Dutjes overdag? Misschien heeft u slaap apneu! Helft mensen met diabetes type 2 slaapt niet goed Z Z 36
Overdag altijd moe? Geen energie? Hoofdpijn? Bent u prikkelbaar of valt u soms zo maar in slaap? Mensen met diabetes type 2 lopen twee tot drie keer meer risico op slaap apneu: ademstilstanden tijdens de slaap. De klachten zijn vaak moeilijk te diagnosticeren. Hoe herkent u slaap apneu? Wat is het verband met diabetes? En wat is er aan te doen? Tekst Fleur Baxmeier Beeld Martine Sprangers Een slechte nachtrust vergroot de kans op overgewicht en diabetes type 2 ZZ Steevast flink snurken is voor de meeste mensen geen reden om naar de dokter te gaan. Vage klachten als vermoeidheid, stemmingswisselingen en een droge mond bij het opstaan meestal ook niet. Een ander verhaal wordt het als u overdag zomaar in slaap valt tijdens het lezen van de krant of zelfs in de auto, prikkelbaarheid uitgroeit tot woedeaanvallen, uw relatie onder druk komt te staan en werken steeds moeilijker wordt. Maar eenmaal bij de dokter zult u de link met het snurken niet snel leggen. De arts zal daarop denken aan een depressie of burn-out met allerlei onderzoeken als gevolg. Maar wat er nu écht aan de hand is? Slaap apneu is soms heel moeilijk te herkennen, zegt dr. Michiel Eijsvogel, longarts en voorzitter van de CBO-commissie voor de ontwikkeling van de nieuwe landelijke richtlijn voor diagnostiek en behandeling van het obstructieve slaapsyndroom bij volwassenen. De belangrijkste reden hiervoor is dat patiënten na een apneu zoals we een ademstilstand van langer dan tien seconden noemen niet wakker worden, maar zich omdraaien, doorslapen en daardoor niet denken aan een slaapstoornis. Met een beetje geluk merkt de partner op dat er regelmatig ademstops optreden, maar anders kan zo n probleem jaren blijven doorzeuren. Dutjes overdag Er wordt van slaap apneu gesproken als er vaker dan vijf keer per uur sprake is van een ademstop in combinatie met klachten als vermoeidheid, flink snurken, concentratieverlies, dutjes overdag, hartkloppingen en een hoge bloeddruk. Een ademstilstand kan veroorzaakt worden doordat tijdens de slaap de keel afsluit waardoor de ademhaling blokkeert. Dat heet obstructief slaap apneu syndroom (OSAS). Maar de ademstops kunnen ook ontstaan doordat de hersenen te weinig prikkels afgeven om te ademen. Dat heet centraal slaap apneu Behandeling met CPAP-drukmasker De meest toegepaste behandeling bij obstructieve slaap apneu (OSAS) is het dragen van een CPAP-drukmasker. De CPAP (spreek uit: siepep) geeft continu lucht onder overdruk waardoor de luchtwegen s nachts open worden gehouden. Een nadeel is het masker, maar de meeste mensen wennen hier snel aan. Bij lichte tot matige OSAS wordt in toenemende mate een soort beugel (MRA) toegepast. Die wordt s nachts gedragen en zorgt ervoor dat de onderkaak iets naar voren gaat, waardoor de keelholte open blijft. In sommige gevallen kan een keeloperatie uitkomst bieden. Uw arts kan u vertellen welke behandeling bij u het beste resultaat zal hebben. 37
