Medicatiebewaking Nierfunctiewaarden November 2013 K.C. Cheung, S.Y. Chuah, N.D.D. Linnenbank KNMP, Den Haag - een handleiding -
Een woord van dank voor het meelezen van de KNMP handleiding Medicatiebewaking Nierfunctiewaarden aan: dhr. E.J. (Edwin) Brokaar, apotheker mw. H. (Rikie) Elling, openbaar apotheker dhr. dr. A.F.J. (Arjen) Geerts, apotheker mw. H. (Henriette) Muller-Trapman, openbaar apotheker mw. S.S. (Simone) Kiestra-Lycklama à Nijeholt, openbaar apotheker mw. J.A.F. (Hanneke) Koppens, openbaar apotheker mw. L. (Listy) Samuels Brusse, openbaar apotheker dhr. J.F.G. (Jan) Trooster, openbaar apotheker mw. V.S.J. (Veronique) de Warrimont, openbaar apotheker mw. S.E.B. (Simone) Werkman-Lemmens, openbaar apotheker Hoewel bij het samenstellen van deze handleiding de uiterste zorgvuldigheid is betracht, kunnen de KNMP en de opstellers geen aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele schade die zou kunnen voortvloeien uit enige drukfout of andere onjuistheid die in deze handleiding kan voorkomen. KNMP Alexanderstraat 11 2514 JL Den Haag T 070 37 37 373 KONINKLIJKE NEDERLANDSE MAATSCHAPPIJ TER BEVORDERING DER PHARMACIE Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, mikrofilm, of op welke wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. 2
Inhoudsopgave Inleiding 3 Leeswijzer 3 Hoofdstuk 1 Medicatiebewaking nierfunctiewaarden: waarom? 4 Nierfunctie 4 HARM-onderzoek 4 Geneesmiddelenwet 4 Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 Bijlagen Medicatiebewaking nierfunctiewaarden: wat? 5 Doelstelling 5 Te verwachten resultaten 5 Randvoorwaarden 6 Nieuwe zorghandeling 6 Privacy en toestemming patiënt 6 Samenwerking met zorgverleners 6 Kennis 7 Gegevensuitwisseling 8 Instellen apotheek informatiesysteem 8 Vastleggen zorghandeling / interventie 8 Pilot 9 Evaluatie 9 Medicatiebewaking nierfunctiewaarden: hoe? 10 Draaiboek 10 Bijlage I: Toelichting op de eisen bij het informeren van de patiënt 19 Bijlage II: Diverse voorlichtingsmateriaal 21 Bijlage III: Voorbeeld patiëntbrief medicatiebewaking op nierfunctie 22 Bijlage IV: Voorbeeld toestemmingsformulier patiënt uitwisseling laboratoriumwaarden 23 Bijlage V: Voorbeeld formulier opvragen nierfunctiewaarde 24 Bijlage VI: Checklist Medicatiebewaking op nierfunctie 25 3
Inleiding Eén van de kerntaken van de apotheker is het uitvoeren van medicatiebewaking bij het voorgeschreven geneesmiddel. Van veel geneesmiddelen is bekend dat de dosering moet worden aangepast bij een verminderde nierfunctie. Dosisaanpassing is nodig om deze middelen veilig en effectief te kunnen toepassen. In deze handleiding vindt u alle elementen terug die een rol spelen bij de uitvoering van de medicatiebewaking op basis van nierfunctiewaarden. Dat strekt van de voorbereiding (hoe krijgt u beschikking over de nierfunctiewaarden) tot het informeren van de patiënt dat u gegevens kunt opvragen over de nierfunctiewaarde. De handleiding biedt ook praktische ondersteunende materialen, zoals een wachtkamerposter en een websitetekst. Leeswijzer De handleiding is te gebruiken als basis voor een lokaal integraal plan om de medicatiebewaking op basis van nierfunctiewaarden op te zetten. Afhankelijk van uw praktijk en de ervaring met medicatiebewaking op basis van nierfunctiewaarden zijn de onderdelen ook losstaand bruikbaar. Deze handleiding bestaat uit de volgende hoofdstukken: Hoofdstuk 1 - Medicatiebewaking nierfunctiewaarden: waarom? In dit hoofdstuk wordt kort toegelicht waarom medicatiebewaking op basis van nierfunctiewaarden belangrijk is. Hoofdstuk 2 Medicatiebewaking nierfunctiewaarden: wat? Dit hoofdstuk geeft informatie over de verkenning, voorbereiding en documentatie van medicatiebewaking op basis van nierfunctiewaarden. Hoofdstuk 3 Medicatiebewaking nierfunctiewaarden: hoe? Dit hoofdstuk bevat een praktisch document (draaiboek) om medicatiebewaking op basis van nierfunctiewaarden in de praktijk te kunnen opzetten. Stapsgewijs wordt uitgelegd welke punten besproken en worden vastgelegd. Bijlagen De bijlagen bevatten voorbeelden van brieven en formulieren en diverse voorlichtingsmateriaal voor in de apotheek. 4
Hoofdstuk 1 - Medicatiebewaking nierfunctiewaarden: waarom? Een van de taken als apotheker is het uitvoeren van medicatiebewaking. Om dit volledig te kunnen uitvoeren, is het belangrijk om over een aantal patiëntspecifieke kenmerken te beschikken. Dosisaanpassing kan op basis van lichaamsgewicht of oppervlakte gebeuren, maar ook de nierfunctiewaarde kan een belangrijke factor zijn. Een verminderde nierfunctie heeft invloed op de kinetiek van veel geneesmiddelen. Hierdoor kunnen intoxicatieverschijnselen al bij een standaarddosering optreden, of de therapie kan juist falen. Aanpassing van de dosering kan dan noodzakelijk zijn. Nierfunctie In Nederland heeft ongeveer 1 op de 10 mensen verborgen nierschade. Bij ongeveer 1 op de 20 Nederlanders is sprake van nierschade met verlies van de nierfunctie. Bij 1 op de 200 tot 250 Nederlanders is sprake van een ernstig gestoorde nierfunctie.[1, 2] HARM Het HARM (Hospital Admissions Related to Medication) onderzoek heeft aangetoond dat in de 21 onderzochte ziekenhuizen 2,4% (714) van alle ziekenhuisopnamen en 5,6% van alle acute opnamen medicatie zijn gerelateerd. Hiervan wordt 46% potentieel vermijdbaar geacht.[3] Doorberekend naar alle Nederlandse ziekenhuizen betreft het 16.000 potentieel vermijdbare geneesmiddelgerelateerde ziekenhuisopnamen per jaar.[4] Een verminderde nierfunctie is geïdentificeerd als een van de belangrijkste onafhankelijke risicofactoren. Bij een recente herevaluatie van de oorspronkelijke HARM-resultaten is gebleken dat een nierfunctiestoornis bij 70/714 (10%) potentieel vermijdbare geneesmiddelgerelateerde opnamen een rol had gespeeld.