51. DE RESPONSABILISERING VAN DE PRODUCENTEN Het principe van de responsabilisering van de producenten legt de producent of de invoerder van een product de verplichting op om het afval van de door hem in circulatie gebrachte producten terug te nemen. Deze terugnameplicht gaat gepaard met een verplichting tot aangepast beheer van dit afval, met name in naleving van de per afvalstroom te bereiken doelstellingen op het vlak van hergebruik/recyclage. De responsabilisering van de producenten heeft een afgeleid preventie-effect: om de opgelegde valorisatiedoelstellingen te kunnen bereiken, zal de producent de demontage van de producten en de valorisatie van het afval waarvoor hij verantwoordelijk is, trachten te vergemakkelijken. Om die reden zal hij op termijn het ontwerp zelf van het product wijzigen: dit is het principe van het "eco-design". 1.De wetgeving betreffende de responsabilisering van de producenten De Brusselse wetgeving betreffende het afval legt een terugnameplicht op voor de volgende stromen: het verpakkingsafval (Ordonnantie van 24 januari 1997 houdende instemming met het samenwerkingsakkoord betreffende de preventie en het beheer van verpakkingsafval); het afval van papier- en/of kartonproducten (Ordonnantie van 22 april 1999 betreffende het voorkomen en het beheer van afval van producten in papier en/of karton); de afgedankte voertuigen, de versleten banden, het afval van elektrische en elektronische apparaten (AEEA), gebruikte batterijen en accu's, vervallen geneesmiddelen, afvaloliën, afval van gebruikte voedingsoliën en vetten en fotografisch afval. ( 18 juli 2002 tot invoering van een terugnameplicht voor sommige afvalstoffen met het oog op hun nuttige toepassing of hun verwijdering). Drankverpakkingen, producten in papier/karton en batterijen zijn producten die gebonden zijn aan de wet op de "ecotaks" (Bijzondere wet van 16 juli 1993 - BS van 20/7/93, err. BS 12/1/94 Boek III). De wetgeving voorziet dat het terugnamesysteem dat geldt voor batterijen, producten in papier/karton en verpakkingen de producenten van deze producten die de opgelegde doelstellingen op het vlak van recyclage en valorisatie bereiken, in de mogelijkheid stelt een vrijstelling te krijgen op de ecotaksen die betrekking hebben op hun producten. Voor de drankverpakkingen kan de verschuldigde onderneming worden vrijgesteld van de ecotaks indien hij de volgende recyclagepercentages bereikt (tabel 51.1) : Tabel 51.1: Recyclagepercentages van de drankverpakkingen die vereist zijn volgens de wet op de "ecotaks" 1996 1997 1998 1999 2000 Glas 55 62 67 73 80 Metalen 40 47.5 58 64 80 Synthetische materialen 20 30 43 56 70 Brikverpakkingen 20 30 43 56 70 2.De verplichtingen van de producenten/invoerders De terugnameplicht van de ondernemingen die het afval voortbrengende product in de handel brengen, houdt in dat de kleinhandelaar verplicht is om van alle consumenten gratis de categorie van afval terug te nemen die overeenkomt met het product dat hij verkoopt, op voorwaarde dat de consument een product aankoopt ter vervanging ("terugname 1-voor-1"); de distributeur dit afval op zijn beurt terugneemt, op zijn kosten; de producent of de invoerder verplicht is dit afval terug te nemen en te laten verwerken in overeenstemming met de in het besluit vastgelegde doelstellingen. Brussels Instituut voor Milieubeheer / Observatorium voor milieugegevens 1 / 5
De voorwaarde dat een product wordt aangekocht ter vervanging is niet van toepassing in het geval van gebruikte batterijen (die worden teruggenomen via de BEBAT-inzamelpunten) en vervallen geneesmiddelen (die worden teruggenomen via de apothekers). Bovendien zijn de producenten/invoerders verplicht de kosten te dragen die verband houden met de ophaling en de verwerking van het afval waarop de terugnameplicht betrekking heeft en die worden opgehaald door de overheden (het GAN voor het Brussels Gewest). ("terugname 0-voor-1") 3.De vrijwillige akkoorden voor tenuitvoerlegging van de responsabilisering van de producenten De wetgeving voorziet dat de terugnameplicht het voorwerp kan zijn van vrijwillige akkoorden tussen het Gewest en de ondernemingen of federaties van ondernemingen van de betrokken sector. Aangezien de sectoren in de meeste gevallen georganiseerd zijn op nationaal niveau, kunnen deze akkoorden gemakkelijker worden onderhandeld op intergewestelijke basis. Met uitzondering van de producten in papier/karton zijn alle betrokken stromen het voorwerp geweest van een dergelijke procedure, of zullen ze er in de toekomst het voorwerp