DRIE GENERATIES OVER LIEFDE

Het magazine dat deugd doet Lente 2014 www.facebook.com/magazinecava SPECIAL ERFELIJKHEIDSONDERZOEK DE ZIEKENHUISBACTERIE hoe bang moet je zijn? v DRIE GENERATIES OVER LIEFDE ACTRICE veerle malschaert & KOMIEK jeroen LEENDERS + ENQUÊTE WIE VERtROUW JIJ NOG? DOE MEE! een uitgave van CM mechelen-turnhout editie 7

Voor elke snoet de juiste bril! Profiteer van onze fantastische acties! & Actie Volksoptiek Bij aankoop van montuur en glazen. Gratis Ice-watch montuur met enkelvoudige glazen (Kunststof 1.6 verdund, ontspiegeld, krasvast).* Zonneglazen of Witte glazen. *actie niet cumuleerbaar met andere acties en kortingen, actie geldig zolang de voorraad strekt, dioptrie +6/-6 cyl.2 Turnhout Westerlo Geel Mol Patersstraat 85 2300 Turnhout tel.: 014/47.36.05 openingsuren: ma-vr 9-13u en 13u30-17u30 za 9u-13u turnhout@volksoptiek.be Sint-Lambertusstraat 33D 2260 Westerlo tel.: 014/54.12.20 Openingsuren: di-vr 9-13u en 13u30-17u30 za 9u-13u westerlo@volksoptiek.be Stationsstraat 162 2440 Geel tel.: 014/58.81.10 Openingsuren: di-vr 9-13u en 13u30-17u30 za 9u-13u geel@volksoptiek.be Corbiestraat 3 2400 Mol tel.: 014/31.19.00 Openingsuren: di-vr 9-13u en 13u30-17u30 za 9u-13u mol@volksoptiek.be

EDITO Is solidariteit voor losers? Ja. Voilà, dit had het kortste voorwoord uit de geschiedenis kunnen zijn. Maar ik wil toch wat uitleggen. Solidariteit komt inderdaad ten goede aan de allerarmsten van de samenleving, aan mensen die weinig kans op geluk en welvaart hebben. De echte losers dus. Maar in 2014 worden mensen die hun nek uitsteken voor onrecht en armoede al te vaak voor losers uitgemaakt. Omdat ze niet meedraaien in het grote geldgewin, het gestresseerd doorploeteren voor een nog grotere auto of rianter huis. In die zin reken ik me graag tot die laatste categorie van losers. Ik blijf solidariteit verkondigen op deze plek. En voor mij mag je dit edito gerust vergelijken met een melige kerstboodschap van het koningshuis met zeemzoete pianomuziek op de achtergrond. Het kan me niet schelen. Maak ik me boos? Ja. Omdat 75 % van de deelnemers aan onze enquête vindt dat het Westen de morele plicht heeft om een deel van haar rijkdom af te staan. Een bemoedigend cijfer. Maar ik lees ook dat 50 % tot 50 euro aan een goed doel geeft. Per jaar. Hallo? Wat doet de rest? Inhoud 04,35,45 GESPOT Cijfers & weetjes 06 duurzaam leven Reporter Lies gaat op zoek naar bruikbare tips! 11 STELLING Kunstmatige zoetstoffen kunnen geen kwaad 12 special Erfelijkheidsonderzoek 20 vraag aan DE straat Geef jij geld aan bedelaars? 21 Hallo! cm-medewerker in de kijker 22 veel liefs 3 generaties over de liefde 26 say cheese Street Art 30 verhaal Is er iets mis met verzamelen? 36 gezinsclichés Een enig kind is eenzaam 41 zeg eens aaa Een lentefrisse adem 42 mijn gedacht Elisabeth Marain 46 de ziekenhuisbacterie Moet je er bang voor zijn? 50 cm-deals Korting voor CM-leden & çava?-lezers! 52 RESULTATEN SOlIDarITEITSENQUÊTE Wat heb jij nog over voor een ander? 58 cm-agenda Plan je activiteiten! + Enquête blz. 57 WIE VERTROUW JIJ NOG? jim jansen BLADMANAGER Benieuwd naar de making of van onze covershoot met Jeroen & Veerle? Ga dan snel naar www.facebook.com/magazinecava Verantwoordelijke uitgever Tonnie Steeman, Korte Begijnenstraat 22, 2300 Turnhout Bladmanagement Jim Jansen Redactie Peter Lambert, Jeroen Bruggeman, Katelijne Duerinck, Paul Van Roy, Annelies Vervoort, Dirk Ceulemans, Het Salon Concept, fotografie en vormgeving Het Salon Advertenties Publicarto 053 82 60 80, com@publicarto.be Contact cm regio Mechelen- Turnhout, Korte Begijnenstraat 22, 2300 Turnhout, 014 40 31 11, regiomechelenturnhout@cm.be çava? is een uitgave van CM regio Mechelen-Turnhout en verschijnt in een oplage van 305 000 ex. huis aan huis in de arrondissementen Mechelen en Turnhout. De CM-diensten en -voordelen die in çava? vermeld worden zijn informatief. Bij twijfel of betwisting gelden enkel de statuten en de huishoudelijke reglementen. CM Mechelen-Turnhout is niet verantwoordelijk voor de inhoud van de çava?-advertenties.

4 GESPOT 40 VRIJE TIJD DE POPPENzaal In de Poppenzaal in Turnhout is alles op maat gemaakt voor kinderen. Elke zondagochtend en woensdagnamiddag kunnen ze genieten van echt poppentheater of van muziek, dans en nog zoveel meer! Er zijn voorstellingen voor de allerkleinsten vanaf 2 jaar, maar ook voor de grote kinderen tot 10 jaar. Het volledige programma vind je op www.propop.be. Reserveren is aangeraden. Danzij çava? maak je kans om gratis naar een van deze voorstellingen te komen. Mail ons op cava.rmt@cm.be en maak kans op een van de 5 gratis tickets (geldig voor 1 kind) voor een voorstelling naar keuze in de Poppenzaal. dieet slimmer met chocolade Goed nieuws! Een nieuwe studie heeft aangetoond dat het eten van chocolade helpt wanneer je met wiskunde bezig bent. Wiskundige berekeningen werden bij de vrijwilligers gemakkelijker bevonden nadat ze grote hoeveelheden van flavonoïde, een stof die in chocolade verwerkt zit, binnenkregen door het drinken van warme chocolademelk. Deze stof verhoogt namelijk de bloedtoevoer naar de hersenen. Flavonoïde is ook te vinden in fruit en groenten, maar wij onthouden vooral dat het in chocolade te vinden is, niet? CIJFER 70.000 jaar geleden kwam de mensheid bijna tot een einde als gevolg van de uitbarsting van een supervulkaan. Toen waren er nog maar enkele duizenden mensen, blijkt uit het boek van wetenschapper Sam Kean. Het voortbestaan van de gehele mensheid hing dus slechts af van deze enkele duizenden. Een andere studie stelt zelfs dat er op het dieptepunt nog slechts 40 mensen in leven waren. Vandaag zijn we gelukkig weer met ruim 7 miljard. CM biedt gratis online archief aan Sinds kort biedt CM aan haar leden een nieuwe service aan: Doccle. Dat is een gratis online archief. Ook Telenet en KBC starten hiermee, en er zullen vermoedelijk nog heel wat andere organisaties en bedrijven volgen. Gedaan dus met het zelf bewaren van paperassen van CM. Een groot deel van die documenten kan je nu gewoon online ontvangen, bewaren en weer oproepen wanneer je dat wenst. Begin maart stuurt CM aan alle leden waarvan het e-mailadres bekend is een toegangscode om een account aan te maken op Doccle. Wie deze niet ontving (of niet meer terugvindt) kan via e-mail een nieuwe Doccle-toegangscode aanvragen bij regiomechelenturnhout@cm.be. Voeg je lidnummer bij je aanvraag.

