Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 1998 1999 26 301 Lidmaatschap Veiligheidsraad Nr. 7 BRIEF VAN DE MINISTER VAN BUITENLANDSE ZAKEN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal s-gravenhage, 29 april 1999 Zoals toegezegd tijdens het Algemeen Overleg met de vaste commissie voor Buitenlandse Zaken op 21 april jl. (26 301, nr. 6), doe ik u hierbij een overzicht toekomen van de wijze waarop gedurende de eerste drie maanden van dit jaar de Nederlandse beleidsvoornemens inzake het lidmaatschap van de Veiligheidsraad gestalte hebben gekregen binnen de Raad. Overigens is in de maandelijkse overzichten van de werkzaamheden van de Veiligheidsraad ook al getracht terzake de nodige informatie te verschaffen. Zoals in de brief van 20 november 1998 van de Minister van Ontwikkelingssamenwerking en mijzelf is aangegeven (26 301, nr. 1), wenst Nederland het lidmaatschap van de Veiligheidsraad niet te beperken tot de dagelijkse agenda van de Veiligheidsraad, maar is gekozen voor een integrale benadering waarbij ook andere, bredere aspecten van veiligheid en conflictbeheersing, waarvoor andere onderdelen van de VN-familie competent zijn, worden betrokken. Hieronder volgt een niet uitputtend overzicht van de concrete invulling die de afgelopen maanden aan de Nederlandse beleidsaccenten zijn gegeven. Uit het overzicht zal blijken dat bij de behandeling van een onderwerp diverse aspecten van de Nederlandse beleidsprioriteiten aan de orde kunnen komen. Integrale benadering Oriëntatiedebat over bescherming burgers Tijdens het Canadese voorzitterschap is een oriëntatie-debat gehouden over de bescherming van burgers in gewapende conflicten. Nederland heeft tijdens deze zitting gepleit voor een aanpak waarbij alle relevante actoren moeten worden betrokken. Hierbij is onder meer de opstelling van een «Strategisch Raamwerk» voorgesteld dat als leidraad zou kunnen dienen voor de activiteiten van de verschillende VN-organen in complexe KST35300 ISSN 0921-7371 Sdu Uitgevers s-gravenhage 1999 Tweede Kamer, vergaderjaar 1998 1999, 26 301, nr. 7 1
noodsituaties. Tijdens het Nederlandse voorzitterschap van de Veiligheidsraad in september 1999 zal een follow-up aan dit onderwerp worden gegeven. OCHA Op 21 januari heeft Nederland een briefing van de Emergency Relief Coordinator van het UN Office for the Coordination of Humanitarian Affairs (OCHA) aangegrepen om een integrale aanpak van conflictbeheersing en veiligheid te bepleiten. Diplomatieke, politieke en militaire maatregelen zouden moeten worden aangevuld met economische, humanitaire en ontwikkelingsaspecten van conflictbeheersing. Humanitaire hulp dient evenwel niet te worden ingezet als vervanging van een politieke aanpak van het achterliggende probleem, aldus de Nederlandse interventie in de Veiligheidsraad. Centraal Afrikaanse Republiek In de onderhandelingen over een ontwerp-resolutie inzake verlenging van het mandaat van de Vredesoperatie in de Centraal-Afrikaanse Republiek werd door Nederland (herhaaldelijk) gewezen op de samenhang tussen ontwikkeling en stabiliteit hetgeen ertoe heeft geleid dat in de definitieve tekst, die op 26 februari werd aanvaard, ook sociaal-economische elementen zijn opgenomen. Het betreft hierbij onder andere een oproep aan ECOSOC, UNDP, IMF en Wereldbank om een bijdrage te leveren aan de opstelling van een economisch herstel en wederopbouwplan alsmede een oproep aan de lidstaten hieraan materiële en financiële steun te verlenen. Angola Nederland heeft zich de afgelopen maanden bij consultaties over de afloop van het mandaat van de VN-vredesmacht MONUA verzet zich tegen volledige terugtrekking van de VN uit Angola en heeft voorgesteld om in ieder geval een minimale VN-presentie aldaar te handhaven (waakvlam-functie). Dit onder meer met het oog op de coördinatie van internationale hulpinspanningen, het volgen van de mensenrechtensituatie en het eventueel faciliteren van overleg tussen de strijdende partijen. Hoewel de besprekingen over een toekomstige VN-presentie in Angola nog niet zijn afgerond, staat