1 WWW.UWNOTARIS.NL Van Ee & De Jonge notariaat, estate planning, mediation Willemsplantsoen 12, 3511 LB Utrecht Postbus 19200, 3501 DE Utrecht T 030-2314133 F 030-2334271 vraaghet@uwnotaris.nl www.uwnotaris.nl U heeft nu een document gedownload. Wij adviseren om dit document eerst op te slaan op uw harde schijf om het later rustig te kunnen lezen. Opslaan gaat met de knop "kopie opslaan", maak een map aan "uwnotaris", opslaan. FLITSSCHEIDING Onder deze wat misleidende naam gaat iets heel belangrijks schuil, namelijk de mogelijkheid om op korte termijn, zonder de rechter van echt te scheiden. Er is een voorwaarde. Die is dat u het met elkaar eens kunt worden, niet alleen of de vraag of u wilt scheiden, maar over alles. Dit houdt in de verdeling van de goederen, alimentatie, kinderen, kortom, alles wat bij scheiding komt kijken. PROTOCOL SCHEIDING ZONDER RECHTER DOOR DE NOTARIS Inleiding Om te scheiden zonder de rechter moet een kunstgreep worden uitgevoerd. Deze is dat het huwelijk wordt omgezet in een geregistreerd partnerschap. Dit geregistreerd partnerschap is een nieuwe vorm van samenleven die in Nederland in 1998 is geïntroduceerd. De wetgever heeft het vanaf toen mogelijk gemaakt om het huwelijk op een eenvoudige manier om te zetten in een geregistreerd partnerschap. Het is mogelijk om het geregistreerd partnerschap te ontbinden zonder medewerking van de rechter. De voorwaarde is dat er een scheidingsconvenant is tussen de echtgenoten dat is mee getekend door een notaris of een advocaat. Dit convenant komt hierna nog verder aan de orde. De omzetting van het huwelijk in een geregistreerd partnerschap geschiedt bij de Burgerlijke Stand van de woonplaats van de echtgenoten. De ontbinding daarna geschiedt ook bij diezelfde Burgerlijke Stand.
2 Het woord flitsscheiding is in zwang gekomen omdat, als de echtgenoten het eenmaal eens zijn en dat is op papier gezet, de scheiding een kwestie van dagen is. Bij de rechtbank duurt het meestal weken en is een advocaat en procureur nodig. Bij de flitsscheiding is dat dus niet zo. De notaris bemiddelt als deskundige of als mediator bij het maken van het convenant en klaar is kees. Dat klinkt allemaal erg makkelijk, maar dat is het natuurlijk niet zo. Flitsscheiding of niet, het blijft natuurlijk een (echt)scheiding met alle problemen daarvan. Alleen wanneer de echtgenoten zelf in staat zijn om op een goede manier uit elkaar te gaan, lukt het. Voor scheidingsmediation of mediation in het algemeen kunt u op de website www.uwnotaris.nl verdere informatie vinden over bemiddeling door middel van mediation. De technische informatie is als volgt. Vanaf 1 april 2001 biedt de wet de mogelijkheid het huwelijk om te zetten in een geregistreerd partnerschap. Slechts het tekenen van een daarvoor bestemde akte bij de ambtenaar van de Burgerlijke stand is daarvoor voldoende. De omzetting van het huwelijk in het geregistreerd partnerschap brengt geen wijziging in het huwelijksgoederenregime met zich mee. Wie dus getrouwd was in algehele gemeenschap van goederen blijft dat ook in het geregistreerd partnerschap. Hetzelfde is dus het geval met huwelijkse voorwaarden: deze blijven geldig. Ook de gezagsverhouding ten aanzien van de kinderen verandert niet. Het geregistreerd partnerschap kan worden beëindigd in onderling overleg door het uitbrengen van een schriftelijke verklaring welke is mede ondertekend door een notaris of advocaat. Deze wijze van scheiden is alleen mogelijk indien partijen in onderling overleg afspraken willen en kunnen maken. Bij de parlementaire behandeling van het wetsontwerp is verschillende keren aan de orde geweest dat deze omzetting een nieuwe wijze van echtscheiding met zich mee brengt. Dit stuitte echter niet op onoverkomelijke bezwaren in de kamer omdat er immers altijd een raadsman (lees: notaris of advocaat) bij betrokken is en in dergelijke gevallen een rol voor de rechter vrijwel niet aanwezig is. De praktijk zou dus waarschijnlijk niet veranderen, zo meende de politiek. Vijf jaar na de invoering van deze wet worden de gevolgen van de wetswijziging geëvalueerd. De politiek heeft zich in eerste instantie niet goed gerealiseerd dat dit de ideale methode is om zonder verder overheidsbemoeiing zelf de slotfase van het huwelijk vorm te geven. Men dacht dat het zo n vaart niet zou lopen. De verwachting is echter dan over een aantal jaren deze vorm de meest toegepaste zal worden. De rechter komt er alleen maar aan te pas als de echtgenoten zo vijandig tegenover elkaar zijn dat er geen goed garen mee te spinnen valt. In alle andere gevallen geven moderne mensen liever zelf vorm aan hun leven en dus ook aan het einde van de samenlevingsvormen. Fasen van scheiding Hierna volgen in chronologische volgorde de fasen van de scheiding. 1. De emotionele fase waarin de beslissing tot scheiden tot stand komt.
