BNA Conjunctuurmeting September 2011 Koninklijke Maatschappij tot Bevordering der Bouwkunst Bond van Nederlandse Architecten Jollemanhof 14 Postbus 19606 1000 GP Amsterdam T 020 555 36 66 F 020 555 36 99 bna@bna.nl www.bna.nl
In opdracht van BNA. Zoetermeer, september 2011 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Stratus. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm ook, alsmede opslag in een retrieval system, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van Stratus. Stratus aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden. The responsibility for the contents of this report lies with Stratus. Quoting numbers or text in papers, essays and books is permitted only when the source is clearly mentioned. No part of this publication may be copied and/or published in any form or by any means, or stored in a retrieval system, without the prior written permission of Stratus. Stratus does not accept responsibility for printing errors and/or other imperfections.
Inhoudsopgave 1 Inleiding 5 2 Vooruitzichten 7 2.1 Werkvoorraad 7 2.2 Aantal nieuwe opdrachten 8 2.3 Ontwikkeling omzet 9 2.4 Ontwikkeling honorarium 9 2.5 Ontwikkeling aantal medewerkers 10 2.6 Ontwikkeling per marktsector 11 2.7 Ontwikkeling per type opdracht 12 2.8 Opdrachtgevers 13 3
1 Inleiding De BNA voert halfjaarlijks een conjunctuurpeiling uit onder de leden. Hierbij wordt gebruikgemaakt van een gestandaardiseerde vragenlijst. Deze vragen worden in vrijwel dezelfde vorm ook in andere onderdelen van de bouwketen gebruikt. Vergelijking van de resultaten met metingen elders in de keten is daardoor mogelijk. Voor het onderzoek is per bureau één directeur-eigenaar uitgenodigd. Als er meerdere directeuren zijn, is er willekeurig een directeur gekozen. Daarna is nog een herinnering gestuurd. Bij de derde oproep is, indien aanwezig, een tweede directeur-eigenaar uitgenodigd. Per bureau kon maar één keer de vragenlijst worden ingevuld. De eerste uitnodiging is op 8 septmeber verzonden, de eerste herinnering op 14 september en op 19 september is de laatste oproep verstuurd. In totaal zijn op deze manier 1.465 bureaus uitgenodigd. Bij 35 bureaus is de mail niet aangekomen (verkeerd adres). 421 bureaus hebben de vragenlijst ingevuld. De respons is hiermee 29%. Tabel 1 Verdeling respons Aantal respondenten In % aantal leden BNA 1 tot 5 medewerkers 257 24 5 tot 10 medewerkers 79 36 10 tot 20 52 46 20 tot 40 20 72 40 of groter 13 100 Totaal 421 29 De resultaten die in dit verslag worden getoond zijn gewogen gemiddelden en geven daarmee een betrouwbaar beeld voor de leden van de BNA. 5
2 Vooruitzichten 2.1 Werkvoorraad De werkvoorraad uitgedrukt in maanden verschilt sterk met de omvang van de bureaus. De resultaten van deze meting worden vergeleken met het onderzoek dat in 2008 en begin 2009 is uitgevoerd in opdracht van de BNA en de metingen van eind 2009/begin 2010 en maart 2011. Werkvoorraad neemt in tweede helft 2011 weer af De werkvoorraad is, met uitzondering van de grootste bureaus, in alle grootteklassen afgenomen ten opzichte van een half jaar geleden. Het dipetepunt van begin 2010 wordt benaderd. Vergeleken met het laatste goede jaar voor de branche, 2008, is de werkvoorraad laag te noemen. Figuur 1 Voor hoeveel maanden is er werkvoorraad? 