[4,5] Geneesmiddelenwet In de Geneesmiddelenwet staat beschreven dat apothekers recht hebben op inzage in laboratoriumwaarden die noodzakelijk zijn bij de terhandstelling van een geneesmiddel. De Geneesmiddelenwet geeft apothekers een brede bevoegdheid om, met toestemming van de patiënt, laboratoriumwaarden op te vragen die noodzakelijk zijn bij de terhandstelling van geneesmiddelen. Daarnaast staat in de Regeling Geneesmiddelenwet (artikel 6.10) dat artsen, die laboratoriumonderzoek hebben laten uitvoeren naar de nierfunctie van een patiënt, verplicht zijn om een afwijkende uitslag aan de apotheker van de patiënt te verstrekken. Hoe verder? Het is dus van belang om in de apotheek structureel medicatiebewaking op basis van nierfunctiewaarden uit te voeren en goede afspraken hierover te maken in de apotheek en met de betrokken zorgverleners. Literatuur 1. Website Nierstichting, www.nierstichting.nl geraadpleegd op 28 oktober 2013. 2. De Grauw W, Kaajager H, Bilo H, et al. National Dutch transmural guideline chronic kidney damage. Huisarts & Wetenschap 2009;52(12):586-97 3. Van den Bemt P.M.L.A., Egberts A.C.G. and Leendertse A. 2006. Hospital Admissions Related to Medication (HARM). Een prospectief, multicenter onderzoek naar geneesmiddel gerelateerde ziekenhuisopnames. Eindrapport. Utrecht: Division of Pharmacoepidemiology&Pharmacotherapy, Utrecht Institute for Pharmaceutical Sciences. 4. Harm-wrestling rapport 2009. Een voorstel van de Expertgroep Medicatieveiligheid m.b.t. concrete interventies die de extramurale medicatieveiligheid op korte termijn kunnen verbeteren. www.knmp.nl geraadpleegd op 28 oktober 2013 5. Leendertse A.J., Van Dijk E.A., De Smet P.A.G.M. and Van den Bemt P.M.L.A. The contribution of renal impairment to potentially preventable medication-related hospital admissions. Ann Pharmacother. 2012; 46(5):625-33. 5
Hoofdstuk 2 - Medicatiebewaking nierfunctiewaarden: wat? Wat verstaan we onder het uitvoeren van medicatiebewaking op basis van nierfunctiewaarden en wat moeten we daarvoor regelen? Dit hoofdstuk geeft informatie over de verkenning, voorbereiding en documentatie van medicatiebewaking op basis van nierfunctiewaarden. Een goede documentatie van het totale project is belangrijk. Dit is zowel van belang voor de werkinstructie voor de medewerkers van de apotheek, als voor een evaluatie door externe partijen. Het proces kan worden verankerd door het op te nemen in het kwaliteitszorgsysteem in de apotheek. Volgens de Plan-Do-Check-Act cyclus zijn zorgprojecten op een gestructureerde wijze op te zetten in de openbare apotheek. De volgende onderwerpen worden beschreven voor een goede projectimplementatie en -documentatie: Doelstelling Te verwachten resultaten Randvoorwaarden Pilot Evaluatie Doelstelling Doelstellingen moeten SMART (specifiek, meetbaar, acceptabel, realistisch, tijdgebonden) worden opgesteld voor een succesvolle implementatie van het nierfunctieproject in de apotheek. Bedenk daarnaast van te voren welke uitkomsten worden verwacht. De verwachtingen moeten aansluiten bij de doelstelling. Pas op dat verwachtingen niet te ambitieus zijn, waardoor de resultaten uiteindelijk tegen zullen vallen. Het op een rij zetten van uw verwachtingen, kan u helpen de scope van het project te bepalen. Met de scope van het project wordt bedoeld: de aard, omvang en beperkingen van een project. U bepaalt hiermee wat bij het project hoort en het werk dat het apotheekteam moet leveren om het gestelde doel te bereiken. Hoofddoelstelling De apotheker betrekt de nierfunctiewaarden structureel in de medicatiebewaking inclusief het vastleggen van de ontvangen nierfunctiewaarden in het patiëntendossier. Subdoelstelling Om de hoofddoelstelling te kunnen bereiken kan er worden gewerkt vanuit subdoelstellingen. Zo wordt ervaring opgebouwd en is de stap naar uitbreiding van de selectie patiënten makkelijker. Voorbeelden van subdoelstellingen zijn: In september zijn van alle 70-jarige patiënten de nierfunctiewaarden opgevraagd en indien relevant de contra-indicatie verminderde nierfunctie, de nierfunctiewaarde en de datum van bepaling vastgelegd in het apotheekinformatiesysteem (AIS). Ook is doseringscontrole op basis van de nierfunctiewaarden voor de actuele medicatie van deze patiënten uitgevoerd. Aan het einde van het jaar heeft de apotheek via de herhaalpost toegang tot de voor de medicatiebewaking benodigde laboratoriumwaarden die de huisartsen in het huisartsinformatiesysteem (HIS) zetten. In september staat van alle mensen met diabetes mellitus de contra-indicatie verminderde nierfunctie correct in AIS/HIS geregistreerd. Te verwachten resultaten Het formuleren van de verwachte resultaten is nodig om te beoordelen of de doelstelling wordt gehaald. De verwachte resultaten zijn af te leiden uit de hoofd- en subdoelstellingen. 6
Randvoorwaarden Het opzetten van de medicatiebewaking op basis van de nierfunctiewaarden in de apotheek is afhankelijk van verschillende randvoorwaarden. De volgende randvoorwaarden zijn van belang: Nieuwe zorghandeling Privacy en toestemming van de patiënt Samenwerking met zorgverleners Kennis Gegevensuitwisseling Instellen apotheekinformatiesysteem (AIS) Vastleggen zorghandeling / interventie Nieuwe zorghandeling Het opvragen, ontvangen, vastleggen en toepassen van nierfunctiewaarden in de medicatiebewaking is een nieuwe zorghandeling. Het opzetten van deze zorghandeling vraagt om een (tijds)investering. Start eenvoudig om gaandeweg de medicatiebewaking op basis van nierfunctiewaarden verder uit te breiden. Privacy en toestemming van de patiënt De apotheker informeert de patiënt over het uitwisselen en het gebruik van laboratoriumwaarden bij de medicatiebewaking. De patiënt geeft uitdrukkelijk toestemming aan de apotheker voor het mogen inzien van laboratoriumwaarden. Deze verplichting