Tabellenboek en senioren Zaanstad 2009 en 2010
Gezondheidsenquête: en 2010 Uitgave: Juni 2011 Auteurs: Martine Mulder en Jacqueline Graaman GGD Zaanstreek-Waterland Afdeling EBG Vurehout 2 1507 EC Zaandam Telefoon: 0900-2545454 Email: info@ggdzw.nl Internet: www.ggdzw.nl Gebruik van inhoud van deze publicatie is toegestaan, mits de bron duidelijk wordt vermeld. 2
Inhoudsopgave Samenvatting...5 1 Inleiding...12 1.1 Achtergrond...12 1.2 Leeswijzer...14 2 Methode...15 2.1 Onderzoeksopzet...15 2.2 Vragenlijst...15 2.3 Steekproef...16 2.4 Representativiteit en weging...18 3 Achtergrondkenmerken...19 3.1 Leeftijd en geslacht...19 3.2 Opleiding...21 3.3 Etniciteit...23 4 Lichamelijke gezondheid...25 4.1 Ervaren gezondheid...25 4.2 Ziekten en (chronische) aandoeningen...26 5 Psychische gezondheid...32 5.1 Psychische gezondheid (MHI-5)...32 5.2 Aandoening van geestelijke of psychische aard...33 5.3 Risico op angststoornis of depressie (K10)...34 5.4 Eenzaamheid...35 6 Leefstijl...38 6.1 Gewicht...38 6.2 Bewegen...39 6.3 Groente...40 6.4 Fruit...41 6.5 Ontbijten...42 6.6 Roken...43 6.7 Alcohol...45 6.8 Drugsgebruik...48 7 Zorggebruik en mantelzorg...51 7.1 Medicijngebruik op recept...51 7.2 Slaap- en kalmeringsmiddelen...52 7.3 Huisartsbezoek...53 7.4 Zorgverlening...55 7.5 Mantelzorg ontvangen...58 7.6 Mantelzorg geven...60 8 Veiligheid en geweld...64 8.1 Veiligheid...64 8.2 Huiselijk geweld...65 9 Leefomgeving en sociale omgeving...68 9.1 Milieuproblemen...68 9.2 Geluidshinder...69 9.3 Geurhinder...70 9.4 Sociale contacten...71 9.5 Vrijwilligerswerk...74 10 Opvoeding...77 10.1 Opvoeding...77 11 Zelfredzaamheid en gebruik van voorzieningen...81 3
11.1 ADL beperkingen...81 11.2 HDL beperkingen...86 11.3 Gebruik van diensten...88 12 Wonen en sociale omgeving...89 12.1 Wonen...89 12.2 Vallen...90 12.3 Sociale contacten...91 12.4 Vrijwilligerswerk...96 13 Overzichtstabel, volwassenen...99 14 Overzichtstabel, senioren...101 4
Samenvatting De samenvattingen voor volwassenen en senioren worden apart van elkaar gepresenteerd. Achtergrondkenmerken In totaal zijn er 8014 vragenlijsten verspreid. Van de aangeschreven volwassenen hebben er 3333 meegedaan aan het onderzoek, een respons van 42%. Van de volwassenen in Zaanstad is 30% tussen de 19 en de 35 jaar, 39% zit in de leeftijdsklasse 35 tot 50 jaar en 31% is tussen de 50 en 65 jaar. In Zaanstad is 1 op de 5 volwassenen allochtoon. 37% van de volwassenen is laagopgeleid, 36% is middenopgeleid en 27% is hoogopgeleid. Lichamelijke gezondheid Tabel 1: Gezondheidsindicatoren lichamelijke gezondheid Gezondheidsindicator Zaanstad Risicogroepen Matig/slecht ervaren gezondheid 13 Laagopgeleiden, niet-westerse allochtoon Eén of meer chronische aandoeningen 53 50-65-jarigen, laagopgeleiden Ruim 1 op de 10 volwassenen in Zaanstad ervaart de gezondheid als goed. De ziekten en (chronische) aandoeningen die in Zaanstad het meest voorkomen zijn, migraine of regelmatige, ernstige hoofdpijn (14%), hoge bloeddruk (14%), gewrichtsslijtage (12%), ernstige of hardnekkige aandoening van de rug (12%). Ruim de helft van de volwassenen in Zaanstad heeft minimaal 1 chronische aandoening. Dit lijken meer vrouwen dan mannen (58% versus 49%). Wanneer de leeftijd stijgt, zijn er meer volwassenen met een chronische aandoening. Van de volwassenen die een chronische aandoening hebben, voelt 65% zich hierdoor in lichte of sterke mate belemmerd. Psychische gezondheid Tabel 2: Gezondheidsindicatoren psychische gezondheid Gezondheidsindicator Zaanstad Risicogroepen Psychisch ongezond 17 Vrouwen, niet-westerse allochtonen Matig/hoog risico op angststoornis/depressie 38 Vrouwen Eenzaamheid 37 35-plus, allochtonen De grote meerderheid van de volwassen is psychisch gezond (84%). 5% heeft een aandoening van geestelijke of psychische aard. Ruim 1 op de 3 volwassenen loopt een matig of hoog risico op een angststoornis of depressie. Mannen (31%) en vrouwen (44%) verschillen van elkaar. In Zaanstad is 37% eenzaam. Eenzaamheid komt meer voor bij westerse en niet-westerse allochtonen. 5
Leefstijl Tabel 3: Leefstijl Zaanstad Risicogroepen (sterk) Overgewicht 48 35-65-jarigen, laagopgeleiden Voldoet niet aan beweegnorm 44 Niet-westerse allochtonen Voldoet niet aan groentenorm 75 19-35-jarigen, laag- en middenopgeleiden Voldoet niet aan fruitnorm 82 Mannen, 19-50-jarigen Voldoet niet aan ontbijtnorm 16 19-35-jarigen, niet-westerse allochtonen Rookt 27 Laagopgeleiden Zware drinker 13 Mannen, autochtonen en westerse allochtonen Onverantwoord alcoholgebruik 38 Mannen, 50-65-jarigen, autochtonen en westerse allochtonen Cannabisgebruik 26 19-35-jarigen, hoogopgeleiden Harddrugsgebruik 9 Mannen, 19-35-jarigen Bijna de helft van de volwassenen in Zaanstad heeft overgewicht, 42% beweegt te weinig, 75% eet niet genoeg groente, 82% eet niet genoeg fruit en 16% van de volwassenen ontbijt minder dan 5 dagen in de week. Overgewicht komt vaker voor onder 35- tot 65-jarigen en laagopgeleiden. Hoogopgeleiden eten meer groente dan de laag- en middenopgeleiden. In de fruitconsumptie zijn verschillen waar te nemen per leeftijdscategorie, terwijl de 19- tot 35-jarigen minder fruit eten, eten de 50- tot 65-jarigen juist meer fruit. 50- tot 65-jarigen, autochtonen en westerse allochtonen ontbijten vaker. Ruim 1 op de 4 volwassenen in Zaanstad rookt, onder hoogopgeleiden komen minder rokers voor (15%). Van de mensen die roken is 10% een zware roker (rookt meer dan 20 sigaretten per dag). 84% drinkt wel eens alcohol. Van de volwassenen is 13% een zware drinker en 16% een gewoontedrinker. 38% van de volwassenen in Zaanstad heeft een onverantwoord alcoholgebruik. Autochtonen en westerse allochtonen hebben vaker een onverantwoord alcoholgebruik dan niet-westerse allochtonen. Ruim 1 op de 4 volwassenen in Zaanstad heeft ooit cannabis gebruikt. Cannabisgebruik komt vaker voor in de jongere leeftijdsgroep en bij hogeropgeleiden. 9% van de volwassenen heeft ooit harddrugs gebruikt. In de leeftijdsgroep 19- tot 35-jarigen komt vaker harddrugsgebruik voor dan in de oudere leeftijdsgroep (17% versus 3%). Zorggebruik en mantelzorg Tabel 4: Zorggebruik en mantelzorg Zaanstad Groepen met meer zorggebruik Medicijngebruik 59 50-65-jarigen, laag- en middenopgeleiden Huisartsbezoek 37 50-65-jarigen Mantelzorg ontvangen 4 Geen Mantelzorg geven 15 50-65-jarigen, autochtonen Ruim de helft van de volwassenen in Zaanstad heeft het afgelopen jaar medicijnen op recept gebruikt. Medicijngebruik stijgt met de leeftijd. Verder ligt het medicijngebruik bij lageropgeleiden hoger dan bij hogeropgeleiden, respectievelijk 63% en 48%. Ruim 1 op de 3 volwassenen is de afgelopen 2 maanden naar de huisarts geweest. 50- tot 65-jarigen gaan vaker naar de huisarts vergeleken met de overige leeftijdsgroepen. Andere zorgverleners die vaak bezocht worden zijn de tandarts of mondhygiënist (83%), de medisch specialist (35%) en de fysiotherapeut (30%). Over het algemeen zijn de volwassenen tevreden over de 6