3 2. Het maken van afspraken: - immaterieel; - materieel. 3. Het tekenen van het scheidingsconvenant en afzonderlijke beëindigings-overeenkomst 4. De omzetting en beëindiging bij de Burgerlijke stand. 5. Pensioenverevening en de akte van verdeling. Daarnaast zijn er de fasen waarin echtgenoten zelf verkeren. Hier is een scala van mogelijkheden. Deze fasen worden in de litteratuur als volgt beschreven: a. Na de scheidingsmededeling: ontkenning. b. Woede dat zoiets je overkomt. c. Fatalisme, laat maar waaien. d. Berusting en tegen de dijk opkrabbelen. Echter, als partijen het allemaal al lang zagen aankomen dat het niet goed ging en samen tot de conclusie komen dat ze beter kunnen scheiden dan zo doorgaan, dan spelen deze fasen geen rol. De echtgenoten zijn het eens en daarmee basta. Flitsscheiding is geschikt voor iedereen, maar mensen die nog niet zich weer bijeen geraapt hebben moeten daar wel de tijd voor hebben, vooral om een goede regeling te treffen. Van flits is dan geen sprake meer. Uitwerking 1. Beslissing tot scheiding Fase 1 en 2 zullen chronologisch meestal niet zo strikt op en na elkaar volgen. De wijze waarop partijen tot hun beslissing tot scheiden komen is vaak bepalend voor de wijze waarop de verdere afspraken met elkaar worden gemaakt. Fase 1 wordt vaak door partijen zelfstandig doorlopen. Vaak zal ook professionele hulp zijn gezocht bij bijvoorbeeld een relatietherapeut, vrienden of een maatschappelijk werker. Ook een mediator wordt in deze fase wel benaderd. Voor fase 2 wordt aanbevolen dit geheel of gedeeltelijk over te laten aan een notaris-scheidingsspecialist of een VAS-advocaat, tenzij er indicaties zijn dat het in het onderhavige geval niet nodig is. 2. Het maken van afspraken Er is een aantal onderwerpen die in het kader van de scheiding in ieder geval moeten worden geregeld. Dat zijn immateriële afspraken en afspraken over zaken. Als bijlage bij deze documentatie is een korte checklist opgenomen. De notaris maakt verder een scheidingsconvenant waarin alle onderwerpen welke in ieder geval moeten worden geregeld aan de orde komen. Immateriële afspraken: - omgang kinderen;
4 - wijze van communiceren ex-partners over onder andere alimentatie en kinderen; - ouderlijk gezag. Als u als ouders het ouderlijk gezag had en na scheiding dat wilt houden, hoeft u niets te doen. Indien u ervoor kiest dat een van beiden het ouderlijk gezag verliest, zult u hiervoor een verzoek moeten indienen bij de Rechtbank. Hiervoor is de tussenkomst van een advocaat nodig. Materiële afspraken: De belangrijkste zijn: A. Alimentatie voor de ex-partner. Hierbij is vooral van belang dat goed wordt afgesproken hoeveel en voor hoe lang. De wettelijke termijn van twaalf jaar maximaal is niet van toepassing voor het geregistreerd partnerschap, zodat het zaak is dit goed af te spreken. Ook als geen alimentatie wordt overeengekomen moet een maximumtermijn van twaalf jaar worden overeengekomen, voor het geval later alsnog alimentatie wordt betaald op grond van gewijzigde omstandigheden. Er zijn rekenprogramma s die de globale uitwerking geven van de alimentatie. B. Alimentatie kinderen. Kinderalimentatie is iets eenvoudiger. Objectieve maatstaven zijn te vinden in de tabellen onder www.rechtspraak.nl onder "regelingen". Indien de kinderalimentatie voor jonge kinderen tenminste het daarvoor vastgestelde bedrag per kind/per kwartaal bedraagt, is er voor de ouder die de alimentatie betaalt een persoonsgebonden aftrek voor de inkomstenbelasting mogelijk. C. Verdeling gemeenschap van goederen of afwikkeling huwelijkse/partnerschapsvoorwaarden. Hierbij wordt vaak