Gevangenis Turnhout JAARVERSLAG 2015
Over de gevangenis De gevangenis van Turnhout is zowel een arresthuis als een inrichting voor sociaal verweer. Er zijn drie doelgroepen: beklaagden, veroordeelden en geïnterneerden. Het oude gedeelte van de gevangenis, in gebruik genomen vanaf 1908, is opgebouwd volgens de principes van Ducpétiaux. Vleugel A en B huisvesten voornamelijk geïnterneerden, maar er is ook ruimte voor veroordeelden met een psychiatrische problematiek, personen onder een veiligheidsmaatregel en beklaagden bij hun binnenkomst in de gevangenis. Het nieuwe gedeelte van de gevangenis werd in gebruik genomen in 2013. Hier worden beklaagden en veroordeelden gehuisvest. Waar in vleugel A-B gezorgd kan worden voor individuele huisvesting, beschikt vleugel D over duo- en trio-cellen. De gevangenis van Turnhout beschikte lange tijd over een aparte afdeling voor een psychoseproject. In vleugel C konden maximaal elf geïnterneerden terecht ter voorbereiding op een therapeutische setting buiten de gevangenis. Enkel geïnterneerden die aan bepaalde criteria voldeden, konden in dit project instappen. In de loop van 2015 werd het echter duidelijk dat de doelgroep geïnterneerden in Turnhout sterk veranderde. Het werd moeilijker om nieuwe, geschikte kandidaten te vinden voor dit project. In combinatie met personeelstekorten bij Justitie, leidde dat tot de sluiting van vleugel C in augustus 2015. Inhoud Over de gevangenis p. 2 Werken aan een gezamenlijk beleid p. 4 Aanbod hulp- en dienstverlening p. 6 Vooruitblik op 2016 p. 11
Capaciteitsgegevens Vleugel A-B: 106 cellen in mono-verblijfsruimtes, waarvan één onbewoonbaar door vochtproblemen 7 prikkelarme ruimtes, waarvan twee in onbruik wegens vochtproblemen 2 buffercellen voor opvang van beklaagden bij binnenkomst in de gevangenis Wie? Geïnterneerden of beklaagden/veroordeelden met een psychiatrische problematiek Vleugel C: 11 cellen 1 time-out cel Wie? Geïnterneerden in psychoseproject - niet meer in gebruik sinds augustus 2015 Vleugel D: 64 cellen, waarvan 8 trio-cellen en 56 duo-cellen (maakt 136 bedden) Wie? Beklaagden en veroordeelden Beperkte detentie: 7 cellen Wie? Personen onder het statuut beperkte detentie Regio Noorderkempen De concentratie van vier gevangenissen in de regio Noorderkempen heeft tot gevolg dat de meeste aanbodverstrekkers van de hulp- en dienstverlening actief zijn in de vier gevangenissen. Naast een lokale uitwerking van het aanbod, wordt ook aandacht besteed aan de regionale afstemming tussen de beleidscoördinatoren en de aanbodverstrekkers. In 2015 vond op regelmatige basis regionaal overleg plaats met de vaste structurele partners: CAW De Kempen, CGG Kempen, De Rode Antraciet, bibliotheek Turnhout en VDAB. De regionale partners werden samengebracht tijdens een gezamenlijk terugkoppelmoment over het strategisch plan hulp- en dienstverlening. Na die bijeenkomst werkten het beleidsteam en het coördinatieteam in elke gevangenis verder aan het specifieke actieplan hulp- en dienstverlening 2016-2018. In het najaar werd voor de tweede keer een regionale, herstelgerichte activiteit georganiseerd door CAW De Kempen. Het project, RETOER, ging aan de slag met houtmaterialen uit de gevangenissen waarbij het herstel aan de samenleving centraal stond. In het thema natuur werden vogelkastjes, insectenhotels, voederplankjes gemaakt. Het project kreeg in elke gevangenis een specifieke uitwerking onder leiding van de organisatieondersteuners. Er werd samengewerkt met Cellmade en Natuurpunt. De opbrengst zal geschonken worden aan Open Kamp, organisator van jeugdkampen voor jongeren in armoede. 3
