Start & Stop Systeem. Hybride aandrijving - een technologische stap op weg naar de elektrische wagen. LuK tweedelig vliegwiel met trillingsdemper

EEN ACTUEEL TECHNISCH INZICHT IN INNOVATIES IN DE AUTO-INDUSTRIE MAAKT NIEUWE TECHNOLOGIEËN TRANSPARANT 1 IN DIT NUMMER Start & Stop Systeem Hybride aandrijving - een technologische stap op weg naar de elektrische wagen LuK tweedelig vliegwiel met trillingsdemper 2 16 18 Uitgave 01 December 2012 Start & Stop Systeem De Europese Unie regelt de uitstoot van verontreinigende stoffen het voertuigen via de Euro -norm. In die voorschriften komen ook allerhande belastingvoordelen aan bod. Een van de antwoorden van fabrikanten om te voldoen aan deze norm en te profi teren van de belastingvoordelen bestaat uit de implementatie van het automatische start/stop-systeem. Benzine CO HC NOx HC+NOx Deeltjes Implementatie Euro I 3.16 -- -- 0.97 1992 Euro II 2.2 -- -- 0.5 1996 Euro III 2.3 0.2 0.15 -- 2000 Euro IV 1 0.1 0.08 -- 2005 Euro V 1 0.075 0.06 -- 0.005 2009 Euro VI 1 0.075 0.06 -- 0.005 2014 Dankzij dit innovatieve systeem kan de CO2- uitstoot verminderd worden met maximaal 15% (bij druk stadsverkeer). Tevens wordt de akoestische vervuiling gereduceerd. Met dit systeem stopt de motor wanneer: De snelheid van het voertuig lager is dan 3 km/u De versnellingsbak in de neutrale stand staat Het koppelingspedaal niet is ingetrapt Er niet aan het stuurwiel gedraaid wordt (geen enkel type van assistentie is vereist) De motor stationair draait De motor stopt niet wanneer: Het vacuüm van de rembekrachtiging daalt tot onder een ingestelde drempelwaarde De accu leeg is De klimaatregeling het gebruik van de aircocompressor vereist De temperatuur van de koelvloeistof lager is dan 20 50 ºC De buitentemperatuur lager is dan -10 ºC of hoger dan 50 ºC. Het start/stop-systeem kan ook de volgende functies bevatten: Uitschakeling na het openen van de motorkap, om het automatisch starten te vermijden tijdens werkzaamheden aan de motor. Uitschakeling na het losmaken van de veiligheidsgordel, om te vermijden dat het voertuig wordt verlaten zonder dat het stilstaat. (Deze voorwaarden variëren naargelang de fabrikant) EureTechFlash is een publicatie van AD International (www.ad-europe.com). 1 www.eurecar.org

Systeembeschrijving: 1. ECU van de motor: beheert het start/stop-systeem. 2. Voertuigtoegangssysteem 3. Opstartmotor: is verantwoordelijk voor het starten van de verbrandingsmotor. 4. Instrumentenpaneel: informeert de bestuurder over de status van het start/stop-systeem, nl. geactiveerd/gedeactiveerd. 5. MSA-schakelcentrale voor middenconsole 6. Snelheidssensor: informeert, normaal via de ABS-eenheid, over de snelheid van het voertuig. 7. Klimaatregeleenheid: vraagt om de motor te starten wanneer deze thermische eenheden (aircocompressor) of calorieën (verwarmingsradiator) nodig heeft om de door de bestuurder geselecteerde temperatuur te bereiken. 8. Accusensor: informeert de motoreenheid over de stroom die de accu binnenkomt en verlaat om het laadniveau te schatten. 9. Motorkapschakelaar: waarschuwt de motoreenheid voor het openen van de motorkap. Digitale dieselelektronica (DDE). Fijnafstelling voor brandstofinspuiting - Het digitale dieselelektronica (DDE)-systeem beheert alle motorfuncties in dieselmodellen. Dit bespaart brandstof, verzekert vlotte en geraffineerde prestaties en helpt om de uitstoot te verminderen, waardoor uw impact op het milieu tot een minimum wordt beperkt. Digitale motorelektronica (DME). Het alomvattende beheersysteem voor uw motor: de digitale motorelektronica (DME) regelt alle belangrijke aspecten van de motorwerking en verzekert optimale betrouwbaarheid, topprestaties en de laagst mogelijke uitstoot en brandstofverbruik. www.eurecar.org 2

