Geschiedenis van het brievenvervoer per spoor en de Post in Staphorst. 3 door A. Wuite Door twee oorzaken kwamen er veranderingen in de bediening van het postkantoor Staphorst. De belangrijkste verandering was wel de aanleg van de spoorlijn Zutphen Leeuwarden. Zodra daartoe een mogelijkheid bestond, maakten de posterijen voor het vervoer van de post gebruik van een spoorlijn. De andere oorzaak was vooral in de winter de slechte staat van de wegen vanwege de regen en/of vorst op de route via Zwartsluis. Bijna ieder jaar werd deze route dan niet met een postkar uitgevoerd maar te paard en maakte men gebruik van de route via Rouveen en Staphorst. Vanaf 1860 werd er zelfs een speciale winterdienstregeling ingesteld en in 1863 kwam de route via Zwartsluis helemaal te vervallen en liep nu definitief over Staphorst. De particuliere Nederlandsche Centraal-Spoorweg-Maatschappij (NCS) werd opgericht op 20 februari 1860 in Amsterdam met als voornaamste doel het exploiteren van spoortraject Utrecht-Zwolle-Kampen. Het lijngedeelte Utrecht Amersfoort Hattem werd geopend op 16 juli 1863. Hattem Zwolle, met de overbrugging van de IJssel, volgde op 6 juni 1864 en het Kamperlijntje werd op 10 mei 1865 in gebruik genomen. Het eerste station van Zwolle werd geopend op 6 juni 1864. Dit was een tijdelijk stationsgebouw omdat de NCS er op rekende te zijner tijd het medegebruik te verkrijgen van het geprojecteerde nieuwe station. In 1866 openden de Staatsspoorwegen (SS) het nieuwe grote station aan de spoorlijn Arnhem Leeuwarden. Vanaf juni 1864 was Zwolle dus aangesloten op het spoorwegnet en dat had ook gevolgen voor de postritten en diligenceritten met post vanaf Zwolle via Staphorst naar Meppel en verder naar het noorden. Het postrit Zwolle Meppel werd in het vervolg s avonds en s nachts uitgevoerd door de firma T. Tenthof te Zwolle. 1 Van Zwolle 11¾ s avonds Te Meppel 2¼ s morgens Van Meppel 2 s morgens Te Zwolle 4½ s morgens Uiteindelijk kwam vanaf 1 oktober 1864 de verzending van postpakketten met de diligence van Zwolle naar Meppel te vervallen. 2
Vervoer per spoor De eerste "Rijkspostrijtuigen" werden in 1856 in gebruik genomen 3. De spoorwegmaatschappijen werden bij wet verplicht de postrijtuigen zonder vergoeding tussen de reizigerstreinen op te nemen. In ons land koos men voor het systeem van postverwerking tijdens de rit. Het grote voordeel van dit zgn. "werkend vervoer" was, dat de postkantoren van afzending nu niet meer voor élke plaats van bestemming gesloten zakken behoefden samen te stellen. Voor plaatsen, die naar verhouding weinig post ontvingen, sorteerden de kantoren de brieven slechts op "richting" en de "conducteur der brievenmalen" (de voor de brief postzending verantwoordelijke postambtenaar) zorgde in de trein voor verdere behandeling van deze brieven. Afbeelding 3-1: het werkend vervoer Spoorlijn Arnhem - Leeuwarden Staatslijn A is de volgens de wet van 18 augustus 1860 door de Staat der Nederlanden aangelegde spoorweg die de steden Arnhem, Zutphen, Deventer, Zwolle, Meppel en Leeuwarden met elkaar verbindt. Verschillende trajecten werden na elkaar geopend: Arnhem - Zutphen: 2 februari 1865, Zutphen -
