAC in ruil voor een financiële vergoeding technische analyse verzorgd en bepaalde promotionele activiteiten verricht. De technische analyses van BTAC zijn niet bedoeld als individueel beleggingsadvies of als aanbeveling tot het doen van bepaalde beleggingen. Het onderdeel Grondstoffenweekoverzicht wordt verzorgd door Falesia bvba ("Falesia") en uitgebracht door RBS. Koen Lauwers is bestuurder van Falesia en is een onafhankelijk analist. RBS en Falesia zijn een samenwerkingsverband aangegaan waarin Falesia in ruil voor een financiële vergoeding de grondstoffen weekoverzichten verzorgd. De grondstoffen weekoverzichten van Falesia zijn niet bedoeld als individueel beleggingsadvies (de grondstoffen weekoverzichten en de technische analyses worden hierna gezamelijk de "artikelen" genoemd). Het onderdeel Marktfocus wordt verzorgd door Active Hedge Group B.V. en uitgebracht door RBS. De in dit document opgenomen standpunten en vooruitzichten zijn door Active Hedge Group B.V. gegeven in haar hoedanigheid van onafhankelijk analist. RBS en Active Hedge Group B.V. zijn een samenwerkingsverband aangegaan waarin Active Hedge Group B.V. in ruil voor een financiële vergoeding analyses verzorgd en bepaalde promotionele activiteiten verricht. De analyses van Active Hedge Group B.V. zijn niet bedoeld als individueel beleggingsadvies of als aanbeveling tot het doen van bepaalde beleggingen. Iedere (potentiële) investering dienen beleggers te toetsen aan hun persoonlijke beleggersprofiel en te bespreken met hun adviseur. De in de artikelen genoemde standpunten en vooruitzichten zijn door respectievelijk BTAC gegeven in zijn hoedanigheid als technisch analist, door Koen Lauwers gegeven in zijn hoedanigheid als intermarket analist en door Active Hedge in hun hoedanigheid als onafhankelijk analist. RBS kan van tijd tot tijd producten uitgeven die dezelfde onderliggende waarden kunnen hebben als de financiële instrumenten besproken in de artikelen. RBS heeft echter geen enkele betrokkenheid bij, op welke manier dan ook, invloed op, zeggenschap over of inspraak in van de totstandkoming van de artikelen van of namens respectievelijk BTAC, Falesia of Active Hedge of een aan BTAC, Falesia of Active Hedge gelieerde onderneming of persoon. RBS is niet verantwoordelijk voor de volledigheid, juistheid en geschiktheid voor welke doeleinden dan ook en aanvaardt geen enkele aansprakelijkheid in verband met de artikelen van BTAC, Falesia of Active Hedge of een aan BTAC, Falesia of Active Hedge gelieerde onderneming of persoon.". 6