Werken aan een gezamenlijk beleid Actieplan 2014-2015 In 2015 liep de uitvoering van het actieplan 2014-2015 verder. Doelstellingen werden opgesteld rond vier kapstokwoorden: Onthaal Doelgroepen Integrale werking Draagvlak Begin 2016 werd van dit actieplan een eindevaluatie opgemaakt 1. Een aantal doelstellingen moesten uitgesteld of bijgestuurd worden, vaak door redenen buiten onze wil om. We geven er hierbij alvast enkele mee. In de eerste plaats waren er verschuivingen binnen het Vlaams team van hulp- en dienstverlening. Er kwam een nieuwe beleidscoördinator die gedurende enkele maanden afwezig was door zwangerschapsverlof. Ook bij de partnerorganisaties waren personeelsverschuivingen (zwangerschappen, vervangingscontracten, interne verschuivingen personeel ) en reorganisaties. De Rode Antraciet introduceerde bijvoorbeeld een nieuwe werkwijze waardoor vanaf 2016, in overeenstemming met hun hernieuwde visie en missie, een vaste cultuur- en sportfunctionaris verbonden zal zijn aan de gevangenis van Turnhout. Daarnaast was er binnen het domein onderwijs aan gedetineerden heel wat onduidelijkheid na de ontbinding van de Consortia Volwassenenonderwijs. Gelukkig werd de dienstverlening aan gedetineerden vanaf mei 2015 verder opgenomen door het Vlaams Ondersteuningscentrum voor Volwassenenonderwijs (Vocvo) en beschikken we sindsdien opnieuw over een vaste onderwijscoördinator die het onderwijs in de gevangenis van Turnhout in goede banen leidt. 2015 was een bewogen jaar voor de Vlaamse partners, Justitie en haar personeel. Door de politieke beslissing om te besparen, was er heel wat onduidelijkheid en ongenoegen bij het personeel. Het jaar werd afgesloten met enkele stakingsdagen en het vooruitzicht op een nieuw jaar met een rationaliseringsopdracht. 1 De eindevaluatie van het actieplan 2014-2015 kan vanaf 1 april 2016 opgevraagd worden bij Joke Sannen, beleidscoördinator, joke.sannen@wvg.vlaanderen.be. 4
Actieplan 2016-2018 Op basis van het voorgaande actieplan en het bovenlokaal strategisch plan 2015-2020 werd een nieuw actieplan opgemaakt. Dat laatste actieplan heeft een werkingsperiode van begin 2016 tot medio 2018. Operationele doelstellingen en actiepunten werden geformuleerd aan de hand van drie kernbegrippen: Doelgroepen Samenwerking Thematisch werken Dit actieplan vormt de leidraad voor de toekomstige initiatieven van het coördinatieteam in de gevangenis van Turnhout. Operationeel plan Justitie De beleidscoördinator nam een actieve rol op in de uitwerking van het operationeel plan van Justitie. Dat plan werd eind 2015 afgerond en resulteerde onder andere in een afsprakenkader tussen Justitie en de Vlaamse hulp- en dienstverlening. Dit dynamisch werkdocument heeft betrekking op de organisatie van het aanbod, praktische en technische afspraken, richtlijnen rond het gebruik van ICT en de infrastructuur, enzovoort. 5
Aanbod van hulp- en dienstverlening De doelgroep De gedetineerdenpopulatie kende in 2015 opvallende verschuivingen. Aangezien we het aanbod van hulp- en dienstverlening zo goed mogelijk proberen af te stemmen op de populatie, heeft dit zijn weerslag gehad op onze werking. De verschuivingen kunnen we onder andere verklaren door de opening van het Forensisch Psychiatrisch Centrum (FPC) in Gent. Heel wat geïnterneerden die we bereikten met het huidige aanbod van hulp- en dienstverlening, hebben de gevangenis geruild voor het FPC. Op 5 april 2016 had de gevangenis van Turnhout een totaalpopulatie van 260 gedetineerden (gegevens gebaseerd op Sidis Suite). Er worden 82 geïnterneerden gehuisvest, 61 veroordeelden en 117 beklaagden of personen waarvan de uitspraak nog niet definitief is. 6
Structurele samenwerkingspartners en aanbod 2015 Samenwerkingspartners AA Bibliotheek Turnhout CAW De Kempen CGG Kempen CVO Taxandria De Rode Antraciet MOOOV Project schakelwoonst: De Ark, OCMW, CAW De Kempen en Stad Turnhout ROC Tilburg Stad Turnhout Suggnomè vzw VDAB Vocvo Vormingplus Turnhout VVBV - CAP Warande Culturele activiteiten Onderwijs Welzijn en gezondheid Buiten Beeld Jaarlijkse BBQ Gitaarlessen In/Out muziekproject Dirk Proost Culinaire workshop Volksspelen Zomerquiz Muziekoptreden Bibliotheek Wekelijks bibliotheekmoment Lezingen bv. krachtige kruiden Tewerkstelling