Deventer: 5 augustus 1865, Deventer - Zwolle: 1 oktober 1866, Zwolle - Meppel: 1 oktober 1867, Meppel - Heerenveen: 15 januari 1868 en Heerenveen - Leeuwarden: 1 september 1868. Op 1 oktober 1867 werd het station te Staphorst geopend. Vanaf 1 oktober 1867 was Meppel dus aangesloten op het spoorwegnet en de verzending van post werd overdag volledig overgenomen door het spoor. Verzending der correspondentie langs de spoorweg Zutphen Meppel. 4 Per conducteur Per spoorweg- Per conducteur der brievenmalen administratie der brievenmalen Van Zwolle 12.25 s avonds 7.25 s avonds 10.5 s avonds Te Meppel 1.15 s avonds 8.15 s avonds -- Per spoorweg- Per spoorweg- Per conducteur Administratie administratie der brievenmalen Van Meppel 8.20 s morg. -- 4.30 s avonds Van Zwolle 9.10 s morg. -- 6.20 s avonds Afhalen en brengen der correspondentie van Staphorst op het spoorwegstation aldaar 5. De brievengaarder te Staphorst is met deze dienst belast. Nederlandsche Staatsspoorwegen, dienstregeling 15 mei 1876 Zwolle Meppel: Zwolle 6.00 11.20 -- 15.20 16.35 -- 19.53 -- -- Staphorst 6.37 11.51 -- 15.40 17.18 -- door -- -- Meppel 6.45 12.02 -- 15.49 17.28 -- 20.34 -- -- Meppel Zwolle: Meppel -- -- 8.51 10.03 12.10 17.05 -- -- 22.08 Staphorst -- -- door 10.13 12.20 17.13 -- -- 22.16 Zwolle -- -- 9.27 11.00 13.00 17.50 -- -- 22.50 Per spoorwegadministratie werden gesloten zakken met post vervoerd, welke door de brievengaarder van Staphorst van het station gehaald moesten worden. Iedereen kon brieven afgeven aan de conducteur der brievenmalen. De brieven werden in het spoorwegpostkantoor gestempeld met een treintrajectstempel. De brief in afbeelding 3-2 is op maandag 20 mei 1878 in het postkantoor te
Afbeelding 3-2: ambtelijke brief Staphorst Nieuwleusen Staphorst gestempeld en door de postbode om 17.13 uur op het station van Staphorst afgegeven aan de conducteur van de trein Meppel-Zwolle. In de trein is de brief gestempeld met een treinstempel Zutphen-Leeuwarden D (vierde trein). Het was geen lang ritje, want op het volgende station Dedemsvaart werd de brief weer afgegeven aan de postbode naar Nieuwleusen. Haltestempel Omdat dan niet duidelijk was in welk station de brief in de trein gekomen was, werd er ook een haltestempel gebruikt. De briefkaart in afbeelding 3-3 is op vrijdag 3 juni 1887 geschreven door Carel baron De Vos van Steenwijk op de Havikshorst te De wijk. Een bode bracht de kaart naar het station van Staphorst. In de derde trein van Meppel richting Zwolle is de kaart afgestempeld met het haltestempel Staphorst en het treinstempel Meppel-Groningen C.
Afbeelding 3-3: brief van De Wijk via station Staphorst naar Amsterdam Afbeelding 3-4: foto station Staphorst na 1908
Afbeelding 3-5: kennisgeving van aankomst van goederen met stationsstempel Staphorst S(taats)S(poor) Bovengenoemd stempel was op dinsdag 3 januari 1905 in gebruik op het bagageloket van het station te Staphorst. In 1908 werden er aan het station twee vleugels gebouwd. (zie foto) Uiteindelijk werd het station te Staphorst op 1 mei 1935 gesloten. Noten 1 2 3 4 5 Circulaire 626, nº 228 van??-12-1863. Circulaire 633, nº 228 bis van 4-10-1864. Post Museum: Brievenvervoer binnenland Posttreinen 1990 Circulaire 7??, nº 282a van??-11-1867. Circulaire 7??, nº 332s van??-11-1867.