bezoektijden van de huisarts, tandarts, fysiotherapeut en apotheek. Voorkeurstijden voor het bezoek aan deze zorgverleners zijn doordeweeks en het liefst tussen 9:00-16:00 uur. 4% van de volwassenen in Zaanstad heeft het afgelopen jaar mantelzorg gekregen. Deze hulp bestond vooral uit hulp in de huishouding (73%), begeleiding en/of vervoer (53%) en gezelschap, troost en afleiding (32%). Wanneer er mantelzorg werd gegeven was het in de meeste gevallen de echtgenoot / echtgenote of partner (63%) die de hulp bood. In 67% betrof de mantelzorger een huisgenoot. Ruim 1 op de 7 volwassenen heeft het afgelopen jaar mantelzorg gegeven. 50- tot 65- jarigen en autochtonen geven vaker mantelzorg. Ongeveer 12% van de volwassenen die mantelzorg geeft, is zwaar- of overbelast. Veiligheid en geweld Tabel 5: Veiligheid en geweld Zaanstad Risicogroepen Voelt zich onveilig s avonds 27 Vrouwen Slachtoffer van huiselijk geweld 9 Geen Van de volwassenen voelt 10% zich overdag en 27% zich s avonds wel eens onveilig. Vrouwen voelen zich s avonds vaker onveilig dan mannen. 9% van de volwassenen heeft ooit te maken gehad met huiselijk geweld. Wanneer er sprake is van huiselijk geweld is dit vooral psychisch, emotioneel of lichamelijk geweld. In de meeste gevallen wordt het geweld gepleegd door de ex-partner (45%) of de (stief) ouder(s) (33%). Leefomgeving en sociale omgeving Tabel 6: Leefomgeving en sociale omgeving Zaanstad Groepen met minder contact Weinig contact met familieleden 9 Mannen Weinig contact met vrienden 13 50-65-jarigen, laagopgeleiden Weinig contact met buren 21 19-35-jarigen Vrijwilligerswerk 23 19-35-jarigen, laagopgeleiden De top 3 van de milieuproblemen in Zaanstad, bestaat uit rommel op straat (34%), geluidsoverlast (33%) en hondenpoep (30%). Ernstige geluidshinder wordt vooral veroorzaakt door vliegtuigen en bromfietsen/bromscooters. 19% van de volwassen ervaart geurhinder. 9% van de volwassenen heeft weinig contact met familieleden. Mannen hebben minder contact met familieleden dan vrouwen, respectievelijk 11% en 7%. 13% heeft weinig contact met vrienden. 19- tot 35-jarigen hebben vaker contact met vrienden, dan de overige leeftijdsklassen. Laagopgeleiden hebben minder vaak contact met vrienden dan midden- en hoogopgeleiden. 1 op de 5 volwassenen heeft weinig contact met de buren. Bijna 1 op de 4 volwassenen doet vrijwilligerswerk. 19- tot 35-jarigen, laagopgeleiden en niet-westerse allochtonen voeren minder vaak vrijwilligerswerk uit. De belangrijkste redenen om geen vrijwilligerswerk te doen zijn ik kan er geen tijd voor vrijmaken en ik besteed mijn tijd liever aan andere zaken. 7
Opvoeding Van de volwassenen beschouwt 6% de opvoeding van kinderen als moeilijk. 5% heeft vaak zorgen over de opvoeding. Deze zorgen hebben vooral betrekking op angst, onzekerheid en faalangst van het kind, de schoolprestaties en eten, slapen en groei. 87% van de respondenten geeft aan geen hulp nodig te hebben bij de opvoeding, 10% krijgt al hulp en de overige 4% wil graag hulp. Achtergrondkenmerken In totaal zijn er 5835 vragenlijsten verspreid. Van de aangeschreven senioren hebben er 3593 meegedaan aan het onderzoek, een respons van 62%. Van de senioren in de Zaanstad is 55% tussen de 65 en de 75 jaar, 35% zit in de leeftijdsklasse 75 tot 85 jaar en 11% is 85-plus. Van de senioren is ruim 1 op de 10 allochtoon. 75% van de senioren is laagopgeleid, 14% is middenopgeleid en 11% is hoogopgeleid. Lichamelijke gezondheid Tabel 7: Gezondheidsindicatoren lichamelijke gezondheid Gezondheidsindicator Zaanstad Risicogroepen Matig/slecht ervaren gezondheid 30 75-plus, niet-westerse allochtonen Eén of meer chronische aandoeningen 83 75-85-jarigen Bijna een derde van de senioren ervaart zijn gezondheid als matig of slecht. De ervaren gezondheid wordt minder goed met de leeftijd. Niet-westerse allochtonen ervaren een minder goede gezondheid in vergelijking met autochtonen en westerse allochtonen. De top 3 van ziekten en (chronische) aandoeningen van senioren in Zaanstad bestaat uit gewrichtsslijtage (38%), hoge bloeddruk (38%) en een ernstige of hardnekkige aandoening van de rug (19%). 83% van de senioren heeft minimaal 1 chronische aandoening. 2 op de 3 senioren worden belemmerd door een chronische aandoening. Vrouwen voelen zich meer belemmerd dan mannen. Hoogopgeleiden voelen zich minder belemmerd dan laag- en middenopgeleiden. Psychische gezondheid Tabel 8: Gezondheidsindicatoren psychische gezondheid Gezondheidsindicator Zaanstad Risicogroepen Psychisch ongezond 21 Vrouwen, 85-plus, laagopgeleiden, nietwesterse allochtonen Matig/hoog risico op angststoornis/depressie 35 Vrouwen, 85-plus Eenzaamheid 49 85-plus, laagopgeleiden Een vijfde van de senioren is psychisch ongezond. Vrouwen zijn vaker psychisch ongezond dan mannen, verder neemt de psychische ongezondheid toe per leeftijd. 3% van de senioren heeft een aandoening van psychische aard. 35% van de senioren loopt een risico op het krijgen van een angststoornis of depressie. Vrouwen en 85-plussers hebben meer kans om een angststoornis of depressie te krijgen. Bijna de helft van de senioren in Zaanstad is eenzaam. Onder hoogopgeleiden komt minder eenzaamheid voor (38%). 8