10. Veiligheidsgordelschakelaar: geeft aan de motoreenheid aan of de veiligheidsgordel is vastgemaakt. 11. Sensor koppelingspedaalpositie: meldt de positie van het pedaal. Indien de hendel licht bediend wordt (een hand die erop rust), start de motor nadat de pedaal met 90% is ingetrapt. 12. Sensor koppelingspedaalpositie: meldt de positie van het pedaal. Indien de hendel in neutrale stand staat, start de motor nadat het pedaal met 10% is ingetrapt. 13. Sensor vacuüm rembekrachtiging: deze sensor bevindt zich op de rembekrachtiging en stuurt een signaal dat evenredig is met het vacuüm van de rem. 14. Neutraalstandsensor: deze sensor bevindt zich op de versnellingsbak en geeft de positie van de schakelhendel aan. Normaal is na vervanging een kalibratie vereist met behulp van een diagnosetoestel. 15. Geïntegreerd systeem voor automatische verwarming en airco (IHKA) / Geïntegreerde regelaar voor verwarming en airco (IHKR) Verbetering van de onderdelen in vergelijking met een conventioneel systeem: 1. Wegens het constante opstarten zullen wij een stroomstabilisator opnemen om vermogenspieken te vermijden. Wanneer de motor wordt gestart of de accuspanning lager is dan 10,5 V, wordt het elektrische systeem van het voertuig gevoed door de stabilisator via een interne accu: boostmodus. Zodra de startfase voltooid is, werkt het systeem zonder de stabilisator (bypassmodus) en maakt het gebruik van de situatie om de interne accumulator op te laden. AD Technical Centre: onestop-shop voor technische competentie! 2. In voertuigen van dit type vindt men vaak accu s met AGMtechnologie (absorberende glasvezelmat). Dit type is bestand tegen een groot aantal diepe ontladingen en heeft een lage snelheid van zelfontlading. Tegelijkertijd heeft het geen onderhoud nodig. Bij sommige voertuigen is een reset met een diagnosetoestel vereist na vervanging. 3. De startmotor is verbeterd om een langere levensduur te bereiken. De lagers zijn versterkt, het planeetwiel geoptimaliseerd en er wordt een stevigere tandwielaandrijving gebruikt. 4. De dynamo is verbeterd en is nu 60% efficiënter, waardoor de accu sneller kan worden opgeladen bij lage toerentallen. Het AD Technical Centre, gerund door het bedrijf Grup Eina Digital, is AD s exclusieve technische kenniscentrum voor motorvoertuigen. Vanuit de zetels in Figueres en Badalona (Spanje), volgt het AD Technical Centre de technische evolutie in de automobielindustrie op. Die knowhow wordt vervolgens vertaald in opleidingen en diensten op maat van de ADI-partners in hun land. Een team van meer dan 60 ervaren experts en ingenieurs van het AD Technical Centre biedt de reparateurs technische informatie, technische opleidingen, praktische opleidingstools, opleidingen met diagnose-apparaten, een technische hotlineservice, ECUprogrammering enz. Voor meer informatie over AD of het Eure!Car-opleidingenaanbod kan je contact opnemen met: AD Benelux NL AD Benelux BE Rederijweg 41 Leuvensesteenweg 272 4906 CX OOSTERHOUT 3070 KORTENBERG info@autodistribution.nl 02 254 70 30 3 www.eurecar.org

Diagnose van het systeem: Wanneer diagnosetaken uitgevoerd moeten worden aan het start/ stop-systeem, dienen de volgende onderdelen gecontroleerd te worden: Sensoren: Neutraalstandsensor Sensor vacuüm rembekrachtiging Schakelaar koppelingspedaalstand 10% Schakelaar koppelingspedaalstand 90% Start/stop-schakelaar Remstandsensor Vermogenbeheer Elektronische regelbeheereenheden: Eenheid voor afstandsbediening en toegangsregeling (CAS) DC/DC-omzetter ECU van de motor Kabelkast IGR en accu Instrumentenpaneel (KOMBI) Aircobeheereenheid (IH) ABS en DSC ECU PROBLEMEN IN VERBAND MET START/STOP- SYSTEMEN: Hoewel er niet heel veel problemen gemeld zijn met start/stop-systemen, komen de volgende storingen voor: 1. De radio en/of het GPS-systeem vallen uit wanneer de motor wordt gestart: Controleer de spanningsaccumulator (DC/ DC), omdat die de spanning van de boordnetwerken moet stabiliseren en in een startfase de spanning kort daalt waardoor sommige elektrische apparaten uitgeschakeld kunnen worden. 2. Bij het uitstappen uit de auto verschijnt een waarschuwing op het dashboard: Wanneer de auto wordt gestopt en tegelijk het start/stop-systeem wordt geactiveerd of gedeactiveerd en de veiligheidsgordel wordt geopend, raakt het start/stop-beheersysteem in de war en wordt een foutbericht weergegeven op het dashboard. 3. Het start/stop-systeem schakelt de motor niet uit of dat gebeurt op onregelmatige wijze: De eerste parameter die in dit geval gecontroleerd moet worden is de buitentemperatuur. 4. De motor start zonder reden, dit kan zich voordoen in de volgende omstandigheden: het vacuüm van het remsysteem is te laag de acculading is te laag de verdampertemperatuur van de airco is te hoog te veel nevel in de wagen www.eurecar.org 4

CASUSSTUDIE De auto is naar verschillende werkplaatsen gebracht omdat het start/stop-systeem niet geactiveerd wordt. Na controle van alle onderdelen van het start/ stop-systeem en de overeenkomstige sensoren aan de hand van een elektrisch schakelschema, heeft het diagnosetoestel geen enkele parameter vastgesteld die buiten het toegestane bereik ligt; er kan hieruit dus niet afgeleid worden welk onderdeel de storing van dit systeem zou kunnen veroorzaken. De stand van de contactsensor van de motorkap kan niet vastgesteld worden via diagnose en de waarden kunnen dus niet op het diagnosetoestel worden weergegeven. MAAR anderzijds maakt de motorkapschakelaar deel uit van het start/ stop-netwerk en kan dus de activiteit van het volledige start/stop-systeem beïnvloeden. Indien de contactschakelaar van de motorkap defect is of de motorkapschakelaar niet juist werkt, detecteert het beheersysteem een open stand en zal het start/stop-systeem niet werken. In dat geval bestond de oplossing erin de motorkapschakelaar te vervangen! Start-stoptraining, ontwikkeld voor Eure!Car (*) Om te voldoen aan de Europese wetgeving en richtlijnen betreffende de vermindering van CO2-uitstoot en brandstofverbruik zullen de meeste autoproducenten binnenkort de start-stoptechnologie (of de zogenaamde microhybride technologie) massaal integreren. In 2010 was 13 % van de wagens uitgerust met het start-stopsysteem. Volgend jaar wordt dat aantal geschat op 50 %, in 2017 op maar liefst 90 %. Francesc Poch, manager binnen het in Figueres gevestigde AD Technical Centre van Grup Eina Digital, beaamt: ìintelligente oplaadsystemen en de start-stoptechnologie zijn vandaag de dag al de norm in moderne wagens. In de toekomst zal die trend zich zeker voortzetten. Heel binnenkort - en zelfs vandaag al - wordt de aftermarket geconfronteerd met het onderhoud en herstel van die technologie, aangezien de wagens in onafhankelijke herstelplaatsen binnengebracht worden. Als antwoord op de dringende vraag van reparateurs en aangespoord door een stijgend aantal binnenkomende telefoontjes over dit onderwerp bij de technische hotline in Figueres, stelde het AD Technical Centre een opleiding rond Intelligente oplaadsystemen (start-stop) op. Het doel is om de relatie tussen de componenten en de sensors van het start-stopsysteem en zijn verschillende werkingsmodi uit te leggen. Technici moeten de werking van het systeem volledig snappen. Dat is cruciaal voor het latere onderhoud en de herstellingen, zelfs wanneer het gaat om iets eenvoudigs als het vervangen van een AGM/EFB-batterij. Eure!Car (*) gebruikt voor deze opleiding een BMW 1 reeks, 116i Hpi met start-stoptechnologie. (*) Eure!Car is een allesomvattend opleidingsprogramma van AD International, zie pagina 20 in deze uitgave. 5 www.eurecar.org