En ook voor karels factuur wordt goed gezorgd NIEUW. Nu kun je ook nà je 65ste aansluiten bij het CM-Hospitaalplan Karel is blij, want hij mag naar huis. Daar moet hij alleen denken aan herstellen, niet aan zijn ziekenhuisfactuur. Dit jaar laat CM de leeftijdsgrens voor haar hospitalisatieverzekering vallen. Bovendien zijn de waarborgen voor iedereen uitgebreid. Want op gezondheid staat geen leeftijd. Het CM-Hospitaalplan is er ook voor jou. Kijk op www.cm.be/hospitalisatieverzekering

6 REPORTER LIES DOET DE TEST Of ik duurzaam leef? In de koude wintermaanden zet ik de verwarming standaard op 22, ik eet kilo s chocolade, doe mijn boodschappen uit tijdsgebrek nooit bij lokale producenten, plande al één vliegvakantie voor 2014, koop graag nieuwe kledingstukken en toegegeven mijn sorteergewoontes zijn voor verbetering vatbaar! Maar omdat ik wél een boontje heb voor de natuur en op een haalbare manier duurzamer wil leven, ga ik te rade bij Steven Vromman, beter bekend als Low Impact Man. Hij geeft me tal van tips die ik een aantal weken uitprobeer en hij evalueert me kritisch. Tekst: Lies Vermeesch fotografie: Studio 37 duurzaam leven: haalbaar of utopie? Wanneer je comforttemperatuur binnenshuis te hoog staat, vermindert je natuurlijke weerstand en heb je een grotere kans op verkoudheden, lees ik. Klinkt tegenstrijdig, maar ik besluit mijn thermostaat consequent toch twee graden lager te zetten, ook al ben ik au fond een koukleum. Op deze manier verbruik ik maar liefst 14 % minder energie benieuwd welk resultaat dit gaat geven op mijn energiefactuur en mijn CO 2 -uitstoot ligt ook 14 % lager. Oké, er kwam soms wel eens een extra trui of dekentje aan te pas, maar dat gaf dan weer meer gezelligheid. Low Impact Man raadt me ook aan om thermisch ondergoed te dragen. s Ochtends hijs ik me in een thermisch marcelleke dat nagenoeg onzichtbaar is onder mijn jurkje. Ik ben vrouwelijk gekleed, maar heb het toch lekker warm. Mochten de ontwerpen nu nog een tikkeltje modieuzer zijn, dan zou ik een wandelend reclamebord voor thermisch ondergoed zijn! Bewust eten Ik eet grààg! Mijn drie maaltijden zijn altijd vrij gezond: ik kook elke dag vers met lekkere groente. Qua tussendoortjes waag ik me af en toe aan minder gezonde snacks. Soms denk ik dat ik op mijn ééntje de volledige chocolade-industrie draaiende houd. Dat zegt genoeg. Laat chocolade net een product zijn dat enorm milieubelastend is: suikerproductie, het transport en vermalen van cacaobonen, om van de verpakkingen nog maar te zwijgen Maar leven zonder chocolade lukt me niet. Ik probeer het wel minder vaak te eten. En als ik een chocoladereep snoep, is het niet meer in een handomdraai op. Het begint te wennen

7 LIES: Omdat ik een boontje heb voor de natuur en op een duurzame manier wil leven, ga ik op zoek naar tips voor een kleinere ecologische voetafdruk.

8 REPORTER LIES DOET DE TEST Geen vlees meer eten, zou mijn ecologische voetafdruk ook aanzienlijk verminderen. Op dat vlak scoor ik sowieso niet slecht. Mijn vriend en ik eten minstens drie keer per week vegetarisch. Maar zonder vlees leven? Sorry, daarvoor houd ik te veel van het barbecueseizoen. Vriendlief heeft zéker van tijd tot tijd nood aan een gezonde portie vlees. Wie ben ik om het hem te ontzeggen? We gaan voor een gulden middenweg: als we vlees eten, proberen we bewust te genieten van kwaliteitsvlees. Daarnaast probeer ik nóg vaker voor een vegetarisch gerecht te kiezen. Maar verder dan de flexitariër-status geraak ik voorlopig niet. De closet detox Tweedehandskledij kan mooi zijn, maar het is niet aan mij besteed. Ik ben niet zo n fan van het muffe geurtje. Ik houd het liever bij tweedehands handtassen, juwelen en riempjes. Wel ben ik een closet detox aan het doorvoeren. Concreet bouw ik mijn kleerkast op rond een paar uniforms die volledig mijn stijl zijn. De andere stukken kegel ik buiten. Die geef ik aan een kringloopwinkel of verkoop ik onder vriendinnen. Daarna bouw ik mijn basisgarderobe uit die enkel bestaat uit kwalitatieve stukken die lang Ik las onlangs over verpakkingsvrije supermarkten in ENGELAND, AMERIKA en Duitsland. Goed voor de portemonnee, want je koopt enkel de hoeveelheid die je écht nodig hebt.

meegaan. Op lange termijn leef ik door deze inspanning duurzamer, want de katoenteelt is enorm milieubelastend. Elk kledingstuk wordt ook chemisch behandeld, ik hoef er geen tekeningetje bij te maken hoe schadelijk dat is? Om mijn kledij te onderhouden, was ik op een lage temperatuur. 30 volstaat voor het gros aan kledingstukken en handdoeken mag je gerust op 60 wassen i.p.v. 90. Dit doe ik al jaren zo! Een droogkast heb ik niet, je moet soms wat geduld hebben, maar het droogrek doet zijn werk prima. Schoenen weggooien, doe ik nooit! Paren die ik nooit meer draag, verkoop ik op de jaarlijkse rommelmarkt. Oude sneakers gebruik ik om te klussen. Wanneer mijn favoriete duo s versleten zijn, breng ik ze naar de schoenmaker. Een prachtig beroep trouwens, dat niet verloren mag gaan in deze wegwerpmaatschappij. Precycling Misselijkmakend hoeveel verpakkingen we weggooien na slechts één kookbeurt. Om mijn persoonlijke afvalberg wat te reduceren, besluit ik meer aan precycling te doen. Ik las onlangs over verpakkingsvrije supermarkten in Engeland, Amerika en Duitsland. Goed voor de portemonnee, want je koopt enkel de hoeveelheid die je écht nodig hebt. En bovendien lief voor het milieu, want je neemt zelf herbruikbare dozen mee naar de winkel. Ik spring op mijn fiets en trek naar de groentemarkt en een lokale biowinkel met een arsenaal aan Tupperware-potjes. Aanvankelijk kijkt de verantwoordelijke van de kaasafdeling me TIPS OUDE SNEAKERS Gebruik je oude sneakers om te klussen. VEGETARISCH Geen vlees eten vermindert je ecologische voetafdruk. BROODzak Waarom je broodzak geen twee keer gebruiken? wat vreemd aan, maar ik krijg een schouderklopje voor deze milieuvriendelijke zet. Rijst, thee en pasta heb ik jammer genoeg voorverpakt moeten meenemen. Er is nog werk aan de winkel! Toch juichen ze het idee in de biologische winkel of op de markt toe, terwijl boodschappen doen in een reguliere supermarkt op deze manier helaas onmogelijk is. Dit doe ik al jaren: maak een weekmenu en stem daar je winkellijstje op af. Zo eet je

