Zwangerschapsbeëindiging bij een zwangerschap onder de 24 weken
Deze folder geeft u informatie over de methode van zwangerschapsbeëindiging zoals die plaatsvindt op de afdeling Verloskunde van het Radboudumc te Nijmegen. Het beëindigen van een zwangerschap is een ingrijpende gebeurtenis. U heeft een moeilijke beslissing moeten nemen. In deze folder hopen wij antwoord te geven op uw vragen en uitleg te geven over de opname. Wat kunt u verwachten rondom uw opname? Kennismaking Naast het contact met uw gynaecoloog en de echoscopist, heeft u meestal een gesprek gehad met een maatschappelijk werkende. Zij/hij zorgt voor een goed afgewogen beslissingsproces, begeleidt u gedurende dit proces en de verwerking daarvan. Ook kunt u met hem/haar uw wensen en ideeën over het afscheid van uw kindje bespreken. Heeft u levensbeschouwelijke vragen of wilt u een afscheidsritueel dan regelen wij op uw verzoek contact met de Dienst Geestelijke Verzorging. Hoewel wij het proberen te vermijden, kan het gebeuren dat de verschillende hulpverleners soms dezelfde vragen aan u stellen. De voorbehandeling Op de polikliniek geeft de gynaecoloog u een tablet Mifepristone (merknaam Mifegyne) mee. Deze tablet zorgt ervoor dat uw baarmoedermond gaat verweken en zich opent. U krijgt aanwijzingen hoe en wanneer u deze tablet moet innemen. Sommige vrouwen voelen zich na het innemen niet lekker en zijn wat misselijk. Het innemen van de tablet kan een moeilijk moment zijn. Vanaf dit moment is het beëindigen van de zwangerschap begonnen. Wij raden u daarom aan dit in het gezelschap van uw partner of een andere dierbare te doen. Bij klachten na het innemen van de Mifegyne tablet kunt u altijd contact opnemen met de Polikliniek: telefoon: 024-361 47 89 vanaf 08.30 of na 17.00 uur met de Verloskamers: telefoon: 024-361 66 77. 1
Planning van de opname In de korte tijd die u heeft voor de opname op de Verloskamers kunt u thuis het een en ander regelen rondom uw afwezigheid, de komende geboorte en het afscheid van uw kindje. De gynaecoloog heeft met u dag en datum van opname besproken. De verpleegkundigen zijn bij opname op de hoogte van uw komst. Praktische informatie Op de dag van opname belt u om 07.00 uur de Verloskamers om te kijken of er een verloskamer vrij is. Bij opname volgt u vanaf de hoofdingang route 794. Daar meldt u zich bij de receptioniste. Neem gemakkelijk zittende kleding mee. U hoeft niet nuchter te zijn. Uw partner kan gedurende de opname bij u op de kamer blijven. U mag net zoveel bezoek ontvangen als u zelf wenst. Uw partner kan ook een ontbijt en lunch krijgen. Een warme maaltijd is helaas voor de partner niet beschikbaar, maar kan eventueel worden gebruikt in het personeelsrestaurant. Op uw kamer is tegen betaling televisie en internet beschikbaar. Er is ook gratis draadloos internet (wifi). U heeft uw eigen toilet, douche en ligbad op uw kamer. U wordt begeleid door een arts of een verloskundige en een gespecialiseerd verpleegkundige. Door wisselingen van diensten kunt u met verschillende medewerkers te maken krijgen. De behandeling op de verloskamers U wordt ontvangen door de verpleegkundige. Zij/hij heeft een kennismakingsgesprek met u en zal uw pols, bloeddruk en temperatuur opnemen. Ook krijgt u ter voorbereiding pijnstilling in de vorm van 1000 mg Paracetamol (4x daags) en 500 mg Naproxen (2x daags). De arts brengt vier maal per dag om de vier uur vaginaal Cytotec tabletten in. Hierdoor komen de weeën op gang. 2