is opgenomen in artikel 66a van de Geneesmiddelenwet. Wanneer de arts de nierfunctiewaarden naar de apotheker stuurt dan is het mogelijk dat de arts de patiënt heeft geïnformeerd. Zie bijlage I: Toelichting op de eisen bij het informeren van de patiënt Zie bijlage II: Diverse voorlichtingsmateriaal Patiëntenfolder Persoonsgegevens, medicijnen en uw privacy Zie bijlage III: Voorbeeld patiëntbrief medicatiebewaking op nierfunctie Zie bijlage IV: Voorbeeld toestemmingsformulier patiënt uitwisseling laboratoriumwaarden Samenwerking met zorgverleners Medicatiebewaking op basis van de nierfunctiewaarden kan niet optimaal gebeuren zonder de medewerking van andere zorgverleners: Apothekers Huisartsen Klinisch chemici (laboratoria) Specialisten Goede samenwerkingsafspraken op lokaal of regionaal niveau zijn nodig om structureel medicatiebewaking op basis van nierfunctiewaarden te kunnen uitvoeren. Het is belangrijk om de zorgverleners goed te informeren over nut en noodzaak van de uitwisseling van nierfunctiewaarden. Enkele handige tips zijn: Zoek samenwerking met andere apothekers. Apothekers uit een regio of stad kunnen gezamenlijk een project opzetten. Vanwege praktische zaken is het voor een ziekenhuis makkelijker om afspraken te maken met een groep apothekers uit de regio dan met iedere individuele apotheker. Zorg ervoor dat de andere zorgverleners van uw patiënten vroegtijdig op de hoogte zijn van uw activiteiten. Plan in een vroeg stadium overleg met de zorgverleners die u wilt betrekken en bereid een overleg goed voor (persoonlijk gesprek of tijdens een FT(T)O). Op de website van het Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik (IVM) staan twee FTO-modules: FTO-werkmateriaal Chronische nierschade, 2012 en FTO-werkmateriaal Chronische nierschade MCC, 2010. Geef een korte presentatie over het belang van medicatiebewaking op basis van nierfunctiewaarden met de aanpak en voorbeeldcasussen uit uw eigen praktijk. 7
Vraag hierbij naar de behoeften of knelpunten van de zorgverleners en leg de meerwaarde van medicatiebewaking op basis van nierfunctiewaarden voor de patiënt en de zorgverlener uit. Benader de plaatselijke zorgverleners altijd persoonlijk en tijdig. Bespreek van te voren met de betrokken zorgverleners wie wat gaat uitvoeren en hoe de verantwoordelijkheden zijn verdeeld. Enkele voorbeelden van wie en wat staan hieronder: De huisarts voert de nierfunctiewaarden en de contra-indicatie in het HIS bij patiënten met een verminderde nierfunctie. De apotheker voert de contra-indicatie verminderde nierfunctie in het AIS bij patiënten met een verminderde nierfunctie. De huisarts geeft de (afwijkende) nierfunctiewaarden door aan de apotheker. De specialist geeft de (afwijkende) nierfunctiewaarde door aan de apotheker. De apotheker voert de medicatiebewaking uit op basis van de nierfunctiewaarde. Kennis Beschikbare informatie ter ondersteuning van de deskundigheidsbevordering voor de apotheker en het apotheekteam over verminderde nierfunctie: KNMP Kennisbank bestand Verminderde nierfunctie. Doseringsadviezen voor geneesmiddelen. De KNMP Kennisbank bevat concrete (doserings)adviezen voor geneesmiddelen bij verminderde nierfunctie. Deze adviezen zijn ook gepubliceerd in het handboek Verminderde nierfunctie. Doseringsadviezen voor geneesmiddelen. 2012. KNMP Kennistest Nierfunctie In de achtergrondtekst van de KennisTest Nierfunctie staat beschreven wat een verminderde nierfunctie is. Ook staat er informatie opgenomen over het meten van nierfunctie en de factoren die invloed kunnen hebben op het interpreteren van de geschatte nierfunctiewaarde. Rekenformules creatineklaring De creatinineklaring kan worden geschat met behulp van rekenformules op knmp.nl (www.knmp.nl/rekenmodules). Scholing Verschillende cursusaanbieders bieden trainingen aan op het gebied van medicatiebewaking op basis van nierfunctiewaarden. Hieronder worden er enkele uitgelicht: KNMP Kennistest Verminderde nierfunctie PAO Farmacie Implementatie van medicatieveiligheid bij verminderde nierfunctie SBA E-studie Nieren en geneesmiddelen Richtlijnen Landelijke Transmurale Afspraak (LTA) Chronische nierschade Deze LTA geeft richtlijnen voor het beleid bij patiënten bij wie bij urine- of bloedonderzoek een (micro)albuminurie of verminderde nierfunctie is vastgesteld. Op basis van deze LTA kunnen huisartsen, nefrologen en internisten in regionaal verband werkafspraken maken. LESA Rationeel aanvragen van laboratoriumdiagnostiek In de Landelijke Eerstelijns Samenwerkings Afspraak (LESA) Rationeel aanvragen van laboratoriumdiagnostiek staat een hoofdstuk over Nieraandoeningen opgenomen. Gegevensuitwisseling Huisartsen en specialisten kunnen klinisch chemische laboratoriumbepalingen aanvragen, bij respectievelijk het huisartsenlaboratorium en het klinisch chemisch laboratorium in het ziekenhuis. De resultaten worden altijd teruggekoppeld naar de aanvrager van de bepaling. De afwijkende nierfunctiewaarden worden vervolgens door artsen doorgestuurd naar apothekers. Apothekers kunnen nierfunctiewaarden altijd actief opvragen bij de arts of het laboratorium in verband met de medicatiebewaking (t.b.v. verloop verminderde nierfunctie). Wanneer de patiënt toestemming heeft gegeven aan de apotheker is de arts of laboratorium verplicht gehoor te geven aan deze aanvraag. Zie bijlage V: Voorbeeld formulier opvragen nierfunctiewaarde. 8