Automodellen die start/stop-systemen gebruiken: PSA STOP and start is opgenomen in de modellen Citroën C2 en C3 vanaf 2006, Citroën DS modellen, Peugeot 308/3008. BMW START-STOP -systeem MSA in Mini ingevoerd in 2008. Toyota Mazda Renault START-STOP -systeem vanaf 2009 geïntegreerd in modellen voor Europa START-STOP -systeem met de naam I-STOP Voor de Europese voertuigen werd het START-STOP -systeem op de markt gebracht vanaf 2010 Honda START-STOP -systeem werd ingevoerd in de Civic IMA Hybrid vanaf 2006 Fiat Group START-STOP -systeem opgenomen in FIAT 500 vanaf 2008 Volvo START-STOP -systeem ingevoerd in DRIVe -modellen vanaf 2009 Ford ingevoerd in de HYBRID-modellen vanaf 2010 Hyundai Opel Mercedes V.A.G. Group START AND STOP -systeem met de naam IDLE STOP AND GO (ISG) ingevoerd in het model HYUNDAI ACCENT/VERNA 2012 Vanaf 2010 geïntegreerd in alle mogelijke ECOFLEX-modellen START AND STOP -systeem ingevoerd in SMART For Two, CLASS A & B vanaf 2007 en CLASS C Blue EFFICIENCY vanaf 2010 START AND STOP -systeem ingevoerd in de modellen BLUE MOTION VW, Audi en Seat Ecomotive vanaf 2008. www.eurecar.org 6

Start/stop-systemen in de werkplaats Duidelijke toename in voertuigen met start/stop-systemen Vanaf 2012 moeten fabrikanten garanderen dat 65% van de nieuwe auto s die elk jaar geregistreerd worden in de EU een gemiddelde uitstoot hebben van minder dan 130 gram CO2 per km. Dit percentage wordt verhoogd naar 75% in 2013, 80% in 2014 en 100% in 2015. Start/stop-systemen leveren hier een belangrijke bijdrage en maken een reductie van het brandstofverbruik mogelijk die kan oplopen tot 8%. Er wordt verwacht dat in 2013 een op de twee nieuwe wagens in Europa uitgerust zal zijn met een start/stop-systeem. De vraag naar de overeenkomstige onderdelen van werkplaatsen voor een professionele vervanging zal dus blijven toenemen. Systeemonderdelen De functie van een start/stop-systeem, d.w.z. een systeem dat de motor automatisch aan- en uitzet, vereist dat een aantal verschillende onderdelen samenwerken. Starters voor start/stop-systemen Het aantal startsequenties dat wordt uitgevoerd met de startmotor, d.w.z. de levensduur ervan, is aanzienlijk verhoogd en de startmotor is nu bestand tegen het frequente starten van het voertuig. De volgende maatregelen zijn ingevoerd: Versterken van de lagers die onderhevig zijn aan hoge belasting Verdere verbetering van het reductietandwiel Gebruik van een sterkere tandwielaandrijving van de starter Optimalisering van de commutator voor langere levensduur

Dynamo s voor start/stop-systemen Dynamo s voor start/stop-systemen wekken meer elektrische energie op voor het boorddiagnosesysteem (OBD), zelfs bij lage snelheden en direct na het starten van het voertuig. Samen met de krachtige accu vergroten ze de beschikbaarheid van de start/stop-functie. Verbeterd elektrisch ontwerp en geoptimaliseerde materialen Met name effi ciënt bij lage snelheden Technologie op basis van diodes met hoge effi ciëntie (HED) Hogere effi ciëntie van max. 77% Hogere brandstofbesparing van max. 2% Geluidsarm Regeleenheden voor start/stop-systemen De elektronische regeleenheid is uitgerust met bijkomende interfaces voor starters en sensoren (accusensor, krukassensor, wielsnelheidssensor, neutraalstandsensor). De software is in staat om relevante gegevens afkomstig van de sensoren te analyseren. De regeleenheid geeft via een signaal aan wanneer de motor uitgeschakeld kan worden. Sensoren voor start/stop-systemen De sensor levert informatie aan de regeleenheid voor optimalisering van de startsequentie Neutraalstandsensor: geeft aan of het voertuig in een versnelling staat Wielsnelheidssensor: geeft de richting aan waarin het wiel draait en wanneer het tot stilstand komt Intelligente krukassensor levert informatie over motoractiviteit De drukverschilsensor voor de rembooster volgt de druk in de rembooster tijdens de stopfase om de boosterwerking te verzekeren na het starten. Filters voor start/stop-systemen Voertuigen met start/stop-systemen starten ongeveer zes maal vaker dan gewone voertuigen. Door het hogere aantal startprocessen van de motor wordt het brandstoffi lter meer blootgesteld aan sterke drukstoten. Een extra stevig brandstoffi lter met sterkere behuizing, afdichtingen met pakkingen en deksel moet daarom gebruikt worden om barsten te vermijden. DC/DC-omzetter Wanneer de starter bediend wordt, neemt het spanningsniveau van het boorddiagnosesysteem op korte termijn af. Dit kan de werking van elektronische apparaten beïnvloeden (bijv. de radio-ontvangst wordt kort onderbroken of het navigatiesysteem wordt uitgeschakeld). DC/DComzetters voor start/stop-systemen stabiliseren de spanning voor delen van het elektronische boorddiagnosesysteem wanneer de motor gestart wordt, zodat er geen interferentie is met de comfortfuncties. Elektronisch energiebeheer De motorregeleenheid met de geïntegreerde start/stopcoördinator en de accusensor zijn de belangrijkste onderdelen van het energiebeheersysteem voor voertuigen met een start/stop-systeem. Hierin zijn ook de cyclusbestendige accu met EFB- of AGM-technologie en de DC/DC-omzetter inbegrepen. De elektronische accusensor (EBS-sensor) is een van de hoofdonderdelen van het elektronische energiebeheer: Ingebouwd in de accupool Registreert op nauwkeurige en dynamische wijze werkingsgegevens zoals elektriciteit, spanning en temperatuur Met de meetwaarden volgt hij de prestaties van de accu en bepaalt hij het energieverbruik en de uitstoot. www.eurecar.org 8