van zijn. De ondernemingen die verantwoordelijk zijn voor de terugnameplicht kunnen de uitvoering van hun terugnameplicht via deze vrijwillige akkoorden toevertrouwen aan een erkende organisatie (in het geval van de verpakkingen), of de federaties kunnen een beheersorgaan creëren dat de terugname organiseert voor de hele sector (in het geval van de andere stromen). Tabel 51.2: Huidige situatie per stroom STROMEN Wettelijk kader Vrijwillig akkoord Huishoudelijke verpakkingen Industriële verpakkingen Batterijen en accu's zonder Pb Accu's met Pb Afvalbanden Vervallen geneesmiddelen Autwrakken AEEA Ordonnantie van 24.01.1997 / Ordonnantie van 24.01.1997 / 18.07.2002 Onderhandelingen aan de gang (wijziging akkoord BEBAT van Ondertekenende federatie(s) Organisme Diverse federaties FOST Plus Diverse federaties VAL-I-PAC 17.06.1997) FEE BEBAT 18.07.2002 Onderhandelingen aan de gang 18.07.2002 Onderhandelingen aan de gang (wijziging akkoord 09.02.'98) FEDIS? ABIC 18.07.2002 Onderhandelingen aan de gang AGIM? 18.07.2002 Overeenkomst van 30.03.1999 FEBIAC, AGORIA, COBEREC, FEVAR, FECHIPLAST RECYTYRE FEBELAUTO 18.07.2002 Overeenkomst van 19.02.2001 Diverse federaties RECUPEL Afvalolie fotografisch afval Voedingsolie en -vetten 18.07.2002 Onderhandelingen aan de gang BPF, FEDICHEM,FEDIS? 18.07.2002 Onderhandelingen aan de gang FEDICHEM? 18.07.2002 Onderhandelingen aan de gang FEVIA? Voor het afval van papier/karton bepaalt de Ordonnantie van 22 april 1999 dat de "verschuldigden", met andere woorden de uitgevers van producten in papier/karton, een bijdrage moeten leveren aan een fonds dat de kosten van de ophaling en de recyclage van het afval van producten in papier/karton moet dekken. In Brussels Instituut voor Milieubeheer / Observatorium voor milieugegevens 2 / 5
uitvoering van deze ordonnantie werden in februari 1999 twee overeenkomsten gesloten door het Brussels Gewest, de ene met de uitgevers van gratis drukwerk (FEDIS en ABMD) en de andere met de federaties van de kranten- en tijdschriftenuitgevers. 4.Doelstellingen en resultaten per stroom.4.1.de verpakkingen In de richtlijn betreffende de verpakkingen en het verpakkingsafval (94/62/EG) legt de Europese Unie, vanaf 30 juni 2001, een recyclagepercentage op van minimum 25% en maximum 45% op het totaal van de verpakkingen (van zowel huishoudelijke als niet-huishoudelijke herkomst), met een minimum van 15% voor elk verpakkingsmateriaal. Dit Europese streefdoel is vastgelegd in verhouding tot de totale bevolking, ongeacht de verdeling van de structuren van de selectieve ophalingen. In toepassing van deze Europese richtlijn is in de drie gewesten van het land een Intergewestelijk Samenwerkingsakkoord (ISA) betreffende de preventie en het beheer van verpakkingsafval, dat dateert van 24 januari 1997 (BS 05.03.97), van kracht. Dit akkoord verplicht alle ondernemingen die producten verpakken of laten verpakken in België ertoe hun gebruikte verpakkingen terug te nemen, met het doel de volgende recyclagepercentages te bereiken: 35% in 1996, 40% in1997, 45% in 1998 met een minimum van 15% per grondstof 50% in 1999 Deze percentages moeten worden bereikt in elk van de drie gewesten, zowel voor de verpakkingen van huishoudelijke herkomst als voor de verpakkingen van industriële herkomst. Bovendien bepaalt het Samenwerkingsakkoord dat in 1999 een valorisatie van 80% en een recyclage van minimum 15% moet worden bereikt per type van verpakking (plastic, glas, ijzer, ). Fost+ is een organisatie die voor een periode van vijf jaar (van 1.01.99 tot 31.12.03) erkend is om toe te zien op de terugnameplicht die vereist is volgens het Intergewestelijke Samenwerkingsakkoord betreffende de preventie en het beheer van huishoudelijk en daarmee gelijkgesteld verpakkingsafval. Fost+ wil de door het Samenwerkingsakkoord opgelegde terugnameplicht bereiken, binnen de voorziene termijnen en voor alle aangeslotenen. In 2000 heeft FOST Plus van het tonnage verpakkingen dat door zijn leden op de markt werd gebracht, 78,58% gerecycleerd en 81,25% gevaloriseerd. Val.I.Pac is een organisatie die erkend is om toe te zien op de terugnameplicht die vereist is volgens het Intergewestelijk Samenwerkingsakkoord betreffende de preventie en het beheer van industrieel verpakkingsafval, voor de periode van 31.03.99 tot 31.12.01. In 2000 heeft VAL-I-PAC van het tonnage industriële verpakkingen dat door zijn leden op de markt werd gebracht 75,4% gerecycleerd en 82,2% gevaloriseerd..4.2.de producten in papier/karton De Ordonnantie van 22 april 1999 legt een