10 REPORTER LIES DOET DE TEST TIPS GOED HUMEUR OF ZUURPRUIM Ben ik nu goed bezig of moet ik nog wat beter mijn best doen? Ik vraag het aan Steven Vromman, de Low Impact Man Steven: Eén iemand gaat de wereld niet redden natuurlijk, maar ik vind dat elke inspanning en elke actie applaus verdient. Het feit dat je nu stilstaat bij een aantal gewoontes én die gaat aanpassen, is een hele stap vooruit. De nieuwe comforttemperatuur in huis is absoluut een goede zaak en je zal merken dat je dit binnenkort gewoon bent. Respect ook voor je inspanningen om afval-arm te winkelen en overbodige spullen in het tweedehandscircuit te brengen. Net als jij ben ik een fan van schoenmakers, die trouwens weer helemaal hip zijn nu het repair idee steeds meer opgang maakt. Natuurlijk kan alles nog beter dat geldt ook voor mezelf maar het is belangrijk om te blijven genieten. Persoonlijk heb ik liever iemand met een goed humeur en iets meer verbruik, dan een zuurpruim met een zeer kleine voetafdruk. Heb je nog extra tips? Steven: Ik begrijp je chocoladeverslaving heel goed. Hier zou je bijvoorbeeld kunnen kiezen voor bio en fair trade, dan smaakt deze lekkernij nóg beter. Als het je ook lukt om trager en bewuster te eten, zal je er nog meer van genieten én er minder van nodig hebben. Nog een heel goede manier om een bijdrage te leveren, is de mensen in je omgeving vertellen over wat je probeert te doen. Positieve verhalen over vegetarisch eten en de voordelen van een warm marcelleke kunnen anderen over de streep trekken om ook een stap in de goede richting te zetten. Op die manier groeit de groep milieubewuste burgers en consumenten elke dag een beetje. gezonder, want je houdt beter in de hand wat je eet. Je denkt bovendien bewuster na over verpakkingen, je vermijdt impulsaankopen en wint een pak tijd! Heb je toch nog eten over? Vries het in! Dankzij de goeie tip van Low Impact Man hergebruik ik vanaf nu ook mijn broodzakken. Dit vergt geen enkele moeite, maar hoeveel mensen zouden dit effectief doen? Tot slot drink ik kraantjeswater voor een slanke PMD-zak. Staat nog op mijn to do-list: groentepakketten uitproberen of lid worden van een voedselteam (www.voedselteams.be). Persoonlijke verzorging Na een drukke werkdag neem ik graag een lange douche. Om mijn douchetijd wat in te perken, heb ik een douchetimer aangeschaft. Zo verbruik ik niet meer water dan nodig en heb ik af en toe ook recht op een zondags relaxerend bad, nee? In vervoering Enkel voor grote inkopen of lange afstanden neem ik de wagen. Klopt, ik zou beter de trein nemen, maar door te pendelen in het verleden kreeg ik een grote hekel aan reizen met de trein. Toch doe ik mijn best. Ik woon in het centrum van Gent en ben dus minder afhankelijk van de auto. Winter of zomer, ik ga elke dag met de fiets naar het werk. Ook voor lokale inkopen neem ik de fiets: snel, gezond en goedkoop! Huishouden Zelf mijn wasmiddel maken? Daar begin ik niet aan uit angst voor een ontploffing in mijn CHOCOLADE Kies voor bio of fair trade chocolade, dat smaakt des te beter! EEN DROOGREK Doet hetzelfde als een droogkast, maar net iets milieuvriendelijker! KRAANTJESWATER Smaakt lekker en zorgt voor een slanke PMD-zak. wasmachine Wel kies ik voor de meest ecologische varianten en gebruik ik van de geconcentreerde middelen héél weinig. Bij het schoonmaken of liever in het algemeen bewuster omspringen met water is toch een werkpuntje voor mij. Uiteindelijk kost het niet veel moeite, maar ik denk er zelden aan om water op te vangen in een teiltje wanneer ik groenten was of even moet wachten op warm water. Dit moet lukken! Verlichting laat ik nooit onnodig branden en ik kies voor spaarlampen. Al moet ik dringend op zoek naar een systeem om mijn stand-bylichtjes in huis in één beweging uit te schakelen.

Tekst: Hanna Struyvelt & Timothy Puype PRO & CONTRA 11 Het gebruik van kunstmatige zoetstoffen PRO CONTRA Dirk Lemaître Kunstmatige zoetstoffen zijn tandvriendelijk en maken de voedselkeuze voor diabetespatiënten gemakkelijker. De meeste mensen hebben een aangeboren voorkeur voor zoet. Suiker en zoetstoffen geven die smaak, waardoor we meer genieten van ons voedsel. Suiker is een lege bron van energie, buiten koolhydraten zitten er geen voedende bestanddelen in. Zoetstoffen zorgen ook voor een zoete smaak, maar leveren geen calorieën. Ze zijn tandvriendelijk en maken de voedselkeuze voor diabetespatiënten gemakkelijker. Aangaande de veiligheid van zoetstoffen worden heel wat tegenstrijdige berichten de wereld ingestuurd. Door nationale en internationale overheidsinstanties wordt het gebruik van zoetstoffen nauwlettend gecontroleerd. Onlangs werd de veiligheid van het veel besproken aspartaam door de EFSA opnieuw bevestigd. Zolang de Aanvaardbare Dagelijkse Inname (adi) niet overschreden wordt is er geen enkel probleem voor de gezondheid. Meer zoetstoffen innemen dan de voorgeschreven ADI-waarde is nagenoeg onmogelijk omdat het product dan veel te zoet zou smaken. Dirk Lemaître is diëtist, oud-lector aan de KHLeuven, dep. Voeding en Diëtetiek en voorzitter van de VBVD (Vlaamse Beroepsvereniging van Voedingsdeskundigen en Diëtisten). Lightproducten zijn een godsgeschenk voor iedereen die op zijn of haar lijn wil letten. We kunnen suiker achterwege laten, zonder al te veel aan smaak in te boeten. Maar weten we wel wat die kunstmatige zoetstoffen doen met ons lichaam? çava? zocht het uit en ging te rade bij twee experts. Jesse van der Velde Eet geen producten waarvan je de naam niet kan uitspreken. De Europese Unie moet elke geur-, smaak- en kleurstof goedkeuren voor ze mag gebruikt worden in voedingsmiddelen voor de mens. Dat is wettelijk zo geregeld. Men controleert of een bepaalde kunstmatige stof een invloed heeft op het menselijk lichaam. Het probleem is echter dat we niet weten wat het effect is als iemand maandenlang laat staan jarenlang een combinatie van kunstmatige zoetstoffen binnenkrijgt. Bovendien neem je je lichaam beet. Je lichaam verwerkt suikers door insuline aan te maken. Dat gebeurt ook als je kunstmatige zoetstoffen inneemt. De insuline vindt echter geen suikers en zwerft in de bloedsomloop. Hierdoor daalt je bloedsuikerspiegel en krijg je het gevoel dat je opnieuw suikers nodig hebt. Het beste alternatief voor suiker is stevia, maar denk bijvoorbeeld ook aan honing, kokosnectar of ahornsiroop. En onthoud vooral dit: eet of drink geen ingrediënten waarvan je de naam niet kan uitspreken. Jesse van der Velde is verjongingscoach en auteur van het boek Voor Altijd Jong. Meer informatie over een gezond leven vind je op www.jessevandervelde.com MEER WETEN? Voor meer info kan je terecht op www.zoetstoffen.eu

12 SPECIAL ERFELIJKHEIDSONDERZOEK Het zal je gen maar wezen Tekst: Femke Coopmans illustratie: Pieter Van Eenoge

13 We krijgen heel wat mee van onze ouders en niet alleen goede dingen. Hier en daar zitten er fouten in ons DNA en erven we van hen ook bepaalde aandoeningen. Onderzoek kan die fouten steeds preciezer opsporen. Of we ze ook willen kennen, hangt van onszelf of de situatie af. De verhalen zijn echt, maar de namen van de getuigen zijn aangepast.