vergeten dat als een ouder van een echtgenoot is overleden, maar de andere ouder heeft het vermogen als langstlevende, dat dit ook mogelijk in de verdeling valt. D. Pensioenverevening. E. Verdeling van de kosten. Wat zijn de kosten? - Leges en uittreksels Burgerlijke Stand (meestal minder dan 50,00). Informeer bij de betreffende gemeente. Voor de omzetting zelf worden (nog) geen leges berekend. - Uurtarief (kandidaat-)notaris (± 130,00 à 200,00 excl. BTW per uur) - Uurtarief en kosten van eventueel ingeschakelde derden: mediator (bemiddeling) taxateur (onroerend goed) accountant (waarde aandelen\bedrijf) rekenkosten pensioenfondsen/actuaris kosten ontslag hoofdelijkheid anderen - Akte van verdeling
5 Door de omzetting bespaart men in ieder geval de kosten van de procureur ( 320,00 à 550,00 inclusief BTW) en de griffierechten van de rechtbank. Als u voor gefinancierde rechtshulp in aanmerking komt ligt het anders. De notaris zit niet in het overheidssysteem van gefinancierde rechtshulp. U kunt dan ofwel via de regionale Raad voor de rechtsbijstand en een advocaat vermindering of vrijstelling van de kosten krijgen. In het geval er enige vermogen is, is de toevoeging meestal voorwaardelijk en maakt het uiteindelijk niet veel uit. U kunt dan ook overwegen om de kosten toch voor eigen rekening te nemen. 3. Het scheidingsconvenant en de beëindigingovereenkomst Het maken van de overeenkomst tot beëindiging kan op twee manieren, namelijk onderhands of notarieel. Het voordeel van een convenant in notariële vorm is dat de echtgenoten tevens een executoriale titel hebben. Het bijzondere daarvan is dat, hoewel zonder de rechter wordt gescheiden, met het notariële convenant er toch een stuk is dat juridisch dezelfde kracht heeft als een vonnis van de rechter. Dat is dan ook meteen een groot voordeel en een reden om de notaris in te schakelen. De regelingen waarvoor een executoriale titel van belang is (met name voor de alimentatie of een schuldverhouding) is ook op te nemen in de notariële akte van verdeling van aandelen en/of onroerend goed. Wat veel gedaan wordt is om naast het convenant, dat uitvoerig en volledig alles regelt, daarnaast een losse korte verklaring te maken die alleen inhoudt de overeenkomst tot beëindiging van het geregistreerd partnerschap. Het is dan niet nodig om het hele convenant te laten inschrijven bij de gemeente. Die hoeven uiteindelijk ook niet alle regelingen te zien die gemaakt worden in het kader van de scheiding. Voor de gemeente is het voldoende dat er een convenant is. Deze wijze van werken heeft in de regel de voorkeur van partijen. In de losse beëindigingovereenkomst moet wettelijk worden opgenomen dat afspraken over de alimentatie, gebruik van de woning en inboedel, de verdeling van de gemeenschap en de verevening van pensioenrechten zijn gemaakt. Hiervoor wordt verwezen naar het op dezelfde dag getekende scheidingsconvenant waarin deze zaken nader zijn uitgewerkt. In de beëindigingovereenkomst dient tenminste te worden opgenomen: - de overeenkomst tot beëindiging van het geregistreerd partnerschap; - dat partijen willen beëindigen omdat het geregistreerd partnerschap duurzaam is ontwricht; - afspraken over de alimentatie de verdeling gemeenschap, woning en inboedel en pensioenen. Het ontbreken van deze afspraken brengt dan wel geen nietigheid van de overeenkomst met zich mee, maar is wel in strijd met de wet, hetgeen voor de mee tekenende notaris tuchtrechterlijke en civielrechtelijke gevolgen zal hebben indien deze zaken niet goed zijn besproken en afgesproken; - de mede ondertekening door de notaris (of advocaat).
