Waterkwaliteitsgegevens van de Ronde Venen Auteur: Provincie Utrecht en Waternet Aanvulling op rapporten van de Verkenning water Groot Mijdrecht Noord Januari 2008
Voorwoord Dit rapport is gemaakt als aanvulling op het project Verkenning Groot Mijdrecht Noord. Dit project is getrokken door de provincie Utrecht en wordt uitgevoerd samen met het Hoogheemraadschap Amstel Gooi en Vecht en de gemeente De Ronde Venen. De aanvullingen waren nodig om een compleet beeld te kunnen geven van alle bronnen die gebruikt zijn bij al het onderzoek voor Groot Mijdrecht. De betreffende gegevens zijn wel gebruikt in het traject, maar waren nog niet in rapportvorm beschikbaar. Dit rapport en de overige zijn door het waterschap en provincie gemaakt of zij hebben onderzoeksbureaus hier opdracht toe gegeven. Alle beschikbare technische rapporten die gemaakt zijn voor de Voorverkenning, Verkenning en de Aanvulling zijn: Titel rapport: Auteur: Voorverkenning Wateropgave De Ronde Venen Provincie Utrecht en AGV Grondwateronderzoek Voorverkenning Wateropgave De Ronde Venen WL Delft hydraulics Maaivelddaling in de veenpolders van De Ronde Venen TNO Bouw en ondergrond Verkenning Water Groot Mijdrecht Noord Grondwateronderzoek Verkenning Water Groot Mijdrecht Noord Bouwstenen voor strategieën voor polder Groot Mijdrecht Noord Effect kwelscherm Groot Mijdrecht op bodemdaling Functiecombinatie natuur en water Groot Mijdrecht Noord Invloed peilverhoging op waterkeringen rondom Groot Mijdrecht Stabiliteit water- en landbodems in Groot Mijdrecht Aanvullingen Verkenning Water Groot Mijdrecht Noord Beschrijving grondwatermodel Groot Mijdrecht Kwaliteitscontrole grondwatermodel Water- en stoffenbalansen van de droogmakerijen in De Ronde Venen Waterkwaliteitsgegevens in De Ronde Venen Provincie Utrecht en AGV WL Delft hydraulics Grontmij TNO Bouw en ondergrond Witteveen en Bos, B-ware, Universiteit Utrecht, Instituut voor milieuvraagstukken GeoDelft TNO Bouw en ondergrond WL Delft hydraulics TNO Bouw en ondergrond Provincie Utrecht en AGV Provincie Utrecht en AGV Samenvatting Dit rapport bevat een compilatie van waterkwaliteitsgegevens zoals die in de loop der jaren in en om Groot Mijdrecht zijn verzameld voor diverse projecten en waarvan direct of indirect gebruik is gemaakt voor de Voorverkenning wateropgave De Ronde Venen en de Verkenning water Groot Mijdrecht Noord. De nadruk in de toelichting wordt gelegd op de chloridegehalten. Colofon Auteur: Datum: J. Mankor (provincie Utrecht), Maarten Ouboter (Waternet) Januari 2008 2