14 SPECIAL ERFELIJKHEIDSONDERZOEK Bovendien was de kans dat Tineke de ziekte zou doorgeven 1 op 2. Na de eerste schok stond het voor Tineke en Karel toen snel vast: het zou een bevruchting buiten de baarmoeder worden (in vitro fertilisatie of IVF). Ook zou het nodig zijn om vooraf een genetische test te laten uitvoeren, en om na te gaan of de embryo s gezond waren voor ze werden ingeplant. Op zijn 63ste werd bij de vader van Tineke de ziekte van Kennedy vastgesteld. Een uiterst zeldzame en niet te behandelen spierziekte die enkel voorkomt bij mannen, en die langzaam maar zeker erger wordt. Ze wordt doorgegeven via het x-chromosoom. Dat betekent dat hij het via zijn moeder kreeg en dat zijn drie dochters zeker draagster zijn en zijn twee zonen zeker niet. Hij had al een flinke lijdensweg met een koppige dokter en verkeerde medicatie achter de rug voor een Leuvense neuroloog en een DNA-test het beestje een naam gaven. Dat was in 2001. Toen Tineke zelf een paar jaar later aan kinderen dacht, polste ze langs haar neus weg bij de gynaecoloog. Die verwees haar meteen naar het Centrum voor Menselijke Erfelijkheid. Haar man Karel vond dat wat overdreven. De ziekte komt toch meestal pas op latere leeftijd tot uiting en dan nog alleen bij mannen... Maar in het UZ klonk het anders. Het koppel hoorde er dat spierziekten vaak verergeren per generatie en dat als zij een zoon zouden krijgen het best kon dat die al als puber ziek zou worden. Tineke: ZE HEBBEN ONS ook nog heel even voorgesteld om gewoon zwanger te worden, en over te gaan tot abortus als het vruchtje toch ziek bleek. Het leek ons uiteindelijk het beste om de ziekte bij mij te laten stoppen. Een andere mogelijkheid was zelf het geslacht bepalen omdat een meisje niet ziek wordt, maar ik vond het een beetje onnozel om het dilemma door te schuiven naar mijn dochter. Voor de genetische test op de ziekte van Kennedy werden we doorverwezen naar het UZ in Brussel en daar hebben ze ons ook nog heel even voorgesteld om gewoon zwanger te worden en over te gaan tot abortus als het vruchtje toch ziek bleek. Maar nu ik weet wat het is om zwanger te zijn, ben ik blij dat ik daarvoor niet gekozen heb. Dat lijkt mij emotioneel zéér zwaar. Ondertussen hebben ze samen twee kindjes, een dochtertje en een zoontje. Er kon nog altijd iets fout gelopen zijn, maar ook de zoon heeft intussen zijn DNA-test achter de rug en hij heeft het aangetaste chromosoom alvast niet. Waar zitten je genen? Misschien kan dat verhaal van chromosomen en DNA een snelle opfrisbeurt gebruiken. In een paar lijnen: bij de bevruchting wint één zaadcel de race en smelt samen met de eicel. Het erfelijk materiaal ligt nu vast in één cel met 46 chromosomen of 23 paren waarvan de helft van de eicel en de andere helft van de zaadcel komen. Vanaf dan begint de celdeling en krijg je identieke dochtercellen met diezelfde 46 chromosomen, maar met telkens andere functies. Zo groeit een mens en zo komen er generaties na generaties, met af en toe een foutje bij het kopiëren of een al dan niet geslaagd experimentje van moeder natuur. Elk chromosoom bevat een hele reeks genen die informatie bevatten over onze erfelijke eigenschappen. Samen vormen die genen een belangrijk deel van ons DNA. Daarnaast kijken wetenschappers nu ook naar de manier waarop eiwitten in dat DNA functioneren. Zij bevatten informatie die de werking van de genen op elkaar doet afstemmen. De ontrafeling van de netwerken van eiwitten is een belangrijk onderzoek, omdat het ons vertelt waarvoor het DNA eigenlijk dient, schrijft professor Jean-Jacques Cassiman in zijn jongste boek, De Genetische Revolutie.

15 Het ABC van je DNA Professor Cassiman zag de genetische testen van dichtbij evolueren, van chromosomen die onder de microscoop bekeken werden tot een volledig inhoudelijk DNA-onderzoek. Tot hiertoe zijn de meeste testen gereserveerd voor strikt erfelijke ziekten. Dan kijkt men een bepaald stuk DNA na op fouten waarvan we weten dat ze verantwoordelijk zijn voor die of die ziekte. Maar we evolueren steeds meer naar het in kaart brengen van het ganse DNA. Of dat duur is? Een jaar of acht geleden kostte dat nog 100.000 euro, vandaag is dat 4.000 à 5.000 en we gaan richting 1.000, 500, 200... Erfelijke borstkanker bijvoorbeeld. Zo zijn er ontzettend veel of zoals ik het altijd stel: er is geen enkele aandoening die niet voor een deel door die erfelijke component wordt bepaald, soms voor 90 %, soms maar voor 5 %. Het wordt dus betaalbaar Er komen nu ook tests die toelaten om het DNA van een ongeboren kind te analyseren in het bloed van de moeder. Het probleem is dus niet langer de analyse, maar de interpretatie. Van een groot deel van het DNA weten we namelijk niet waarvoor het dient en dus hebben we ook niets aan de resultaten. De eerste toepassingen zijn vooral gericht op de eiwitten, dat is maar 2 of 3 % van het DNA. Je erft meer dan je denkt De genetische tests in ziekenhuizen, in één van de acht Centra voor Menselijke Erfelijkheid die ons land telt, zijn allemaal bedoeld om afwijkingen op te sporen, vooral aandoeningen in gezinnen of families die vaak relatief zeldzaam zijn. En zo zijn er meer dan we denken. Professor Cassiman: Er zijn ongeveer 7.000 wat men noemt zeldzame ziekten en 80 % daarvan is erfelijk. De meest gekende en ook strikt erfelijke aandoening is mucoviscidose. Hemofilie of bloederziekte doet ook nog bij veel mensen een belletje rinkelen, dwerggroei... De ziekte van Huntington wordt al iets minder frequent, 1 op 15.000 ongeveer. En de erfelijke vorm van dikkedarmkanker, komt nog voor bij 1 op 500.000. Maar vergeet ook de hele reeks ziekten niet waarbij erfelijkheid een grote rol speelt, maar de omgeving net zo goed. 7.000 Er zijn ongeveer 7.000 wat men noemt zeldzame ziekten 80 % daarvan is erfelijk. Foutje! Een ander domein is het genetisch onderzoek bij kanker. Dat onderzoekt het erfelijk materiaal niet op overgeërfde, maar op verworven afwijkingen. Professor Peter Vandenberghe: Kankergenetici zoeken naar wijzigingen in het erfelijk materiaal die ontstaan zijn tijdens het leven van de cel of van de patiënt. Elke cel bevat in principe hetzelfde erfelijke materiaal of DNA en dat moet zo intact mogelijk bewaard blijven. Als er een kritische fout in een cel komt, dan kan dat ertoe leiden dat die cel sneller groeit en er een kanker ontstaat. Voor een aantal ziekten kennen we typische afwijkingen in kankercellen. Wij doen dus DNA-tests omdat die ons kunnen helpen om een diagnose te stellen of te verfijnen. Maar we doen ze ook omdat we soms verworven afwijkingen in het erfelijk materiaal vinden die verraden welk mechanisme er achter de ziekte schuilt. Dat mechanisme noemen we de driver of de motor en eens je die kent, kun je ook therapieën ontwikkelen om de motor stil te leggen of op z n minst te vertragen. Iedereen aan het testen? Om maar te zeggen: het domein van het erfelijkheidsonderzoek is erg ruim. En wanneer is onderzoek dan aangewezen? Als er een probleem