Accuvereisten De vereisten voor de accu zijn nog strenger wanneer een start/stop-systeem is geplaatst. Naast betere prestaties moeten de accu s vooral een hogere cyclusstabiliteit hebben in vergelijking met conventionele starteraccu s. Ze moeten de energie leveren voor het veelvuldig starten van de motor en voor de eenheden die elektrische stroom verbruiken in het voertuig tijdens de stopfase. Aan deze vereisten wordt voldaan met accu s die beschikken over EFB-technologie (geoptimaliseerde natte accu) en accu s met AGMtechnologie (absorberende glasvezelmat). Voor systemen met energieterugwinning (regeneratief remmen) worden AGM-accu s gebruikt. Diagnose en vervanging van accu s Het wordt niet aanbevolen dat bestuurders de accu s zelf vervangen in voertuigen met start/stop-systemen, aangezien in vele van deze modellen (bijv. Audi, BMW, Volvo) een geschikte diagnosetester voor regeleenheden vereist is voor de accuvervanging. Het volgende is dan mogelijk: Registreren van de nieuwe accu in het voertuig Programmeren van technische gegevens, bijv. ampèreuur en productnummer. Elke voertuigfabrikant hanteert een eigen aanpak voor de vervanging van accu s. De ESI[tronic]-software voor werkplaatsinformatie moet daarom geraadpleegd worden voor elk specifi ek geval apart. Het is belangrijk om te noteren welke nieuwe accu s geplaatst worden. Enkel door de fabrikant goedgekeurde accu s mogen geselecteerd worden en als algemene regel mogen geen conventionele loodaccu s worden gebruikt. Een AGM-accu mag alleen vervangen worden door een AGMaccu, een EFB-accu kan echter vervangen worden door een EFB- of een AGM-accu. Indien een accu van het verkeerde type geplaatst wordt, zal het start/stop-systeem niet zijn volle potentieel bereiken. De levensduur van de accu s zal ook verminderen. Tijdens de koudere periodes is het voor voertuigen met start/stop-systemen nog belangrijker dat de accu volledig opgeladen is. Daarom wordt het aanbevolen accu s op te laden iedere keer wanneer het voertuig zich in de werkplaats bevindt. Wil je zien hoe de startstoptechnologie van Bosch werkt? Bekijk dan snel naar de onderstaande video. Scan de QR-code hieronder met je smartphone. Heb je geen QR-scanner? Download er dan één in de App store van jouw smartphone. 9 www.eurecar.org

Johnson Controls bereidt onafhankelijke garages voor op het groeiende start-stop segment In nieuwe wetten en richtlijnen staat met name het thema mobiliteit centraal. Door nieuwe EU-wetgeving zakken de CO2-grenswaarden steeds verder (130 g/km in 2015, 95 g/km in 2020). Een sleuteltechnologie voor het bereiken van deze gewenste uitstootwaarden is Start-Stop. Deze technologie zal in de toekomst in alle voertuigen worden ingebouwd, omdat hierdoor de CO2-uitstoot met 8 tot 12 % wordt gereduceerd. In vier jaar tijd heft Start-Stop bij nieuwe voertuigen een aandeel van 70 %. Start-stop wordt de nieuwe standaard in de auto-industrie en zal de komende 15 tot 20 jaar het centrale thema zijn. Ook nieuwe technologieën zoals mild, full hybrid of elektrische voertuigen, zullen binnen enkele jaren volgen. Alleen wie op deze nieuwe technologische ontwikkelingen is voorbereid, kan in de toekomst nog meedoen. In het kader van een in 2010 uitgevoerde marktstudie binnen Europa werden 1.200 garages gevraagd naar het thema Start-Stop. Voor 62 % van de onafhankelijke garages was Start-Stop al een begrip. Twee derde van de onafhankelijke garages gaf echter aan dat de garage niet is voorbereid op de reparatie van een Start-Stop voertuig. Voor 20 % van de onafhankelijke garages was de reparatie of het onderhoud aan Start-Stop voertuigen al relevant. De reparatie van Start-Stop voertuigen is echter zeer complex, omdat deze voertuigen zijn uitgerust met gecompliceerde systemen. Start-Stop batterijen vormen een geïntegreerd element binnen deze systemen, ze vormen het hart van het Start- Stop systeem. Het vervangen van een Start- Stop batterij is echter niet niet te vergelijken met het vervangen van een conventionele batterij. Verder vormen de keuze van de juiste Start-Stop batterij, de verschillende inbouwposities en de deels zeer complexe demontage en montage nieuwe uitdagingen. Met het nieuwe VARTA Start-Stop Service Programma (VSSP) en het nieuwe diagnoseapparaat VSSP 2.0 biedt Johnson Controls de eerste oplossing op de markt voor onafhankelijke garages. VSSP 2.0 HET NIEUWE ALL-IN-ONE APPARAAT VOOR DE BATTERIJSERVICE VAN START-STOP VOERTUIGEN. Zo werkt VSSP 2.0 in de praktijk: batterijen vormen het hart van Start-Stop systemen en worden op complexe wijze verbonden met de boordelektronica via een batterijmanagementsysteem (BMS Battery Management System) of een intelligente batterijsensor (IBS). De VSSP www.eurecar.org 10