Meestal vindt de bevalling plaats binnen 24 uur na toediening van de eerste Cytotec tabletten plaats. Voelt u zich tijdens uw verblijf ongemakkelijk, heeft u vragen of merkt u lichamelijke veranderingen, laat ons dat dan weten als wij bij u zijn, of roep ons via een druk op de bel. Wat kunt u verwachten? Om te bevallen moet de baarmoedermond zich openen om het kindje te laten passeren. Dit gaat meestal gepaard met bloedverlies en pijnlijke samentrekkingen van de baarmoeder. Het is niet ongewoon dat plotseling de vliezen kunnen breken, laat dit dan aan de verpleegkundige weten die voor u zorgt. Soms lijkt er lange tijd niets te gebeuren, en vervolgens is er dan vrij plotseling voldoende ontsluiting en persdrang. Het kindje kan soms ook ineens geboren worden. Hulpverleners zijn altijd dicht in de buurt. Het kan zijn dat u de pijnstilling die u kreeg als onvoldoende ervaart. Wij kunnen u dan helpen met andere medicatie zoals een ruggenprik of morfine. Pijnbestrijding Pijn tijdens de ontsluitingsperiode wordt door de vrouwen verschillend ervaren. Er zijn vrouwen die aanvullende pijnstilling niet nodig hebben en anderen die de pijn als intens ervaren. Wij zijn ons daarvan bewust. Indien u pijnstilling wenst kunt u dat aangeven aan uw behandelende team. Geef van te voren aan of u allergisch bent voor opiaten, morfinepreparaten en lidocaine. Er zijn verschillende soorten pijnstilling. We hebben ze voor u op een rijtje gezet. Morfine Morfine is een opiaat. Dit middel krijgt u via een injectie in uw been of bil. De ergste pijn wordt hierdoor minder waardoor u zich mogelijk beter kunt ontspannen of zelfs wat kunt slapen. Als bijwerking kan misselijkheid en sufheid optreden. Morfine werkt ongeveer 4 uur en u kunt eventueel een herhaal injectie krijgen. Het is dan verstandig in bed te blijven omdat uw bewustzijn soms iets verlaagd is. Of dit prettig is of niet, wordt verschillend ervaren. 3
Patiënt Controlled Analgesia (PCA) door middel van Remifentanyl Remifentanyl is een opiaat. Het is een snel werkende medicatie met een goed pijnstillend effect. Om dit middel toe te kunnen dienen krijgt u een infuus. Door middel van een drukknop kunt u zelf bepalen wanneer u pijnstilling wilt. Een ingebouwde veiligheid op de pomp zorgt er voor dat u nooit te veel pijnstilling krijgt. De bijwerkingen van Remifentanyl kunnen slaperigheid, misselijkheid en duizeligheid zijn. Soms kan verlaging van het zuurstofgehalte in uw bloed voorkomen, wat snel verholpen word door u zuurstof toe te dienen via een kapje op uw neus/mond en de pomp even uit te zetten. Remifentanyl is namelijk snel uit het lichaam na het stoppen van de pomp. Uw pols en bloeddruk worden regelmatig gecontroleerd. Ook bij deze vorm van pijnstilling is het verstandig om in bed te blijven. De ervaringen zijn dat vrouwen zeer tevreden zijn over deze vorm van pijnstilling. Daarom adviseren wij u Remifentanyl PCA als eerste keus binnen de drie mogelijkheden voor pijnstilling. De ruggenprik (epidurale pijnbestrijding) De ruggenprik is een zeer effectieve pijnstiller. Bij een ruggenprik wordt door de anesthesioloog via een dun slangetje (katheter) verdovingsvloeistof in de epidurale ruimte tussen de wervels gespoten. De zenuwen die pijnprikkels naar de baarmoeder en bekkenbodem vervoeren worden hierdoor tijdelijk uitgeschakeld. U voelt de pijn van de contracties niet meer. Het verloop van de ruggenprik Een bijwerking van de ruggenprik kan een bloeddrukdaling zijn. Om dit te voorkomen krijgt u van te voren extra vocht via een infuus. Uw pols en bloeddruk worden regelmatig gecontroleerd. De anesthesioloog prikt terwijl u rechtop zit en u probeert te ontspannen en stil te zitten. De huid op de prikplaats wordt verdoofd zodat u van de prik zelf weinig voelt. De anesthesioloog schuift een dun slangetje (katheter) door de naald. Dit slangetje blijft voor de duur van uw behandeling in de rug zitten, en wordt veilig afgeplakt. 4
