Translating science into better healthcare Nieuwe bloedvaten beter in beeld
In deze folder leest u de resultaten van een groot onderzoek naar bloedvaten. Onderzoekers, bedrijven en de Hartstichting ontwikkelden nieuwe technieken om beter te meten of een patiënt voldoende nieuwe bloedvaten maakt. Goede nieuwe bloedvaten zijn belangrijk voor het herstel na een hartinfarct, een herseninfarct en vernauwde beenslagaders (etalagebenen). Nieuwe bloedvaten meten lukt nog onvoldoende Nieuwe bloedvaten maken, we kunnen het allemaal. Niet alleen als we kinderen zijn en onze organen nog groeien; ook als volwassenen maken we voortdurend nieuwe bloedvaten om oude te vervangen. Margriet Hilgers heeft slagaderverkalking in haar benen Prof. dr. Mark Post Projectleider en hoogleraar Fysiologie aan het Maastricht UMC+ We hebben belangrijke stappen gezet om nieuwe bloedvaten beter in beeld te brengen, bijvoorbeeld met MRI en CT. Dit versnelt de ontwikkeling van medicijnen die bloedvaten beter laten groeien. Ook maken we nieuwe vaten als een slagader is vernauwd of helemaal is verstopt door slagaderverkalking of een bloedpropje. Ons lichaam maakt dan nieuwe vertakkingen uit slagaders. Bovendien worden kleine bloedvaatjes groter, zodat er meer bloed door kan. Zo ontstaan omleidingen om de vernauwing of verstopping heen. Soms is dit genoeg om weer voldoende bloed naar het hart, de hersenen of de benen te laten stromen. Maar lang niet altijd. Bij een hartinfarct en etalagebenen hebben veel patiënten toch een dotter- of bypass-operatie nodig om de bloedtoevoer te herstellen. Helaas kunnen de artsen bij mij niet veel doen. Dagelijks loop ik een halfuur om mijn vaten open te houden. Onderzoek is hard nodig om de oorzaken te achterhalen en de behandeling te verbeteren. 2 3
Hoe kunnen we ons lichaam helpen om nog betere omleidingen aan te leggen na een verstopping? Wetenschappers doen hier al jarenlang onderzoek naar, maar het is nog niet gelukt om goede medicijnen hiervoor te ontwikkelen. Dat komt onder meer doordat nog niet goed te meten is hoeveel bloedvaten een patiënt precies heeft, en of ze inderdaad voldoende bloed leveren. DOEL VAN HET ONDERZOEK: Betere technieken om bloedvaten te beoordelen. De wetenschappers en bedrijven in dit project willen de technieken verbeteren om bloedvaten te beoordelen. Het doel is dat artsen preciezer weten of hun patiënt genoeg goede bloedvaten heeft, zodat ze beter kunnen bepalen of bijvoorbeeld een operatie nodig is. Ook helpen de technieken bij het onderzoek naar nieuwe medicijnen die de groei van bloedvaten stimuleren. DE AANPAK: Onderzoek in bloed en betere scans. De wetenschappers en bedrijven hebben meerdere beeldvormende technieken verbeterd, zoals MRI, en software ontwikkeld om gegevens uit deze nieuwe technieken te analyseren. Ook onderzochten ze het bloed van patiënten met een afgesloten bloedvat naar de hartspier (kransslagader). Ze speurden naar verschillen tussen mensen met veel en weinig bloedvaatjes om deze verstopping heen. Ze vroegen bovendien aan honderd patiënten met een hartinfarct naar hun mening over CT- en MRI-scans. 4 5