2.0 is de nieuwe, geïntegreerde en gebruiksvriendelijke oplossing van VARTA voor het testen van batterijen en de diagnose van Start-Stop systemen. Het werd special ontwikkeld voor de batterijservice van Start-Stop voertuigen en is zeer eenvoudig in gebruik. Via een gemakkelijk te begrijpen menuvoering wordt de monteur door alle stappen geleid die relevant zijn voor de batterijservice van Start-Stop voertuigen. Alle stappen die nodig zijn om een Start-Stop systeem te testen en om batterijen te vervangen, worden doorlopen. Het robuuste apparaat, dat kleiner is dan een ipad, stelt met behulp van een 2D-code en het VIN-nummer het type voertuig en batterij vast, verschaft informatie over de inbouwpositie van de batterij en EOBD (European On-Board Diagnostics)-aansluiting. En dat alles direct bij het voertuig. De monteur ziet op het beeldscherm in afbeeldingen en grafi eken stap voor stap hoe hij de batterij moet vervangen. Als een stap binnen dit proces is afgesloten, raakt hij het touchscreen aan en ziet meteen hoe het verder gaat. Bovendien kan met de VSSP 2.0 de batterij worden getest en kunnen foutcodes die betrekking hebben op het Start-Stop systeem worden geanalyseerd en gewist. Ook kunnen individuele voertuiggegevens worden uitgelezen. Zo weet de monteur ook welke vervangende VARTA batterij geschikt is voor het voertuig. Via WLAN en internet maakt het apparaat regelmatig contact met de beveiligde partnersectie van Johnson Controls en is zo altijd up-to-date. Garages kunnen alle relevante gegevens voor het vervangen van een batterij online opslaan en hebben te allen tijde weer toegang tot deze gegevens. Zo hebben garages een uitgebreide documentatie van hun werkzaamheden, zegt Joacim Adlerborn, Training en Technical Service Manager bij Johnson Controls. 11 www.eurecar.org

Is uw werkplaats klaar voor de vervangingsmarkt van start/stop-accu s? Door de globale verschuiving naar micro-hybride wagens, geleid door Europese autofabrikanten, was een compleet nieuwe soort accu nodig. De vakkundigheid en ruime ervaring van Exide op het vlak van energieopslag voor transporten industriële toepassingen heeft het bedrijf in een bevoorrechte positie geplaatst om start/stop-accu s te ontwikkelen voor deze nieuwe voertuigen, ontworpen om het brandstofverbruik te beperken en de CO2-uitstoot te verminderen. In 2004 heeft Exide de eerste start/stop-accu van het type AGM (absorberende glasvezelmat) voor de Citroën C3 op de markt gebracht, in 2009 gevolgd door de ECM-accu (geoptimaliseerde cyclusmat) voor nieuwe micro-hybride modellen gelanceerd door Fiat en Toyota. Begin 2012 had Exide al meer dan 3 miljoen start/stop-accu s geleverd aan acht grote Europese groepen autofabrikanten. Start/stop-accu s van Exide: de juiste keuze voor onafhankelijke werkplaatsen Hoewel de conventionele accu reeds een lange evolutie heeft doorgemaakt, zijn de basistaken vrijwel ongewijzigd gebleven: de motor een enkele maal starten per rit en de opgeslagen energie leveren voor verlichting, rijden en comfortbedieningen. Een nieuwe generatie wagens met start/stopsysteem stelt echter veel hogere eisen aan de accu, die nu veel harder moet werken en vele duizenden malen vaker zal moeten starten gedurende de levensduur van de accu. www.eurecar.org 12

Nu de start/stop-accu s volop in de vervangingsmarkt komen, kunnen de onafhankelijke werkplaatsen ten volle vertrouwen op de ondersteuning van Exide om te kunnen concurreren met merkdealers en accuspecialisten. Aan de buitenzijde lijken de start/stop-accu s veel op een gewone accu, maar de technologie die erin schuilgaat, is een volledig ander verhaal. Zelfs in voertuigen met een start/ stop-systeem van het instapniveau moet de accu dubbel zo duurzaam zijn als de allerbeste premium-accu. Grotere micro-hybride wagens met start/stop en wagens met regeneratieve remmen hebben tot 15% extra vermogen en driemaal het duurzaamheidsniveau nodig. Terwijl een gewone accu niet geplaatst kan worden in een micro-hybride wagen, kunnen AGM/ECM-accu s van Exide ook gebruikt worden in standaard lichte voertuigen die zo profi teren van het hogere vermogen en duurzaamheid. Tot de succesvolle toepassingen behoren taxi s, bedrijfsvoertuigen en voertuigen van nooddiensten. In een steeds veranderende wereld blijft Exide nieuwe accu s ontwikkelen voor de auto s van de toekomst. Het bedrijf is reeds bezig aan de vierde generatie van zijn populaire ECMgamma en drijft de accutechnologie in de richting van volledig hybride voertuigen. Onlangs heeft Exide Twin Orbital loodaccu s van 50 Ah ontworpen en geleverd voor de revolutionaire LC Super Hybrid Passat. Deze nieuwe spiraalgewikkelde accu heeft een indrukwekkende levensduur in effectief gebruik van meer dan 225.000 km bij een veel lagere kostprijs dan een lithium-ionaccu. Deze volledig recycleerbare accu bewijst dat loodaccu s een belangrijke bijdrage zullen blijven leveren aan een nog effi ciënter brandstofverbruik. Exide is niet alleen een accufabrikant voor alle behoeften van 13 www.eurecar.org