Na de prik Als het slangetje (de katheter) is ingebracht, kunt u zich weer bewegen. Het slangetje wordt aangesloten op een pompje met verdovingsvloeistof zodat u continu van pijnstilling wordt voorzien. Het duurt ongeveer 15 tot 30 minuten voordat u effect merkt. Een klein percentage vrouwen heeft onvoldoende effect van de ruggenprik. Omdat u niet meer voelt of u moet plassen, wordt om de twee uur uw blaas d.m.v. een slangetje (katheter) geleegd. Voor- en nadelen van de ruggenprik U wordt goed bewaakt tijdens en na het inbrengen. De kans op complicaties is gering. Soms zijn er bijwerkingen: de bloeddruk kan dalen, temperatuur stijging, hoofdpijn, krachtsverlies in de benen, jeuk en een verminderde blaasfunctie. Deze klachten zijn meestal van voorbijgaande aard. Ook bij deze vorm van pijnstilling is het verstandig dat u in bed blijft liggen. Soms is het niet mogelijk een ruggenprik te krijgen, zoals bij het gebruik van bloedverdunnende middelen. Heeft u nog vragen dan zijn wij altijd bereid de informatie nog een keer met u door te nemen. De geboorte Bij het breken van de vliezen en/of bij ruim bloedverlies, kan het zijn dat het kindje geboren gaat worden. Sommige vrouwen hebben een drukkend gevoel in het bekkengebied of darmen. Indien door middel van inwendig onderzoek blijkt dat er voldoende ontsluiting is, vragen we u om mee te persen. Vaak lukt dit en wordt uw kindje spontaan geboren, soms moet worden gewacht op meer persdrang. De arts en/of verpleegkundige zullen bij u blijven om de geboorte te begeleiden. Meestal overlijdt het kindje tijdens de bevalling. Soms zijn er nog tekenen van leven na de geboorte zoals hartactie en ademhalingsbewegingen. Hiervan is het kindje zich niet bewust, het lijdt niet. En uiteindelijk zal het rustig overlijden. 5
Na de geboorte van uw kindje en van de placenta wordt u in de gelegenheid gesteld afscheid te nemen van uw kindje. U kunt het dan vasthouden, aanraken en bekijken en misschien wilt u foto s maken. Neem hiervoor uw tijd en vraag zonodig om privacy. Als blijkt dat de placenta (moederkoek) niet geboren wordt of niet compleet is, gaat u voor een nacurettage naar de operatiekamer. Van tevoren krijgt u een infuus, en worden bloeddruk en pols opgenomen. De verpleegkundige zal tot aan vertrek naar de OK het vloeien in de gaten houden. Na de curettage komt u, als het goed met u gaat, weer terug naar de verloskamer. U kunt na korte tijd als de na controles goed zijn naar huis. Soms kan het voorkomen dat u toch moet blijven, dan wordt u opgenomen op de afdeling Gynaecologie. Uw kindje zien en aanraken Voor de meeste ouders is het onwerkelijk dat hun kindje levenloos geboren wordt. Het is moeilijk van tevoren voor te stellen hoe het eruit zal zien. Wij adviseren u naar het kindje te kijken het aan te raken en vast te houden, ook als er zichtbare afwijkingen zijn. U krijgt dan een reëel beeld van uw kindje. Door dit te doen zal het verwerkingsproces beter verlopen. Meestal is de werkelijkheid