Leefstijl Tabel 9: Leefstijl Zaanstad Risicogroepen (sterk) Overgewicht 58 Geen Voldoet niet aan beweegnorm 42 85-plus, laag- en hoogopgeleiden Voldoet niet aan groentenorm 74 Laagopgeleiden, autochtonen Voldoet niet aan fruitnorm 56 Mannen Rookt 14 65-75-jarigen, laagopgeleiden Zware drinker 4 Mannen, 65-75-jarigen Gewoonte drinker 9 65-75-jarigen Onverantwoord alcoholgebruik 37 Mannen, 65-85-jarigen, autochtonen Bijna 60% van de senioren heeft overgewicht, 42% voldoet niet aan de beweegnorm, 74% eet niet voldoende groente en 56% eet niet voldoende fruit. De senioren die niet aan de beweegnorm voldoen zijn vooral 85-plussers (65%). Autochtonen en laagopgeleiden voldoen vaker niet aan de groentenorm. 14% van de senioren rookt. 85-plussers roken minder vaak dan de andere senioren. Van de senioren die roken is 7% een zware roker. 3 op de 4 senioren drinken weleens alcohol. Mannen, 65- tot 75-jarigen en midden- en hoogopgeleiden drinken meer dan vrouwen, oudere senioren en lager opgeleiden. Van de senioren is 4% een zware drinker. Mannen zijn vaker een zware drinker dan vrouwen. 9% van de senioren is een overmatige drinker. 85- plussers zijn minder vaak overmatige drinkers (2%). 37% van de senioren gebruikt alcohol op een onverantwoorde manier. Zorggebruik en mantelzorg Tabel 10: Zorggebruik en mantelzorg Zaanstad Groepen met meer zorggebruik Slaap- of kalmeringsmiddelengebruik 15 Vrouwen, 85-plus, laagopgeleiden, nietwesterse allochtonen Huisartsbezoek 59 85-plus Mantelzorg ontvangen 14 Vrouwen, 85-plus Mantelzorg geven 12 Hoogopgeleiden Van de senioren heeft 15% de afgelopen 2 weken slaap- of kalmeringsmiddelen op doktersvoorschrift gebruikt. Mannen (8%), 65- tot 75-jarigen (11%), hoogopgeleiden (9%) en westerse allochtonen (7%) gebruiken minder vaak slaap- of kalmeringsmiddelen. Bijna 6 op de 10 senioren hebben de afgelopen 2 maanden de huisarts bezocht. Huisartsbezoek neemt toe met de leeftijd, 56% voor de 65- tot 75-jarigen tot 77% voor de 85-plussers. Behalve naar de huisarts zijn de senioren in de afgelopen 2 maanden naar de medisch specialist (63%), tandarts of mondhygiënist (56%) en de fysiotherapeut (24%) geweest. Van de senioren heeft 14% het afgelopen jaar mantelzorg ontvangen. Meer vrouwen dan mannen hebben mantelzorg ontvangen, verder zijn er verschillen per leeftijdsgroep, waarbij de jongere groep senioren minder vaak mantelzorg ontvangt dan de oudere groepen. De mantelzorg bestaat vooral uit hulp in de huishouding (77%), regelen van geldzaken en/of andere administratie (62%) en begeleiding en/of vervoer (61%). Over het algemeen zijn het de kinderen die de mantelzorg geven (61%) en de partner (44%). 1 op de 3 senioren die mantelzorg ontvangt, ontvangt dit meer dan 1 keer per dag. 12% van de senioren heeft het afgelopen jaar mantelzorg gegeven. Hoogopgeleiden geven vaker mantelzorg dan laagopgeleiden (22% versus 10%). Bijna 1 op de 5 senioren die 9
mantelzorg geeft, doet dat meer dan 21 uur. 17% van de senioren die mantelzorg geeft, is zwaar- of overbelast. Veiligheid en geweld Tabel 11: Veiligheid en geweld Zaanstad Risicogroepen Voelt zich onveilig overdag 11 Vrouwen Voelt zich onveilig s avonds 20 Vrouwen Slachtoffer van huiselijk geweld 2 Vrouwen, 65-75-jarigen Overdag voelt 11% van de senioren zich onveilig, 20% voelt zich s avonds en/of s nachts onveilig. Vrouwen voelen zich vaker onveilig dan mannen. 2% van de senioren heeft in hun leven ooit te maken gehad met huiselijk geweld. In de meeste gevallen was de dader de (ex)-partner of de (stief)ouder(s). In 9 op de 10 gevallen vond het geweld langer dan 5 jaar geleden plaats. Zelfredzaamheid en gebruik van voorzieningen Tabel 12: Zelfredzaamheid Gezondheidsindicator Zaanstad Risicogroepen ADL-beperking 12 Vrouwen, 85-plus HDL-beperking 30 85-plus, laagopgeleiden Van de senioren heeft 12% meer dan 1 beperking in de algemene dagelijkse levensverrichtingen (ADL). Vrouwen hebben vaker een ADL-beperking dan mannen (respectievelijk 22% en 12%). Met de leeftijd stijgt het aantal senioren met een ADLbeperking flink, van 9% onder de 65 tot 75-jarigen tot 52% onder de 85-plussers. 1 op de 10 senioren heeft een gehoorbeperking. 12% van de senioren heeft een visusbeperking. Niet-westerse allochtonen hebben vaker last van een visusbeperking dan autochtonen (12% versus 27%). Een kwart van de senioren heeft een mobiliteitsbeperking, vrouwen, 85-plussers en laagopgeleiden hebben vaker last van mobiliteitsbeperkingen. Bijna 1 op de 3 senioren heeft een beperking in de huishoudelijke dagelijkse levensverrichtingen (HDL). Driekwart van de 85-plussers heeft een HDL-beperking. De top 3 van diensten waar senioren in de regio gebruik van maken bestaat uit ouderenvervoer (14%), hulp bij administratie of financiële activiteiten (10%) en sport- of bewegingsactiviteiten voor ouderen (7%). 10
Wonen en sociale omgeving Tabel 13: Wonen en sociale omgeving Zaanstad Vallen 29 Vrouwen, 85-plus Vrijwilligerswerk 31 Vrouwen, 85-plus, laagopgeleiden Tweederde van de senioren (64%) woont samen met een partner. 2 op de 3 senioren wonen in een eengezinswoning, 86% van de senioren noemt de eigen woning geschikt om zelfstandig in te wonen. Wanneer er aanpassingen zijn gedaan aan een woning is dit over het algemeen een verhoogd of verlaagd toilet (40%), handgrepen in het toilet (23%) en doucheaanpassingen (20%). Ruim een kwart van de senioren is het afgelopen jaar gevallen. Vrouwen en 85-plussers vallen vaker dan mannen en jongere senioren. De meeste senioren zijn onderdeel van een lokaal geïntegreerd netwerk (41%), dit is een groot netwerk met veel lokale contacten. 3 op de 10 senioren doen vrijwilligerswerk. De meest genoemde reden om geen vrijwilligerswerk te doen is ik wil me niet vastleggen. 11
1 Inleiding 1.1 Achtergrond Volgens de Wet Publieke Gezondheid (WPG) hebben gemeenten als taak om de gezondheid van de inwoners te beschermen, te bewaken en te bevorderen. De WPG bepaalt dat iedere gemeente elke 4 jaar een nota gemeentelijk gezondheidsbeleid dient op te stellen. Voor een actueel inzicht in de gezondheidssituatie van de regio wordt in een cyclus van vier jaar een gezondheidsonderzoek gehouden onder de inwoners van de regio. De resultaten van dit onderzoek worden gebruikt om het lokaal gezondheidsbeleid vorm te geven. In dit kader heeft de GGD in het voorjaar van 2009 een grootschalig gezondheidsonderzoek gehouden onder de inwoners van Zaanstreek-Waterland van 19 jaar en ouder. Het betreft in feite twee onderzoeken: één onder volwassenen (19 tot 65 jaar) en één onder senioren (65 jaar of ouder). Gemeente Zaanstad heeft in dit onderzoek gekozen voor gegevens op wijkniveau, in vijf wijken in Zaanstad. In 2010 heeft de GGD van de gemeente Zaanstad een extra aanvraag gekregen om dit onderzoek te herhalen in nog vijf ander wijken in Zaanstad. In dit tabellenboek zullen de resultaten van beide onderzoeken besproken worden. Figuur 1: Wijkindeling gemeente Zaanstad 12