Z ZZ Z Mijn diabetes was ontzettend slecht instelbaar, maar ik had geen idee hoe dat kwam Wim Eijkelenbergh (60) heeft sinds vijftien jaar diabetes type 2 en sinds twaalf jaar slaap apneu. Slaap apneu ontregelt niet alleen je lichaam, maar eigenlijk je hele leven. Voordat ik wist dat ik slaap apneu had, was ik overdag constant vermoeid, had ik concentratieproblemen, was ik prikkelbaar, snel geïrriteerd en viel ik tijdens lange autoritten soms zo maar in slaap. Ik was ook ontzettend slecht instelbaar in die tijd, maar had geen idee hoe dat kwam. Pas nadat mijn vrouw een artikel over slaap apneu las, viel het kwartje en heb ik actie ondernomen. Na verwijzing van de huisarts kwam ik terecht bij Waakslaapcentrum Kempenhaeghe in Heeze. Daar ontdekten ze dat ik per nacht minimaal tachtig ademstops had die ook nog eens heel lang duurden. Zij gaven mij een CPAP-drukmasker en daarna ging het gelijk stukken beter. Ik voelde me fitter, had meer energie en was veel beter instelbaar, maar helemaal honderd procent? Dat is het niet. Mijn drukke baan als manager heb ik daarom op advies van de arts die mijn slaap apneu in de gaten houdt verruild voor een functie als adviseur. In mijn vorige functie moest ik veel reizen en dat had zowel negatieve effecten op mijn slaap apneu als op mijn bloedglucosewaarden. Diabetes en slaap apneu hebben enorm veel gelijkenissen. Als het ene niet goed gereguleerd is, gaat het andere ook fout. Gelukkig zijn mijn bloedglucosewaarden de laatste tijd redelijk op peil en voel ik me overdag aardig uitgerust, maar het is een hele strijd geweest. Er zijn momenten geweest dat ik het echt niet meer zag zitten. Vooral het onbegrip omdat niemand weet wat er speelt, vond ik erg. Ik ben dan ook blij dat er de laatste jaren steeds meer aandacht is gekomen voor slaap apneu en er zelfs voorlichtingsavonden zijn. Dat maakt het makkelijker om erover te praten en het een plaats te geven in mijn leven. 38
syndroom (CSAS). OSAS komt het meest voor: naar schatting lijden zo n 60.000 Nederlanders eraan, maar dat zouden er ook meer kunnen zijn. Screening Het verband tussen slaap apneu en diabetes type 2 is in de afgelopen jaren meerdere malen aangetoond. Zo bleek uit een onderzoek van de Yale University School of Medicine in 2007 dat slaap apneu het risico op diabetes type 2 met 3,5 keer vergroot. Werden andere risicofactoren zoals overgewicht uitgesloten, dan was de kans altijd nog drie keer zo groot. De onderzoekers konden het hoe en wat van dit verhoogde risico destijds nog niet goed verklaren, maar vermoedden dat het te maken had met de vlucht-of-vechtreactie die bij mensen met slaap apneu als gevolg van de continue prikkelingen tijdens de slaap optreedt. Deze vermoedens worden bevestigd in een recent onderzoek dat is gepubliceerd in het gerenommeerde American Journal of Respiratory and Critical Care Medicine. De studie is uitgevoerd met de modernste medische onderzoekstechnieken en wijst uit dat de stofwisseling van proefpersonen met slaap apneu behoorlijk van slag is en dan met name de suikerstofwisseling. Mensen die problemen hebben met ademen in hun slaap, zo blijkt uit het onderzoek, raken eerder ongevoelig voor insuline en hebben meer kans op overgewicht. En dit heeft als gevolg dat ze meer kans hebben om diabetes type 2 te krijgen. Aan de ene kant werkt de constante stress die mensen met slaap apneu s nachts ervaren diabetes type 2 in de hand, legt Eijsvogel uit. Aan de andere kant speelt overgewicht een heel belangrijke rol. Overgewicht is een belangrijke veroorzaker van slaap apneu én van diabetes type 2. Mensen met slaap apneu hebben vaak overgewicht en mensen met diabetes type 2 ook. Dat werkt elkaar in de hand. Ik adviseer mijn patiënten met slaap apneu dan ook alles op alles te zetten om zo snel mogelijk gewicht te verliezen. Ook omdat afvallen veel lastiger wordt als je eenmaal insulineafhankelijk bent. Checklist slaap apneu