minder eng dan u van te voren verwacht. De verpleegkundige en arts zullen u hierin bijstaan. Hoe moeilijk u het misschien ook zult vinden, uw kindje is een klein mensje, waar u veel moois en liefs aan kunt zien. Het zien van de voorspelde afwijkingen kan voor u een bevestiging zijn dat u de juiste beslissing heeft genomen. Wanneer u er tegenop ziet om uw kindje te zien, kan de verpleegkundige of arts u van tevoren een beeld proberen te geven door het met woorden te omschrijven. Als u afscheid heeft genomen kunt u zelf, of de verpleegkundige, uw kindje in een door u meegebracht doekje wikkelen. Door de beperkte bewaarruimte op het mortuarium is een doekje de enige mogelijkheid om uw kindje mee te geven voor gezamenlijke crematie. Kiest u voor zelf cremeren of begraven, dan zijn er naast een wikkeldoek natuurlijk nog vele andere mogelijkheden om uw kindje in te leggen. 6
Naam Wanneer u uw kindje een naam geeft, kunt u met zijn of haar naam over uw kindje blijven spreken en voorkomt u dat achteraf gesproken wordt over het of de baby. U kunt de naam gebruiken die u voor uw kindje gekozen had, maar misschien wilt u die naam wel voor een mogelijk volgend kindje bewaren. In dat geval kunt u denken aan een symbolische naam. Voor eventuele andere kinderen in het gezin is een naam geven ook van belang. Er kan in het gezin gepraat worden over een dood broertje of zusje. Herinneringen en foto s De verpleegkundige zal, indien u dat wenst en voor zover dat lukt, hand en voetafdrukjes maken met inkt en gips. Tevens krijgt u een quiltje aangeboden. Een quiltje is een handgemaakt kleedje speciaal gemaakt voor ouders van overleden kinderen door particuliere vrijwilligers. Zij doen dit voor u uit een gebaar van medeleven. Wij adviseren u veel foto s te nemen, verwijderen kan later altijd nog. De rol van de partner Partners voelen zich soms erg machteloos en onzeker. Naast hun eigen verdriet moeten zij toezien hoe hun geliefde lijdt. Zij menen soms sterk te moeten zijn en niet te mogen huilen. Het is echter belangrijk dat ook zij hun emoties uiten en kunnen delen. Afscheidsritueel Indien u dat wenst kunt u tevoren met een van de geestelijk verzorgers van het ziekenhuis nadenken over de vormgeving van het afscheid. Soms kan een bepaald ritueel daarbij van belang zijn. U kunt daar zelf vorm aan geven, maar u mag ook een beroep doen op de geestelijk verzorger om u te ondersteunen in de vormgeving. Zo n afscheidsritueel is altijd persoonlijk en op maat. Elementen die gebruikt kunnen worden zijn teksten (een gedicht, een gebed, een betekenisvol verhaal, een brief e.d.), liederen, symbolen (een kaars, een bloem, water), een 7
rituele handeling (zegen, handoplegging, besprenkeling met water, zalving met olie e.d.). Bij dit afscheidsritueel kunnen intimi (familie, vrienden) aanwezig zijn en/ of betrokken worden. Obductie Vaak heeft uw gynaecoloog al eerder uw instemming gevraagd voor het verrichten van obductie, ook wel sectie of postmortaal onderzoek genoemd. Soms kan dit ook nog gevraagd worden na de geboorte van uw kindje. Bij obductie wordt onderzoek gedaan naar eventuele inwendige afwijkingen bij uw kindje. Dit kan van belang zijn om de herhalingskans bij een eventuele volgende zwangerschap te bepalen. Obductie wordt door de patholoog met de grootst mogelijke zorgvuldigheid gedaan. Helaas kan het bij zeer jonge zwangerschappen mogelijk zijn dat uw kindje daarna niet meer toonbaar is. Het is uw eigen beslissing of u