Individuele gesprekken detentieconsulent VDAB Taal: Engels ICT: Publisher, Autocad, Multimedia, Excel, Access, Photoshop Individuele leertrajecten Herstelgerichte activiteiten Regionaal herstelproject Retoer Aanbod daderslachtofferbemiddeling Suggnomè Slachtoffer in Beeld Fitness Buitensport Sport Aanbod vleugel C Yoga Kubben Individuele gesprekken JWT CAW De Kempen Individuele gesprekken CGG Kempen Individuele gesprekken CAP Individueel aanbod AA Activiteiten met directe sociale omgeving bv. film, roos voor Valentijn, fiesta fiesta, Suikerfeest, etentje met partner, stand up comedy Maandelijks kinderbezoek Reeks filosoferen Wekelijks ontspanningsavond ( t Klapke, spelletjesavond, bingo, film, kaarten ) Moestuinproject voor geïnterneerden Voorleesverhalen voor papa s Vorming Vader zijn Quiz georganiseerd door trajectbegeleiding Dag van de verdraagzaamheid Sessie Kom ontspannen en laat je stress los 7
In de kijker CAW De Kempen - Trajectbegeleiding In het jaarverslag van 2014 werden de nieuwe werkingsprincipes van trajectbegeleiding al toegelicht. Ook in 2015 werkte men verder via de scharniermomenten van gedetineerden; gebruikte men een thematische opvolging van dossiers; zette men in op de brug binnen-buiten en werkte men met de context van de gedetineerden. Wat betreft de inzet op de brug binnen-buiten, werd er oorspronkelijk gekeken naar personen die onder elektronisch toezicht werden geplaatst. Na een proefperiode die liep tot juni 2015, werd het gerechtelijk statuut losgelaten en kan men gedetineerden een nazorgtraject aanbieden van zes maanden. Centraal hierin staat de warme overdracht naar hulpverlening buiten de gevangenismuren. De trajectbegeleiders zetten bovendien specifiek in op de context van de gedetineerde en het versterken van het netwerk. Ze nemen zelf contact op met familieleden en nemen daarin een actieve rol op. Ze bereiden de gedetineerden voor op het kinderbezoek en activiteiten met de directe sociale omgeving. Medewerkers van het team familie en onthaal worden alleen ingeschakeld als er sprake is van een breuk of verstoorde relatie tussen de gedetineerde en zijn gezin/familie. De regio Noorderkempen telt vier gevangenissen, wat vaak een extra moeilijkheid betekent voor de partnerorganisaties. Dit kan echter ook positief zijn, wat bewezen wordt door CAW De Kempen. Niet alleen werken de organisatieondersteuners overkoepelend wat betreft het herstelproject Retoer (zie hoger), ook de trajectbegeleiders kunnen een cliënt volgen over de gevangenissen heen in het geval van een transfer. Afscheid van Consortium De Rank Tot begin 2015 stond Consortium De Rank in voor de organisatie van het onderwijs aan gedetineerden in de gevangenis van Turnhout. Door de ontbinding van de Consortia moest er gezocht worden naar een andere dienst die de onderwijscoördinatie op zich zou nemen. Dankzij een standvastige samenwerking met CVO Taxandria kon de continuïteit in het onderwijsgroepsaanbod verzekerd blijven. Sinds mei 2015 wordt de coördinatietaak opgenomen door het Vlaams ondersteuningscentrum voor Volwassenenonderwijs (Vocvo). In het najaar van 2015 werd ingezet op de verkenning van een nieuwe samenwerkingspartner voor de gevangenis van Turnhout, namelijk het Centrum voor Basiseducatie (CBE). Daarnaast werden ook de individuele leertrajecten opnieuw opgestart. Het organiseren van groepssessies onderwijs in de gevangenis van Turnhout wordt beperkt door een aantal samenwerkingsafspraken met Justitie (bv. maximum twee groepsactiviteiten per dagdeel) en door de infrastructuur (bv. slechts één groepslokaal op vleugel D). Het groepsaanbod slaagt er niet in alle noden van de diverse doelgroepen te beantwoorden. Daarom wordt extra aandacht besteed aan de individuele leervragen en is het een doelstelling voor het domein onderwijs in het actieplan 2016-2018. 8
