WEBDOSSIER Jaaroverzicht 2012 op hoofdlijnen RADAR is het bureau voor gelijke behandeling en tegen werkzaam in de regio s Brabant-Noord (BN), Midden- en West-Brabant (MWB), Rotterdam-Rijnmond (RR) en Zuid-Holland- Zuid (ZHZ). Mochten inwoners van de ruim 70 aangesloten gemeenten getuigen zijn van of het zelf ervaren, dan kunnen zij een beroep doen op RADAR voor advies en ondersteuning. Dit webdossier Jaaroverzicht 2012 geeft een overzicht van meldingen uit deze regio's. Gerapporteerd wordt over de omvang, locatie en frequentie van de meldingen. Daarnaast worden de aard van toegelicht, de gronden waarop gediscrimineerd wordt en de maatschappelijke terreinen waarop speelt. Daarbij moet een aantal punten in overweging worden genomen. Ten eerste kunnen meldingen nooit een volledig beeld geven van de omvang en aard van. Het zegt alleen iets over het gemelde aantal zaken, waarbij algemeen erkend wordt dat slechts een deel van wat zich in werkelijkheid afspeelt bij een antivoorziening wordt gemeld. Ten tweede een opmerking over de registratie. De antivoorzieningen zijn op 1 januari 2012 overgegaan op een nieuw registratieprogramma. Door deze veranderingen zien sommige tabellen er dit jaar anders uit dan u van ons gewend bent. De aangepaste registratie verhindert dit jaar ook enkele vergelijkingsmogelijkheden met voorgaande jaren. Voorts heeft de wijze van registratie een klein effect op de aantallen. Voorheen waren de aantallen exclusief gebaseerd op de zaken die bij de regionale kantoren van RADAR waren gemeld en geregistreerd. Dit jaar dient de landelijke database als uitgangspunt en zijn de aantallen gebaseerd op alle meldingen, ook afkomstig uit andere regio s elders uit het land; mogelijk met een lichte stijging van de klachten tot gevolg. Discriminatie: Hoe vaak? Tabel 1 laat het aantal meldingen uit het RADAR-werkgebied zien: 873 meldingen. Deze cijfers wijzen op een stijging van het aantal klachten vooral terug te zien in Rotterdam- Rijnmond. Tabel 1 Aantal meldingen RADAR 2008-2012 BN MWB RR ZHZ Totaal Aantal klachten in 2012 94 233 486 60 873 Aantal klachten in 2011 71 1 222 416 58 767 Aantal klachten in 2010-285 526 93 904 Aantal klachten in 2009-298 535 100 933 Aantal klachten in 2008-155 379 45 579 Discriminatie: Vanwege? Mensen kunnen op uiteenlopende gronden worden gediscrimineerd. RADAR behandelt twaalf verschillende wettelijk vastgelegde gronden. In 2012 gaan de meeste meldingen over op grond van etniciteit. Dit is sinds jaren de grond waarover de meeste meldingen worden gedaan. De afgelopen jaren hadden tussen de 40 en 50 procent van alle meldingen betrekking op deze grond. Ook in 2012 heeft 49 procent van de meldingen betrekking op 1 RADAR is sinds 01.04.2011 werkzaam als antivoorziening in de regio Brabant-Noord 1
etnische. Hierbij valt op dat vooral in de twee Brabantse regio's rassen een verhoudingsgewijs lager aandeel van de klachten uitmaakt. In Rotterdam- Rijnmond en Zuid-Holland-Zuid ligt het aandeel van wegens etniciteit iets hoger. Antisemitisme is volgens de wet (zowel strafrecht als civiel recht) geen aparte grond en wordt niet meer apart geregistreerd in het klachtenregistratieprogramma. Voor het fenomeen blijft echter aandacht. Klachten over antisemitisme worden vanaf 2012 geregistreerd onder godsdienst als ze betrekking