toestemming geeft voor obductie. Een aparte folder over obductie is op verzoek verkrijgbaar. Bij obductie wordt van te voren altijd een röntgenfoto van uw kindje gemaakt. Aanvullend onderzoek Aanvullend onderzoek kan onder andere bestaan uit het wegnemen van weefsel voor klinisch genetisch onderzoek of het nemen van kweken. Babygram MRI Ook kan uw toestemming worden gevraagd voor het maken van een MRI (Magnetic Resonance Imaging). Dit onderzoek kan van belang zijn bij het stellen van een diagnose. Begraven of cremeren Wat is mogelijk? Bij een zwangerschapsduur van minder dan 24 weken zijn er geen regels of verplichtingen ten aanzien van begraven of cremeren. U bent volkomen vrij te beslissen wat u wilt. 8
U kunt uw verlies beter verwerken als u afscheid heeft genomen op een manier zoals u denkt dat goed is. U kunt ervoor kiezen uw kindje gezamenlijk met andere kindjes door het ziekenhuis te laten cremeren maar u kunt uw kindje ook zelf laten cremeren of begraven. Als u een eigen plekje voor uw kindje wilt, raden wij u gezamenlijke crematie af. Uw kindje door het ziekenhuis laten cremeren Uw kindje gaat vanuit de verloskamers naar het mortuarium. Daar wordt het tot aan de dag van crematie samen met lotgenootjes bewaard. Tot een dag na overlijden is het nog mogelijk uw kindje te zien. Dit kan zowel in het mortuarium of, als u nog opgenomen moet blijven, op de afdeling. De gezamenlijke crematie vindt een keer per twee maanden plaats. Als u wilt, kan de verpleegkundige u de datum van de crematie geven. Bij de crematie kunt u niet aanwezig zijn. Wel kunt u aanwezig zijn bij de asverstrooiing. Wilt u bij de gezamenlijke asverstrooiing aanwezig zijn, dan kunt u de uitnodiging die u hiervoor heeft ontvangen invullen en opsturen naar het crematorium. Dit is het crematorium Jonkerbos in Nijmegen. Bij de uitnodiging zit ook een brief met uitleg over de gang van zaken. Er zijn geen kosten verbonden aan het laten cremeren door het ziekenhuis. Uw kindje zelf begraven of cremeren Sommige ouders kiezen ervoor hun kindje op een zelf gekozen plek te begraven of te laten cremeren. U neemt dan zelf contact op met de beheerder van een crematorium of begraafplaats. U maakt dan een afspraak over het tijdstip van de begrafenis of de crematie en wat uw verdere voorkeuren daarbij zijn. De kosten voor het zelf laten cremeren of begraven komen voor uw eigen rekening, maar zijn aanzienlijk lager dan wanneer u de crematie of begrafenis laat verzorgen door een begrafenisondernemer. Voor de duur van verblijf van uw kindje in het mortuarium worden koelingkosten bij u in rekening gebracht. De verpleegkundige kan u hierover informeren. Voor het vervoer van uw kindje naar begraafplaats of crematorium moet u zelf zorgen, bijvoorbeeld met uw eigen auto. U krijgt een speciaal formulier ( verklaring van een bevalling onder 24 weken zwangerschap ) mee voor het vervoer. Dit formulier geeft u bij aankomst op de begraafplaats of het crematorium aan de betreffende medewerker. 9