De verwachting is dat het Landelijk Schakelpunt (LSP) de uitwisseling van laboratoriumwaarden gaat faciliteren. Bij de doorstart van het LSP zijn al voorwaarden gesteld dat een apotheek signalen moet kunnen ontvangen wanneer nieuwe gegevens van een patiënt beschikbaar zijn en moeten ICA-gegevens (Intoleranties, Comorbiditeit en Allergieën) ook uit het dossier van de huisarts opgevraagd kunnen worden. Verdere kunnen apothekers via het LSP gegevens actief ophalen van patiënten met een medisch farmaceutisch verleden. Instellen apotheekinformatiesysteem (AIS) In de apotheek wordt, indien bekend, voor patiënten met een verminderde nierfunctie de contra-indicatie in het AIS ingevoerd. Door het vastleggen van de contra-indicatie verschijnt er bij een eerste en vervolg uitgifte van een gecontra-indiceerd geneesmiddel automatisch een bewakingsignaal. Het apotheekteam wordt dan gewaarschuwd om eventuele actie te ondernemen. Het is verstandig om van te voren de mogelijkheden van het AIS op het gebied van medicatiebewaking op basis van nierfunctiewaarden in kaart te brengen. De volgende vragen zijn van belang: Hoe wordt een contra-indicatie bij een patiënt aangezet? Wanneer verschijnt er een bewakingssignaal voor een patiënt met verminderde nierfunctie? Is er een koppeling met het HIS? Waar kan de nierfunctiewaarde worden geraadpleegd? Waar wordt de nierfunctiewaarde vastgelegd? Hoe en waar wordt de afhandeling vastgelegd? Een overzicht of instructie van het AIS kan heel handig zijn voor het apotheekteam. Daarnaast is het verstandig om afspraken met het apotheekteam te maken over deze zaken, b.v. wie deze handelingen mogen uitvoeren. In hoofdstuk 3 wordt dit verder uitgewerkt. Vastleggen zorghandeling / interventie Het vastleggen van de verleende zorg, al dan niet naar aanleiding van een medicatiebewakingsignaal, is belangrijk. Het vastleggen van zorggegevens op patiëntniveau bevordert: continuïteit in de zorgverlening aan de patiënt; inzicht in de relatie van de patiënt met zijn medicatie; een efficiënte overdracht van gegevens binnen de apotheek; de mogelijkheid aantoonbaar te maken wat de apotheek doet aan FPZ (transparantie); de mogelijkheid bepaalde prestaties te kunnen declareren. De zorghandelingen kunnen op verschillende manieren worden vastgelegd: met behulp van het MB-ZRS, ZorgRegistratieSysteem (ZRS) gekoppeld aan medicatiebewakingsignalen (MB) van de G-Standaard. Hiermee kan bij een medicatiebewakingsignaal direct de bijbehorende ZRS afhandeling worden getoond en vastgelegd. En is het mogelijk om herhaalsignalen te onderdrukken. Het MB-ZRS wordt uitgeleverd door Microbais, CompuGroupMedical en CareSoft. met behulp van BOS/MBJ in het Pharmacomsysteem. Beslissing ondersteunende schermteksten (BOS) bestaan uit gedetailleerde concrete adviezen voor het afhandelen van bewakingssignalen. Pilot Voordat het project daadwerkelijk uitgevoerd wordt, is een pilot aan te bevelen. In deze proefperiode kunnen mogelijke problemen ontdekt worden. Daarnaast kan het apotheekteam kennismaken met het project. 9
Evaluatie Evalueer volgens een vast patroon de implementatie van het project, de ervaringen, valkuilen en successen die voorbij komen, teneinde de waarde van het proces en het resultaat te bepalen. De implementatie van medicatiebewaking op basis van nierfunctiewaarden kan starten met een bepaalde selectie van patiënten, een groep geneesmiddelen of een bepaalde waarde. Om de selectie uit te kunnen breiden is een periodieke evaluatie zeer waardevol. Hieruit kunnen verbeterpunten worden opgesteld. Daarnaast zijn evaluaties nodig om de kwaliteit van het project op de lange termijn te waarborgen. Deze informatie kan ook nuttig zijn in de onderhandeling met zorgverzekeraars. 10
Hoofdstuk 3 - Medicatiebewaking nierfunctiewaarden: hoe? Dit draaiboek begeleidt stapsgewijs het ontwerpen van Medicatiebewaking op basis van nierfunctiewaarden in de apotheek. Bij ieder punt maakt u een of meer keuzes en na het doornemen van dit hoofdstuk is voor het apotheekteam duidelijk hoe in de apotheek wordt omgegaan met (afwijkende) nierfunctiewaarden in de medicatiebewaking. U kunt het draaiboek gebruiken om vervolgens een werkinstructie te maken. De onderwerpen c.q. processen zijn gerangschikt in onderstaande volgorde: I. Ontvangst nierfunctiewaarden a. Uitwisseling zonder aanvraag b. Uitwisseling na aanvraag II. Registratie van nieuw binnengekomen nierfunctiewaarden III. Interpretatie van nieuw binnengekomen nierfunctiewaarden IV. Receptverwerking /Medicatiebewaking a. Medicatiebewaking & recept b. Medicatiebewaking zonder recept c. Afhandeling medicatiebewaking nierfunctiewaarden V. Vastlegging zorghandeling Toelichting Raadpleeg de (dag-)apotheker : Bij een aantal vragen staat de keuze Raadpleeg de (dag-)apotheker. De reden voor deze keuze is dat niet alle uitzonderlijke patiëntensituaties in dit draaiboek kunnen worden beschreven. In zo n geval is het advies om de (dag-)apotheker dit verder te laten afhandelen. Het draaiboek is zo opgesteld dat de meeste gevallen door het apotheekteam kunnen worden afgehandeld; om het draaiboek leesbaar te houden zijn de uitzonderlijke patiëntensituaties niet hierin opgenomen. Toelichting Patiëntsituatie : Tussen de vragen door zijn patiëntsituaties beschreven. Deze patiëntsituaties komen voor ongeacht hoe u de vragen beantwoord. De afhandeling is afhankelijk van de patiënt en de zorg die nodig is. 11