16 SPECIAL ERFELIJKHEIDSONDERZOEK is, vindt professor Cassiman. Bij een kind dat geboren wordt met een afwijking waarvan je de oorzaak niet kent, kan de analyse bijvoorbeeld mee de behandeling bepalen. Een situatie die zich in de toekomst steeds vaker zal voordoen, is dat mensen zich laten testen op àlle mogelijke ziekten en risico s. Dat gebeurt nu al via het internet. Er zijn mensen die willen weten of ze een verhoogd risico hebben, want in hun familie... Maar ik geloof nooit dat dat zin heeft. Want het enige advies dat kan volgen op die resultaten is: op je voeding letten, voldoende bewegen, niet roken en gezond leven. Dingen die dus voor iedereen gelden en die we al lang weten! En wil je als twintigjarige eigenlijk wel leven met de wetenschap dat jouw risico op een ongeneeslijke ziekte tien keer hoger is? Om een idee te geven: gezonde personen kunnen zich laten testen of ze later in hun leven Huntington zullen krijgen, een zeer ernstige ziekte. Niet meer dan een kwart van wie in aanmerking komt, laat die test ook echt doen. Ook voor de erfelijke vorm van borstkanker zien de centra zeker niet de meerderheid van de risicopatiënten. Vooral bij ziekten waarbij het risico minder dan 100 % is en er dus nog altijd een kans bestaat dat je het niet krijgt, laten mensen het liever zo. Dat lijkt mij ook een zeer menselijke reactie. Knopen doorhakken Testen of niet? Ethicus Pascal Borry, verbonden aan het Centrum voor Menselijke Erfelijkheid van Leuven, weet dat de keuze niet altijd voor de hand ligt. Als je met risiconieuws geconfronteerd wordt, dan kan een psychologisch zware fase volgen. De uiteindelijke keuze hangt grotendeels af van de aandoening. De ziekte van Huntington treedt op rond de leeftijd van 45 jaar en brengt mee dat je gaat aftakelen: je hersenen, je bewegingen... En het is niet behandelbaar. Wil je op je twintigste weten dat je zo gaat eindigen? Zeker niet iedereen en wie zich laat testen, doet dat vaak om een specifieke reden. Het is ook makkelijker om met een negatief resultaat om te gaan als je weet waarvoor of voor wie je het onderzoek liet doen. Aan de andere kant heb je ziekten die wel behandelbaar zijn. Professor Cassiman: wil je als twintigjarige eigenlijk wel leven met de wetenschap dat jouw risico op een ongeneeslijke ziekte tien keer hoger is? Denk aan erfelijke borstkanker en na de test ook de keuze om je borsten preventief te laten amputeren. Ook dat is geen aangename knoop om door te hakken, maar opnieuw: als een vrouw het doet omdat ze er wil zijn voor haar kinderen en later kleinkinderen, dan is die noot toch minder hard om te kraken. Screening voor aanstaande mama s en papa s De ethicus ziet eventueel nog wel een extra reden om genetisch te testen, zonder dat er per se een probleem is: Een vorm van screening die op dit moment maatschappelijk wel zinvol lijkt, is bij koppels die aan kinderen denken. Je zou het kunnen onderbrengen bij preconceptiezorg, net zoals je vrouwen die zwanger willen worden aanraadt om foliumzuur te nemen. Het kan helpen om de geboorte van kinderen met een bepaalde aandoening te voorkomen. En wat mij betreft gebeurt dat liever binnen de gezondheidszorg dan erbuiten. Het internet Zo komen we ook bij een heikel punt als het om genetische tests gaat: bedrijven die ze via het internet verkopen. Er is op dit moment internationaal een grote ontwikkeling van dat

17 Vooral bij ziekten waarbij het risico minder dan 100 % is en er dus nog altijd een kans bestaat dat je het niet krijgt, laten mensen het liever zo. soort bedrijven, vooral vanuit Amerika. Maar dat is een totaal ander aanbod dan dat van de ziekenhuizen, benadrukt Pascal Borry. Die tests zijn wetenschappelijk gezien niet betrouwbaar en geven ook niet dezelfde informatie. Doorgaans kijken die tests naar verschillende factoren, waarbij niet alleen de erfelijkheid maar bijvoorbeeld ook de omgeving een invloed heeft. En ze geven je dan een risicovoorspelling: jouw risico om bijvoorbeeld diabetes type 2 te ontwikkelen is met 5 of 10 % verhoogd tegenover de rest van de bevolking. Er zijn uitzonderingen, maar over het algemeen zijn die internettests niet de beste voorspellers. Bovendien volgt er op het resultaat geen enkel advies of begeleiding. Je stuurt een staaltje naar het lab en krijgt online je resultaten te lezen. Maar wie snapt het dan als jouw risico met 10 % verhoogd is? En ik zie nog een groter probleem: dit kan op ons gezondheidszorgsysteem gaan wegen. Meer mensen maken zich ongerust en komen onterecht in de gezondheidszorg voor medische opvolging. Stel dat op basis van zo n internettest blijkt dat een man een verhoogd risico op prostaatkanker heeft, dan gaat die naar de dokter en laat hij zich ook in het ziekenhuis testen. Ook al is daar waarschijnlijk geen aanleiding toe. Maar daar is ons systeem niet op voorzien. Het zit in de familie... Ook Marie en Bert lieten hun DNA testen. Niet omdat er voor henzelf een probleem was, maar omdat ze aan kinderen dachten en kort daarvoor de broer van Marie een zoontje met mucoviscidose kreeg. Niemand had dat zien