Moestuinproject voor geïnterneerden Het idee om voor de geïnterneerdenpopulatie een moestuin te starten in de gevangenis van Turnhout leefde al langer. We investeerden veel tijd in de voorbereiding, zowel wat betreft de omkadering van de activiteit, als in de populatie waarop we ons richten. In samenwerking met Natuurpunt en VELT vzw werden de plannen concreter en werd via CAW De Kempen een oproep gelanceerd voor de aanwerving van vrijwilligers. Een gemotiveerd team ging in het voorjaar van 2015 aan de slag met zeven geïnterneerden. Voor het project werd een nauwe samenwerking opgestart met het zorgteam. Omdat de vrijwilligers niet vertrouwd waren met het werken met geïnterneerden, was de inbreng van het zorgteam cruciaal wat betreft de omgang met de deelnemers, vragen rond psychische problematieken en groepsdynamica. De organisatieondersteuner nam, als initiatiefnemer, ook in het verdere verloop van het project een belangrijke rol op bij de aansturing van de vrijwilligers en het maken van werkingsafspraken met het zorgteam en de gevangenisdirectie. Het project heeft geleid tot het creëren van een wekelijkse groepsactiviteit voor geïnterneerden met ondertussen een structurele inbedding, de aanstelling van een moestuinfatik voor de dagelijkse tuintaken en de creatie van een gezellige plaats in de buitenlucht die beschikbaar is voor overleg of andere groepsactiviteiten. Sport In 2015 werd de samenwerking met het zorgteam verder geoptimaliseerd, door onder andere een verdere uitwerking van het sportproject voor geïnterneerden in vleugel C psychoseproject. Binnen die afgesloten afdeling was een van de sportmonitoren van ROC Tilburg aan de slag. Deze afdeling werd echter gesloten medio 2015 (zie pagina 3), waardoor het project abrupt stopte. Tot eind 2015 werd de samenwerking met het zorgteam behouden wat betreft het aanbod voor geïnterneerden in vleugel A-B. Door personeelsafvloeiingen moet het zorgteam vanaf begin 2016 een nieuwe werkwijze introduceren, waarbij de huidige samenwerking op het vlak van sport niet langer mogelijk is. Het aanbod buitensport in vleugel D kon behouden blijven voor beklaagden en veroordeelden. 9
Verbindingen maken In 2015 hebben we getracht verbindingen te maken tussen verschillende activiteiten, domeinen, samenwerkingspartners Op die manier verkleint de onderlinge afstand en versterkt de groepsmentaliteit bij de organisatie van het aanbod van hulp- en dienstverlening. Enkele voorbeelden: In juni 2015 werd een proclamatie georganiseerd voor alle gedetineerden die een onderwijsmodule succesvol hebben afgerond. Het ontwerp en de opmaak van de uitnodiging voor het proclamatiemoment werd gemaakt door de cursisten van de opleiding Publisher. De trajectbegeleiders van CAW De Kempen hebben traditioneel enkel individuele contacten met de gedetineerden. In het najaar organiseerden zij een quiz, waardoor ze ook kennis konden maken met de groepsdynamiek. Bovendien kon er zo op een alternatieve manier gewerkt worden aan de opbouw van een vertrouwensband met de gedetineerden, los van een individueel begeleidingskader. Door de universiteit van Gent werd een onderzoek gevoerd naar het gezondheidsprofiel van de gedetineerden. Verschillende gevangenissen werden betrokken bij de dataverzameling, waaronder ook de gevangenis van Turnhout. Dankzij de inzet van medewerkers van verschillende organisaties (CAW De Kempen, De Rode Antraciet, CGG Kempen, Vocvo ), en de ondersteuning van verschillende penitentiaire actoren, zijn we erin geslaagd om veel gedetineerden te bereiken. De jaarlijkse barbecue is al lang geen nieuw gegeven meer, maar een vast, waardevol aanbod voor gedetineerden, waar samenwerking tussen de verschillende domeinen van hulp- en dienstverlening en Justitie centraal staan. Van het voorbereidend overleg tot het bakken van het vlees werden de krachten gebundeld. Ook de editie van 2015 was een groot succes. Het evenement werd opgefleurd met muziek. IN/OUT In 2015 kregen we een oude bekende over de vloer in de gevangenis van Turnhout. Dirk Proost, een van de