I. Ontvangst nierfunctiewaarden Toelichting: De nierfunctiewaarden kunnen op verschillende manieren de apotheek binnenkomen. U spreekt vooraf met (huis)artsen en/of (huisartsen)laboratoria af hoe de apotheker toegang krijgt tot de nierfunctiewaarden. Patiëntsituatie: De nierfunctiewaarden kunnen op verschillende manieren binnenkomen: De apotheker krijgt actief (push) de nierfunctiewaarden binnen (zonder aanvraag). De apotheker krijgt de nierfunctiewaarden binnen na een individueel verzoek (op aanvraag). Ia. Uitwisseling zonder aanvraag Toelichting: De apotheker heeft deze nierfunctiewaarden niet opgevraagd. De (afwijkende) nierfunctiewaarden komen actief en mogelijk gestructureerd de apotheek binnen. Ook een (afwijkende) nierfunctiewaarde welke op het recept staat, valt onder uitwisseling zonder aanvraag. Van wie krijgt de apotheker de (nieuwe) nierfunctiewaarden binnen? o Huisarts o Huisartsenlaboratorium o Ziekenhuislaboratorium o Internist o Nefroloog o Overige specialist: o Ziekenhuisapotheek o.. Hoe komen de nierfunctiewaarden de apotheek binnen? o Automatisch via het apotheekinformatiesysteem (AIS) o Via een beveiligde website o Via de e-mail o Via de fax o Een lijst (schriftelijk) wordt bezorgd of opgehaald o Schriftelijk via het recept o Mondeling via de telefoon o.. Wat gebeurt er met de (nieuw) binnengekomen nierfunctiewaarden? o Ze worden direct in het AIS verwerkt o Ze worden in een bakje/map verzameld (evt. na printen) o Ze worden voorgelegd aan de aangewezen apothekersassistente(n) o Ze worden voorgelegd aan de (dag)apotheker o... ga naar stap II. Registreer nieuw binnengekomen nierfunctiewaarden 12
Ib. Uitwisseling na aanvraag Toelichting: Als in de apotheek geen nierfunctiewaarde van de patiënt bekend is of niet recent genoeg is (b.v. ouder dan 13 maanden), dan vraagt de apotheker deze nierfunctiewaarde aan bij de zorgverlener die de waarde wel heeft. Wanneer wordt de nierfunctiewaarde opgevraagd? o Tijdens receptverwerking verschijnt een signaal contra-indicatie verminderde nierfunctie en de nierfunctiewaarde is onbekend o Tijdens receptverwerking verschijnt een signaal contra-indicatie verminderde nierfunctie en de nierfunctiewaarde is ouder dan 13 1 maanden o Bij een patiënt die ouder dan 70 jaar is en o de nierfunctiewaarde is onbekend of ouder dan 13 1 maanden o de patiënt gebruikt één of meer van de volgende geneesmiddelen (onderstaande lijst is een suggestie ): o Digoxine o Diureticum o ACE-remmers o AT2-antagonist o.... o Bij een patiënt waarvan de nierfunctiewaarde onbekend of ouder dan 13 1 maanden is en één of meer van de volgende geneesmiddelen wordt gebruikt (onderstaande lijst is een suggestie 2 ): o Diureticum o ACE-remmers o AT2-antagonist o... o Bij een medicatiebeoordeling en de nierfunctiewaarde is onbekend of ouder dan 13 1 maanden. o Wie doet de aanvraag? o De (dag-)apotheker o De aangewezen apothekersassistente(n) o Degene die het recept verwerkt (aanschrijft) o.. Patiëntsituatie: Het is mogelijk dat de patiënt niet meteen de geneesmiddelen krijgt omdat de nierfunctiewaarde niet bekend is. Wanneer er een aanvraag is gedaan en de apotheker wacht op de gegevens dan kunnen de volgende situaties (incl. vervolgactie) voorkomen: De nierfunctiewaarde wordt meteen teruggestuurd en de receptverwerking kan verder worden uitgevoerd. De nierfunctiewaarde wordt op een afgesproken moment teruggestuurd. De (dag-)apotheker wordt geraadpleegd en deze beoordeelt de situatie in overleg met de patiënt. De nierfunctiewaarde wordt op een nog onbekend moment teruggestuurd of de patiënt moet geprikt worden. De (dag-)apotheker wordt geraadpleegd en deze beoordeelt de situatie in overleg met de patiënt. 1. Advies van de Expertgroep Medisch Farmaceutische Beslisregels van KNMP Geneesmiddel Informatie Centrum: bij een nierfunctiewaarde ouder dan 13 maanden dient de apotheker te bepalen of een controle van de nierfunctie nodig is. 2. De Werkgroep Geneesmiddelen bij verminderde nierfunctie van KNMP Geneesmiddel Informatie Centrum heeft adviezen opgesteld voor geneesmiddelen bij verminderde nierfunctie. Deze informatie is beschikbaar op de KNMP Kennisbank. 13
Patiëntsituatie: Het is van belang om altijd na te gaan of de patiënt toestemming heeft gegeven of gaat geven voor het opvragen van zijn nierfunctiewaarde. De volgende situaties (incl. vervolgactie) kunnen voorkomen: In het dossier staat dat de patiënt toestemming heeft gegeven voor het opvragen van de laboratoriumwaarden. De nierfunctiewaarde kan worden opgevraagd. Toestemming is onbekend. Er wordt contact opgenomen met de patiënt om de toestemming te vragen. Wanneer de patiënt toestemming geeft voor opvragen wordt vervolgens de toestemming geregistreerd in het dossier. Daarna kan de nierfunctiewaarde worden opgevraagd. In het dossier staat dat de patiënt geen toestemming heeft gegeven voor het uitwisselen van de laboratoriumwaarden. De nierfunctiewaarde kan niet zondermeer worden opgevraagd. De (dag-)apotheker wordt geraadpleegd en deze beoordeelt de situatie in overleg met de patiënt. Zie bijlage III: Voorbeeld patiëntbrief medicatiebewaking op nierfunctie Zie bijlage IV: Voorbeeld toestemmingsformulier patiënt uitwisseling laboratoriumwaarden Bij welke zorgverlener gaat de apotheker de nierfunctiewaarden opvragen (wie krijgt de aanvraag)? o Diegene die het recept heeft voorgeschreven (voorschrijver) o Huisarts o Huisartsenlaboratorium o Ziekenhuislaboratorium o Internist o Nefroloog o Overige specialist:. o Ziekenhuisapotheek o Hoe wordt de aanvraag gedaan? o Via diagnostisch dossier van de patiënt (via het HIS) o Via een beveiligde website o Telefonisch o Formulier wordt gefaxt o Formulier wordt per e-mail verstuurd o.... Voor het aanvragen kunt u bijvoorbeeld een formulier gebruiken, zie bijlage V: Voorbeeld formulier opvragen nierfunctiewaarde ga naar stap II. Registreer nieuw binnengekomen nierfunctiewaarden II. Registreer nieuw binnengekomen nierfunctiewaarden Hoe wordt de nieuwe nierfunctiewaarde opgeslagen? o In het diagnostisch dossier van de patiënt van het AIS (in het nierfunctiewaarde-veld) o In een memo-veld van de patiënt in het AIS o In het AIS onder contra-indicatie verminderde nierfunctie o Op het recept o.. 14