Verschijnselen s nachts: zwaar snurken, ademstilstanden, soms wakker schrikken met verstikkingsgevoelens, verminderde zin in seks en/of impotentie, nachtzweten, regelmatig uw bed uit om te plassen, droge mond bij het ontwaken, ochtendhoofdpijn en doodmoe opstaan. Verschijnselen overdag: slaperigheid overdag, vaak even in slaap vallen, grote vermoeidheid, concentratieverlies, vergeetachtigheid, moeite met wakker blijven in de auto en stemmingswisselingen. Mensen met diabetes kan veel leed bespaard blijven als zij zich in een vroeg stadium laten onderzoeken op slaap apneu Let wel: niet iedereen heeft last van al deze klachten. Maar komen meer dan zes punten u bekend voor, dan is de kans groot dat u slaap apneu heeft en is een bezoek aan de huisarts aan te raden. Strijd tegen slaap apneu Onderzoeksrapporten van de International Diabetes Federation (IDF), waarbij ook DVN is aangesloten, spreken klare taal. Veertig procent van alle mensen met slaap apneu heeft ook diabetes. De helft van de mensen met diabetes type 2 heeft last van een vorm van slaapstoornis. De IDF bepleitte in 2008 meer onderzoek naar de relatie tussen diabetes type 2 en slaap apneu. Ook gaf de IDF aan dat artsen beter moeten worden geïnformeerd over de relatie tussen diabetes en apneu. Het zou wenselijk zijn dat mensen die al één van beide aandoeningen hebben, onderzocht worden op aanwezigheid van de andere aandoening. 39
Het kan mensen met diabetes veel leed schelen als in een vroeg stadium wordt ontdekt dat ze slaap apneu hebben, meent ook dr. Eijsvogel. Niet alleen hebben mensen met slaap apneu een verhoogd risico op hart- en vaatziekten en beroerten, gecombineerd met diabetes maakt het ook dat je lastiger instelbaar bent en meer insuline moet gebruiken om je bloedglucosewaarden op peil te houden. Deze klachten kunnen verlicht of zelfs verholpen worden door s nachts een CPAP-drukmasker of MRA-beugel te dragen, maar het allerbelangrijkste middel in de strijd tegen slaap apneu is en blijft volgens Eijsvogel gewichtsverlies. De werking van de CPAP-drukmaskers en MRA-beugels is onomstotelijk bewezen, zegt Eijsvogel. Na de eerste wenperiode kunnen patiënten er prima mee slapen en voelen ze zich een ander mens. Ze zijn socialer, voelen zich beter, kunnen hun diabetes beter regelen en minder insuline gebruiken. Maar overgewicht is het allergrootste risico bij slaap apneu. Wie tien procent van zijn of haar gewicht kwijtraakt, kan het probleem al gigantisch verbeteren of er zelfs vanaf raken, concludeert Eijsvogel. Dat vermindert bovendien de kans op diabetes type 2 of zorgt voor een betere regulatie. Daarom is mijn motto: denk aan je toekomst, denk aan je gewicht. Waar kunt u terecht voor behandeling? Als uw huisarts vermoedt dat u slaap apneu heeft, zal hij u voor onderzoek verwijzen naar een apneuspecialist. Dit kan afhankelijke van het ziekenhuis een longarts zijn, een KNO-arts of een neuroloog. De specialist zal meestal een slaapregistratie willen uitvoeren. Tijdens de slaap worden dan uw ademhaling, zuurstofgehalte en dergelijke gemeten. Deze gegevens geven uitsluitsel of er sprake is van OSAS en in welke mate. Kijk voor een lijst van gespecialiseerde slaapcentra en meer infor matie op de website van de Apneuvereniging: www.apneuvereniging.nl. E ADVERTENTIE Abbott Diabetes Care biedt patiënt én professional het beste op het gebied van glucosemeetsystemen Kijk voor meer informatie op www.abbottdiabetescare.nl of bel 0800-022 88 28 (gratis). 40