20 mnd 17,3 14,9 16 mnd 11,1 9,5 8,2 9,1 8,4 6,7 5,6 4,8 7,8 7,7 5,9 5,0 3,9 12,0 9,5 8,1 6,5 4,4 12,0 7,6 7,5 5,5 4,1 12 mnd 8 mnd 4 mnd 2008 2009 2010 2011 maart 2011 sept 0 mnd 1 tot 5 5 tot 10 10 tot 20 20 tot 40 40 en groter Bron: Stratus marktonderzoek 2009-2011, USP 2009 en 2008, bewerking Stratus De huidige werkvoorraad wordt in het algemeen als klein ervaren. De grootste bureaus zijn relatief tevreden over het huidige niveau van werkvoorraad: noemt de voorraad hoog. Bij de andere bureaus spreekt niet meer dan 5% van een grote werkvoorraad. 7
Figuur 2 Beoordeling huidige werkvoorraad tot 5 fte 2 7 5 tot 10 fte 2 7 10 tot 20 fte 8% 3 55% 20 tot 40 fte 28% 6 40+ fte 64% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Groot Normaal Klein 2.2 Aantal nieuwe opdrachten Bijna 60% verwacht daling aantal opdrachten De prognoses voor 2011 zijn gevraagd voor het komende kwartaal en voor heel 2011. Voor het hele jaar bezien was begin dit jaar nog 2 van de bureaus optimistisch, inmiddels is dat nog maar voor 19% van de bureaus het geval. Het derde kwartaal in aantal opdrachten gaat volgens slechts 15% positief eindigen. Het aantal opdrachten daalt voor heel 2011 gemiddeld met circa 5%. Begin dit jaar werd een daling verwacht van 2,5%. Figuur 3 Verwachte ontwikkeling aantal nieuwe opdrachten Daling met meer dan 10% 30% 35% 38% Daling met 5% tot 10% 1 19% Blijft ongeveer gelijk 25% 38% 3 Stijging met 5% tot 10% 14% 10% 1 Stijging met meer dan 10% 5% 8% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 1e kwartaal 3e kwartaal Heel 2011 8
2.3 Ontwikkeling omzet Ruim 50% verwacht daling omzet De prognose voor de omzet laat bijna hetzelfde beeld zien als bij de ontwikkeling van het aantal opdrachten. De meeste bureaus verwachten een daling van de omzet. De verwachting is ten opzichte van begin 2011 duidelijk negatiever geworden. De gemiddelde omzetdaling werd begin 2011 nog ingeschat op 3,4% voor het eerste kwartaal en 2, voor heel 2011. Inmiddels is de omzetdaling in negatieve zin bijgesteld naar 4,5% voor heel 2011. Figuur 4 Verwachte ontwikkeling omzet 2011 Daling met meer dan 10% 28% 34% 3 Daling met 5% tot 10% 15% 1 1 Blijft ongeveer gelijk 2 34% 3 Stijging met 5% tot 10% Stijging met meer dan 10% 8% 9% 1 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 1e kwartaal 3e kwartaal Heel 2011 2.4 Ontwikkeling honorarium Daling honorarium met gemiddeld in 2011 Het honorarium lijkt onder druk te staan als we naar de verwachtingen kijken voor 2011. Circa tweevijfde verwacht een daling met 5 of meer procent. De ontwikkeling van het honorarium daalt naar verwachting. Vergeleken met de beelden van het eerste kwartaal zijn de bureaus iets positiever op dit onderdeel. Begin dit jaar was de verwachting een daling van gemiddeld 3,, dat is nu circa voor heel 2011. Figuur 5 Verwachte ontwikkeling honorarium 2011 Daling met meer dan 10% Daling met 5% tot 10% 9% 1 1 19% Blijft ongeveer gelijk 5 69% 7 Stijging met 5% tot 10% Stijging met meer dan 10% 4% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 1e kwartaal 3e kwartaal Heel 2011 9