inmiddels wel vast dat de VN-mensenrechtencomponent zal worden gecontinueerd. Nederland zal als concrete bijdrage de bestaande omvangrijke financiële steun aan humanitaire hulpprogramma s in Angola waar mogelijk voortzetten. Georgië/UNOMIG Nederland heeft bij behandeling van de mandaatsverlenging van de waarnemersmissie in Georgië (UNOMIG) gepleit voor meer aandacht voor de sociaal-economische situatie in met name Abchazië en heeft aangegeven dat prioriteit moet worden gegeven aan de situatie van vluchtelingen. Preventieve diplomatie Ethiopië/Eritrea Nederland heeft met andere landen van de Veiligheidsraad aangedrongen op een missie van Speciaal Gezant van de Secretaris-Generaal Sahnoun naar Ethiopië/Eritrea teneinde te voorkomen dat de vijandelijkheden rondom het grensconflict weer oplaaien. De speciale gezant zal een Tweede Kamer, vergaderjaar 1998 1999, 26 301, nr. 7 2
staakt-het-vuren bepleiten en er bij de betrokken partijen op aandringen om op basis van voorstellen van de Organisatie voor de Afrikaanse eenheid (OAE), tot een definitieve oplossing te komen. Humanitaire aspecten Afghanistan Bij briefings van het VN-secretariaat in januari en in maart over de situatie in Afghanistan heeft Nederland zorg uitgesproken over de discriminatie van meisjes en vrouwen en andere mensenrechtenschendingen, een element dat werd overgenomen in de door de Raad geaccordeerde verklaringen van de Voorzitter tegenover de pers. Sierra Leone Bij de frequent terugkerende besprekingen van de situatie in Sierra Leone heeft Nederland de schendingen van de mensenrechten door de rebellen in Sierra Leone scherp veroordeeld. Ook heeft het de partijen opgeroepen volledig samen te werken met de humanitaire organisaties om de slachtoffers van het conflict te helpen. In de tekst van de op 11 maart aanvaarde resolutie die het mandaat van de VN-vredesmissie in Sierra Leone verlengde, wordt op Nederlands initiatief melding gemaakt van het voornemen van de Secretaris-Generaal om een mensenrechten-waarnemer toe te voegen aan UNOMSIL. Sancties Irak Als Voorzitter van het Irak-Sanctiecomité heeft Nederland zich krachtig ingezet om de bedevaart naar Mekka (de «hadj») van 22 000 Iraakse moslims mogelijk te maken via bekostiging uit het «olie-voor-voedsel»- programma. Voorts heeft Nederland zich ingespannen voor een stroomlijning van de goedkeuringsprocedures teneinde een concrete bijdrage te leveren aan de verbetering van de humanitaire situatie. In dit kader heeft Nederland een versnelde levering van reserveonderdelen voor de olie-industrie bewerkstelligd zodat Irak in staat zal zijn de toegestane hoeveelheid olie te exporteren. Post-conflict peacebuilding Centraal-Afrikaanse Republiek (CAR) Nederland heeft bij de discussies over de Centraal-Afrikaanse Republiek naar voren gebracht dat de situatie aldaar beëindiging van de vredesoperatie (MINURCA) nog niet toelaat en dat mede met het oog op «postconflict peacebuilding» verdere betrokkenheid van een VN-Vredesmacht wenselijk is. Nederland heeft bij de onderhandelingen over de mandaatsverlenging van MINURCA gewezen op de samenhang tussen ontwikkeling en stabiliteit. Guinee Bissau Bij consultaties over Guinee Bissau heeft de Nederlandse inzet voor post-conflict vredesopbouw een belangrijke impuls gegeven aan de voorgenomen vestiging van een Post-Conflict Support Office in Guinee Bissau (UNOGBIS). Tweede Kamer, vergaderjaar 1998 1999, 26 301, nr. 7 3
Bescherming van humanitaire werkers Afghanistan Nederland heeft bij een briefing over de situatie in Afghanistan gewezen op het belang van volledige medewerking aan veiligheidsgaranties voor alle internationale en humanitaire werkers als voorwaarde voor (hervatting) van de hulpactiviteiten in Afghanistan, hetgeen in een verklaring aan de pers van de Voorzitter is opgenomen. OCHA Bij een briefing van de Emergency Relief Coordinator van het Office for the Coordination of Humanitarian Affairs heeft Nederland gewezen op het belang van de bescherming van humanitaire werkers. Humanitaire organisaties kunnen niet effectief