Welke datum wordt genoteerd bij de nierfunctiewaarde? o Datum van het afnemen van lichaamseigen stoffen (bloed, etc.) o Datum van de bepaling in het laboratorium o III. Interpreteer nieuw binnengekomen nierfunctiewaarden Is er een contra-indicatie verminderde nierfunctie gekoppeld aan deze patiënt? o Ja, ga door naar IV. Receptverwerking / medicatiebewaking o Nee, ga verder Beoordeel de nieuw binnengekomen nierfunctiewaarde aan de hand van de afgesproken grenswaarde voor het opnemen van de contra-indicatie verminderde nierfunctie. De afgesproken grenswaarde is.. ml/min o De nieuw binnengekomen nierfunctiewaarde zit onder de grenswaarde maak een contra-indicatie verminderde nierfunctie aan o De nieuw binnengekomen nierfunctiewaarde zit boven de grenswaarde raadpleeg de dag-apotheker o De nieuw binnengekomen nierfunctiewaarde zit boven de grenswaarde én is gelijk aan of minder dan 80 ml/min en de patiënt gebruikt één of meer van de volgende geneesmiddelen (onderstaande lijst is een suggestie): o Amantadine o Gabapentine o Tadalafil o. maak een contra-indicatie verminderde nierfunctie aan o IV. Receptverwerking / medicatiebewaking Toelichting:De medicatiebewaking wordt verder uitgevoerd met recept of zonder recept. In het laatste geval gaat het bijvoorbeeld om een medicatiebeoordeling of de arts heeft een afwijkende nierfunctiewaarde naar de apotheek gestuurd. IVa. Medicatiebewaking & recept Toelichting: na het vastleggen van de nierfunctiewaarde en contra-indicatie verminderde nierfunctie (indien relevant) wordt het recept verder verwerkt in het AIS (aanschrijven). Geeft het AIS een bewakingssignaal over verminderde nierfunctie? o Nee, ga verder met de receptgang en lever (afhankelijk van de afhandeling van andere signalen) het geneesmiddel af. Let op: er kunnen andere bewakingssignalen voorkomen en deze dienen afgehandeld te worden volgens bestaande afspraken in de apotheek. ga naar V. Vastlegging zorghandeling o Ja, het AIS geeft een contra-indicatie verminderde nierfunctie bij het aangeschreven geneesmiddel Wie handelt het bewakingssignaal verminderde nierfunctie af? o De (dag-)apotheker o De aangewezen apothekersassistente(n) o Diegene die het recept verwerkt (aanschrijft) o.. ga naar stap IVc. Afhandeling medicatiebewaking nierfunctiewaarden 15
Patiëntsituatie: Voor een optimale medicatiebewaking is het nodig om de binnengekomen nierfunctiewaarde te controleren en te vergelijken met de nierfunctiewaarde die al bekend is in de apotheek. Uit de controle kunnen de volgende situaties voorkomen: De binnengekomen nierfunctiewaarde is hetzelfde gebleven als de nierfunctiewaarde die al bekend is in de apotheek. ga naar V. Vastlegging zorghandeling De binnengekomen nierfunctiewaarde is de eerste nierfunctiewaarde van de patiënt. De medicatiebewaking wordt uitgevoerd. ga verder met IVb. Medicatiebewaking & zonder recept De binnengekomen nierfunctiewaarde wijkt af (lager of hoger) dan de nierfunctiewaarde die al bekend is in de apotheek. De medicatiebewaking wordt uitgevoerd. ga verder met IVb. Medicatiebewaking & zonder recept IVb. Medicatiebewaking & zonder recept Wie gaat deze medicatiebewaking op basis van nierfunctiewaarden uitvoeren? o De (dag-)apotheker o De aangewezen apothekersassistente(n) o.. Hoe wordt medicatiebewaking op basis van nierfunctiewaarde op reeds afgeleverde geneesmiddelen uitgevoerd? o Door middel van het herhalen van de reeds afgeleverde geneesmiddelen in het AIS wordt medicatiebewaking via het systeem uitgevoerd. o De reeds afgeleverde geneesmiddelen worden handmatig beoordeeld of de patiënt deze geneesmiddelen kan gebruiken met de binnengekomen nierfunctiewaarde (doseringsadviezen raadplegen in Zakboek Verminderde nierfunctie of in het Informatorium Medicamentorum via de KNMP Kennisbank) o Medicatiebewaking wordt via een webservice uitgevoerd (b.v. Statuscoop) o. Patiëntsituatie: De uitgevoerde medicatiebewaking kan leiden tot een aanpassing van de reeds afgeleverde geneesmiddelen. Aanpassing van het geneesmiddelgebruik is nodig. De medicatiebewaking wordt verder afgehandeld. ga naar IVc. Afhandeling medicatiebewaking nierfunctiewaarden Aanpassing van het geneesmiddelgebruik is niet nodig. De patiënt kan de reeds afgeleverde geneesmiddelen blijven gebruiken. Eventueel kan er worden gekozen om contact op te nemen met de patiënt om uit te leggen dat de apotheker een zorghandeling heeft uitgevoerd en dat de patiënt de geneesmiddelen kan gebruiken ondanks een verminderde nierfunctie. ga naar V. Vastlegging zorghandeling 16
IVc. Afhandeling medicatiebewaking nierfunctiewaarden Wie neemt contact op met de voorschrijver? Toelichting: het advies is om de (dag-)apotheker dit contact te laten uitvoeren. Het is mogelijk dat de arts het klinisch beeld van de patiënt meeneemt voor een doseringsaanpassing of vervanging van het voorgeschreven geneesmiddel. o De (dag-)apotheker o De aangewezen apothekersassistent(e) o Diegene die het recept verwerkt (aanschrijft) o.. Patiëntsituatie: Bij het contact met de voorschrijver, wordt de contra-indicatie verminderde nierfunctie besproken en een voorstel gedaan om het medicatiegebruik aan te passen. De apotheker heeft van te voren beoordeeld of het voorgeschreven geneesmiddel bij deze nierfunctiewaarde mag worden afgeleverd of dat bestaande medicatie mag worden gecontinueerd of dat aanpassing van het geneesmiddel nodig is. Mogelijke voorstellen kunnen zijn: het geneesmiddel afleveren, het geneesmiddel afleveren met monitoring van een aantal waarden, de dosering aanpassen, het geneesmiddel niet afleveren en een alternatief voorstellen. Mogelijke reacties van de voorschrijver zijn: De voorschrijver gaat akkoord met het voorstel. Het voorstel wordt aangepast in het medicatiegebruik en ingevoerd in het AIS. De voorschrijver stelt een andere alternatief voor. Het voorstel wordt aangepast in het medicatiegebruik en ingevoerd in het AIS. De voorschrijver gaat niet akkoord met het voorstel. De (dag-)apotheker wordt geraadpleegd. Wanneer wordt de patiënt ingelicht dat er mogelijk een medicatieaanpassing (bv. doseringswijziging) nodig is? o Meteen, de patiënt wordt meteen ingelicht. o Later, de patiënt wordt later ingelicht. o. Wie voert het gesprek met de patiënt over de uitgevoerde zorghandeling medicatiebewaking op basis van de nierfunctiewaarden en de aanpassing van het medicatiegebruik? o De (dag-)apotheker o De aangewezen apothekersassistente(n) o Diegene die het recept verwerkt (aanschrijft) o V. Vastlegging zorghandeling / interventie Toelichting: Het vastleggen van de verleende zorg, al dan niet naar aanleiding van een medicatiebewakingsignaal, bevordert de continuïteit in de zorgverlening aan de patiënt en toont aan wat de apotheek doet aan zorg. Hoe wordt de zorghandeling geregistreerd in het dossier van de patiënt? o In het dossier van de patiënt in het AIS o Met ZRS (zorg registratie systeem) in het AIS o Op het recept o 17