Het onderzoek onder inwoners in Assendelft Noord, Pelders- en Hoornseveld, Poelenburg, Westerkoog, Wormerveer en Zaandam Zuid heeft in 2009 plaats gevonden. Het onderzoek onder inwoners in Krommenie Oost, Oud-Koog, Westzaan, Rosmolenwijk en Nieuw-West heeft plaats gevonden in 2010. Waar mogelijk worden de resultaten van het onderzoek vergeleken met landelijke gegevens. Wanneer geen landelijke gegevens beschikbaar zijn, worden de cijfers vergeleken met andere GGD regio s. 13
1.2 Leeswijzer In dit tabellenboek worden inwoners van Zaanstreek-Waterland tussen de 19 en 65 jaar aangeduid als volwassenen en inwoners van 65 jaar of ouder als senioren. Ook de kleuren van de tabellen geven aan welke leeftijdsgroep het betreft. 19 t/m 64 jaar 65 jaar en ouder Volwassen en senioren Het tabellenboek beschrijft voor alle onderwerpen de prevalenties voor de hele regio Zaanstreek-Waterland en de gemeente Zaanstad. Meer achtergrond informatie van de regio en prevalenties in de andere gemeenten zijn te vinden in de publicatie: Tabellenboek volwassenen en senioren Zaanstreek-Waterland 2009. In de tabellen worden voor alle onderwerpen de resultaten gepresenteerd binnen Zaanstad, het betreft bijvoorbeeld in tabel 4.1.2 het percentage mannen in Zaanstad met een slechte ervaren gezondheid. Hetzelfde geldt voor leeftijd, opleiding en etniciteit en vanzelfsprekend wijken. Wanneer er significante verschillen zijn tussen de groepen of een significant verschil met de regio wordt dit aangegeven met een *. Wanneer in een tabel een staat, geeft dit aan dat de groep te klein is om er wat over te zeggen. Door afronding van decimalen zullen de gepresenteerde totaalpercentages niet altijd optellen tot 100. 14
2 Methode 2.1 Onderzoeksopzet In mei 2009 zijn de gezondheidsenquêtes naar de volwassenen en senioren verzonden. Voor de volwassenen bestond er de mogelijkheid om de vragenlijst digitaal of schriftelijk in te vullen, senioren konden de vragenlijst alleen schriftelijk invullen. In juni 2009 is de eerste herinnering verzonden en in juli volgde de tweede en tevens laatste herinnering. Met de tweede herinnering is opnieuw de vragenlijst meegezonden. Om de respons van het onderzoek te verhogen zijn onder de teruggestuurde vragenlijsten een fiets naar keuze en diverse andere gezonde prijzen verloot. Het tweede wijken onderzoek is gestart in oktober 2010 en gesloten in januari 2011. In dit onderzoek is dezelfde methode gehanteerd met twee herinneringen en prijzen om de respons te vergroten. 2.2 Vragenlijst In beide onderzoeken zijn twee vragenlijsten gebruikt, één voor de volwassenen van 19 tot 65 jaar en één voor de senioren van 65 jaar en ouder. De vragenlijst voor volwassenen en senioren verschillen op een aantal thema s. De onderstaande tabel geeft de thema s weer. Naast deze thema s bevat de vragenlijst een aantal algemene vragen (zoals geboortejaar, geslacht en hoogst voltooide opleiding). Voor de onderzoeken in 2009 en 2010 is dezelfde vragenlijst gebruikt. Tabel 2.1: Thema s vragenlijst Volwassen Lichamelijke gezondheid Ervaren gezondheid X X Chronische aandoeningen X X Psychische gezondheid Psychische gezondheid (MHI-5) X X Geestelijke of psychische X X aandoening Angststoornis of depressie X X Eenzaamheid X X Leefstijl Overgewicht X X Bewegen X X Groente X X Fruit X X Ontbijten X Roken X X Alcohol X X Drugs X Zorggebruik en mantelzorg Medicijngebruik X Slaap- en kalmeringsmiddelen X Huisartsbezoek X X 15
Zorgverlening X X Mantelzorg ontvangen X X Mantelzorg geven X X Veiligheid en geweld Veiligheid X X Huiselijk geweld X X Leefomgeving en sociale omgeving Milieuproblemen X Geluidshinder X Geurhinder X Sociale contacten X Vrijwilligerswerk X Opvoeding Ervaren opvoeding X Zorgen opvoeding X Zelfredzaamheid en gebruik van voorzieningen HDL X Gehoorbeperkingen X Gezichtsbeperkingen X Mobiliteitsbeperkingen X ADL X Gebruik van diensten X Wonen en sociale omgeving Wonen X Vallen X Sociale netwerken X Vrijwilligerswerk X 2.3 Steekproef In 2009 is een steekproef getrokken in de wijken Assendelft Noord, Pelders- en Hoornseveld, Poelenburg, Westerkoog, Wormerveer en Zaandam Zuid. In 2010 is een steekproef getrokken in de wijken Krommenie Oost, Oud-Koog, Westzaan, Rosmolenwijk en Nieuw- West. De steekproef omvatte over beide jaren in totaal 6926 inwoners in Zaanstad, 3333 volwassenen en 3593 senioren. De respons, zie tabel 2.3.1 en 2.3.3, is onder volwassenen 42% en onder senioren 62%. Onder volwassenen en senioren is de respons in Poelenburg het laagst. In Krommenie Oost is de respons het hoogst. 16
Steekproefgrootte en respons Tabel 2.2: Steekproefgrootte en respons, volwassenen Aantal volwassenen Aantal aangeschreven personen Totaal in analyse Respons % Zaanstad 89848 8014 3333 42 Wijken Zaandam Zuid 7572 733 321 44 Poelenburg 4837 712 216 30 Pelders/Hoornseveld 5858 723 262 36 Rosmolenwijk 4587 826 321 39 Nieuw West 7670 851 400 47 Oud Koog a/d Zaan 3000 793 327 41 Wormerveer 6872 729 314 43 Krommenie Oost 4618 826 387 47 Assendelft Noord 6856 731 317 43 Westzaan 2740 784 337 43 Zaanstad overig 35238 306 131 44 Tabel 2.3: Methode van afname van vragenlijst en respons, volwassenen Papieren vragenlijst Internet Totaal Aantal % Aantal % Aantal Zaanstad 2765 83 568 17 3333 Wijken Zaandam Zuid 274 85 47 15 319 Poelenburg 181 84 35 16 216 Pelders/Hoornseveld 223 85 39 15 262 Rosmolenwijk 262 82 59 18 321 Nieuw West 324 81 76 19 400 Oud Koog a/d Zaan 260 80 67 21 327 Wormerveer 269 86 45 14 312 Krommenie Oost 309 80 78 20 387 Assendelft Noord 269 85 48 15 317 Westzaan 282 84 55 16 337 Zaanstad overig 113 86 18 14 131 17