18 SPECIAL ERFELIJKHEIDSONDERZOEK aankomen. Pas na de geboorte van Joppe bleek dat haar broer en diens vrouw allebei drager waren van het muco-gen. Datzelfde geldt naar schatting trouwens voor ongeveer een half miljoen Belgen. En zo n koppel heeft één kans op vier om een kind met de ziekte te krijgen. Bij mucoviscidose of taaislijmziekte wordt abnormaal taai slijm afgescheiden en patiënten hebben vaak last van luchtweginfecties. Joppe zit intussen in het eerste middelbaar en doet het eigenlijk best goed. Hij kan geen volledige match voetballen, maar bewaakt wel vol overgave het doel. Maar bij zijn ouders ligt de kwestie nog altijd erg gevoelig. Zij wilden altijd een groot gezin en die droom lag ineens aan diggelen. Marie is net zoals haar andere broers en zussen drager, maar Bert niet en dus konden zij zonder zorgen beginnen aan twee kindjes. Als die later op hun beurt kinderen willen, zullen ze zich ook moeten laten testen, maar dat weten ze nu nog niet. Aan hun neefje is nog niet echt iets te zien en dus stellen ze er ook geen vragen over. Maar als die er komen, zal er zeker over gepraat worden.... maar zeg het niet te luid Praten over ziekten is niet altijd evident, dat merkte ook Tineke: Mijn vader heeft zijn broers en zussen wel ingelicht en hen verteld welke gevolgen het kon hebben voor henzelf of voor hun kinderen, maar daarna is daar nog nauwelijks over gebabbeld. Ik weet ook niet of zij iets met die informatie gedaan hebben, zich lieten testen, het verder vertelden aan hun kinderen... Dus ja, het is een heel gevoelig onderwerp dat nu simpelweg nooit meer ter sprake komt in contacten met de verdere familie. Bij ons nog wel, al ligt het voor mijn zus ook iets moeilijker, want zij had al kinderen voor we de diagnose van Kennedy kenden. Ze heeft twee zonen en een dochter die nog niet op de hoogte zijn, maar de ziekte dus wel kunnen hebben of dragen. De oudste is 21 jaar, dus het zal binnenkort wel eens ter sprake moeten komen. Maar artsen raden mijn zus aan om er zo lang mogelijk mee te wachten omdat adolescenten nog niet helemaal kunnen bevatten wat zo n diagnose betekent. Ze kunnen de impact op hun leven verkeerd inschatten en dat kan leiden tot bijvoorbeeld een depressie. Wij verhogen uw comfort! Huisliften Plateauliften VrijBLijVeNde offerte / BezoeK Bel gratis : 0800 20 950 TRAPLIFTEN, www.trapliftinfo.be HUISLIFTEN & PLATEAULIFTEN VRIJBLIJVENDE OFFERTE / BEZOEK BEL GRATIS : 0800 20 950 SERVICE 24/24-7/7 SERVICE 24u/24u - 7d/7d NV Mannebeekstraat Coopman Liften 3 B-8790 Waregem info@comfortlift.be Heirweg 123 B-8520 Kuurne comfortlift@coopman.be BEZOEK ONZE WEBSITE www.trapliftinfo.be : WWW.COMFORTLIFT.BE Voor meer info kan u terecht in één van de onderstaande Thuiszorgwinkels: 2200 HERENTALS Hofkwartier 5 Tel. 014 22 07 01 2220 HEIST-O-D-BERG Boudewijnlaan 39 Tel. 015 24 12 24 2260 WESTERLO St.-Lambertusstr. 33D Tel. 014 54 12 19 2300 TURNHOUT Patersstraat 85 Tel. 014 47 36 00 2320 HOOGSTRATEN Vrijheid 168 Tel. 03 314 96 59 2400 MOL Corbiestraat 3 Tel. 014 34 76 40 2440 GEEL Stationsstraat 162 Tel. 014 57 42 10 Wij verhogen uw comfort! Trapliften CAVA_160x115h.indd 1 30/01/14 09:22 2470 RETIE Peperstraat 2 Tel. 014 37 18 00 2500 LIER Mechelsesteenweg 215 Tel. 03 480 72 29 2800 MECHELEN Antwerpsesteenweg 259 Tel. 015 28 30 70 2880 BORNEM Stationsstraat 36 Tel. 03 889 08 35

19 Wat met de kinderen? Ethicus Pascal Borry pleit eerder voor een andere aanpak: Eigenlijk zouden mensen meer moeten weten over genetica en genetische risico s. Als er risico s zijn, dan moet daarover gepraat worden. Nu zie je toch vaak uitstelgedrag. Aan een klein kind moet je zoiets nog niet vertellen, dat is niet de moeite. Het groeit op en is met totaal andere dingen bezig dan ziektes in de familie, dus het kan nog wel even wachten. Een adolescent worstelt al met genoeg en bovendien is er nog geen vaste relatie, dus we moeten het nog niet vertellen... Maar wanneer dan wel? Mensen vinden vaak niet de woorden en niet het goede moment om gevoelige informatie te delen en dan kan het gebeuren dat het ineens te laat is. Moet je een kind, minderjarige of wilsonbekwame dan ook meteen laten testen? Het antwoord op die vraag is altijd een tweede vraag: is die test in het belang van het kind? Meestal niet en dan moet je ook niet testen, maar je kunt wel communiceren over het mogelijke risico. Zorg dat het kind het weet en later zelf kan beslissen of het een test wil. Nu, als je kijkt naar studies over Professor Cassiman: In vergelijking met enkele jaren geleden, kunnen we al heel wat in kaart brengen. Maar van grote stukken DNA weten we nog niet of veranderingen erin een ziekte betekenen of het een normale variant is. communicatie in gezinnen, dan blijkt dat er weinig zaken zijn waarover ze weigeren te praten. De moeilijkheid zit eerder bij verre familieleden waar je weinig aanknopingspunten mee hebt. Wanneer vertel je iemand die je zelden ziet dat er een ziekte in de familie is? Het topje van de ijsberg Als je experts zoals professor Cassiman of professor Vandenberghe hoort vertellen, dan lijken het af en toe auteurs van geweldige sciencefictionverhalen. Jean-Jacques Cassiman kent al scenario s voor de toekomst: In vergelijking met enkele jaren geleden, kunnen we al heel wat in kaart brengen. Maar van grote stukken DNA weten we nog niet of veranderingen erin een ziekte betekenen of dat het een normale variant is. Ooit gaan we dat volledig kunnen lezen. En dan zal men vaststellen dat die DNA-analyse eigenlijk niet zo nuttig is. Want voor alle ziekten speelt DNA een rol, maar op het DNA of op de eiwitten errond kunnen moleculen gezet worden die mee bepalen hoe het DNA functioneert. We denken dat we in de toekomst op basis daarvan kunnen zeggen of iemand ziek geweest is, gerookt heeft, uit een lagere socio-economische klasse komt... Op dit ogenblik is het trouwens al mogelijk om van een huidcel van een volwassene een soort embryonale stamcel te maken en daar nieuwe cellen van gelijk welk type op te laten groeien. Denk aan de ziekte van Parkinson, waarbij je een zenuwcel buiten het lichaam zou maken op stamcellen en die gewijzigde cel terug in de hersenen steekt of waar ze ook thuishoren. En het begint nu ook te lukken om buiten het lichaam het DNA van cellen, bijvoorbeeld beenmergcellen, te wijzigen, zo het defect te herstellen en ze dan terug te geven. En daarna zullen wetenschappers komen die gaan proberen het menselijk ras te verbeteren door bevruchte eicellen te manipuleren. Maar ik denk niet dat wij dat nog meemaken. Het is spannend en fenomenaal, maar niet per se een goede zaak. Mensen moeten ook toegeven dat ze biologische wezens zijn en niet oneindig blijven leven.