Stroomschema Dit is een overzicht van de verschillende onderwerpen om medicatiebewaking op basis van de nierfunctiewaarden in de apotheek te kunnen uitvoeren. Medicatiebewaking op basis van nierfunctiewaarden in de apotheek Vraag toestemming aan patiënt (eenmalig) artsen klinisch chemici apotheker apothekersassistente apothekersassistente apotheker Aanvraag voor nierfunctiewaarde wordt verstuurd Ontvangst nierfunctiewaarde zonder aanvraag Ontvangst nierfunctiewaarde na aanvraag Registreer nierfunctiewaarde Interpreteer nierfunctiewaarde Medicatiebewaking zonder recept Medicatiebewaking met recept Wel signaal Geen signaal Wel signaal Afhandeling medicatiebewaking Afhandeling medicatiebewaking Contact opnemen met voorschrijver Contact opnemen met voorschrijver Patiënt voorlichten Eventueel bestaande geneesmiddelgebruik aanpassen Eventueel voorschrift aanpassen en geneesmiddel (niet) afleveren Vastlegging zorghandeling 18
Bijlage I: Toelichting op de eisen bij het informeren van de patiënt Eisen WGBO en CBP Aan het informeren van de patiënt worden specifieke eisen gesteld. De WGBO gaat uit van het mondeling informeren van de patiënt. Volgens het College bescherming persoonsgegevens (CBP) komt persoonlijke informatie het beste over en het CBP eist dan ook dat betrokkenen (hier de patiënt) persoonlijk worden geïnformeerd. Persoonlijk wil zeggen mondeling of via een persoonlijke brief. De informatie moet de patiënt hebben bereikt en kan worden ondersteund met een folder. Bij de uitdrukkelijke toestemming van de patiënt wordt uitgegaan van mondelinge toestemming. Het is niet nodig om de toestemming schriftelijk vast te leggen, maar u kunt wel in het dossier aantekenen dat de toestemming is gegeven. In de informatie moet duidelijk worden aangegeven dat de patiënt een mogelijkheid heeft om geen toestemming te verlenen aan het opvragen van laboratoriumwaarden door de apotheker. Dit besluit kan het beste schriftelijk worden vastgelegd en hiervoor kan de apotheker een bezwaarformulier gebruiken. Wie informeert de patiënt Het geven van informatie over de behandeling is primair de verantwoordelijkheid van diegene die de behandelingsovereenkomst met de patiënt aangaat en de hulppersoon inschakelt. In principe is dat bij het beschikbaar stellen van laboratoriumwaarden dus de arts. In de behandelovereenkomst tussen de patiënt en de apotheker vraagt de apotheker aan de patiënt toestemming om de laboratoriumwaarden op te vragen en in te zien. Wanneer de apotheker de laboratoriumbepalingen opvraagt bij de klinisch chemicus dan informeert de apotheker de patiënt en vraagt om toestemming. Ook kan de klinisch chemicus voor de laboratoriumbepaling de patiënt informeren en toestemming vragen om de uitslagen naar de apotheker te sturen. In alle gevallen is het van belang om dit gezamenlijk op te pakken en hierin samen te werken. Privacy van de patiënt Bij de uitwisseling van gegevens is privacy een aandachtspunt. Het is belangrijk om te weten wat wel en niet mag. De hoofdregels zijn: Er mogen geen gegevens van de patiënt aan derden worden verstrekt zonder toestemming van de patiënt. De patiënt moet aan de apotheker uitdrukkelijke toestemming geven om laboratoriumwaarden te mogen ontvangen / inzien. De apotheker heeft voor het bewaken van het medicatiegebruik in sommige gevallen de laboratoriumuitslagen nodig en moet vanuit de zorgplicht rekening houden met die laboratoriumuitslagen. In dat kader moet de arts de laboratoriumuitslagen ook aan de apotheker geven. Dat mag via de arts, maar ook direct via het laboratorium. De gegevens over de patiënt zijn geen eigendom van de arts, de patiënt, de apotheker of het laboratorium. Iedereen heeft zeggenschap over de gegevens en kan er rechten en plichten aan ontlenen, maar niemand heeft juridisch eigendom. De patiënt kan bezwaar maken tegen het doorgeven van gegevens en hiermee verhinderen dat de apotheker de laboratoriumwaarden krijgt. De patiënt moet in dat geval uitdrukkelijk worden gewezen op het belang van de laboratoriumwaarden voor een veilig medicatiegebruik en de rol van de apotheker hierin. Blijft de patiënt bij zijn bezwaar dan moet dit schriftelijk kenbaar worden gemaakt door de patiënt. De toestemming wordt verkregen door de patiënt te informeren over het doel van het vastleggen en uitwisselen van de gegevens en de personen die toegang hebben tot de gegevens (personen aan wie gegevens kunnen worden doorgegeven). Er moet vervolgens wel duidelijk worden gevraagd of de patiënt toestemming geeft voor het verkrijgen van laboratoriumwaarden maar deze toestemming hoeft niet schriftelijk te zijn. Er moet duidelijk aangegeven worden dat de patiënt bezwaar kan maken tegen het ter beschikking stellen van laboratoriumwaarden aan de apotheek. 19
De patiënt die niet zelf in de apotheek komt wordt geïnformeerd via een persoonlijk aan hem gerichte brief. Het informeren via een folder, een artikel in de apotheekkrant, op de website, een mededeling via de lichtkrant in de apotheek, etc. zonder dat de patiënt persoonlijk wordt geïnformeerd is onvoldoende. Andere zorgverleners hebben ook een rol bij het informeren van de patiënt. Zo kan op het laboratoriumformulier staan dat de uitslagen ook naar de apotheker kunnen worden gestuurd. De huisarts en specialist kunnen dit ook met patiënten, die het aangaat, bespreken. 20