Begrafenisondernemer U kunt er voor kiezen een begrafenisondernemer in te schakelen die alles voor u regelt. U neemt dan zelf contact op. In dit geval zal de verklaring bij het kindje blijven. De hoogte van de kosten verschillen per begrafenisondernemer. Begrafenisverzekering Als u (of uw partner) een begrafenisverzekering heeft, kunt u proberen de kosten voor crematie of begrafenis bij uw verzekeringsmaatschappij te verhalen. Sommige verzekeringen kennen namelijk een coulanceregeling. Aangeven bij de Gemeente Nijmegen Burgerzaken Aangifte van uw kindje bij een zwangerschap onder 24 weken is mogelijk. Er wordt dan een speciale akte opgemaakt. Heeft u een trouwboekje dan mag u uw kindje daar zelf in bijschrijven. Ontzwangeren Na de zwangerschapsafbreking treedt bloedverlies op. Dit kan twee tot vier weken duren. Het bloedverlies moet geleidelijk aan wel steeds minder worden. Gedurende deze periode adviseren wij u niet in bad te gaan of te gaan zwemmen. Douchen kan wel. Ook is het aanbevolen in deze periode geen gemeenschap te hebben. Wanneer het vloeien langdurig aanhoudt of wanneer plotseling toch weer heftig (helderrood) bloedverlies optreedt, neemt u dan contact op met de polikliniek. Ook bij onaangenaam ruikende afscheiding, al of niet in combinatie met koorts, adviseren wij u om contact op te nemen. Deze verschijnselen kunnen een aanwijzing zijn voor een ontsteking of achtergebleven weefsel van de nageboorte. Afhankelijk van de zwangerschapsduur kunt u melkproductie krijgen. Meestal gebeurt dit na een zwangerschapsduur van 18 weken. De melkproductie kan na de bevalling geremd worden door het dragen van een strakke BH of door koude kompressen op de borsten te leggen. Nazorg vanuit het Radboudumc Uw verloskundige en huisarts worden na de bevalling door de gynaecoloog van het Radboudumc geïnformeerd. Dit gebeurt telefonisch zo snel mogelijk nadat u 10
het ziekenhuis heeft verlaten. Ook worden zij per brief op de hoogte gesteld van het verloop van uw bevalling. Meestal zal de eerste week de verloskundige of uw huisarts u bezoeken en controleren of het herstel goed verloopt. Nagesprek Voor een nagesprek met de gynaecoloog krijgt u een polikliniekafspraak voor ongeveer zes weken na de bevalling. Als u dit gesprek eerder wilt, kan hiermee rekening worden gehouden. In dit gesprek bespreken we met u uw beslissing, de bevalling en de tijd daarna. Verder zullen de uitslagen van eventuele onderzoeken met u worden doorgesproken. Aan de hand hiervan kunnen vragen over de kans op herhaling bij een eventueel volgend kind worden beantwoord. Begeleiding vanuit het Radboudumc Heel bepalend voor het rouwproces is dat u zelf de beslissing heeft genomen deze zwangerschap te beëindigen. U kunt zich daar erg verantwoordelijk voor voelen. Op verstandelijk niveau is uw beslissing helder en duidelijk. In emotioneel opzicht gaat de beslissing vaak gepaard met twijfel en onzekerheid en valt de beslissing zwaar. Wij begrijpen dat het verlies van uw kindje niet gemakkelijk is. U zult verdriet ervaren. Uw toekomstplannen als ouders van dit kindje, houden op te bestaan. Soms ontstaat er een botsing tussen gevoel en verstand, of krijgt u twijfels of u wel de juiste beslissing heeft genomen. Om u te helpen bij het verwerken van uw verdriet is het mogelijk contact op te nemen met de maatschappelijk werker van de PND. Het is gebruikelijk dat zij al in beeld komt in de periode van de prenatale diagnostiek. Indien u behoefte heeft aan voortzetting van dit contact kunt u dit samen met haar bespreken. Het is ook mogelijk dat u na een langere periode contact opneemt. Voor begeleiding kunt u ook een beroep doen op de geestelijk verzorger van de afdeling. Dat kan zeker als u uzelf vragen stelt op het terrein van levensbeschouwing of zingeving. Hier zijn geen extra kosten aan verbonden. Het boekje (Er is iets met uw baby) dat u heeft meegekregen geeft ook tips en biedt handvatten voor het emotionele gedeelte van dit verlies. 11