6 4. De omzetting en beëindiging bij de Burgerlijke stand. De omzetting kan plaatsvinden in de gemeente van de woonplaats van één van de partijen. Maak hiervoor tijdig een afspraak met de ambtenaar. Geef aan dat bij de omzetting geen ceremonieel wordt verlangt en dat het om een onmiddellijk daarop volgende beëindiging gaat. Stuur bij voorkeur tevoren het ontwerp van de overeenkomst tot beëindiging ter goedkeuring aan de gemeente en vraag aan de ambtenaar of hij de akten alvast wil voorbereiden, hetgeen tot een vlotte afhandeling op het gemeentehuis zal leiden. Hij heeft daarbij ook een recent afschrift van de huwelijksakte nodig. Noem het geen ontbinding, omdat de ontbinding door de rechter wordt uitgesproken en de beëindiging in onderling overleg plaats vindt. Voor de beëindiging zijn geen termijnen gesteld. Sinds 1 maart 2001 is duurzame ontwrichting van het partnerschap vereist. De omzetting moet in persoon tegenover de ambtenaar. De enige uitzondering is dat toestemming van de minister van Justitie wordt verkregen om niet in persoon te hoeven verschijnen. Dit is echter zo bewerkelijk en kostbaar dat dit de eventuele voordelen van scheiden zonder rechter teniet zal doen. De beëindiging kan schriftelijk en partijen hoeven daarvoor dus niet zonder meer "in persoon" te verschijnen. In de praktijk zal het voor partijen meestal wenselijk zijn dat dit vrijwel tegelijk zal kunnen plaatsvinden. Beëindiging vindt plaats in de gemeente waar de omzetting heeft plaatsgevonden. Documenten welke moeten worden overlegd: - officieel en recent afschrift van de huwelijksakte (tijdig aan te vragen bij de gemeente waar het huwelijk destijds is gesloten); - afhankelijk van de desbetreffende ambtenaar een eventueel uittreksel geboorteregister van partijen; - afhankelijk van de desbetreffende ambtenaar: van beiden GBA uittreksel (omdat beide woonplaatsgemeenten een wijziging toegestuurd krijgen; - de verklaring beëindiging geregistreerd partnerschap; - identificatiebewijzen van partijen meenemen. Om kinderen bij te laten schrijven op een paspoort is het noodzakelijk dat de kinderen in persoon aanwezig zijn en dat de desbetreffende ouder pasfoto's van de kinderen meeneemt. Het is daarom niet handig om tegelijk met het beëindigen van het geregistreerd partnerschap de kinderen te laten bijschrijven op een paspoort. 5. Buitenland Indien beide partners (van Nederlandse nationaliteit) in het buitenland wonen is Burgerzaken in Den Haag bevoegd. De vereisten zijn: - bewijs van uitschrijving uit de laatst bekende woonplaats in Nederland; - bewijs van inschrijving in de buitenlandse woonplaats'
7 - bewijsstukken dat partijen inderdaad met elkaar en ook nog steeds met elkaar getrouwd zijn. Overleg met de ambtenaar van de gemeente Den Haag is nodig voor het oplossen van specifieke problemen met betrekking tot een bepaald land. Twee buitenlanders kunnen hun huwelijk omzetten en het geregistreerd partnerschap beëindigen, mits zij in Nederland wonen. Voor buitenlanders is dit toch niet de goede weg, omdat in het eigen land de scheiding mogelijk niet wordt geaccepteerd en men dan achteraf in het thuisland toch niet gescheiden blijkt te zijn. Zij kunnen dus beter op de oude manier via de rechter scheiden. Er is een complicatie die niet zo voor de hand ligt. Als een huwelijk wordt omgezet in een geregistreerd partnerschap en