20 VRAAG AAN DE STRAAT Tekst & FOTOGRAFIE: Hanna Struyvelt Geef jij geld aan bedelaars? Elke editie trekt çava? de straat op en bevraagt een aantal voorbijgangers. Deze keer vroegen we ons af of mensen nog iets geven aan bedelaars op straat. De redenen om dat al dan niet te doen, zijn zeer uiteenlopend... BEN Nooit. Ik vind dat het OCMW die mensen beter kan helpen, want bedelaars zijn niet geholpen door te bedelen. Straatmuzikanten geef ik wel geld, omdat die een waarde toevoegen. BIEKE Soms, dat hangt vooral af van mijn humeur die dag en of ik gehaast ben of niet. Ik ben zelf dankbaar voor wat ik heb, en dan vind ik dat ik iets moet geven aan iemand die het minder heeft. BRAM Als ze muziek spelen vind ik wel dat ze iets verdienen, zeker als ik het mooi vind. Uiteraard hebben de mensen die enkel bedelen het geld ook nodig, maar je kan niet aan iedereen iets geven. CHarlOTTE Niet meer. Een bedelaar heeft ooit eens mijn handtas gestolen toen ik op een bankje zat. Sindsdien geef ik niets meer aan bedelaars, maar aan goede doelen stort ik wel nog geld. DANILO Wanneer ik een bedelaar tegenkom als ik net naar de winkel ben gegaan, geef ik hem wat eten. Geld geven doe ik niet. GWENDOLINE Ik heb nog nooit iets gegeven aan een bedelaar. Eens je daarmee begint, moet je aan iedereen iets geven. Vandaar dat ik aan niemand iets geef, zo doe ik voor iedereen gelijk. GEEF JIJ GELD AAN BEDELAARS? Op facebook.com/magazinecava kan je je verhaal delen!

21 Hallo! WIE? Bjorn Van Schelvergem, souschef in de keuken van CM Antwerpen. WAT? Is in zijn vrije tijd Prins Carnaval van Denderleeuw. WAAROM? Ik ben graag bij de mensen, daar ligt mijn hart. Ik ben altijd bezig, maar daar hou ik net van Studio 37 Benieuwd naar het volledige verhaal van BJORN? Ga dan naar facebook.com/magazinecava

VEERLE & JEROEN: Het leven is geen romantische film waarin alles vanzelf gaat. Je moet echt moeite doen om voor elkaar te blijven kiezen.

LIEFDE 23 DRIE GENERATIES OVER DE LIEFDE Veel LIEFs... Boeken vol zijn er over de liefde geschreven. Het houdt dan ook iedereen bezig, jong en oud. En je kan er uren over dromen of piekeren. Geloven we meer of minder in de ware liefde dan vroeger? Wat betekent trouw in een relatie? En trouwen? Drie koppels uit drie generaties én een relatietherapeute vertellen. Tekst: Lien Lammar fotografie: Filip Naudts Laten we beginnen met het mooie nieuws. Of je nu zeventien of zeventig bent, eigenlijk willen we allemaal hetzelfde: geloven in de ware liefde. Het verlangen om iemand je leven lang graag te zien, is van alle generaties, zegt psychologe en relatietherapeute Danny Verstraeten. Mensen willen dat hun relatie goed gaat en dat ze gelukkig zijn met elkaar. Daar hoopt iedereen op. Toch eindigen twee op de drie huwelijken in België vandaag op een echtscheiding. Doen koppels niet genoeg moeite om bij elkaar te blijven? Dat vind ik een gevaarlijke conclusie, zegt Danny. Vroeger waren er misschien minder echtscheidingen, maar er was veel verborgen leed. Je kon niet zomaar uit een ongelukkig huwelijk stappen. Je mag ook niet vergeten dat het leven veel ingewikkelder en hectischer is geworden dan vroeger. Mensen hebben een drukke job, een gezin en vaak veel stress: dat weegt op een relatie. Hun verwachtingen zijn ook veel groter. Ze willen het beste uit het leven halen, voor zichzelf maar ook voor hun kinderen. Dat zorgt ervoor dat ze vaker beslissen om uit elkaar te gaan wanneer ze zich niet meer goed voelen in een relatie. Niet zo naïef? Dat jonge mensen realistischer zijn, klopt wel. Ze zien heel veel relaties om zich heen mis lopen. Het verlangen naar ware liefde is nog even sterk als vroeger, maar er is meer reserve. Ze doen zo goed mogelijk hun best zolang het duurt, maar als het niet werkt, dan is het zo. Actrice en comédienne Veerle Malschaert (38) en stand-up comedian Jeroen Leenders (35) zijn al vijf jaar een koppel. Veerle vindt het gemakkelijker gezegd dan gedaan: geloven in een levenslange relatie. Jeroen en ik zijn twee sterke karakters bij elkaar. We hebben veel lol samen, maar ook regelmatig ruzie. Het leven is geen romantische film waarin alles vanzelf gaat. Je moet echt moeite doen om voor elkaar te blijven kiezen. (G)een slippertje Als ik op een fuif jongens zie kussen met een meisje dat niet hun lief is, kan ik daar echt kwaad om worden, vertelt Toon (18), die één jaar samen is met Laetitia (17). Ik begrijp niet dat je zoiets doet. Als Laetitia mij ooit zou bedriegen, hoop ik dat ze daar eerlijk