de hedendaagse eerste uitrusting en de vervangingsmarkt, maar ook een essentiële vernieuwer voor de groenere motoren van morgen Nieuwe BRT-12 accuvervangingstool Een eenvoudige oplossing voor de vervanging van start/stop-accu s De vervanging van accu s is een moeilijke onderneming in voertuigen met een start/stop-systeem, omdat de nieuwe accutechnologie nauwer verbonden is met het voertuigbeheersysteem. Om te voldoen aan de behoeften van de klanten, ontwikkelen vele leveranciers van diagnosetoestellen nu softwareupdates waarmee gebruikers de nieuwe generatie van accu s kunnen vervangen en beheren. Exide is ervan overtuigd dat hierdoor de vervanging van start/stop-accu s sneller en goedkoper zal worden, hetgeen uiteindelijk voordelig zal blijken voor de garages. Kleinere werkplaatsen zonder diagnosetoestellen hebben hulp nodig bij de vervanging van accu s in voertuigen waarvoor het voertuigbeheersysteem gereset moet worden. Voor deze situaties en voor grotere werkplaatsen die meervoudige toestellen nodig hebben, heeft Exide de BRT-12 ontwikkeld, een gebruiks- en prijsvriendelijke tool voor de vervanging van accu s. Met de BRT-12 kan de monteur waarschuwingslampjes voor accustoringen op het dashboard verwijderen en de huidige accugegevens controleren. Regelmatige updates zullen aangeboden worden naarmate de markt evolueert. Sluit gewoon het toestel via USB aan op uw pc en download updates volledig gratis. Nu is het tijd voor alle werknemers in de werkplaats om hun vaardigheden bij de vervanging van start/stop-accu s onder de loep te nemen. Dankzij de ondersteuning van Exide is het niet moeilijk om de huidige servicediensten uit te breiden door zich snel vertrouwd te maken met deze nieuwe accutechnologie. Vertrouw op Exide om de onafhankelijke vervangingsmarkt te voorzien van hoogwaardige start/stop-accuproducten, vakkundig advies en eenvoudige installatie-oplossingen. www.eurecar.org 14

Het start/stop-systeem en gerelateerde componenten De sensoren die het motor- en start/stop-beheer van informatie voorzien zijn cruciaal. Om de motor snel en probleemloos opnieuw te laten starten, moet het systeem weten welke cilinder gesloten is op het moment van de ontstekings-/verbrandingsfase. Naast alle sensoren getoond in het model, speelt de sensor in de geïntegreerde startgenerator een hoofdrol bij het leveren van informatie aan de ECU over de juiste cilinder om te starten. SKF biedt zo n sensor met hoge precisie aan voor de autosector, geïntegreerd in een startgeneratorlager. De specifi eke naam voor dergelijk lager is rotorpositielager. De dagelijkse activiteiten in de werkplaats Niet alleen de accu (zie andere artikelen in deze uitgave) maar nog een ander onderdeel moet worden nagekeken tijdens een periodieke inspectie. In het proces dat leidt naar effi ciëntere wagens met lage CO2-uitstoot zijn heel wat voertuigen tegenwoordig uitgerust met een zogenaamde FAP (vrijloopwiel-dynamopoelie). Deze oplossing vindt men in tal van situaties: Moderne, verkleinde (turbo) dieselmotoren met hoog afgegeven koppel bij laag toerental Turbobenzinemotoren met directe inspuiting en motoren met cilinderafsluitsystemen Wagens uitgerust met een door een dynamo aangedreven start/stop-systeem Motoren met zeer laag (CO2-verminderend) stationair toerental Wagens uitgerust met een energetisch effi ciënte dynamo met hoge inertie De rol van de FAP is om onregelmatige bewegingen/ krachten van de krukas, die worden overgedragen aan de hulpaandrijving, te bestrijden. In dieselmotoren met hoog uitgangsvermogen vindt u vaker gecombineerde oplossingen om trillingen te reduceren, zoals een actieve krukasdemper en een tweedelig vliegwiel. De belasting van de FAP nam nogmaals toe toen het door de dynamo aangedreven start/stop-systeem werd ingevoerd. Hier moet de dynamo fungeren als herstarter van de motor en als gevolg hiervan krijgen de poly-v-riem en gerelateerde onderdelen van de hulpaandrijving het zeer zwaar te verduren. De FAP zal de onregelmatige krachten aan het hulpsysteem verminderen, hetgeen zal leiden tot: Minder geratel en trillingen van de poly-v-riem Hogere levensduur van het volledige hulpsysteem, inclusief rollen en spanners Vlotte werking van het start/stop-systeem, zonder enige vertraging De inertie-energie van de dynamo gebruiken Het wordt sterk aanbevolen om de FAP te controleren tijdens het periodieke onderhoud en om de inspectieaanwijzingen van de autofabrikant op te volgen. SKF biedt een ruim gamma van dynamopoelies van hoge kwaliteit aan waarmee uw klanten optimaal bediend kunnen worden. Voor een aantal populaire toepassingen is de FAP inbegrepen in de tandriem- of hulpriemkit van SKF. Dat is de beste oplossing om een perfecte reparatie te verwezenlijken en het risico van een kostenen arbeidsintensieve herhaalde reparatie te vermijden.