recyclagestreefdoel op van 75% in 2000. In 2000 haalde het GAN in totaal 35.943 ton papier/karton op in gele zakken. Volgens de vuilnisbakanalyse (1999) kon 81% van dit tonnage, of ongeveer 29.000 ton, worden beschouwd als papier, de rest was karton en resten. Aangezien volgens de aangiften van de sectoren 42.500 ton op de markt was gebracht, kan het recyclagepercentage dus worden geraamd op 68%. Dit cijfer moet evenwel worden beschouwd als een overschatting, aangezien een deel van de opgehaalde 28.200 ton (telefoongidsen en kantoorpapier) niet onder het toepassingsveld van de ordonnantie valt..4.3.batterijen en accu's zonder lood Brussels Instituut voor Milieubeheer / Observatorium voor milieugegevens 3 / 5
In het besluit van 18 juli 2002 betreffende de terugnameplicht wordt een inzamelpercentage van 75% voor de vervangingsmarkt vooropgesteld. 65% van de ingezamelde batterijen en 75% van de ingezamelde accu's met lood moeten worden gerecycleerd. In 2001 werd meer dan 60% van alle op de markt gebrachte batterijen ingezameld (op het niveau van de 3 Gewesten). Volgens BEBAT zouden alle ingezamelde batterijen worden verwerkt met het oog op de recyclage of de valorisatie van de grondstoffen, maar waarschijnlijk wordt een deel van de batterijen opgeslagen in afwachting van verwerking..4.4.versleten banden Het besluit van 18 juli 2002 legt een inzamelpercentage op van 25%, een recyclagepercentage van 20% en een valorisatiepercentage van 55%. In 2001, vóór de goedkeuring van het regelgevende kader, behaalde het vrijwillige systeem via het "RECYTYRE"-netwerk een inzamelpercentage van 63,19% op Belgisch niveau. 60% van de ingezamelde banden werd verbrand met energierecuperatie, 20% werd gegranuleerd, 6,4% werd doorverkocht als tweedehandsband en 5% kreeg een loopvlakvernieuwing..4.5.de afgedankte voertuigen Het besluit van 18 juli 2002 bepaalt dat in 2005 een hergebruik/recyclage van 80% en een valorisatie van 5% moeten worden bereikt. Aan de hand van de op dit moment beschikbare gegevens kan niet worden beoordeeld waar de huidige resultaten staan ten opzichte van dit streefdoel voor 2005..4.6.Het afval van elektrische en elektronische apparaten (AEEA) De doelstellingen die zijn vastgelegd in het besluit van 18 juli 2002 zijn: 90% hergebruik/recyclage voor de apparaten van het type "grote huishoudtoestellen" en 70% voor de andere apparaten; per grondstof: 95% recyclage van de metalen en 20% van het plastic. Aan de hand van de op dit moment beschikbare gegevens kan niet worden beoordeeld of deze doelstellingen zijn bereikt..4.7.vervallen geneesmiddelen Het besluit van 18 juli 2002 stelt geen cijfermatig streefdoel voorop. Alleen storten is verboden. In 2000 werd in het Brussels Gewest 58 ton aan vervallen geneesmiddelen opgehaald, waarvan 53 ton bij apothekers, 2 ton op de gemeentelijke groene plekjes en 3 ton in de mobiele groene plekjes..4.8.de afvaloliën De doelstellingen van het besluit van 18 juli 2002 zijn: een inzamelpercentage van 95% in 2004 en van 100% in 2005 een regeneratiepercentage van minimum 60% en een valorisatiepercentage van max. 40%. In 2000 werd 3.300 ton afvalolie ingezameld in het Brussels Gewest via het erkende circuit. Op dit moment zijn geen andere gegevens beschikbaar..4.9.het fotografisch afval Het besluit van 18 juli 2002 stelt nog geen cijfermatige doelstellingen voorop. In 2000 werd meer dan 1000 ton fotografisch afval ingezameld in het Brussels Gewest, via het erkende circuit. Brussels Instituut voor Milieubeheer / Observatorium voor milieugegevens 4 / 5
.4.10.Voedingsoliën en -vetten Het besluit van 18 juli 2002 legt een inzamelpercentage op van 30% in 2003 en van 40% in 2004. In 2001 werd de hoeveelheid geraamd op 500 ton per jaar (waarvan de helft afkomstig van de HORECA en de andere helft van de gezinnen). Op dit moment zijn geen andere gegevens van de inzamelingen beschikbaar. Bronnen 1. BIM: Afvalregister, gegevens niet gepubliceerd 2. Interregionale Verpakkingscommissie, gegevens niet gepubliceerd 3. GAN, gegevens niet gepubliceerd 4. Jaarverslag 2001, Recytyre 5. Jaarverslag 2001, Bebat Andere fiches in verband hiermee Schriftje : Het Brussels Afval : gegevens voor het plan 1. Productie en samenstelling van huishoudelijk afval 17. Selectieve huis-aan-huis ophaling in gele zakken 25. Ophaling van gevaarlijk afval 32. Ophalingspercentages aangaande huishoudelijk afval per gesorteerde materie 53. Voedingsoliën en -vetten Auteur(s) van de fiche DEWULF Barbara Brussels Instituut voor Milieubeheer / Observatorium voor milieugegevens 5 / 5