Weer thuis Thuiskomen zonder kind is moeilijk. U zult steeds meer beginnen te beseffen dat u zonder uw kindje verder moet. De komende tijd kunt u verdriet, pijn en leegte ervaren bij de gedachten aan uw kindje en alles wat recentelijk is gebeurd. De waarom vraag kan u bezighouden. Soms wordt een deel van deze waarom - vraag beantwoord aan de hand van de bevindingen bij de obductie of uit het chromosomaal onderzoek. Op de vraag waarom dit nu juist uw kindje overkwam komt soms echter geen antwoord. De behoefte aan seks is in deze rouwperiode per persoon verschillend. Sommigen hebben hier juist veel behoefte aan, anderen hebben vooral behoefte aan dicht bij elkaar zijn en alleen maar knuffelen. In principe kunt u na de bevalling meteen weer zwanger worden. Wij adviseren u anticonceptie te overwegen. Sommige signalen waarschuwen u dat het rouwproces niet helemaal goed verloopt. U blijft dan bijvoorbeeld in steeds dezelfde gedachtencirkels ronddraaien, u trekt zich helemaal terug, u voelt zich depressief, u bent niet in staat initiatief te nemen en u eet of slaapt slecht. Andere dingen die mis gegaan zijn in uw leven kunnen zich verbinden met dit verdriet. Deze signalen zijn een goede reden om hulp te zoeken. U kunt hiervoor altijd contact opnemen met een van de maatschappelijk werkers van onze afdeling of met uw huisarts. Werken Het tijdstip dat u weer gaat werken, bepaalt u in overleg met uw werkgever en ARBO-arts. Bij een bevalling voor 24 weken zwangerschap heeft u geen recht op zwangerschapsverlof. Houdt u er echter wel rekening mee dat u moet ontzwangeren. Bescherm uzelf tegen een te grote haast het leven weer op te pakken. Werken kan u afleiding bieden, maar het kan ook belastend zijn. Zodra uw eigen gevoel het toelaat kunt u weer aan het werk gaan. Wij adviseren u contact te blijven houden met uw werk, en uw collega s te informeren om de terugkeer te vergemakkelijken. Dit voorkomt dat u bij terugkomst veel vragen krijgt die diepe emoties bij u oproepen. 12
De omgeving Uw verdriet verschilt met dat van de mensen om u heen. Door ook aan hen te vertellen wat deze zwangerschap, dit kind voor u betekent en hoe u het verlies ervaart, kunt u de pijn langzaam maar zeker verwerken. Misschien vindt u het moeilijk om een ander (weer) te belasten, of wilt u niet de indruk wekken te zeuren of het niet aan te kunnen. Deze gevoelens zijn normaal en horen bij het rouwproces. Probeer de zorg van anderen te accepteren en laat weten dat het voor uw partner eveneens een moeilijke periode is. Een volgende zwangerschap Na verloop van tijd begint u zich wellicht af te vragen wanneer het een goed moment is om weer zwanger te worden. Dit komt voor iedereen op een ander tijdstip. Wacht tot u zelf voelt dat u een nieuwe zwangerschap weer aan kunt. In lichamelijk opzicht is er meestal weinig bezwaar tegen een nieuwe zwangerschap op korte termijn. Als uw kindje een (erfelijke) aandoening had, bespreekt u met de gynaecoloog of klinisch geneticus (arts erfelijkheidsadvisering) de kans op herhaling. Dit kunt u meenemen in uw overwegingen om een volgende zwangerschap aan te durven. Herdenkingsbijeenkomst Eenmaal per jaar vindt een herdenking plaats voor alle kinderen die in het Radboudumc zijn overleden. U wordt hiervoor schriftelijk benaderd. Naast de dienst geestelijke verzorging, verloskunde en kindergeneeskunde, wordt deze bijeenkomst ook georganiseerd door de afdeling genetica. U