2.5 Ontwikkeling aantal medewerkers Aantal medewerkers daalt met 4% De werkgelegenheid staat inmiddels weer sterk onder druk. In het eerste kwartaal van dit jaar was de stemming aanzienlijk minder negatief. Een groot deel van de bureaus verwacht nu toch weer een daling: 4 verwacht een daling van 5% of meer en slechts 4% verwacht een stijging in het aantal medewerkers. De bureaus voorzagen in maart voor het eerste kwartaal en voor heel 2011 nog een daling van circa 1,. Nu is dat opgelopen tot ruim 4%. Figuur 6 Verwachting ontwikkeling aantal medewerkers 2011 Daling met meer dan 10% 1 20% Daling met 5% tot 10% 2 2 Blijft ongeveer gelijk 54% 49% 7 Stijging met 5% tot 10% Stijging met meer dan 10% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 1e kwartaal 3e kwartaal Heel 2011 10
2.6 Ontwikkeling per marktsector Wordt gekeken naar de marktsectoren, dan verwachten de bureaus in veel marktsectoren een afname van het belang. Gezondheidszorg en gemengde projecten lijken het relatief nog redelijk te doen. De kantorenmarkt ziet er voor heel 2011 zeker niet gunstig uit, en dat is ook het geval voor stedenbouw en commercieel vastgoed (winkels). Vergeleken met de meting van dit voorjaar zijn de veranderingen gering. De ontwikkeling is alleen maar duidelijker geworden. Figuur 7 Ontwikkeling per marktsector in 2011 Woningen 5% 1 39% 3 Kantoren 4% 29% 4 Winkels 5% 9% 1 2 4 Onderwijs 8% 1 14% 4 Gezondheidszorg 1 19% 1 45% Stedenbouw 1 2 5 Gemengde projecten 4% 19% 2 3 Overig 4% 14% 2 40% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Belang neemt af Blijft gelijk Belang neemt toe Niet actief in deze sector, wel plannen Niet actief in deze sector en we hebben geen plannen 11
2.7 Ontwikkeling per type opdracht Transformatie/renovatie, hergebruik/herontwikkeling en verbetering/verduurzaming zijn de typen opdrachten waar bureaus net als bij de vorige meting een duidelijk toename van het belang verwachten. Woningen en nieuwbouw in het algemeen bieden in 2011 volgens de meeste bureaus weinig kansen. Figuur 8 Ontwikkeling per type opdracht Nieuwbouw woningen 10% 28% 4 Nieuwbouw overige gebouwen 1 3 44% Transformatie/renovatie 9% 30% 5 Hergebruik/herontwikkeling 8% 10% 28% 5 Verbetering/verduurzaming 4% 10% 30% 44% Restauratie 5% 1 2 30% 3 Planvorming, onderzoek, gebiedsontwikkeling en advieswerk 14% 24% 2 3 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Belang neemt af Blijft gelijk Belang neemt toe Niet actief in dit segment, wel plannen Niet actief in dit segment en geen plannen 12
2.8 Opdrachtgevers Ook aan de opdrachtgevers kant zijn verschuivingen te verwachten. Van projectontwikkelaars en aannemers wordt dit jaar niet veel meer verwacht. Particulieren en in aanzienlijk minder mate de gezondheidszorg zijn segmenten die het nog relatief goed lijken te doen. Van projectontwikkelaars wordt weinig verwacht en dat is ook het geval bij aannemers en corporaties. De overheidsmarkt ziet er evenmin positief uit. Figuur 9 Ontwikkeling aard van de opdrachtgevers Particulieren 24% 30% 39% Bedrijfsleven 3 4 Projectontwikkelaars 10% 15% 28% 4 Aannemers 19% 28% 39% Woningcorporaties 1 2 29% 3 Gezondheidszorg 4% 15% 20% 1 45% Onderwijs 1 1 2 45% Overheid overig 9% 20% 2 39% Overig 1 20% 25% 4 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50% Belang neemt af Blijft gelijk Belang neemt toe Niet actief in dit segment, wel plannen Niet actief in dit segment en geen plannen 13