Tabel 2.4: Steekproefgrootte en respons, senioren Aantal senioren Aantal aangeschreven personen Totaal in analyse Respons % Zaanstad totaal 22041 5835 3593 62 Wijken Zaandam Zuid 1717 645 378 59 Poelenburg 969 560 291 52 Pelders/Hoornseveld 2283 670 386 58 Rosmolenwijk 1426 495 324 65 Nieuw West 949 444 304 68 Oud Koog a/d Zaan 612 385 260 68 Westerkoog 999 556 395 71 Wormerveer 2239 668 400 60 Krommenie Oost 1689 515 381 74 Westzaan 781 420 278 66 2.4 Representativiteit en weging Door de gestratificeerde steekproeftrekking, het ophogen van de steekproef in de gemeenten en wijken die de resultaten op gemeente- en/of wijkniveau wilden hebben en een selectieve respons, zijn de deelnemers aan dit onderzoek niet representatief voor de bevolking in de regio Zaanstreek-Waterland. Om de respondenten vergelijkbaar te maken met de werkelijke bevolking van de regio Zaanstreek-Waterland is een correctie nodig. De antwoorden van respondenten die ondervertegenwoordigd zijn, bijvoorbeeld jongere mannen, worden zwaarder meegeteld dan de antwoorden van andere respondenten. Dit proces heet weging. Alle onderzoeksresultaten in dit tabellenboek zijn gewogen naar leeftijd, geslacht en gemeente. Er worden dus altijd gewogen percentages gepresenteerd. 18
3 Achtergrondkenmerken 3.1 Leeftijd en geslacht Tabel 3.1: Geslacht en leeftijd naar wijk, volwassenen (%) Geslacht Leeftijd Mannen Vrouwen 19-35 35-50 50-65 Zaanstad 50 50 30 39 31 Zaanse wijken Zaandam Zuid 50 50 36 37 27 Poelenburg 50 50 41 38 20 Pelders/Hoornseveld 48 52 33 36 31 Rosmolenwijk 49 51 33 35 33 Nieuw West 50 50 27 42 31 Oud Koog a/d Zaan 50 50 30 40 30 Wormerveer 51 49 32 35 33 Krommenie Oost 50 50 29 36 35 Assendelft Noord 50 50 36 48 17 Westzaan 51 50 22 40 39 Tabel 3.2: Leeftijd, volwassenen (%) Mannen Vrouwen Leeftijd % % 19 35 jaar 50 50 35 50 jaar 50 50 50 65 jaar 50 50 Tabel 3.3: Geslacht, volwassenen (%) 19 35 jaar 35 50 jaar 50 65 jaar Geslacht % % % Man 29 39 33 Vrouw 28 39 33 19
Tabel 3.4: Geslacht en leeftijd naar gemeente en stedelijkheid, senioren (%) Geslacht Leeftijd Mannen Vrouwen 65-75 75-85 85 - plus Zaanstad 46 54 55 35 11 Zaanse wijken Zaandam Zuid 47 53 52 33 15 Poelenburg 44 56 55 34 11 Pelders/Hoornseveld 45 55 57 35 8 Rosmolenwijk 41 59 51 38 11 Nieuw West 47 53 56 33 12 Oud Koog a/d Zaan 46 54 56 35 9 Westerkoog 51 49 63 31 6 Wormerveer 44 56 52 36 12 Krommenie Oost 45 55 50 40 9 Westzaan 48 52 55 36 9 Tabel 3.5: Leeftijd, senioren (%) Mannen Vrouwen Leeftijd % % 65 75 jaar 48 52 75 85 jaar 46 55 85-plus 36 65 Tabel 3.6: Geslacht, senioren (%) 65 75 jaar 75 85 jaar 85 plus Geslacht % % % Man 58 34 8 Vrouw 54 35 12 20
3.2 Opleiding 1 Tabel 3.7: Opleiding naar achtergrondkenmerken, volwassenen (%) Opleiding Laag Midden Hoog Zaanstad 37 36 27 Geslacht Man 35 35 30 Vrouw 40 34 25 Leeftijd 19 35 jaar 24 44 32 35 50 jaar 35 37 28 50 65 jaar 52 25 24 Zaanse wijken Zaandam Zuid 44 32 24 Poelenburg 45 36 19 Pelders/Hoornseveld 37 40 23 Rosmolenwijk 42 35 23 Nieuw West 29 42 30 Oud Koog a/d Zaan 33 42 26 Wormerveer 47 32 22 Krommenie Oost 39 37 24 Assendelft Noord 28 38 34 Westzaan 30 38 32 1 Indeling opleidingen: Laag: Geen, LO, MAVO en LBO Midden: HAVO, VWO, MBO Hoog: HBO, WO 21
Tabel 3.8: Opleiding naar achtergrondkenmerken, senioren (%) Opleiding Laag Midden Hoog Zaanstad 75 14 11 Geslacht Man 64 21 15 Vrouw 84 9 8 Leeftijd 65 75 jaar 70 16 14 75 85 jaar 79 13 8 85 plus 85 8 7 Zaanse wijken Zaandam Zuid 85 10 5 Poelenburg 78 11 12 Pelders/Hoornseveld 69 17 14 Rosmolenwijk 81 11 9 Nieuw West 76 15 10 Oud Koog a/d Zaan 77 14 10 Westerkoog 67 21 13 Wormerveer 79 12 9 Krommenie Oost 76 12 12 Westzaan 67 18 15 22
3.3 Etniciteit 1 Tabel 3.9: Etniciteit naar achtergrondkenmerken, volwassenen (%) Etniciteit NL S A/A T M OW ON Zaanstad 79 2 1 5 4 7 2 Geslacht Man 83 2 1 3 3 6 2 Vrouw 83 2 <1 2 4 6 2 Leeftijd 19 35 jaar 78 2 2 5 5 6 3 35 50 jaar 83 2 <1 3 5 5 3 50 65 jaar 88 2 <1 <1 2 7 1 Zaanse wijken Zaandam Zuid 73 4 2 7 5 6 4 Poelenburg 46 4 3 23 8 8 8 Pelders/Hoornseveld 59 4 3 13 8 9 5 Rosmolenwijk 71 4 2 12 8 3 7 Nieuw West 81 5 1 3 2 7 2 Oud Koog a/d Zaan 83 <1 1 3 4 7 2 Wormerveer 84 3 <1 2 4 5 2 Krommenie Oost 88 2 <1 <1 2 5 3 Assendelft Noord 82 2 1 4 4 5 2 Westzaan 94 0 <1 0 2 4 0 NL: Nederlands, S: Surinaams, A/A: Antilliaans/Arubaans, T: Turks, M: Marokkaans, OW: Overig westers, ON: Overig niet-westers 1 De etnische achtergrond van een persoon wordt vastgesteld op basis van het geboorteland van de respondent zelf en het geboorteland van de moeder en de vader. 23
Tabel 3.10: Etniciteit naar achtergrondkenmerken, senioren (%) Etniciteit NL S A/A T M NI OW ON Zaanstad 91 <1 <1 <1 1 3 3 <1 Geslacht Man 91 <1 <1 <1 1 3 3 <1 Vrouw 92 1 <1 <1 <1 2 3 <1 Leeftijd 65 75 jaar 90 1 <1 <1 1 3 3 <1 75 85 jaar 93 <1 <1 <1 1 2 2 <1 85 plus 96 <1 <1 <1 <1 2 2 <1 Zaanse wijken Zaandam Zuid 90 <1 <1 <1 1 3 4 <1 Poelenburg 87 <1 <1 3 2 4 2 <1 Pelders/Hoornseveld 88 <1 <1 2 1 4 3 <1 Rosmolenwijk 91 1 <1 <1 1 3 2 <1 Nieuw West 87 2 <1 1 1 4 5 <1 Oud Koog a/d Zaan 92 <1 <1 <1 <1 2 4 <1 Westerkoog 89 2 <1 <1 1 5 2 <1 Wormerveer 93 <1 <1 <1 <1 4 3 <1 Krommenie Oost 92 <1 <1 <1 1 1 4 <1 Westzaan 96 <1 <1 <1 1 3 3 <1 NL: Nederlands, S: Surinaams, A/A: Antilliaans/Arubaans, T: Turks, M: Marokkaans, NI: Nederlands Indië, OW: Overig westers, ON: Overig niet-westers 24
4 Lichamelijke gezondheid 4.1 Ervaren gezondheid Tabel 4.1: Ervaren gezondheid, Zaanstad (%) Ervaren gezondheid Uitstekend 11 4 Zeer goed 23 12 Goed 53 54 Matig 12 25 Slecht 1 4 Tabel 4.2: Ervaren gezondheid, Zaanstad (%) Matig/slecht ervaren gezondheid Nederland 19 42 Regio ZW 12 30 Zaanstad 13 30 Man 11 28 Vrouw 14 33 19-35 jaar 12 35-50 jaar 14 50-65 jaar 13 65-75 jaar *21 75-85 jaar *38 85-plus *54 Opleiding laag *19 32 Opleiding midden 11 24 Opleiding hoog *7 24 Autochtoon *11 *30 Westerse allochtoon 12 29 Niet-westerse allochtoon *26 *54 Zaandam Zuid 14 36 Poelenburg 20 33 Pelders/Hoornseveld 16 30 Rosmolenwijk 13 37 Nieuw West 9 30 Oud Koog a/d Zaan 12 28 Westerkoog 25 Wormerveer 12 32 Krommenie Oost 11 30 Assendelft Noord 7 Westzaan 7 *23 *Significant verschil tussen de categorieën 25