daarna wordt beëindigd, kan dat betekenen, net als in de vorige alinea, dat in het buitenland de beëindiging niet wordt erkend. Ook onroerende zaken (nu en de toekomst) in het buitenland kunnen een probleem vormen. Hiervoor is vaak het plaatselijk recht van toepassing. Stel het volgende geval voor: Door omzetting huwelijk en beëindiging van het geregistreerd partnerschap zijn twee Nederlanders gescheiden. Na tien jaar koopt de man een huisje in Frankrijk. Het is mogelijk dat Frankrijk deze wijze van scheiden niet erkent, zodat naar Frans recht de man nog steeds getrouwd is. Als hij overlijdt is in dat geval zijn (ex)vrouw mede-erfgenaam van het huis. In sommige gevallen kan het dus voor alle zekerheid aanbeveling verdienen de oude weg te nemen. Het risico moet overigens niet al te hoog worden ingeschat, maar men kan nooit weten. Voor de beëindiging van het geregistreerd partnerschap is het niet nodig dat de notaris meegaat naar de Burgerlijke Stand. Als u dat op prijs stelt kan dat wel. 6. Pensioenverevening en akte van verdeling. a. Pensioenverevening. De pensioenverevening gaat door middel van de daarvoor bestemde formulieren (kosteloos aan te vragen bij Postbus 51, inclusief brochure met heldere uitleg voor partijen). Voor een bijzondere regeling van pensioenverdeling moet (vooraf) toestemming worden verleend door het pensioenlichaam. Met het formulier moet worden meegezonden een bewijs dat (het huwelijk is omgezet in een geregistreerd partnerschap en dat) het geregistreerd partnerschap is geëindigd. De gemeente waar de omzetting en beëindiging plaats vinden geeft dit door aan de gemeente waar het huwelijk destijds is voltrokken. Vraag de ambtenaar van de burgerlijke stand om een bewijs van beëindiging alvast klaar te maken, zodat u die gelijk mee kunt nemen. Niet elke ambtenaar zal dat willen doen, omdat voor een dergelijke ambtelijke verklaring geen wettelijke grondslag te vinden is. In dat laatste geval zal genoegen moeten worden genomen met een nieuw GBA-uittreksel nadat de beëindiging van het geregistreerd partnerschap is verwerkt.
8 b. Akte van verdeling. De akte van verdeling waarbij onroerende zaken en of aandelen zijn betrokken kent voor de notarieel jurist geen geheimen, evenals het vragen om ontslag uit de hoofdelijke aansprakelijkheid voor de (hypothecaire of andere) schulden of ontslag uit de aansprakelijkheid op grond van art 102 BW. Voor partijen is het vaak praktisch als ook de akte van verdeling op dezelfde dag plaats kan vinden, aansluitend op het einde geregistreerd partnerschap. Juridisch is het tijdstip waarop de overeenkomst tot beëindiging wordt ingeschreven in de registers van de burgerlijke stand ook het tijdstip van beëindiging. Als voor het convenant de onderhandse vorm is gekozen, verdient het aanbeveling om in de notariële akte van verdeling tenminste de bepalingen met betrekking tot de alimentatie en schuldverhoudingen over te nemen. Hiermee krijgt de (alimentatie)gerechtigde een executoriale titel. Tot slot Dit document is gemaakt op basis van de algemene informatie van de Vereniging van Mediators en Scheidingsbemiddelaars in het Notariaat (VMSN). Bijlage U kunt ook downloaden de korte checklist van onderwerpen die in het kader van het maken van een scheidingsconvenant moeten worden geregeld, en verder het werkblad Inkomsten, uitgaven, bezittingen en schulden.