Inhoudsopgave 1 Inleiding... 3 2 Chloride in Groot Mijdrecht en omgeving... 3 3 Literatuur... 7 4 Waterkwaliteitsgegevens uit Ecohydrologisch onderzoek De Ronde Venen... 8 5 Waterkwaliteitsgegevens uit Dino... 9 6 Waterkwaliteitsgegevens uit het watergebiedsplan Groot Mijdrecht en omstreken... 11 1 Inleiding In de loop der jaren zijn veel waterkwaliteitsgegevens verzameld van Groot Mijdrecht en omgeving. Zonder volledig te zijn geeft dit achtergronddocument hiervan een overzicht. De basisgegevens worden in de bijlagen gepresenteerd. De nadruk in de toelichting wordt gelegd op de chloridegehalten. 2 Chloride in Groot Mijdrecht en omgeving Oorzaak zoute grondwater Het grondwater onder Groot Mijdrecht is tot op grote diepte zout. De oorzaak van de aanwezigheid van dit zout is het binnendringen van de zee ca. 6000 jaar geleden. Daarbij ontstond achter de duinen een soort waddenzee. De grens van deze waddenzee liep dwars door Groot Mijdrecht van noord naar zuid. In de waddenzee werd, op het reeds aanwezige veenpakket, klei afgezet. Aan de oostrand van deze waddenzee (dus in grote delen van Groot Mijdrecht) is de kleilaag dun, maar zwaar (zogenaamde modderkleien), naar het westen toe wordt de kleilaag steeds dikker en minder zwaar. Zout water is zwaarder dan zoet water. Dit had tot gevolg dat het zeewater door de bodem naar grote diepte is gezonken. Dit is de bron van het brakke water in Groot Mijdrecht. De kleien en de bestaande veenlagen zijn later weer overgroeid geraakt met veen, hierin bevond zich zoet water dat, als het ware, dreef op het dieper gelegen zoute grondwater. Het zoute water in de ondergrond is lang min of meer op zijn plaats gebleven totdat de droogmakerijen in de Ronde Venen werden droog gemaakt. De diepe ligging t.o.v. omliggende polders zorgde er voor dat het grondwater in beweging kwam, vanuit de ondergrond naar boven, naar de droogmakerijen toe. Groot Mijdrecht is de diepste van de droogmakerijen en trekt het meeste water aan. In het westelijk deel van Groot Mijdrecht komt het fossiele zeewater naar boven en zorgt voor hoge chloride gehalten. In het oostelijk deel van Groot Mijdrecht komt zoetwater boven dat in de polders oostelijk van Groot Mijdrecht is geïnfiltreerd. Al zeer snel na de drooglegging van Groot Mijdrecht was het oppervlaktewater brak (Rinsma, 1986). 3
Figuur 1 Het grondwatersysteem onder Groot Mijdrecht (bron: Appelo & Willemsen, 1987) Figuur 1 geeft een dwarsdoorsnede van de naaste omgeving van Groot Mijdrecht. Hierop is te zien dat het zoute grondwater van Groot Mijdrecht van twee kanten verdrongen wordt door zoet water. Aan de westkant langzaam door zoet water vanuit polder de Eerste Bedijking, aan de oostkant snel door zoet water van de Vinkeveense plassen. TNO (Oude Essink, 2002) heeft onderzoek gedaan naar de zoutwaterstroming in de ondergrond van west Nederland. Daaruit blijkt dat et zoetwaterfront aan de oostzijde nu min of meer stabiel is. In het centrum van Groot Mijdrecht zal het zoute water de eerste honderden jaren niet verdrongen worden. Verdeling Chloride binnen Groot Mijdrecht In de loop der jaren zijn diverse metingen uitgevoerd naar de ruimtelijke verspreiding van het zout in het ondiepe grondwater en oppervlaktewater van Groot Mijdrecht (de figuren 2 t.e.m 4). Te zien is dat de hoogste chloride gehalten voorkomen rondom de hoofdtocht. Het chloride gehalte in het oppervlaktewater kan tijdelijk en lokaal oplopen tot 5000 mg/l. De chloridegehalten in het eerste watervoerende pakket zijn maximaal 6700 mg/l (bijlage 2). 4