4.2 Ziekten en (chronische) aandoeningen Tabel 4.3: Ziekten en (chronische) aandoeningen (zelf of door arts vastgesteld), afgelopen 12 maanden, Zaanstad (%) Ziekten Diabetes mellitus/suikerziekte 5 16 Beroerte, hersenbloeding, 1 6 herseninfarct of TIA Hartinfarct <1 4 Andere hartaandoening 2 11 Vorm van kanker 2 10 Migraine of regelmatig ernstige 14 8 hoofdpijn Hoge bloeddruk 14 38 Vernauwing bloedvaten buik of 1 11 benen Astma, chronische bronchitis, 7 11 longemfyseem of CARA/COPD Ernstige darmstoornissen langer 4 6 dan 3 maanden Psoriasis 3 4 Chronisch eczeem 4 5 Onvrijwillig urineverlies 4 15 Ernstige of hardnekkige 12 19 aandoening van de rug Gewrichtsslijtage 12 38 Chronische gewrichtsontsteking 4 11 Ernstige aandoening nek of 10 15 schouder Ernstige aandoening elleboog, 5 13 pols of hand Aandoening van geestelijke of 5 3 psychische aard Botontkalking 17 Ziekten van zenuwstelsel 3 Duizeligheid met vallen 8 Prostaatklachten 10 Tabel 4.4: Top 5 meest voorkomende (chronische) aandoeningen (zelf of door arts vastgesteld), afgelopen 12 maanden, volwassenen, Zaanstad (%) Top 5 % Migraine of regelmatige ernstige hoofdpijn 14 Hoge bloeddruk 14 Gewrichtsslijtage 12 Ernstige of hardnekkige aandoening van de 12 rug Ernstige of hardnekkige aandoening van nek 10 of schouder 26
Tabel 4.5: Top 5 meest voorkomende (chronische) aandoeningen (zelf of door arts vastgesteld), afgelopen 12 maanden, volwassenen, Zaanstad (%) Mannen Vrouwen Top 5 % Top 5 % Hoge bloeddruk 14 Migraine 19 Gewrichtsslijtage 11 Hoge bloeddruk 15 Ernstige of hardnekkige 11 Gewrichtsslijtage 13 aandoening van de rug Ernstige of hardnekkige 10 Ernstige of hardnekkige 12 aandoening van nek of schouder aandoening van de rug Migraine 9 Ernstige of hardnekkige aandoening van nek of schouder 10 Tabel 4.6 Top 5 meest voorkomende (chronische) aandoeningen (zelf of door arts vastgesteld), afgelopen 12 maanden, volwassenen, Zaanstad (%) 19-35 jaar 35-50 jaar 50-65 jaar Top 5 % Top 5 % Top 5 % Migraine 15 Migraine 16 Hoge bloeddruk 30 Ernstige of hardnekkige aandoening van nek of schouder Psychische aandoening 6 Ernstige of hardnekkige aandoening van de rug 6 Ernstige of hardnekkige aandoening van nek of schouder 12 Gewrichtsslijtage 25 11 Ernstige of hardnekkige aandoening van de rug Chronisch eczeem 5 Hoge bloeddruk 11 Ernstige of hardnekkige 12 aandoening van nek of schouder Astma, chronische bronchitus, longemfyseem of CARA 5 Gewrichtsslijtage 8 Migraine 11 Tabel 4.7: Top 5 meest voorkomende (chronische) aandoeningen (zelf of door arts vastgesteld), afgelopen 12 maanden, volwassenen, Zaanstad (%) Lage opleiding Midden opleiding Hoge opleiding Top 5 % Top 5 % Top 5 % Hoge bloeddruk 21 Migraine 15 Hoge bloeddruk 12 Gewrichtsslijtage 20 Hoge bloeddruk 9 Ernstige of hardnekkige 12 aandoening van de rug Migraine 15 Ernstige of hardnekkige aandoening van nek of schouder 8 Migraine 12 Ernstige of hardnekkige aandoening van de rug Ernstige of hardnekkige aandoening van nek of schouder 15 Gewrichtsslijtage 8 Ernstige of hardnekkige aandoening van nek of schouder 8 12 Ernstige of hardnekkige 8 Gewrichtsslijtage 7 aandoening van de rug 19 27
Tabel 4.8: Top 5 meest voorkomende (chronische) aandoeningen (zelf of door arts vastgesteld), afgelopen 12 maanden, naar jaar en landelijk, volwassenen, Zaanstad (%) 2009 Nederland 2009 Top 5 % Top 5 % Migraine of regelmatige ernstige 14 Hoge bloeddruk 14 hoofdpijn Hoge bloeddruk 14 Migraine 11 Gewrichtsslijtage 12 Gewrichtsslijtage 11 Ernstige of hardnekkige aandoening van de rug 12 Ernstige of hardnekkige aandoening van de rug 9 Ernstige of hardnekkige aandoening van nek of schouder 10 Ernstige of hardnekkige aandoening van nek of schouder Tabel 4.9: Top 5 meest voorkomende (chronische) aandoeningen (zelf of door arts vastgesteld), afgelopen 12 maanden, senioren, Zaanstad (%) Top 5 % Gewrichtsslijtage 38 Hoge bloeddruk 38 Ernstige of hardnekkige aandoening van de 19 rug Botontkalking 17 Suikerziekte 16 Tabel 4.10: Top 5 meest voorkomende (chronische) aandoeningen (zelf of door arts vastgesteld), afgelopen 12 maanden, senioren, Zaanstad (%) Mannen Vrouwen Top 5 % Top 5 % Hoge bloeddruk 37 Gewrichtsslijtage 48 Gewrichtsslijtage 27 Hoge bloeddruk 39 Prostaatklachten 20 Botontkalking 27 Suikerziekte 18 Ernstige of hardnekkige 22 aandoening van de rug Ernstige of hardnekkige aandoening van de rug 17 Onvrijwillig urineverlies 21 Tabel 4.11 Top 5 meest voorkomende (chronische) aandoeningen (zelf of door arts vastgesteld), afgelopen 12 maanden, senioren, Zaanstad (%) 65-75 75-85 85-plus Top 5 % Top 5 % Top 5 % Hoge bloeddruk 37 Gewrichtsslijtage 43 Gewrichtsslijtage 51 Gewrichtsslijtage 33 Hoge bloeddruk 40 Onvrijwillig urineverlies 41 Ernstige of hardnekkige 19 Botontkalking 21 Hoge bloeddruk 37 aandoening van de rug Suikerziekte 15 Ernstige of hardnekkige aandoening van de rug 19 Botontkalking 31 Ernstige of hardnekkige aandoening van nek of schouder 14 Suikerziekte 18 Ernstige of hardnekkige aandoening van de rug 8 25 28
Tabel 4.12: Top 5 meest voorkomende (chronische) aandoeningen (zelf of door arts vastgesteld), afgelopen 12 maanden, senioren, Zaanstad (%) Lage opleiding Midden opleiding Hoge opleiding Top 5 % Top 5 % Top 5 % Gewrichtsslijtage 41 Hoge bloeddruk 31 Hoge bloeddruk 42 Hoge bloeddruk 39 Gewrichtsslijtage 27 Gewrichtsslijtage 35 Ernstige of hardnekkige 20 Ernstige of hardnekkige 16 Ernstige of hardnekkige 16 aandoening van de rug aandoening van de rug aandoening van de rug Botontkalking 19 Ernstige of hardnekkige 14 Prostaatklachten 14 aandoening van nek of schouder Suikerziekte 17 Suikerziekte 14 Onvrijwillig urineverlies 14 Tabel 4.13: Top 5 meest voorkomende (chronische) aandoeningen (zelf of door arts vastgesteld), landelijk, afgelopen 12 maanden, senioren, Zaanstad (%) 2009 Nederland 2009 Top 5 % Top 5 % Gewrichtsslijtage 38 Hoge bloeddruk 41 Hoge bloeddruk 38 Gewrichtsslijtage 34 Ernstige of hardnekkige 19 Ernstige of hardnekkige 16 aandoening van de rug aandoening van de rug Botontkalking 17 Ernstige of hardnekkige 14 aandoening van nek of schouder Suikerziekte 16 Suikerziekte 14 29
Tabel 4.14: Ziekten en (chronische) aandoeningen (zelf of door arts vastgesteld), Zaanstad (%) Minimaal 1 chronische aandoening Gooi en Vechtstreek 41 78 Kennemerland 47 82 Regio ZW 49 84 Zaanstad 52 83 Man 48 81 Vrouw 56 85 19-35 jaar *34 35-50 jaar *52 50-65 jaar *70 65-75 jaar *80 75-85 jaar *88 85-plus 87 Opleiding laag *60 84 Opleiding midden 48 80 Opleiding hoog 47 82 Autochtoon 53 84 Westerse allochtoon 57 74 Niet-westerse allochtoon 46 75 Zaandam Zuid 52 85 Poelenburg 52 85 Pelders/Hoornseveld 52 84 Rosmolenwijk 55 89 Nieuw West 51 88 Oud Koog a/d Zaan 46 86 Westerkoog 86 Wormerveer 50 82 Krommenie Oost 47 85 Assendelft Noord 45 Westzaan 45 84 *Significant verschil tussen de categorieën Tabel 4.15: Belemmerd door een chronische aandoening 1, Zaanstad (%) Belemmerd Sterk belemmerd 18 23 Licht belemmerd 47 45 Niet belemmerd 35 32 1 Alleen gevraagd aan respondenten die minstens 1 ziekte of (chronische) aandoening hebben. 30