Hybride aandrijving een technologische stap op weg naar de elektrische wagen Hoe zullen voertuigen binnen 10 of 20 jaar aangedreven worden? Aangezien de olievoorraden slinken en de wetgeving inzake de beheersing van emissies steeds strenger wordt, houdt dit thema mensen over de hele wereld bezig. Hoewel de elektrische wagen zeker een prominente plaats zal innemen in de toekomst, blijkt deze vanwege de hoge kostprijs van de accu en de beperkte actieradius nog steeds geen echt alternatief voor andere voertuigconcepten te zijn. Verbrandingsmotoren zullen daarom nog vele jaren een belangrijke plaats innemen. De alom geprezen hybride wagens nemen een positie tussen deze twee technologieën in. Hybride categorieën Een hybride elektrische wagen kan een voertuig zijn met een eigen elektrische motor die het vermogen ervan kan verhogen en de rijprestaties, het brandstofverbruik en de uitstoot kan verbeteren. Er zijn twee soorten hybride wagens: de half hybride en de volledig hybride wagen. De volledig hybride wagens hebben alle functies en capaciteiten van de halve hybride wagens. Om die reden wordt de motor uitgeschakeld wanneer hij niet nodig is en meteen opnieuw ingeschakeld zodra hij vermogen moet leveren. Bijkomende elektrische ondersteuning wordt geleverd zodat de prestaties van de conventionele motor door de elektrische motor worden verhoogd. Zo nodig wordt gezorgd voor betere acceleratieprestaties zonder dat meer brandstof wordt verbruikt. Een volledig hybride wagen heeft echter doorgaans één accu en een elektrische motor met een veel hoger uitgangsvermogen dan dat van een half hybride voertuig. Een volledig hybride wagen beschikt daarnaast ook over een regeneratief remsysteem terwijl dat bij halve hybrides beperkt blijft tot deels regeneratief remmen. De energie van het voertuig die anders verloren gaat, wordt teruggewonnen en gebruikt voor het opladen van de accu tijdens het remmen. Alleen bij volledig hybride wagens kan de elektrische motor het voertuig aandrijven terwijl de verbrandingsmotor is uitgeschakeld. Wanneer geaccelereerd wordt vanuit stilstand, kan de elektrische motor bediend worden in een volledig elektrische rijmodus. www.eurecar.org 16 Volledig hybride wagens kunnen eventueel ook ontworpen zijn als plug-in hybride voertuigen. In dit geval kan de tractieaccu extern opgeladen worden (bijv. via het stopcontact) met behulp van een overeenkomstige lader. Voor dit voertuigtype wordt een grotere accu aanbevolen, zodat kortere afstanden afgelegd kunnen worden met elektriciteit en enkel voor langere ritten de hybride aandrijving wordt gebruikt. De grootste uitdaging op dit moment voor wat plug-in hybride wagens betreft, houdt verband met de hoge kostprijs en het aanzienlijke gewicht van die grote accu. Verder leidt het beperkte laadvermogen van de huisstopcontacten tot lange laadtijden. Aangepaste werkplaatsen voor hybride wagens De trage overschakeling van het wagenpark en de lange tijd dat verschillende systemen naast elkaar bestaan, vormen een aanzienlijke uitdaging voor de werkplaatsen. Ook in de volgende twee decennia zullen voertuigen met verbrandingsmotor uiteraard de markt beheersen. Hybride wagens zullen echter steeds vaker in de werkplaats voorkomen waardoor nieuwe vereisten nodig zijn: De dubbele aandrijving en de interacties ervan maken het zoeken van storingen complexer; er moet gewerkt kunnen worden met nieuwe onderdelen van hoge kwaliteit en het hanteren van hoge spanningen van meer dan 60 V/DC en 30 V/AC vereist bijzondere vaardigheden.

Wat zijn de voorwaarden waaraan door de medewerkers moeten worden voldaan voorafgaand aan werkzaamheden aan hybride voertuigen? De algemene onderhoudsactiviteiten aan deze voertuigen (bijv. werkzaamheden aan de uitlaatsystemen en remsystemen, verversen van olie, vervangen van de banden) kunnen uitgevoerd worden zolang de veiligheidssystemen van de hoogspanningssystemen naar behoren werken (d.w.z. geen schade aan de hoogspanningsonderdelen). De medewerkers moeten gepaste training ontvangen met betrekking tot de elektrische gevaren in hoogspanningssystemen voordat ze aan deze taken beginnen. Ze moeten zich goed bewust zijn van de betekenis van de labels op hoogspanningsonderdelen en opgeleid zijn met betrekking tot de veilige hantering van het voertuig. Medewerkers die werkzaamheden aan hoogspanningssystemen moeten uitvoeren, dienen over bijkomende kwalifi catie te beschikken. Daarvoor moeten ze de bevoegdheid behalen als deskundigen voor werkzaamheden aan intrinsiek veilige voertuigen met hoogspanningssystemen. Ze zijn dus in staat om de elektrische gevaren in hoogspanningssystemen in te schatten en de nodige veiligheidsmaatregelen voor dergelijke systemen te bepalen. Ze kunnen het voertuig spanningsvrij maken en deze toestand verzekeren zolang de werkzaamheden aan de gang zijn. Het bereik van de kwalifi catie hangt af van de voorafgaande training en de praktijkervaring die is opgedaan door de individuele partner. Bewijs van de verworven capaciteiten en kennis aan de hand van de afgeronde theoretische en praktische kwalifi caties is vereist. Wie is verantwoordelijk voor het verzekeren dat de voorwaarden voor werkzaamheden aan elektrische of hybride voertuigen vervuld zijn? De eigenaar of het door hem geautoriseerde managementteam draagt de verantwoordelijkheid voor de veiligheid tijdens het werk. Het werk moet zo uitgevoerd worden dat elk gevaar voor leven en gezondheid in de mate waarin mogelijk voorkomen wordt en dat de overige gevaren tot een minimum beperkt worden. Dit geldt ook voor de werkzaamheden aan HV-voertuigen. De verantwoordelijke personen moeten verzekeren dat enkel de medewerkers die voldoen aan de boven vermelde voorwaarden werkzaamheden aan hybride voertuigen en andere voertuigen met hoogspanningssystemen uitvoeren. In de volgende uitgaven van de Eure!TechFlash gaan we uitgebreider in op de hybridetechnologie.