Figuur 2 Ruimtelijke verdeling chloride gehalte ondiep grondwater (vlak onder slootbodem) en oppervlakte water in Groot Mijdrecht (bron: Wit 1974) Figuur 3 Ruimtelijke verdeling chloride gehalte oppervlaktewater in oktober 1980 ingroot Mijdrecht (Bron: Oostveen en van der Valk, 1980) Figuur 4 Ruimtelijke verdeling chloride gehalte oppervlakte water (Bron: Heidemij, 1986) 500 mg./l 3000 mg./l >5000 mg./l 5
Het gemiddelde chloride gehalte in het uitslag water van het gemaal is ca. 1060 mg/l (rond 2004). In de jaren voor 1973 was dat ca. 1130 mg/l (Liere & Hillebrand, 1976). Dat deze waarde nauwelijks veranderd is, geeft aan dat de verdeling zout/zoet water in het grondwater stabiel is. Wat ruwe berekeningen (achtergrondrapport Grondwateronderzoek Verkenning Groot Mijdrecht Noord ) geven aan dat na een wat grotere wijziging in de peilen na ca. 50 jaar een min of meer stabiele situatie is bereikt. Chloride rondom Groot Mijdrecht Het chloriderijke uitslagwater van Groot Mijdrecht wordt geloosd op de Waver. Tweederde van dat water stroomt westwaarts, eenderde oostwaarts (Aalderink, 1991; Mankor 1995). De Waver van de Amstel tot de Holendrecht heeft daarom vrijwel hetzelfde zoutgehalte als Groot Mijdrecht. Verderop op de boezem wordt het chloride verdund, vooral in de winter als alle gemalen water uitslaan. Het door Groot Mijdrecht beïnvloede water uit de boezem wordt s zomers ingelaten in andere polders. Hierdoor stijgt het chloride gehalte in deze polders. Dit is te zien in figuur 5. Vanaf april wordt water ingelaten 1200 1000 800 600 400 Uithoornse polder eerste bedijking blokland bovenkerker polder ronde hoep 200 0 1-1- 2-3- 1-5- 30-6- 29-8- 28-10- 27-12- 25-2- 1990 26-4- 1990 25-6- 1990 Figuur 5 Verloop van het chloride gehalten in de tijd in polders die water inlaten uit de boezem van Amstelland, dat is beïnvloed door het uitslagwater van Groot Mijdrecht. (naar Anonymus, 1990) 6
3 Literatuur Anonymus, 1990.Waterkwaliteitsgegevens van de lozingen op de boezemwateren van Amstelland-West. Aalderink, R.H., 1991. Het tij keert... II. Toepassing van de modellen DYNHYD en EUTROWASP op de boezem van Amstelland-West. Appelo, C.A.J & A. Willemsen. 1987. Geochemical calculations and observations on salt water intrusions. I. A combined geochemical mixing cell model. Journal of Hydrology, 94 (1987) 313-330. Boer, C. de, 1987. Fosfaatbalans polder Wilnis-Veldzijde. Provincie Utrecht. Heidemij adviesbureau, 1986. Peilverlaging polder Groot Mijdrecht. IWACO 1994. Ecohydrologisch onderzoek de Ronde Venen, Basisdocument 3, Modelinstrumentarium, (reken)methoden en ijkingsresultaten IWACO 1993. Ecohydrologisch onderzoek de Ronde Venen, Basisdocument 4, Modellering watersysteem. Liere, E. van & H. Hillebrand. 