24 LIEFDE Laetitia (17) en Toon (18) 1 jaar samen Hoe hebben jullie elkaar leren kennen? Laetitia: Twee jaar geleden werden we Facebook-vrienden nadat we elkaar in de frituur gezien hadden. Toon: Toen we elkaar een jaar later opnieuw tegenkwamen, sloeg de vonk wél over. Waar was jullie eerste kus? Laetitia: Bij mij thuis, op de oprit. (lacht) Geloven jullie in levenslange liefde? Toon: Zowel mijn ouders als die van Laetitia zijn gescheiden, maar toch geloof ik erin. Laetitia: Mijn mama zegt me soms dat ik realistisch moet zijn omdat ik nog zo jong ben, maar ik denk dat ik de ware gewoon vroeg ontmoet heb. Wat is het geheim van een goede relatie? Toon: Vertrouwen. Laetitia: En eerlijkheid. Anders kun je elkaar geen vrijheid geven. Hebben jullie koosnaampjes voor elkaar? Toon: Ik noem haar altijd lieveke. Laetitia: Soms verzinnen we ook belachelijke namen, maar die ga ik niet vertellen. (lacht) Veerle (38) en Jeroen (35) 5 jaar samen Geloven jullie in liefde op het eerste gezicht? Jeroen: Ik wel. Toen ik Veerle voor het eerst zag, wist ik: zij moet de moeder van mijn kinderen worden. Veerle: Ik voelde me meteen op mijn gemak bij Jeroen, maar de verliefdheid is bij mij gegroeid. Hebben jullie koosnaampjes voor elkaar? Jeroen: Ik noem Veerle asshole. Maar dan lief bedoeld. (lacht) Veerle: Ik zeg meestal liefje, of freggel. Zouden jullie iets aan elkaar willen veranderen? Veerle: Ik zou soms willen dat Jeroen iets meegaander is. Jeroen: En ik zou willen dat Veerle soms wat minder autoritair en koppig is. (lacht) We lijken gewoon veel te hard op elkaar en dan botst het wel eens. Wat is het geheim van een goede relatie? Jeroen: Jezelf blijven ontplooien en in vraag blijven stellen. Veerle: Wij hebben elkaar vrij laat leren kennen. Op die leeftijd draag je al een hele rugzak mee en weet je goed wat je wil. Wij hebben heel bewust gekozen voor elkaar. Rika (73) en Jozef (74) 43 jaar getrouwd Hoe hebben jullie elkaar leren kennen? Rika: Ik ging graag met vriendinnen weg, Jozef zat in de jeugdbeweging en in de voetbalclub. Zo kwamen we elkaar wel eens tegen. Jozef: In onze tijd was het niet zo simpel om een meisje te leren kennen. Toen we verkering hadden, zagen we elkaar enkel maar in het weekend omdat we te ver van elkaar woonden. Waar was jullie eerste kus? Rika: Dat weet ik echt niet meer! Wat is het geheim van een goede relatie? Jozef: Veel praten. Als er iets is, praten we het uit. Rika: Elkaar loslaten. We doen elk ons eigen ding. Ik volg Franse les en ga graag naar de opera, Jozef is jarenlang als vrijwilliger mee op vakantie met Ziekenzorg geweest. We laten elkaar daarin vrij. Hebben jullie koosnaampjes voor elkaar? Rika: Vroeger noemde ik hem bolleke. Nu zeg ik gewoon Jozef. Jozef: En ik zeg gewoon Rika. over is, maar dan zou het voor mij meteen gedaan zijn tussen ons. Vreemdgaan is not done, zowel bij jongere als bij oudere koppels. Toen ik pas begon als therapeute, wilden heel veel vooruitstrevende mensen de vrije liefde beleven, zegt relatietherapeute Danny. Een huwelijk moest open zijn. Had je zin om met een ander de koffer in te duiken, dan moest dat kunnen. Dat idee leeft vandaag absoluut niet meer, tenzij in welbepaalde kringen. Het is ook moeilijk vol te houden: als partner is dat gewoon veel te pijnlijk. Vreemdgaan is vandaag een belangrijke reden om een relatie stop te zetten. Ik denk dat het moeilijk is om nooit meer op iemand anders verliefd te worden, zegt Veerle. Verliefd zijn is fantastisch. Maar ik zou het geluk van mijn gezin er niet zomaar voor op het spel zetten. Mijn maatje Lange tijd geleden was een relatie vooral een financiële overeenkomst, zegt Danny. Om het een beetje karikaturaal te stellen: als je man voor brood op de plank zorgde en je niet sloeg, was het voor veel vrouwen al goed. Maar vooral in de loop van de twintigste eeuw is er veel veranderd. Vrouwen én mannen stellen veel hogere verwachtingen aan een relatie. Ze willen niet alleen partners zijn, maar ook elkaars beste vriend. Iets wat bij een koppel als Veerle en Jeroen helemaal goed zit. Veerle is echt mijn beste maatje, zegt Jeroen (35). Als ik s nachts thuiskom na een optreden, liggen we nog uren in bed te babbelen, tot de vogeltjes fluiten. Net twee kinderen op kamp. Voor zeventigers Rika (73) en Jozef (74) zijn het

25 Danny Verstraeten: Je mag niet vergeten dat het leven veel ingewikkelder en hectischer is geworden dan vroeger. Mensen hebben een drukke job, een gezin en vaak veel stress: dat weegt op een relatie. vooral de kleine dingen die het bijzonder maken. Samen op ons terras zitten en met elkaar praten, zegt Jozef. Of mijn vrouw haar voeten wassen, iets wat ze door haar rugoperatie zelf niet meer zo goed kan. Ook dat is vriendschap: iets voor elkaar willen doen. Daar komt de bruid Twee generaties geleden was het vanzelfsprekend om te trouwen met je lief. Zoals Rika en Jozef, die na een jaar verkering getrouwd zijn. In onze tijd had je als koppel weinig keuze: ofwel trouwde je, ofwel was het niets, vertelt Rika. Pas op, ik vond het plezant om te trouwen, maar eigenlijk hoefde dat niet voor mij. Als je elkaar graag ziet, weet ik niet wat dat stukje papier daar nog aan verandert. Maar zelfs nu niets meer moet en alles mag, geven koppels elkaar nog graag het jawoord. Trouwen is zoiets moois, zegt Veerle. Je laat aan de hele wereld zien dat je voor elkaar kiest. Jeroen en ik gaan zeker trouwen. We zijn al twee jaar verloofd. Nu nog de tijd vinden. (lacht) Laetitia (17) wilde eerst niet trouwen. Mijn ouders zijn gescheiden. Als ik zag hoe ongelukkig mijn papa soms was, hoefde dat voor mij allemaal niet. Met Toon denk ik daar anders over. Relatietherapeute Danny ziet een duidelijke evolutie. Jonge koppels voelen zich opnieuw aangetrokken tot het ritueel dat rond trouwen hangt. Ze willen een grote stap in hun leven zetten en die delen met hun vrienden en familie. Aan de andere kant kijken ze veel pragmatischer naar een huwelijk. Trouwen kost veel geld. Ze willen wel een feest geven, maar vragen zich tegelijkertijd af of ze dat geld niet beter aan iets anders zouden besteden. Als een koppel al zegt dat trouwen niet echt hoeft, is dat vaak om financiële redenen - en niet omdat ze elkaar geen trouw willen beloven. Mannen aan de strijk Supermama s die werk en gezin combineren bestaan nog niet zo lang. Danny Verstraeten: Vijftig jaar geleden was het heel gewoon dat de vrouw thuisbleef om voor de kinderen te zorgen, terwijl de man ging werken om geld binnen te brengen. Jonge koppels kijken daar vandaag heel anders tegenaan. Waarom zou ik niet strijken of boodschappen doen?, zegt Jeroen. De zorg voor de kinderen en het huishouden is perfect verdeeld tussen Veerle en mij. Onlangs kocht ik in de winkel een nieuw hemd. De verkoper draaide zich naar Veerle en zei dat het gemakkelijk te wassen is. Dat vond ik zo seksistisch. Zoiets is toch niet meer van deze tijd? Jozef moet als zeventiger niet onderdoen voor de nieuwe man. Als Rika naar de kapper gaat, dweil ik ondertussen ons appartement. s Ochtends sta ik altijd voor Rika op en zet ik de ontbijttafel klaar. Waarom niet? Rika en ik zijn daarin misschien wat moderner dan veel koppels van onze leeftijd. Rika heeft ook altijd gewerkt, en we zijn getrouwd met een huwelijkscontract, iets wat in onze tijd nog een uitzondering was. Laetitia: Ik zeg altijd dat ik later een poetsvrouw wil hebben, maar dan zegt Toon dat hij het huishouden wel wil doen. Handig. (lacht) Infoavond Investeer in je relatie Hoe kom je tot een deugddoende duurzame relatie? Is dat nog mogelijk in deze tijd? Is samenleven met iemand alleen maar een kwestie van gevoelens? Voor de infoavond Investeer in je relatie (25 maart, Kasterlee) is relatietherapeut prof. Alfons Vansteenwegen dé gastspreker bij uitstek: boeiend, humoristisch, pakkend en herkenbaar. Een echte aanrader! Meer info en inschrijvingen? Ga naar www.cm.be/rmt.agenda en klik daar verder. Vragen? gezondheidspromotie.rmt@cm.be of 014 40 35 45.