hebben op wegens het joodse geloof of onder rassen als ze gaan over van het Joodse volk. Discriminatie wegens leeftijd vormt met 11 procent een steeds groter wordend aandeel, waarbij vooral in Brabant-Noord opvallend veel meldingen op deze grond binnenkomen (20 procent van alle meldingen). Ook wegens handicap maakt met zeven procent een aanzienlijk deel uit van de meldingen, waarbij het percentage afhankelijk van de regio tussen de drie procent in Brabant-Noord en de tien procent in Zuid-Holland-Zuid schommelt. Ongeoorloofd onderscheid naar sekse is in acht procent van de gevallen onderwerp van melding. Voor godsdienst en voor seksuele gerichtheid is dat in 2012 vijf procent. Opvallend is het met vier procent in vergelijking met voorgaande jaren relatief hoge aandeel van wegens nationaliteit in 2012. Vooral in Midden-en West-Brabant hebben met zeven procent verhoudingsgewijs veel zaken betrekking op deze grond. Een mogelijke verklaring voor de toename is de commotie omtrent het PVV-meldpunt voor overlast van Oost-Europeanen. In de later dit jaar te verschijnen Feitenkaarten zal daar nader op in worden gegaan. Tot slot hebben aanzienlijk veel meldingen betrekking op ongelijke behandeling wegens 'nietwettelijke gronden'. Deze categorie laat met 11 procent wel een daling ten opzichte van 2011 zien (17 procent). Het gaat om meldingen van mensen die zich vanwege bijvoorbeeld uiterlijke kenmerken of sociale positie benadeeld voelen. Tabel 2 Aantal meldingen naar grond 2012 Discriminatiegrond 2012 Ras 41 110 274 30 455 49% Godsdienst 3 12 27 3 45 5% Levensovertuiging 0 1 0 0 1 0% Politieke gezindheid 0 0 0 0 0 0% Geslacht 7 15 46 6 74 8% Seksuele gerichtheid 7 12 23 2 44 5% Leeftijd 20 29 52 3 104 11% Handicap/chronische ziekte 3 21 33 6 63 7% Burgerlijke staat 0 1 2 0 3 0% Arbeidsduur 0 0 0 0 0 0% (fulltime/parttime) Arbeidscontract 0 0 0 0 0 0% (bepaalde/onbepaalde tijd) Nationaliteit 3 18 8 4 33 4% Niet-wettelijke gronden 15 33 50 6 104 11% Totaal 99 252 515 60 926 100% Discriminatie: Hoe? Discriminatie kent verschillende uitingsvormen. In 2012 gaat ruim 66 procent van de meldingen over omstreden behandeling, waarbij bijvoorbeeld een bepaalde groep wordt uitgesloten van een dienst of de toegang wordt geweigerd. 27 procent van de meldingen gaat over vijandige bejegening, hierbij gaat het bijvoorbeeld om discriminatoire belediging. 21 maal werd melding gemaakt van 2
geweldsincidenten; hierbij gaat het vooral om klachten van mishandeling. Een klein deel van de meldingen gaat over discriminatoire bedreiging (14 klachten). RADAR registreerde 25 meldingen van andere vormen van zoals bijvoorbeeld klachten over roddels, negeren, onbeschofte of neerbuigende behandeling, beschuldigingen of smaad. Tabel 3 Aantal meldingen naar aard van de 2012 Aard van de 2 2012 Vijandige bejegening 20 74 137 12 243 27% Omstreden behandeling 71 150 324 47 592 66% Bedreiging 0 3 10 1 14 2% Geweld 4 3 13 1 21 2% Overig 2 7 16 0 25 3% Totaal 97 237 500 61 895 100% Discriminatie: Op welke domeinen? Discriminatie kan zich op verschillende plekken in de maatschappij manifesteren. Over op de arbeidsmarkt wordt met 28 procent het meest frequent melding gedaan. Andere maatschappelijke terreinen waarover relatief veel meldingen binnenkomen zijn voorzieningen van overheidszijde