1976. Het water in de Botshol. In: Bakker (ed), P. A..1976. De noordelijke vechtplassen Mankor, J.. 1995. Waterkwantiteitsgegevens Amstelland-West. Ongepubliceerd. Oostveen, W. en W. van der Valk. 1980. Het zoutvoorkomen in polder Groot Mijdrecht. Afstudeerscriptie LH Wageningen. Oude Essink, G.. 2002. Modellering van dichtheidsafhankelijke grondwaterstroming in het kustgebied. TNO-NITG INFORMATIE, december 2002. Rinsma E.J. 1986. De Ronde Venen: een omgekeerde wereld. Wit, K.E.,1974. Hydrologisch onderzoek in Midden-West-Nederland. ICW nota 792 7
4 Waterkwaliteitsgegevens uit Ecohydrologisch onderzoek De Ronde Venen 8
5 9
Waterkwaliteitsgegevens uit Dino Monster datum Mengmonster Bovenkant monster (cm tov MV) Onderkant monster (cm Ca tov MV) Cl- EC (us/cm) Fe HCO3 Polder NITG-nr ph Uit Dino GMN B31E0001 22-10-1958 nee 1490 1590 137 475 202 20,40 635 54,8 1,00 18,10 0,59 0,00 290 24,7 24,5 1,50 7,22 GMN B31E0003 27-10-1958 nee 1490 1590 382 2530 610 19,20 475 132,0 1,90 15,40 0,47 0,00 1130 42 34,8 1,00 7,17 GMN B31E0004 27-10-1958 nee 1070 1170 493 5370 116 15,60 550 278,1 1,20 8,90 0,25 0,00 2730 329 18,4 0,39 7,49 GMN B31E0005 29-10-1958 nee 1470 1570 102 366 145 0,27 400 35,9 0,41 2,40 0,60 0,00 198 7,2 16,8 0,18 7,55 GMN B31E0016 28-10-1958 nee 1469 1569 549 5100 106 21,30 460 205,7 1,40 13,50 0,44 0,00 2550 287 52,4 0,39 7,25 GMN B31E0047 nee 406 5220 1168 7,00 598 296,6 0,26 7,70 0,27 2670 280 22,4 0,45 7,47 GMN B31E0047 2-7-1958 nee 2594 2694 399 5180 1147 7,20 616 282,0 0,25 8,20 0,26 0,00 2700 270 26,4 0,50 7,38 GMN B310176-2 12-11-1992 nee 8500 8700 49 267 1190 1,20 341 42,0 3,70 0,00 115 4 6,0 0,36 7,3 62,9 GMN B310176-4 12-11-1992 nee 24700 24900 583 6736 2100 0,40 247 300,0 23,40 0,40 2877 492 5,5 0,68 7,2 62,9 GMN B310176-5 12-11-1992 nee 27900 28100 36 2894 2100 0,10 373 78,0 3,40 0,00 1585 0 6,4 1,23 7,9 48,2 GMN gemaal 12-11-1992 nee 0 163 1199 2850 0,34 452 56,0 4,20 0,70 511 99 6,0 0,12 7,1 16,6 GMN gemaal jaar 1065 3,90 5,10 Vinkeveense plassen B31E0006 30-10-1958 nee 1470 1570 112 296 132 3,20 464 34,0 0,37 4,80 0,63 0,00 168 6 24,0 0,35 7,41 Vinkeveense plassen B31E0117 19-6-1922 nee 336 167 8,30 540 10,00 0,00 Vinkeveense plassen B31E0018 17-12-1958 nee 1870 1970 109 237 101 2,20 399 27 0,6 5,00 0,44 0,00 129 2,1 20 0,16 7,37 Vinkeveense plassen B31E0002 23-10-1958 nee 1490 1590 90 345 134 1,90 275 28,3 0,14 1,10 0,43 0,00 185 47 10,8 0,19 8,15 GMZ B31E0007 4-11-1958 nee 1470 1570 122 218 97 4,50 356 15,2 0,16 5,90 0,37 0,00 106 10,3 25,6 0,19 7,25 GMZ B31E0008 5-11-1958 nee 1870 1970 114 290 137 3,90 448 28,3 0,48 9,30 0,62 0,00 170 5,4 16,0 1,20 7,35 GMZ B31E0009 6-4-1966 nee 1470 1570 153 172 112 508 21,1 12,60 0,00 80 6,4 GMZ B31E0009 7-11-1958 nee 1470 1570 165 300 137 8,40 475 21,0 0,69 