Resultaat 1: Nieuwe bloedvaten beter in beeld Maastrichtse onderzoekers hebben de eerste stappen gezet voor een nieuwe techniek die toont hoeveel nieuwe bloedvaten iemand heeft. Ze werkten samen met MI Labs, een Utrechts bedrijf dat gespecialiseerd is in bepaalde scans (SPECT en PET). De onderzoekers hangen een fluorescerend of radioactief vlaggetje aan bepaalde eiwitten die binden aan nieuwe bloedvatcellen. Deze vlaggetjes zijn zichtbaar onder een microscoop of met een speciale scanner. Zo is te zien waar nieuwe bloedvaatjes aanwezig zijn. Het gaat nog om tests op onder meer cellen in een kweekbakje. Voordat deze techniek in de praktijk gebruikt kan worden, moeten de onderzoekers eerst nog verder uittesten of deze techniek inderdaad geschikt en veilig is om nieuwe bloedvaten bij mensen in beeld te krijgen. Resultaat 2: Kleine bloedvaatjes nauwkeuriger beoordelen Resultaat 3: Zuurstof in hartspier preciezer meten Het Maastrichtse bedrijf PIE Medical heeft een nieuw computerprogramma gemaakt voor MRI-scans. Dit programma helpt artsen en onderzoekers bij het beoordelen van kleine bloedvaatjes. Vernauwingen in deze kleine bloedvaatjes zijn tot nu toe moeilijk op te sporen, terwijl ze wel vaak klachten veroorzaken in het hart of de benen. De nieuwe techniek maakt ook de kleine bloedvaatjes in de hersenen zichtbaar, iets wat tot nu toe niet goed mogelijk was. Het Maastrichtse bedrijf PIE Medical heeft software ontwikkeld die de beoordeling van de zuurstofvoorziening in de hartspier makkelijker en nauwkeuriger maakt. Dit helpt artsen om betere beslissingen te nemen over de behandeling na een hartinfarct. Na een hartinfarct is de belangrijkste vraag: krijgt de hartspier nog voldoende zuurstof? Bij sommige mensen zijn de natuurlijke omwegen zo goed, dat de hartspier nog genoeg bloed krijgt. Maar bij anderen zijn er te weinig of te zwakke omleidingen. De Hartstichting steekt geld in vervolgonderzoek, waarbij wetenschappers de nieuwe techniek gebruiken om eerder te zien wie een groot risico loopt op een herseninfarct. Het doel is om deze patiënten op tijd te behandelen met bijvoorbeeld medicijnen om het cholesterol te verlagen, en zo herseninfarcten te voorkomen. MRI-apparaten kunnen de doorbloeding in beeld brengen, maar het is voor artsen lastig om deze beelden goed te beoordelen. Dit komt onder meer doordat de beelden bewegen: bij elke ademhaling gaat het hart een beetje heen en weer. De ene arts kan tot de conclusie komen dat de zuurstofvoorziening in het hart voldoende is, terwijl een andere arts op basis van dezelfde beelden concludeert dat dotteren toch nodig is. De nieuwe software helpt om te komen tot meer eenduidige conclusies. 6 7
Resultaat 4: In bloed meten of er veel omleidingen zijn Resultaat 5: Complexe bloedstroom beter beoordelen Zou je in het bloed kunnen meten of iemand genoeg nieuwe bloedvaten maakt na een afgesloten bloedvat in het hart (kransslagader)? Amsterdamse en Maastrichtse onderzoekers zochten het uit. Ze analyseerden het bloed van ruim veertig patiënten die werden gedotterd. Ze keken vooral naar bepaalde stukjes genetisch materiaal, zogeheten micro-rna s. Dit zijn een soort regelneefjes van onze genen, die In veel bloedvaten stroomt het bloed netjes één richting op, maar bij vertakkingen in slagaders stroomt het bloed chaotisch, als een kolkende rivier. Juist op dit soort punten ontstaat vaak slagaderverkalking, of een verwijding van het bloedvat (aneurysma). bepalen of een gen meer of minder wordt omgezet in een eiwit. De wetenschappers ontdekten vier micro- RNA s die extra veel voorkomen in het bloed van patiënten met weinig nieuwe bloedvaten om het afgesloten bloedvat heen. Vervolgonderzoek moet aantonen of het meten van deze micro-rna s inderdaad zinvol is, bijvoorbeeld om in te schatten of de patiënt goed zal herstellen na het dotteren. Een bepaalde MRI-techniek (4D MR flow) meet de complexe bloedstroom in bloedvaten, maar deze techniek levert zoveel gegevens