geregeld (collectieve voorzieningen) en commerciële dienstverlening. In 2012 kwamen net als vorig jaar veel meldingen binnen over de racistische uitstraling van Zwarte Piet. Deze meldingen zijn samen met de klachten over het PVV-meldpunt voor overlast door Oost-Europeanen verantwoordelijk voor de forse stijging van het aantal meldingen over publieke en politieke opinie. Andere categorieën waarover RADAR verhoudingsgewijs veel meldingen ontving zijn horeca (8 procent), in het onderwijs (6 procent) en in de woonomgeving oftewel de buurt of wijk (6 procent). Tabel 4 Aantal meldingen naar maatschappelijk terrein 2012 Maatschappelijk terrein 3 2012 Arbeidsmarkt 30 66 138 15 249 28% Buurt/wijk 5 14 33 2 54 6% Commerciële dienstverlening 9 18 49 9 85 9% Collectieve voorziening 15 34 42 7 98 11% Horeca 10 17 42 5 74 8% Huisvesting 1 14 17 2 34 4% Media en reclame 0 5 13 2 20 2% Onderwijs 4 10 32 4 50 6% Politie/Vreemdelingendienst/OM 6 8 22 3 39 4% Publieke en politieke opinie 3 23 50 2 78 9% Sport en recreatie 7 5 10 5 27 3% Openbare ruimte 5 11 17 3 36 4% Privésfeer 2 6 7 0 15 2% Overig 0 5 26 1 32 4% Totaal 97 236 498 60 891 100% 2 Vanaf 2012 is er sprake van dubbeltellingen: als bij een gemelde zaak sprake is van verschillende vormen van worden deze allemaal bijgehouden 3 Vanaf 2012 is er sprake van dubbeltellingen: als bij een gemelde zaak sprake is van verschillende maatschappelijke terreinen worden deze allemaal bijgehouden 3
Discriminatie: En dan? In tabel 5 zijn de verschillende wijzen van klachtbehandeling opgenomen die in de loop van 2012 zijn toegepast. In bijna een derde van de gevallen werd volstaan met een 'registratie' van het voorval. In deze gevallen geeft RADAR meestal een korte reactie, maar worden de klachten niet verder in behandeling genomen omdat de klachtindiener dit niet wenst of omdat het aspect onduidelijk is of zelfs ontbreekt. In 45 procent van de klachten hebben de klachtindieners uitgebreid advies/informatie gekregen, maar was er geen verdere ondersteuning nodig. Bij 11 procent van de klachten vond een doorverwijzing plaats naar een andere organisatie (advocatuur, klachtencommissies etc.) die de belangen van de cliënt doeltreffender kon behartigen. RADAR bemiddelde 46 keer actief tussen de klachtindiener en wederpartij. In eveneens vijf procent van de gevallen heeft RADAR ingezet op een structurele beleidsverandering om ook in toekomst te voorkomen. In 19 gevallen heeft RADAR de klachtindiener bijgestaan in een procedure tegen de wederpartij, bijvoorbeeld een straf- of civielrechtelijke zaak of een procedure bij het College voor de Rechten van de Mens. RADAR startte 11 keer eigen onderzoek, bijvoorbeeld een praktijktest om aan te tonen. Ten slotte is bij 17 zaken gekozen voor een andere voor het individuele geval geschiktere vorm van klachtbehandeling. Tabel 5 Aantal meldingen naar wijze van klachtbehandeling 2012 Klachtbehandeling 4 2012 Registratie 45 63 135 12 255 29% Advies/informatie 36 98 248 22 404 45% Beïnvloeding beleid 3 7 35 1 46 5% Bemiddeling 8 19 8 5 40 5% Bijstaan in procedures 6 7 3 3 19 2% Doorverwijzing 6 31 54 9 100 11% Eigen onderzoek ADV 0 0 11 0 11 1% Overig 0 8 9 0 17 2% Totaal 104 233 503 52 892 100% Discriminatie: Oordeel? Tabel 6 bevat de oordelen die RADAR na afsluiting van een klacht heeft gegeven