14,10 0,59 0,00 140 20,8 20,8 0,67 7,46 GMZ B31E0099 5-9-1957 nee 1300 1400 527 5510 1322 19,40 681 267,1 1,10 14,30 0,25 0,00 2840 280,4 12,4 0,14 7,07 GMZ B31E0099 5-9-1957 nee 4000 4100 527 5620 1324 17,90 683 253,6 0,84 11,90 0,20 0,00 2940 294,2 11,2 0,03 7,11 GMZ B31E0099 5-9-1957 nee 4800 4900 432 5480 1322 17,60 729 303,5 0,75 8,40 0,20 2900 288,4 21,2 0,10 7,36 GMZ B31B0059 nee 85 GMZ B31B0059 3-11-1958 nee 1470 1570 139 85 73 13,30 549 20,2 1,0 16,70 0,31 0,00 45 6,6 33,6 2,3 7,15 Wilnisse bovenlandenb31e0116 19-6-1922 nee -3,7 312 167 11,90 534 10,00 0 1e bedijking B31E0195 5-4-1995 nee 300 400 1e bedijking B31E0195 5-4-1995 nee 800 1000 102 786 291 7,23 592 41,4 0,72 3,80 0,04 534 <0.096 15,7 1e bedijking B31E0195 5-4-1995 nee 1300 1500 1e bedijking B31E0195 5-4-1995 nee 2300 2500 193 2113 7,89 1081 118,2 0,41 5,69 0,18 1304 <.1 2,86 35,0 1e bedijking B31E0195 5-4-1995 nee 2300 2500 193 2113 682 7,89 1081 118,2 0,41 4,41 0,04 1304 <0.096 35,0 1e bedijking B31E0195 5-4-1995 nee 800 1000 102 786 7,23 592 41,5 0,72 4,90 0,18 534 <.1 3,22 15,7 1e bedijking B31E0195 28-4-1994 nee 300 400 1e bedijking B31E0195 28-4-1994 nee 800 1000 101 727 300 7,53 40,9 0,80 3,74 0,10 519 0,192 15,6 1e bedijking B31E0195 28-4-1994 nee 1300 1500 1e bedijking B31E0195 28-4-1994 nee 2300 2500 191 2074 8,12 118,4 0,43 5,73 2,48 1318 0,31 3,04 35,5 1e bedijking B31E0195 28-4-1994 nee 2300 2500 191 2074 686 8,12 118,4 0,43 4,44 0,56 1318 0,307 35,5 1e bedijking B31E0195 28-4-1994 nee 800 1000 101 727 7,53 40,9 0,80 4,83 0,44 519 0,19 3,53 15,6 1e bedijking B31E0195 21-6-1993 nee 300 400 1e bedijking B31E0195 21-6-1993 nee 2300 2500 194 2109 8,10 119,8 0,46 0,13 1316 <.1 2,76 35,5 1e bedijking B31E0195 21-6-1993 nee 2300 2500 194 2109 8,10 119,8 0,46 0,03 1316 <0.096 35,5 1e bedijking B31E0195 21-6-1993 nee 1300 1500 1e bedijking B31E0195 21-6-1993 nee 800 1000 99 769 7,50 41,3 0,88 0,05 513 <0.096 15,7 1e bedijking B31E0195 21-6-1993 nee 800 1000 99 769 7,50 41,3 0,88 0,22 513 <.1 3,32 15,7 1e bedijking B31E0195 19-8-1992 nee 800 1000 96 731 287 5,74 586 41,1 1,04 3,70 0,01 504 0,1 7,11 15,4 1e bedijking B31E0195 19-8-1992 nee 2300 2500 191 2053 692 7,57 1087 118,2 0,52 4,39 0,08 1302 0,1 7,09 34,7 1e bedijking B31E0195 19-8-1992 nee 2300 2500 191 2053 692 7,57 1087 118,2 0,52 5,66 0,35 1302 0,1 2,64 7,09 34,7 1e bedijking B31E0195 19-8-1992 nee 800 1000 96 731 287 5,74 586 41,1 1,04 4,77 0,04 504 0,1 2,43 7,11 15,4 1e bedijking B31E0195 11-7-1991 nee 800 1000 105 745 282 4,83 610 39,9 4,39 3,74 <0.03 496 <0.19 7,32 14,4 1e bedijking B31E0195 11-7-1991 nee 1300 1500 154 1540 515 4,91 842 73,7 3,93 3,89 <0.03 951 <0.19 7,27 20,0 1e bedijking B31E0195 11-7-1991 nee 2300 2500 194 2050 690 7,21 1110 119,8 1,54 5,42 <.133 1303 0,58 2,76 7,25 34,6 1e bedijking B31E0195 11-7-1991 nee 2300 2500 194 2050 690 7,21 1110 119,8 1,54 4,20 <0.03 1303 0,58 7,25 34,6 1e