Tabel 4.16: Belemmerd door een chronische aandoening 1, Zaanstad (%) Licht/sterk belemmerd Regio ZW 67 68 Zaanstad 65 68 Man 62 *58 Vrouw 67 *76 19-35 jaar 66 35-50 jaar 66 50-65 jaar 63 65-75 jaar 61 75-85 jaar 72 85-plus *91 Opleiding laag 68 72 Opleiding midden 64 61 Opleiding hoog 59 52 Autochtoon *62 68 Westerse allochtoon 69 64 Niet-westerse allochtoon *79 77 Zaandam Zuid 66 74 Poelenburg 76 70 Pelders/Hoornseveld 61 66 Rosmolenwijk 61 74 Nieuw West 58 68 Oud Koog a/d Zaan 68 72 Westerkoog 62 Wormerveer 60 71 Krommenie Oost 61 71 Assendelft Noord 63 Westzaan 55 63 *Significant verschil tussen de categorieën Referenties Acker M.B. van, Mérelle S.Y.M., Overberg R.I. Gezondheidspeiling senioren 2008. GGD Gooi & Vechtstreek, oktober 2009. CBS, Zelfgerapporteerde medische consumptie, gezondheid en leefstijl, 19 februari 2010, http://statline.cbs.nl/statweb/publication/?dm=slnl&pa=03799&d1=91-93&d2=0-17&d3=0&d4=l&hdr=g2,g3,t&stb=g1&vw=t Plevier C. Gezondheidsenquête Zaanstreek-Waterland 2001. GGD Zaanstreek- Waterland, september 2001. Plevier C., Mulder M. Gezondheidsenquête Zaanstreek-Waterland 2005. GGD Zaanstreek-Waterland, november 2006. Poort E., Venemans A., Cluitmans R., Oosterlee A., Ten Brinke J. Ouderenonderzoek 2007 regio Kennemerland, mei 2008. 31
5 Psychische gezondheid 5.1 Psychische gezondheid (MHI-5 1 ) Tabel 5.1: Psychische gezondheid, Zaanstad (%) Psychische gezondheid Gezond 84 79 Licht ongezond 11 14 Matig ongezond 3 5 Ernstig ongezond 2 2 Tabel 5.2: Psychische gezondheid (%) Licht/matig/ernstig ongezond Nederland 10 14 Regio ZW 16 20 Zaanstad 17 21 Man *11 *13 Vrouw *22 *27 19-35 jaar 17 35-50 jaar 17 50-65 jaar 15 65-75 jaar *16 75-85 jaar 24 85-plus *35 Opleiding laag 21 *23 Opleiding midden 16 15 Opleiding hoog 11 *10 Autochtoon *14 *20 Westerse allochtoon 16 23 Niet-westerse allochtoon *32 *42 Zaandam Zuid 18 26 Poelenburg **26 25 Pelders/Hoornseveld 22 22 Rosmolenwijk **25 25 Nieuw West 16 22 Oud Koog a/d Zaan 18 18 Westerkoog 17 Wormerveer 14 24 Krommenie Oost 18 21 Assendelft Noord 14 Westzaan 12 22 *Significant verschil tussen de categorieën **Significant verschil met Zaanstad 1 De MHI-5 meet de psychische gezondheid. Dit gebeurt aan de hand van 5 vragen met de volgende items zenuwachtigheid, in de put zitten, zich rustig voelen, neerslachtigheid en zich gelukkig voelen. De scores worden bij elkaar opgeteld en dit bepaalt de mate van de psychische gezondheid. 32
5.2 Aandoening van geestelijke of psychische aard Tabel 5.3: Aandoening van geestelijke of psychische aard, Zaanstad (%) Aandoening van geestelijke of psychische aard Nee 96 97 Ja, niet door arts vastgesteld <1 <1 Ja, door arts vastgesteld 5 3 Tabel 5.4: Aandoening van geestelijke of psychische aard (zelf of door arts vastgesteld), Zaanstad (%) Geestelijke of psychische aandoening Regio ZW 5 3 Zaanstad 5 3 Man 5 2 Vrouw 5 4 19-35 jaar 6 35-50 jaar 5 50-65 jaar 5 65-75 jaar 3 75-85 jaar 3 85-plus 6 Opleiding laag 6 4 Opleiding midden 5 2 Opleiding hoog 3 1 Autochtoon 5 3 Westerse allochtoon 6 3 Niet-westerse allochtoon 7 13 Zaandam Zuid 5 3 Poelenburg 9 3 Pelders/Hoornseveld 7 3 Rosmolenwijk 8 5 Nieuw West 3 3 Oud Koog a/d Zaan 6 3 Westerkoog 3 Wormerveer 4 4 Krommenie Oost 4 3 Assendelft Noord - Westzaan 3 3 33
5.3 Risico op angststoornis of depressie (K10 1 ) Tabel 5.5: Risico op angststoornis of depressie, Zaanstad (%) Risico op angststoornis of depressie Geen of laag risico 62 63 Matig risico 33 31 Hoog risico 5 4 Tabel 5.6: Risico op angststoornis of depressie (%) Matig/hoog risico op angststoornis of depressie Kennemerland 41 39 Gooi en Vechtstreek 33 Flevoland 43 Regio ZW 35 35 Zaanstad 38 35 Man *31 *26 Vrouw *44 *43 19-35 jaar 41 35-50 jaar 38 50-65 jaar 33 65-75 jaar 31 75-85 jaar 35 85-plus *57 Opleiding laag 43 37 Opleiding midden 36 33 Opleiding hoog 33 27 Autochtoon *36 35 Westerse allochtoon 35 39 Niet-westerse allochtoon *50 51 Zaandam Zuid 38 41 Poelenburg 47 39 Pelders/Hoornseveld **52 40 Rosmolenwijk 47 42 Nieuw West 36 37 Oud Koog a/d Zaan 38 32 Westerkoog 31 Wormerveer 32 34 Krommenie Oost 37 **46 Assendelft Noord 33 Westzaan 31 33 *Significant verschil tussen de categorieën **Significant verschil met Zaanstad 1 De K10 (Kessler psychological distress scale) meet, aan de hand van 10 vragen, depressieve klachten en angstklachten in de maand voorafgaand aan het onderzoek. Hoe hoger het klachtenniveau, hoe hoger het risico op een angststoornis of depressie. 34
5.4 Eenzaamheid 1 Tabel 5.7: Eenzaamheid, Zaanstad (%) Eenzaamheid Niet 63 52 Matig 32 40 Ernstig 4 6 Zeer ernstig 2 2 Tabel 5.8: Eenzaamheid (%) Matig/(zeer) ernstig eenzaam Nederland 30 2 30 2 Regio ZW 35 48 Zaanstad 37 49 Man 37 48 Vrouw 37 50 19-35 jaar 31 35-50 jaar 40 50-65 jaar 40 65-75 jaar *45 75-85 jaar 53 85-plus *62 Opleiding laag 43 *53 Opleiding midden 35 43 Opleiding hoog 32 *38 Autochtoon *33 50 Westerse allochtoon 56 45 Niet-westerse allochtoon 52 49 Zaandam Zuid 38 53 Poelenburg **50 56 Pelders/Hoornseveld 47 49 Rosmolenwijk 44 54 Nieuw West 35 49 Oud Koog a/d Zaan 30 47 Westerkoog 43 Wormerveer 39 46 Krommenie Oost 37 53 Assendelft Noord 36 Westzaan **25 46 *Significant verschil tussen de categorieën **Significant verschil met Zaanstad 1 Eenzaamheid wordt gemeten met de eenzaamheidsschaal van de Jong Gierveld. Deze schaal bestaat uit een elftal items, met stellingen zoals ik mis mensen om me heen en wanneer ik daar behoefte aan heb kan ik altijd bij mijn vrienden terecht. De somscore bepaalt de mate van eenzaamheid. 2 Iedereen van 18 jaar en ouder 35
Tabel 5.9: Emotionele 1 en sociale 2 eenzaamheid, Zaanstad (%) Eenzaamheid Emotioneel 22 32 Sociaal 42 49 Tabel 5.10: Emotionele eenzaamheid (%) Emotionele eenzaamheid Regio ZW 20 31 Zaanstad 22 31 Man 18 *25 Vrouw 25 *36 19-35 jaar 21 35-50 jaar 25 50-65 jaar 18 65-75 jaar *24 75-85 jaar *36 85-plus *53 Opleiding laag 26 *34 Opleiding midden 20 23 Opleiding hoog 17 18 Autochtoon 18 31 Westerse allochtoon 21 23 Niet-westerse allochtoon *40 38 Zaandam Zuid 26 36 Poelenburg **32 **39 Pelders/Hoornseveld **34 32 Rosmolenwijk **32 36 Nieuw West 20 34 Oud Koog a/d Zaan 20 32 Westerkoog 25 Wormerveer 21 32 Krommenie Oost 23 35 Assendelft Noord 21 Westzaan **12 30 *Significant verschil tussen de categorieën **Significant verschil met Zaanstad 1 Vooral het gemis van een intieme relatie (partner, hartsvriend(in)). 2 Het hebben van een klein sociaal netwerk. 36