Het tweedelig vliegwiel met trillingsdemper van het pendeltype van LuK voor betere demping van trillingen In 2008 werd het eerste tweedelig vliegwiel met trillingsdemper van het pendeltype van LuK gebruikt in massaproductie bij een internationale topfabrikant. Vandaag maakt dit tweedelig vliegwiel van LuK reeds geruime tijd deel uit van het assortiment van de Schaeffler Automotive Aftermarket. De snelheidsafhankelijke demper met cardanas levert een aanzienlijke bijdrage aan de reductie van het brandstofverbruik tot 0,5 liter per 100 kilometer en de CO2-uitstoot. En hoe werkt het tweedelig vliegwiel met trillingsdemper van het pendeltype van LuK precies? De trillingsdemper van het pendeltype is op de fl ens van het tweedelig vliegwiel gemonteerd. De vereiste effectieve stijfheid van de pendel wordt geleverd door de centrifugaalkrachten die worden opgewekt tijdens de werking. De centrifugale trillingsdemper van het pendeltype heeft geen vaste eigenfrequentie. De frequentie ervan varieert afhankelijk van de snelheid, daarom wordt dit onderdeel ook snelheidsafhankelijke demper met cardanas genoemd. Een effi ciënte absorptie van het geselecteerde trillingsniveau, bijv. de ontstekingsfrequentie van de motor, kan bereikt worden via een individuele aanpassing. Een pendelgewicht Snelheidsafhankelijke demper met cardanas Tweedelig vliegwiel met trillingsdemper van het pendeltype van LuK www.eurecar.org 18

van slechts één kilogram reduceert de overbrenging van trillingen met maximaal 60%. De basisisolatie van trillingen wordt nog steeds verzekerd door het tweedelig vliegwiel en het veer/-dempingssysteem. De resttrilling wordt geëlimineerd door de centrifugale trillingsdemper van het pendeltype door middel van het dempen van de ontstekingsfrequentie. Het nieuwe type trillingsdemper levert ook aanzienlijke voordelen op met betrekking tot de installatieruimte. De trillingsdemper van het pendeltype vervangt de binnendemper van een conventioneel tweedelig vliegwiel, daarbij is geen bijkomende montageruimte nodig. Het tweedelig vliegwiel met trillingsdemper van het pendeltype kan daarom gebruikt worden bij elk model dat reeds is uitgerust met een conventioneel tweedelig vliegwiel. Om het ratelen van de versnellingsbak door hoge motorkoppels te verminderen heeft LuK in 1985 het tweeledig vliegwiel ontwikkeld, een torsiedemper die bestaat uit twee massa s die met elkaar verbonden zijn door middel van een veer/dempingssysteem. Sindsdien heeft LuK het ontwerp van het tweeledig vliegwiel verder verfi jnd en aangepast aan de behoeften van de klant voor meer voertuigcomfort. Het vinden van een praktisch haalbare oplossing was pas mogelijk in combinatie met een modern tweedelig vliegwiel, waardoor de centrifugale trillingsdemper van het pendeltype opgenomen kon worden in de aandrijfl ijn. Vandaag biedt Schaeffler Automotive Aftermarket het tweedelig vliegwiel met trillingsdemper van het pendeltype van LuK aan voor de volgende toepassingen: FABRIKANT: BMW VOERTUIGMODELLEN: E84: X1 20D ED E90: 320D, 320D XDRIVE, 325D,330D, 330D XDRIVE E91: 320D, 320D XDRIVE, 325D, 330D, 330D XDRIVE E92: 320D, 320D XDRIVE, 325D, 330D, 330D XDRIVE E93: 320D, 325D, 330D F10: 520D, 520D ED, 525D, 530D F11: 520D, 525D, 530D F25: X3 20D XDRIVE OE-NR.: 21 20 7 594 958 21 20 7 587 160 21 20 7 597 605 21 20 7 638 349 ART-NR.: 415 0450 10 415 0477 10 415 0499 10 415 0554 10 Surf naar de onderstaande video voor meer informatie over het tweedelig vliegwiel van LuK. Scan de QR-code hieronder met je smartphone. Heb je geen QR-scanner? Download er dan één in de App store van jouw smartphone. 19 www.eurecar.org

Autotechnologie in de kijker Eure!TechFlash verschijnt 3 tot 4 keer per jaar. De Eure!TechFlash nieuwsbrief is een aanvulling op het Eure!Caropleidingsprogramma en heeft een duidelijke missie: Een up-to-date technisch inzicht bieden in innovaties binnen de auto-industrie. Met de technische assistentie van het AD Technical Center (Spanje) en de hulp van toonaangevende producenten van auto-onderdelen wil Eure!TechFlash de sluier over nieuwe technologieîn oplichten en ze inzichtelijk maken. Zo hopen we professionele reparateurs te motiveren om bij te blijven met de technologische evoluties en voortdurend te investeren in hun technische ontwikkeling. Het technische competentieniveau van reparateurs is van vitaal belang en in de toekomst misschien wel bepalend voor zijn voortbestaan. Eure!Car is een initiatief van Autodistribution International met hoofdzetel in Kortenberg, België (www.ad-europe.com). Het Eure!Car-programma biedt een uitgebreide reeks hoogkwalitatieve technische opleidingen voor professionele reparateurs. De opleidingen worden gegeven door de nationale AD organisaties en hun onderdelendistributeurs in 30 landen. Bezoek www.eurecar.org voor meer informatie of om de opleidingen te bekijken. Industriële Eure!Car-partners Automobielverlichting: Led- & Xenon-technologie NeXT