Bijlage II: Diverse voorlichtingsmateriaal Beschikbare materialen ter ondersteuning bij de voorlichting aan uw patiënten over medicatiebewaking op basis van de nierfunctiewaarden: Patiëntenfolder: Verminderde nierfunctie en medicijnen Persoonsgegevens, medicijnen en uw privacy. Deze folders zijn ontwikkeld als onderdeel van de publieksfolderlijn van de KNMP. Deze folders kunt u bestellen via de KNMP webportal of bestellingen@knmp.nl. Powerpoint presentatie Nierfunctie Deze presentatie is geschikt voor in de publieksruimte van de apotheek. De presentatie kunt u downloaden via KNMP toolkit publieksinformatie op knmp.nl Wachtkamerposter Nierfunctie gemeten? Deze poster kunt u bestellen via KNMP toolkit publieksinformatie op knmp.nl Websitetekst De websitetekst Verminderde nierfunctie en medicijnen : Thema tekst op Apotheek.nl kan ook gebruikt worden voor de eigen website van de apotheek. Zie apotheek.nl Huis-aan-huisblad De voorbeeldtekst kunt u downloaden via KNMP toolkit publieksinformatie op knmp.nl 21
Bijlage III: Voorbeeld patiëntbrief medicatiebewaking op nierfunctie [Naam patiënt] [Adres] [Postcode, Plaats] Onderwerp: Uw (huis)arts deelt uw nierfunctiewaarde met uw apotheek [Plaats, datum] Geachte [mevrouw/heer] [Achternaam], Artsen laten bij mensen vaak bloedonderzoek doen in het laboratorium. Aan de hand van bepaalde laboratoriumwaarden kunnen artsen onder andere zien of er sprake is van een verminderde nierfunctie en in hoeverre de nieren achteruit zijn gegaan. De nierfunctie kan van belang zijn bij de keuze of de dosering van bepaalde medicijnen. Om ervoor te zorgen dat u uw medicijnen in de juiste dosering gebruikt, willen wij met de (huis)arts/het laboratorium afspreken om deze informatie te delen. In de praktijk betekent dit dat de apotheker uw nierfunctiewaarde (indien bekend) kan opvragen als u bepaalde medicijnen krijgt voorgeschreven. Zo nodig kan de apotheker dan overleggen met uw voorschrijvend arts of het nodig is het medicijn of de dosering ervan aan te passen. In de praktijk is gebleken dat deze manier van werken zorgt voor een veiliger gebruik van medicijnen. Graag willen wij u vragen om toestemming voor de uitwisseling van de nierfunctiewaarden tussen de (huis)arts/het laboratorium en de apotheek. Zou u zo vriendelijk willen zijn het meegestuurde formulier in te vullen en weer in te leveren bij de apotheek. Wij vertrouwen erop u op deze manier van dienst te zijn. Heeft u vragen over de uitwisseling van informatie tussen uw huis(arts)/het laboratorium en de apotheek? Neemt u dan telefonisch contact op of kom langs in de apotheek. Met vriendelijke groet, namens het gehele apotheekteam, [Naam apotheek] [Naam apotheker(s)] [Telefoonnummer apotheek] [Website apotheek] 22
Bijlage IV: Voorbeeld toestemmingsformulier patiënt uitwisseling laboratoriumwaarden Ondergetekende (naam)....., geboortedatum... wonende te (woonplaats)... aan de/ het (adres)... verklaart bij deze wel/geen* toestemming te geven voor de uitwisseling van mijn laboratoriumwaarden tussen mijn arts(en) en mijn apotheker voor de controle van mijn geneesmiddelengebruik. De apotheker heeft me over de (mogelijke) gevolgen van het blokkeren van informatie geïnformeerd in een persoonlijk gesprek. Ik ben mij er van bewust dat ik in het belang van mijn behandeling zelf de plicht heb de gegevens over het geneesmiddelgebruik door te geven. Datum:...... Patiënt Handtekening:..... [Naam apotheek] [Naam apotheker(s)] [Adres en plaatsnaam] * Doorhalen wat niet van toepassing is. 23
Bijlage V: Voorbeeldformulier opvragen nierfunctiewaarden Naam Apotheek] [Adres] [Telefoonnummer] [E-mail] [Faxnummer] (Adres etiket plakken) NIERFUNCTIE Aan: Praktijk/Dr... Geachte mevrouw/heer, Volgens onze informatie heeft onderstaande patiënt een verminderde nierfunctie. Dat kan bij het gebruik van bepaalde geneesmiddelen een probleem zijn. Daarom is het voor ons van belang om de creatinineklaring van deze patiënt te weten. Graag vernemen wij van u de laatst bekende creatinineklaring, en de datum waarop deze is bepaald. Patiënt:... Geboortedatum:... Creatinineklaring:..ml/min Berekening volgens MDRD/ Cockroft Gault* Datum:. Graag ontvangen we dit ingevulde formulier zo spoedig mogelijk retour. * Doorhalen wat niet van toepassing is. 24
Bijlage VI: Checklist Medicatiebewaking op nierfunctie Actie Doelstelling bepalen Uitgevoerd Projectteam samenstellen en taken verdelen Tijdsplanning maken Samenwerking met zorgverleners Zorgverleners (huisartsen, apothekers, etc.) benaderen F(T)TO organiseren en/of presentatie geven Huidige knelpunten bespreken Doelstelling bespreken Afspraken maken over de zorg bij verminderde nierfunctie Afspraken maken over de uitwisseling van nierfunctiewaarden Afspraken maken over de medicatiebewaking nierfunctiewaarden Planning bespreken Patiënten informeren Voorlichtingsmateriaal bekijken/bestellen Voorlichtingsmateriaal afstemmen met andere zorgverleners Voorlichtingsmateriaal in de apotheek beschikbaar stellen Toestemming vragen voor de uitwisseling van labwaarden Kennis Kennismateriaal bekijken en beoordelen Bepalen of (na)scholing nodig is en wie deze nascholing gaat doen Draaiboek doornemen en invullen voor eigen apotheeksituatie Apotheekteam Werkoverleg en project bespreken Werkafspraken maken (m.b.v. draaiboek) Werkinstructie bespreken (m.b.v. draaiboek) Planning bespreken Apotheekinformatiesysteem instellen Gegevensuitwisseling regelen Pilot Periode bepalen Uitvoeren Evalueren en aanpassingen doorvoeren Start Medicatiebewaking Nierfunctiewaarden in apotheek 25