aan de aantoonbaarheid van het aspect. De aantallen in deze tabellen verschillen van de totalen die eerder werden getoond omdat nu alleen afgesloten dossiers meegenomen zijn in de telling. In de helft van de afgesloten zaken heeft RADAR geen oordeel gegeven. Het gaat hierbij om zaken waarbij de ondersteuning van RADAR is stopgezet voordat er door het toepassen van hoor- en wederhoor of het opstarten van een procedure verdere bewijzen konden worden verzameld. Hierdoor kan het aspect niet worden aangetoond, maar ook niet worden uitgesloten. In 130 gevallen heeft RADAR na het toepassen van hoor- en wederhoor een vermoeden van, maar is dit aspect niet onomstotelijk aangetoond door een uitspraak van een rechter, het College voor de Rechten van de Mens of door jurisprudentie. In 70 gevallen komt RADAR door bestaande jurisprudentie of door uitspraken van een bevoegde instantie over de zaak wel tot de conclusie dat er sprake is van. Bij 19 procent van alle zaken is er geen sprake van. Dit zijn voor een groot deel zaken over niet-wettelijke gronden. In andere 4 Vanaf 2012 is er sprake van dubbeltellingen: als bij een gemelde zaak sprake is van meerdere toegepaste klachtbehandelingsmethodieken worden deze nu allemaal bijgehouden 4
gevallen heeft een klachtindiener wel het vermoeden dat hij gediscrimineerd werd wegens een van de wettelijk vastgelegde gronden, maar is dit achteraf toch niet het geval. Ten slotte zijn er 39 zaken waarbij RADAR niet onomstotelijk kan stellen dat er geen sprake is van, maar heeft RADAR wel het vermoeden van geen. Hierbij kan het bijvoorbeeld gaan om zaken waarbij hoor- en wederhoor werd toegepast en de wederpartij aannemelijk kan maken dat er geen sprake was van zonder dat dit met zekerheid bewezen kan worden. Tabel 6 Aantal meldingen naar beoordeling 2012 Beoordeling 2012 Sprake van 9 13 46 2 70 9% Geen sprake van 17 33 91 9 150 19% Vermoeden van 15 43 72 0 130 17% Vermoeden geen 4 15 19 1 39 5% Geen oordeel 36 103 223 34 396 50% Totaal 81 207 451 46 785 100% Discriminatie: Waar? In tabel 7 zijn de meldingen naar plaats van het voorval opgesplitst. In alle regio's deed een duidelijke meerderheid van alle zaken zich voor in de eigen regio. Slechts zeven procent van de meldingen deed zich voor in een andere regio dan de woonplaats (regio) van de melder. In tabel 8, 9, 10 en 11 staan respectievelijk de meldingen per gemeente in de regio's Brabant- Noord, Midden- en West-Brabant, Rotterdam-Rijnmond en Zuid-Holland-Zuid. Tabel 7 Aantal meldingen naar plaats voorval 2012 Plaats voorval 2012 Binnen de regio 86 219 453 52 810 93% Buiten de regio 8 14 33 8 63 7% Totaal 94 233 486 60 873 100% Aankomende publicaties: jaarbericht en feitenkaarten per regio Dit is een beknopt cijfermatig jaaroverzicht op hoofdlijnen waarin kort een aantal in 2012 waargenomen trends zijn genoemd. In februari ontvangen alle gemeenten die bij RADAR zijn aangesloten een overzicht van de meldingen uit hun eigen gemeente. In het voorjaar verschijnt het jaarbericht van RADAR, met daarin niet alleen aandacht voor de cijfers, maar juist ook voor de activiteiten die RADAR in 2012 ontplooide om te voorkomen en te bestrijden. Kort daarop kunt u de digitale Feitenkaarten per regio tegemoet zien, waarin in meer detail wordt ingegaan op de meldingen van in 2012. 5