hulp verlenen zonder adequate politieke of militaire rugdekking. Sanctieregimes De Veiligheidsraad stelde in januari 1999 een nota vast die praktische voorstellen bevat om het werk van de sanctie-comités te verbeteren en ongewenste neveneffecten te voorkomen. Nederland zet zich met name in voor voortzetting van de discussie over meer gerichte sancties. Bij een briefing van de Emergency Relief Coordinator van het Office for the Coordination of Humanitarian Affairs heeft Nederland o.a. bepleit meer verfijnde sancties te ontwerpen met een minimaal effect op de burgerlijke bevolking en een maximaal effect op «warlords» en hun bezittingen. Hierbij kan worden gedacht aan reisbeperkingen voor de betrokkenen en hun naaste verwanten, maar vooral aan financiële sancties. Regionale en sub-regionale organisaties Sierra Leone Betrokkenheid van ECOMOG, de regionale vredesmacht van West Afrikaanse staten, wordt door Nederland (ook financieel) gesteund. Nederland verleent via begrotingssteun een bijdrage aan het Malinese contingent in ECOMOG, levert materiële bijdragen (Daftrucks) en heeft US$ 1 miljoen gestort in het UN Trustfund voor Sierra Leone. Ethiopië/Eritrea Nederland steunt vooralsnog de rol van de Organisatie voor Afrikaanse Eenheid om te komen tot beslechting van het geschil tussen beide landen. Guinee-Bissau Nederland heeft gepleit voor een optimale coördinatie van alle op Guinee-Bissau gerichte inspanningen, inclusief die van ECOMOG en de VN. Wellicht zou ECOMOG betrokken kunnen worden bij het door UNDP uit te werken programma voor ontmijning. Speciale aandacht Afrika De agenda van de Veiligheidsraad werd in de eerste maand van dit jaar in hoge mate (ca. 60%) beheerst door conflicten in Afrika (Sierra Leone, Centraal-Afrikaanse Republiek, Angola, Burundi, Ethiopië/Eritrea, Democratische Republiek Congo, Westelijke Sahara). In overeenstemming met de speciale aandacht die Nederland aan Afrika wenst te geven, Tweede Kamer, vergaderjaar 1998 1999, 26 301, nr. 7 4
getuigden de Nederlandse interventies van grote betrokkenheid bij het Afrikaanse continent. Voorkoming proliferatie massavernietigingswapens In het debat over Irak komt de Nederlandse inzet tot voorkoming van proliferatie van massavernietigingswapens tot uiting. Zoals ik U heb bericht in mijn brief van 16 april jl. heeft Nederland samen met het Verenigd Koninkrijk een ontwerpresolutie ingediend waarin o.a. wordt geconstateerd dat Irak nog niet aan zijn ontwapeningsverplichtingen heeft voldaan. Tijdens consultaties heeft Nederland altijd benadrukt dat pas na een effectieve vaststelling door inspecties dat Irak niet meer de beschikking heeft over massavernietigingswapens, een overgang naar een ander regime, een zogenaamd «ongoing monitoring and verification» (OMV)-systeem, mogelijk kan worden. Een stringent OMV-systeem, inclusief indringende inspecties, zal nodig zijn teneinde te verzekeren dat Irak niet weer in staat zal zijn massavernietigingswapens te ontwikkelen. Informatie en transparantie/nederlandse lidmaatschap van de Europese Unie en NAVO Als voorbeeld van transparantie naar de gehele VN kan worden gewezen op de gezamenlijke brief van Nederland en Slovenië waarin de Voorzitter van de Veiligheidsraad wordt verzocht de door UNSCOM vervaardigde rapporten ter beschikking te stellen aan alle lidstaten van de Verenigde Naties, hetgeen ook is geschied. Voor wat betreft de informatie naar EU-partners diene het volgende. De in Den Haag gestationeerde diplomatieke vertegenwoordigers van onze EU-partners worden maandelijks ingelicht over de Nederlandse activiteiten in de Veiligheidsraad. De Permanente Vertegenwoordigers van de Europese Unie te New York worden tijdens hun wekelijkse bijeenkomst op de hoogte gehouden over de ontwikkelingen in de Veiligheidsraad. Verder kan worden vermeld dat WEU en NAVO, conform de vigerende interne afspraken, bij toerbeurt door Nederland over de activiteiten in de Veiligheidsraad geïnformeerd. De Minister van Buitenlandse Zaken, J. J. van Aartsen Tweede Kamer, vergaderjaar 1998 1999, 26 301, nr. 7 5