op, dat artsen er nog geen goede conclusies aan kunnen verbinden voor de behandeling van hun patiënten. PIE Medical heeft daarom software ontwikkeld, die artsen helpt bij het beoordelen van de MRI-beelden. Resultaat 6: Mening van patiënten over CT en MRI Hoe kunnen artsen en wetenschappers rekening houden met de wensen van patiënten bij het ontwikkelen en toepassen van nieuwe technieken voor het beoordelen van bloedvaten? Wat vinden patiënten prettig of vervelend? En denken ouderen, jongeren, mannen en vrouwen daar hetzelfde over? Een groep wetenschappers van de Universiteit van Maastricht zocht het uit. Ze legden honderd patiënten een vragenlijst voor. Het ging om patiënten die een scan moesten ondergaan om te kijken of ze een afgesloten bloedvat hadden naar hun hartspier. De resultaten laten zien dat ongeveer twee op de drie patiënten een voorkeur heeft voor een CT-scan in hun situatie. Ze vinden het vooral fijn dat dit soort scans nauwkeurig laat zien wat er mis is met een bloedvat. Ook gaat het wat sneller dan een MRI. Toch hebben oudere patiënten en mannen juist liever een MRI. In het algemeen hebben de patiënten een voorkeur voor de techniek die ze al eens hebben meegemaakt. 8 9
Feiten en cijfers over het project Het hier beschreven onderzoek heet officieel: Eminence. Het was een samenwerking tussen drie Universitair Medische Centra, twee bedrijven en de Hartstichting. Het totale budget was 8,2 miljoen euro. De Hartstichting investeerde 1 miljoen euro. Het onderzoek liep tussen 2008 en 2015 en was onderdeel van CTMM (Center for Translational Molecular Medicine). CTMM omvatte meerdere onderzoeken naar onder meer infectieziekten, kanker en hart- en vaatziekten. Hoe gaat het onderzoek nu verder? Het onderzoek naar betere manieren om kleine en jonge bloedvaatjes in beeld te brengen gaat door. Ook zoeken wetenschappers verder naar geneesmiddelen die de groei van bloedvaten veilig en effectief stimuleren. Het doel is om het herstel van patiënten met een hartinfarct, herseninfarct of etalagebenen te verbeteren. Center for Translational Molecular Medicine www.ctmm.nl 10 11
Help mee in de strijd tegen hart- en vaatziekten Elke dag overlijden meer dan 100 mensen aan een hart- of vaatziekte en komen meer dan 1.000 mensen hierdoor in het ziekenhuis terecht. Er zijn nu meer dan één miljoen hart- en vaatpatiënten. Dat kunnen we niet alleen: we werken samen met vrijwilligers, patiënten, bedrijven, professionele zorgverleners, wetenschappers, beleidsmakers en leerkrachten. De Hartstichting wil dat minder mensen vroegtijdig hart- en vaatziekten krijgen of eraan overlijden. Ook willen we het ongemak en leed dat patiënten en hun naasten ervaren verminderen. Dankzij de belangrijke bijdragen van velen kunnen wij impactvol onderzoek financieren. Het doel: hart- en vaatziekten beter voorkomen, beter behandelen en echt genezen. Daarnaast gaat onze aandacht uit naar preventie, patiëntenzorg en het redden van levens door reanimatie. In de afgelopen jaren is al veel bereikt, maar we zijn er nog niet. Daarom gaat de strijd tegen hart- en vaatziekten door. Helpt u mee? Dat kan op allerlei manieren en op ieder moment: Meld u aan als vrijwilliger of collectant. Doneer eenmalig of met een maandelijks bedrag. Steun de Hartstichting op een bijzondere manier, door een schenking of door de Hartstichting in uw testament op te nemen. Organiseer een sponsoractie. Volg een reanimatiecursus, leer een AED bedienen en meld u aan als burgerhulpverlener. Kijk voor meer informatie op www.hartstichting.nl/doe-mee