Tabel 5.11: Sociale eenzaamheid (%) Sociale eenzaamheid Regio ZW 40 48 Zaanstad 42 49 Man 45 53 Vrouw 39 46 19-35 jaar 35 35-50 jaar 46 50-65 jaar 45 65-75 jaar 47 75-85 jaar 51 85-plus 51 Opleiding laag 49 51 Opleiding midden 38 47 Opleiding hoog 38 40 Autochtoon *38 49 Westerse allochtoon 62 52 Niet-westerse allochtoon 53 55 Zaandam Zuid 38 54 Poelenburg 52 55 Pelders/Hoornseveld 47 49 Rosmolenwijk 46 50 Nieuw West 41 50 Oud Koog a/d Zaan 34 54 Westerkoog 49 Wormerveer 42 48 Krommenie Oost 40 52 Assendelft Noord 38 Westzaan **32 45 *Significant verschil tussen de categorieën **Significant verschil met Zaanstad Referenties Plevier C. Gezondheidsenquête Zaanstreek-Waterland 2001. GGD Zaanstreek- Waterland, september 2001. Plevier C., Mulder M. Gezondheidsenquête Zaanstreek-Waterland 2005. GGD Zaanstreek-Waterland, november 2006. Schoemaker C. (RIVM). Hoeveel mensen hebben psychische problemen? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, 19 februari 2010 http://www.nationaalkompas.nl/gezondheid-en-ziekte/functioneren-en-kwaliteit-vanleven/psychisch-functioneren/psychisch-fuctioneren-volwassenen/hoeveel-mensenhebben-psychische-klachten/ Poort E., Venemans A., Cluitmans R., Oosterlee A., Ten Brinke J. Ouderenonderzoek 2007 regio Kennemerland, mei 2008. Tilburg T van, Jong Gierveld J de. Zicht op eenzaamheid, achtergronden, oorzaken en aanpak. Van Gorcum, 2007. Wijburg W. van Dijken S. Tabellenboek seniorenenquête 2008 Flevoland. GGD Flevoland, juni 2009. 37
6 Leefstijl 6.1 Gewicht Tabel 6.1: Gewicht 1, Zaanstad (%) Gewicht Ondergewicht 1 1 Normaal gewicht 51 40 Overgewicht 35 43 Sterk overgewicht 12 16 Tabel 6.2: Gewicht (%) (sterk) overgewicht Nederland 42 57 Regio ZW 47 59 Zaanstad 48 58 Man 52 59 Vrouw 44 56 19-35 jaar *32 35-50 jaar 51 50-65 jaar 59 65-75 jaar 61 75-85 jaar 55 85-plus 49 Opleiding laag *58 60 Opleiding midden 45 50 Opleiding hoog 37 53 Autochtoon 46 58 Westerse allochtoon 52 53 Niet-westerse allochtoon 56 64 Zaandam Zuid 52 62 Poelenburg 52 61 Pelders/Hoornseveld 48 57 Rosmolenwijk 54 60 Nieuw West 48 63 Oud Koog a/d Zaan 47 61 Westerkoog 56 Wormerveer 53 58 Krommenie Oost 45 57 Assendelft Noord 44 Westzaan 51 57 *Significant verschil tussen de categorieën 1 De BMI (Body Mass Index) is een methode om de gewichtscategorieën te berekenen. Hiervoor wordt het gewicht gedeeld door de lengte in het kwadraat. BMI <18,5 = ondergewicht, 18,5 BMI < 25 = normaal gewicht, 25 BMI < 30 = overgewicht en BMI 30 = sterk overgewicht (obesitas). 38
6.2 Bewegen Tabel 6.3: Bewegen 1, Zaanstad (%) Bewegen (dagen per week) Minder dan 1 dag 4 14 1 dag 3 4 2 dagen 9 6 3 dagen 14 9 4 dagen 13 9 5 dagen 21 13 6 dagen 12 13 7 dagen 23 31 Tabel 6.4: Bewegen (%) Voldoet niet aan de beweegnorm 2 Nederland 42 42 Regio ZW 43 42 Zaanstad 44 42 Man 46 41 Vrouw 42 44 19-35 jaar 46 35-50 jaar 44 50-65 jaar 41 65-75 jaar *35 75-85 jaar *48 85-plus *68 Opleiding laag 39 43 Opleiding midden 43 *31 Opleiding hoog 51 50 Autochtoon 42 42 Westerse allochtoon 45 50 Niet-westerse allochtoon 55 43 Zaandam Zuid 40 44 Poelenburg 53 36 Pelders/Hoornseveld 46 46 Rosmolenwijk 48 48 Nieuw West 38 47 Oud Koog a/d Zaan 41 44 Westerkoog **34 Wormerveer 41 42 Krommenie Oost 46 49 Assendelft Noord 46 Westzaan **33 39 *Significant verschil tussen de categoriën **Significant verschil met Zaanstad 1 Tenminste een half uur per dag bezig zijn met matig intensieve activiteiten. 2 Tenminste 5 dagen per week, 30 minuten per dag matig intensief bewegen. 39
6.3 Groente Tabel 6.5: Groente, Zaanstad (%) Groente (dagen per week) Minder dan 1 dag <1 <1 1 dag <1 <1 2 dagen 2 1 3 dagen 7 4 4 dagen 14 12 5 dagen 26 26 6 dagen 25 30 7 dagen 25 26 Tabel 6.6: Groente (%) Voldoet niet aan de groentenorm 1 Kennemerland 68 Midden-Nederland 69 Flevoland 63 Regio ZW 73 72 Zaanstad 75 74 Man 78 76 Vrouw 71 73 19-35 jaar *81 35-50 jaar 75 50-65 jaar *69 65-75 jaar 73 75-85 jaar 76 85-plus 72 Opleiding laag 81 *77 Opleiding midden 81 68 Opleiding hoog *58 *57 Autochtoon 76 *75 Westerse allochtoon 70 *60 Niet-westerse allochtoon 71 62 Zaandam Zuid 75 75 Poelenburg 75 77 Pelders/Hoornseveld 73 71 Rosmolenwijk 72 74 Nieuw West 73 71 Oud Koog a/d Zaan 72 77 Westerkoog 69 Wormerveer 79 72 Krommenie Oost 74 77 Assendelft Noord 76 Westzaan 69 73 *Significant verschil tussen de categorieën 1 7 dagen per week groente eten. 40
6.4 Fruit Tabel 6.7: Fruit. Zaanstad (%) Fruit (dagen per week) Minder dan 1 dag 15 6 1 dag 7 3 2 dagen 11 6 3 dagen 13 8 4 dagen 12 9 5 dagen 17 12 6 dagen 8 13 7 dagen 18 44 Tabel 6.8: Fruit (%) Voldoet niet aan de fruitnorm 1 Nederland 77 Flevoland 50 Regio ZW 82 56 Zaanstad 82 56 Man 86 *63 Vrouw 78 *50 19-35 jaar *88 35-50 jaar 84 50-65 jaar *74 65-75 jaar 56 75-85 jaar 56 85-plus 54 Opleiding laag 81 57 Opleiding midden 84 60 Opleiding hoog 80 47 Autochtoon 83 56 Westerse allochtoon 85 58 Niet-westerse allochtoon 75 48 Zaandam Zuid 82 60 Poelenburg 84 63 Pelders/Hoornseveld 75 54 Rosmolenwijk 80 56 Nieuw West 86 53 Oud Koog a/d Zaan 81 56 Westerkoog 53 Wormerveer 85 57 Krommenie Oost 85 53 Assendelft Noord 84 Westzaan 80 51 *Significant verschil tussen de categorieën 1 7 dagen per week groente eten. 41
6.5 Ontbijten Tabel 6.9: Ontbijten, volwassenen, Zaanstad (%) Ontbijten (dagen per week) Minder dan 1 dag 6 1 dag 2 2 dagen 3 3 dagen 3 4 dagen 2 5 dagen 5 6 dagen 5 7 dagen 74 Tabel 6.10: Ontbijten, volwassenen (%) Voldoet niet aan ontbijtnorm 1 Kennemerland 15 Midden-Nederland 16 Regio ZW 15 Zaanstad 16 Man 19 Vrouw 14 19-35 jaar 21 35-50 jaar 19 50-65 jaar *9 Opleiding laag 18 Opleiding midden 19 Opleiding hoog 11 Autochtoon *14 Westerse allochtoon 21 Niet-westerse allochtoon *28 Zaandam Zuid 22 Poelenburg **26 Pelders/Hoornseveld 19 Rosmolenwijk 19 Nieuw West 18 Oud Koog a/d Zaan 22 Wormerveer 22 Krommenie Oost 16 Assendelft Noord 15 Westzaan 11 *Significant verschil tussen de categorieën **Significant verschil met Zaanstad 1 Ontbijt minder dan 5 dagen in de week. 42