bedijking B31E0195 11-7-1991 nee 1300 1500 154 1540 515 4,91 842 73,7 3,93 5,02 <.133 951 <.19 2,86 7,27 20,0 1e bedijking B31E0195 11-7-1991 nee 800 1000 105 745 282 4,83 610 39,9 4,39 4,83 <.133 496 <.19 2,40 7,32 14,4 1e bedijking B31B0107 9-12-1994 nee 2411 2511 204 2855 7,28 707 143,0 0,26 8,60 0,19 1491 74 14,9 6,58 7,21 1e bedijking B31B0107 9-12-1994 nee 2411 2511 1e bedijking B31B0107 9-12-1994 nee 5000 5100 341 3918 5,64 386 211,0 0,27 5,10 0,18 1797 228 13,2 2,70 7,14 1e bedijking B31B0107 9-12-1994 nee 5000 5100 1e bedijking B31B0107 23-9-1977 nee 2415 2515 324 2911 11,00 617 175,0 <.01 7,00 <.01 1500 112 4,9 7,2 1e bedijking B31B0107 23-9-1977 nee 5004 5104 325 3735 8,50 366 220,0 <.01 3,00 <.01 1850 253 3,5 7,3 1e bedijking B31B0053 6-4-1966 nee 1490 1590 132 476 817 100,1 28,20 0 253 8,9 1e bedijking B31B0053 20-10-1958 nee 1490 1590 128 425 13,3 830 87,0 1,00 21,30 0,59 0 253 4,5 24,8 4,20 7,28 Uit De Boer (1974) Wlinis Veldzijde gemaal jun-86 ja 0 Wlinis Veldzijde gemaal jul-86 ja 0 246 7,00 9,90 2,90 0,70 0,60 Wlinis Veldzijde gemaal aug-86 ja 0 262 6,20 8,20 2,00 1,50 0,20 Wlinis Veldzijde gemaal sep-86 ja 0 259 6,80 8,60 1,80 1,20 0,30 Wlinis Veldzijde gemaal okt-86 ja 0 231 6,70 8,20 1,50 2,60 0,30 Wlinis Veldzijde gemaal nov-86 ja 0 192 6,40 8,30 1,90 4,20 0,50 Wlinis Veldzijde gemaal dec-86 ja 0 204 6,90 9,50 2,60 4,60 0,60 Wlinis Veldzijde gemaal jan-87 ja 0 204 7,70 9,60 1,90 5,40 0,40 Wlinis Veldzijde gemaal feb-87 ja 0 235 9,60 11,40 1,80 1,70 0,60 Wlinis Veldzijde gemaal mrt-87 ja 0 231 8,10 10,50 2,40 2,60 0,60 Wlinis Veldzijde gemaal apr-87 ja 0 255 7,70 10,40 2,70 1,60 0,80 Wlinis Veldzijde gemaal mei-87 ja 0 288 6,60 9,10 2,50 1,70 0,60 10 Mg Mn NH4 NH4-kj NH4- ORG NO3 Na SO4 SiO2 T-PO4 K
6 Waterkwaliteitsgegevens uit het watergebiedsplan Groot Mijdrecht en omstreken Bovenkerkerpolder Ronde Hoep Derde bedijking Eerste Bedijking Tweede Bedijking monsterlocatie BKP001 PRH001 PDB001 PEB001 PTB001 PWV003 PGM001 EBO001 PZH001 NLP001 ZLP001 P (mgp/l) 0.5 0.7 0.5 0.4 0.6 0.3 0.3 0.2 0.5 0.7 1.0 N (mgn/l) 4.8 6.1 6.8 5.4 6.2 8.5 5.5 5.3 7.2 8.5 10.5 NH4 (mgn/l) 1.2 1.5 2.2 1.3 0.9 6.3 3.9 1.0 2.4 1.3 1.5 Cl 320 521 184 219 147 237 1065 286 144 217 114 Vracht per oppervlakte eenheid P (g/ha/dag) 780 1074 405 247 107 182 610 915 1083 866 N (g/ha/dag) 7389 9426 5202 3466 1074 4701 12275 12473 14157 9464 NH4 (g/ha/dag) 1860 2262 1657 805 151 3462 8725 4126 2157 1311 Cl (g/ha/dag) 490964 799219 141355 139439 25585 130454 2394936 248160 360729 102717 Vracht per polder P (kg/etm) 23 25 3 3 0 8 88 8 16 25 N (kg/etm) 215 220 43 35 3 202 1762 105 209 276 NH4 (kg/etm) 54 53 14 8 0 149 1252 35 32 38 Cl (kg/etm) 14296 18663 1160 1416 76 5610 343806 2094 5329 2998 Wilnis Veldzijde Groot Mijdrecht Hevel Eerste Bedijking Groot Mijdrecht Exclusief hevel Zevenhoven Noorderlegmeer Zuiderlegmeer 11
Gemiddelden uit de periode 2003-2005 12
13