wordt ontvangen met koffie en thee. Aansluitend in het eerste gedeelte van de bijeenkomst brengen wij u in kleinere groepjes in contact met lotgenoten en praten over uw wederzijdse ervaringen. In het tweede deel ligt de nadruk op herdenken. De herdenking is een niet religieus samenzijn waarbij u de mogelijk heeft eigen muziek, gedachten of een gedicht naar voren te brengen. De namen van alle kinderen worden genoemd en u kunt een kaars voor uw kind aansteken die u mee naar huis mag nemen. Na afloop is er de mogelijkheid wat te drinken en eventueel contact met elkaar te maken. 13
Tot slot Uw keuze voor het beëindigen van uw zwangerschap is een ingrijpende gebeurtenis. Ouders blijken dit verlies na enige tijd goed te verwerken, vooral als zij in de gelegenheid worden gesteld hun gevoelens te uiten. Veel informatie is te vinden op het internet. Er bestaan sites waarop u contact kunt leggen met lotgenoten. Deze contacten zijn uiteraard privé en vallen niet onder de verantwoordelijkheid van het ziekenhuis. Het verlies van uw kindje vergeet u nooit. Het is belangrijk erop te vertrouwen dat u dit verdriet een plaats kan geven binnen uw relatie, uw gezin en uw leven. Het belangrijkste is dat u steeds uw eigen gevoel volgt en uw eigen beslissingen neemt. Deze folder is zeker niet compleet, het is evenmin een vervanging van persoonlijke steun door mensen in uw omgeving. 14
Belangrijke telefoonnummers Radboudumc Polikliniek Verloskunde&Gynaecologie: 024-361 47 88 Poli Prenatale diagnostiek: 024-361 37 00 Verloskamers: 024-361 66 77 Maatschappelijk Werk Verloskunde: 024-361 47 47 Maatschappelijk Werk Genetica: 024-361 40 17 Mortuarium ma t/m vr : 08.00-17.30 024-361 43 47 Dienst Geestelijke Verzorging: secretariaat: 024-361 33 20 Gemeente Nijmegen Burgerzaken: 14024 Websites www.sczb.nl/-contactgroep zwangerschapsbeëindiging www.achterderegenboog.nl (voor kinderen die te maken hebben met verlies) www.lieve-engeltjes.nl www.rouwverwerking.startspagina.nl www.herfstinmijnhart.nl (een website voor ouders die een kind verloren hebben) Boeken Geen Wiegje, geen luiers - Karin van den Boogaard (ervaringsverhalen na een zwangerschapsbeëindiging) ISBN 9053833374. Rouwverwerking bij doodgeboorte en zwangerschapsafbreking. ISBN9029521864. Als je zwangerschap misloopt - M van Buuren en W. Braam; ISBN9032506749. Met lege handen - Marianne Cuisinier en Hettie Janssen (Vrouwen over het verlies van hun baby in de zwangerschap of rond de bevalling. Alleen 2 e hands te verkrijgen; ISBN 9065230750. Geen blote voetjes in het zand - Samenstelling: Stichting Lieve Engeltjes (Verhalen over het verlies van een kind) ISBN 9789076249704. Doodgewoon mijn kind - Stichting Lieve Engeltjes (Een gedichtenbundel voor mensen, door mensen die het verlies van een kind hebben meegemaakt) ISBN, 9051790740. 15
Klein wit kistje - R. Boer en J. Boer (Over het overlijden van zoontje van schrijver. Hij was de helft van een tweeling en overleed tijdens de zwangerschap) ISBN 9789025955717. Stille baby s - Christine Geerinck. Schaduwkind - P.F.Thomése - Uitgeverij Contact 2003; ISBN9025417280. 16
10-2012-7213 Adres Afdeling Verloskunde Hoofdingang Geert Grooteplein-Zuid 10, route 794 6525 GA Nijmegen Postadres Afdeling Verloskunde Radboudumc 794 Afdeling Verloskunde Postbus 9101 6500 HB Nijmegen Postadres polikliniek Radboudumc 782 Polikliniek afdeling Verloskunde & Gynaecologie Postbus 9101 6500 HB Nijmegen Radboud universitair medisch centrum