hoofdrolspelers in het grootschalige project Jailhouse Rock in 2011 in de gevangenis van Turnhout, wou opnieuw aan de slag met gedetineerden. Het betrof een samenwerking met SAMWD Lier Labo Nieuwe Muziek, wat resulteerde in een voorstelling op de Lierische Kunsten in mei 2015. Onder leiding van Dirk Proost ontstond een nauw contact tussen gedetineerden en professionele artiesten. Het project kreeg de naam IN/OUT Escape through Art en richtte zich naast gedetineerden ook op jongeren en kansarmen. IN/OUT werd een multidisciplinair kunstenproject met verschillende participanten. In de gevangenis van Turnhout werden drie workshops georganiseerd waarin verschillende kunststijlen aan bod kwamen. Daarin gingen professionele kunstenaars, kunstenaars in opleiding en amateurs via kunst in dialoog met gedetineerden. Michele Tesoro De voorbereidingen en de workshops werden in goede banen geleid door de inzet van personeel van CAW De Kempen en De Rode Antraciet.Het project werd als enorm sterk ervaren door de verschillende deelnemers en de organisatoren. Om die reden zullen we in de toekomst verder sleutelen aan dit project, in de richting van een structureel aanbod. 10
Vooruitblik op 2016 Een nieuw jaar staat voor de deur, waarin we ons weer met veel goesting willen inzetten voor de hulpen dienstverlening aan gedetineerden in de gevangenis van Turnhout. Met een nieuw actieplan op zak hebben we alvast aangeduid waarop we dit jaar prioritair willen inzetten, en dat met voldoende ruimte voor onverwachte opportuniteiten die onze wegen kruisen. Naast opportuniteiten zal 2016 gekenmerkt worden door grote uitdagingen en valkuilen. We trachten daarop zo goed mogelijk in te spelen, maar het is nog niet geheel duidelijk welke impact de veranderingen zullen hebben op de hulp- en dienstverlening. We geven alvast enkele verwachte uitdagingen mee. In 2015 werd gestart met een besparingsoefening bij Justitie die verder doorloopt in het voorjaar van 2016. In concreto zullen de penitentiaire posten opnieuw ingevuld moeten worden en zullen mensen die op pensioen gaan, niet vervangen worden. Aangezien we voor de organisatie van het aanbod van hulpen dienstverlening sterk afhankelijk zijn van de justitiële partner, is het afwachten wat de impact op de werking zal zijn. Bovendien merkt men in het reclasseringswerk, dat ook buiten de gevangenismuren besparingen doorgevoerd worden. De problemen op de verschillende levensdomeinen van gedetineerden blijven aanwezig en lijken zich sterker te manifesteren dan ooit tevoren. Financiële problemen, werkloosheid, gebrek aan huisvesting en beperkte (vooral residentiële) faciliteiten voor drughulpverlening in de Kempische regio zijn maar enkele van de problemen waarmee de individuele hulpverleners dagelijks in aanraking komen. Tot slot blijft het voor de partners erg moeilijk om een gepast aanbod uit te werken voor de doelgroep in de gevangenis van Turnhout, omdat we een beperkt zicht hebben op de verschuivingen in de populatie. Door de opening van het Forensisch Psychiatrisch Centrum (FPC) in Gent merken we dat heel wat geïnterneerden, die we in het verleden bereikten met het aanbod van hulp- en dienstverlening, de gevangenis verlaten hebben. De opening van een nieuw FPC in Antwerpen, de opstart van een Long Stay afdeling voor geïnterneerden in Bierbeek en de verwachte beëindiging van het contract met de gevangenis van Tilburg, laat ons vermoeden dat de verschuivingen in de populatie zich nog zullen verderzetten. Meer informatie over de hulp- en dienstverlening in de gevangenis van Turnhout: Joke Sannen, beleidscoördinator - joke.sannen@wvg.vlaanderen.be 11
Lay-out: afdeling Algemeen Coördinerende Diensten Centrale redactie: Joke Sannen, beleidscoördinator hulp- en dienstverlening in de gevangenis van Turnhout Foto s: gevangenis Turnhout Verantwoordelijke uitgever: Marijke Enghien, afdeling Welzijn en Samenleving, Koning Albert II-laan 35 bus 30, 1030 Brussel