JURE NOVA Afl. jan/2016 De Wet Potpourri I: kort overzicht van de nieuwe geuren en kleuren in de burgerlijke rechtspleging De Minister van Justitie, Koen Geens, is terecht van oordeel dat ook justitie mee moet gaan met zijn tijd en hij heeft dan ook belangrijke inspanningen geleverd om de burgerlijke rechtspleging in een nieuw kleedje te steken. Een eerste deel van zijn hervormingen is intussen reeds realiteit geworden: op 22 oktober 2015 is de Wet van 19 oktober 2015 houdende wijziging van het burgerlijk procesrecht en houdende diverse bepalingen inzake justitie gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad. Deze wet wordt ook wel de Wet Potpourri I genoemd en beoogt de rechterlijke procedures sneller en efficiënter te maken zonder dat er aan kwaliteit wordt ingeboet. Deze nieuwsbrief zal kort enkele van deze nieuwe geuren en kleuren in het burgerlijk procesrecht toelichten. 1 Vordering op dezelfde oorzaak Artikel 23 van het Gerechtelijk Wetboek (hierna: Ger.W. ) stelt dat het gezag van gewijsde zich niet verder uitstrekt dan tot hetgeen het voorwerp van de beslissing heeft uitgemaakt. De tweede zin van dit artikel vereist dat de gevorderde zaak dezelfde is. De Wet Potpourri I voegt hieraan toe dat dit geldt ongeacht de ingeroepen rechtsgrond. Het doel van deze wetswijziging beoogt dus het rekken van procedures door een nieuwe procedure op te starten voor dezelfde feiten, doch ditmaal op een andere rechtsgrond. In de Memorie van Toelichting valt te lezen dat deze wetswijziging bijvoorbeeld tot gevolg heeft dat, wanneer een procedure op basis van artikel 1382 B.W. wordt verloren, het onmogelijk wordt om een nieuwe procedure te lanceren op grond van artikel 544 B.W. als deze procedure zou gestoeld worden op eenzelfde oorzaak, namelijk dezelfde feiten. Of deze wetswijziging daadwerkelijk tot veel efficiëntiewinst zal leiden blijft evenwel de hamvraag. Het misbruik van procedures betreft slechts een beperkt aantal gevallen en bovendien is er reeds een regeling voor handen die het mogelijk maakt een schadevergoeding te eisen in geval van tergend en roekeloos geding. 1 2 Elektronische communicatie De Wet Potpourri I legt (eindelijk) de wettelijke basis voor de elektronische communicatie tussen de verschillende actoren van justitie. De Minister van Justitie beoogt hiermee enerzijds de hoge portkosten terug te dringen en anderzijds de communicatie van justitie aan te passen aan de noden van deze tijd. De Wet spreekt zich nog niet uit over welk informaticasysteem gebruikt dient te worden en legt de bal nu in het kamp van de Koning. Wellicht zal de Koning opteren voor de nu reeds voorhanden zijnde e-box. Het valt enigszins te betreuren dat de wetswijziging nog geen concreet informaticasysteem aanduidt en deze belangrijke taak overlaat aan de Koning. Zo werden er in het verleden ook reeds belangrijke wetten gestemd, die uiteindelijk in 1 P. DAUW en S. VOET, Gewijzigd gerechtelijk recht. Wet van 26 april 2007 tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek met het oog op het bestrijden van de gerechtelijke achterstand, NJW 2007, afl. 166, 578.
de vergeetput zijn beland daar er nooit uitvoeringsbesluiten werden opgesteld. Te denken valt bv. aan het rijbewijs met punten. 3 Structuur conclusies De Wet Potpourri I verduidelijkt de structuur waaraan conclusies dienen te voldoen. Het doel van deze wetswijziging is de responsabilisering der partijen en het stroomlijnen van de motiveringsplicht van de rechter. De sanctie op de miskenning van de nieuwe vormvoorschriften bestaat erin dat de rechter niet verplicht is te antwoorden op de middelen die niet aan deze nieuwe vormvoorschriften voldoen. Het blijft echter de vraag hoe de rechtspraak met deze nieuwe vormvoorschriften zal omgaan. De rechter is immers niet verplicht om op deze middelen te antwoorden, maar niets belet hem om dit toch te doen. 4 Afzwakking advies O.M. De Wet Potpourri I heft de verplichte adviesverlening van het Openbaar Ministerie op en zwakt het af tot een facultatief (mondeling of schriftelijk) advies. De wetgever is m.i. immers terecht van oordeel dat het verplicht advies van het Openbaar Ministerie in sommige categorieën van procedures niet langer verantwoord is. Door het facultatief maken van het advies beschikt het Openbaar Ministerie bovendien over meer werkingscapaciteit, waardoor het zich terug kan focussen op haar kerntaken. In de praktijk zien we thans dat het Openbaar Ministerie veelal een schriftelijk advies uitbrengt, doch op lange(re) termijn gaan wij ervan uit dat zij het facultatief advies aan zich voorbij zal laten gaan om prioriteit te geven aan haar kerntaak. In een aantal gevallen, bv. in sociaalrechtelijke zaken, blijft het advies van het Openbaar Ministerie wel verplicht. 5 Vonnissen bij verstek Op basis van het oude artikel 806 Ger.W. diende een vonnis bij verstek binnen het jaar betekend te worden, zo niet werd het als onbestaande beschouwd. Om opnieuw over een titel te beschikken moest men vervolgens een nieuwe rechtsdag vragen en opnieuw vonnis vorderen. De Wet Potpourri I wenst komaf te maken met dit formalisme en vervangt het oude artikel 806 Ger.W. door een nieuwe bepaling die stelt dat de rechter in zijn verstekvonnis de vorderingen of verweermiddelen van de verschijnende partij inwilligt, behalve indien deze in strijd zouden zijn met de openbare orde. De rechter zal in geval van verstek de vordering in principe dus niet meer kunnen nazien of matigen, hetgeen tot een ongelijke behandeling kan leiden tussen de partij die verstek laat en de partij die geen verstek laat. Daarnaast beknot deze wetswijziging de beoordelingsvrijheid van de rechter. Het blijft dan ook uitkijken naar de wijze waarop deze wetswijziging in de praktijk zal ontvangen worden. Naar mijn bescheiden mening zal deze hervorming niet tot meer efficiëntie leiden. De vraag rijst integendeel of een dergelijke hervorming niet juist tot meer verzetsprocedures zal leiden. 6 Harmonisatie nietigheden De Wet Potpourri I beoogt tevens een verdere vereenvoudiging en deformalisering van de burgerlijke rechtspleging. In die zin heeft de wetgever geopteerd voor een harmonisatie van de nietigheden, door de gevallen te verruimen waarin het Ger.W. het toestaat om
over vormgebreken heen te stappen indien daardoor geen belangen geschaad worden. Belangenschade wordt thans het centrale begrip in de nieuwe regeling van de nietigheden. De kritiek op deze harmonisatie bestaat erin dat de oude regeling voldoende ruimte bood voor rechterlijke sturing en beleid inzake dekking van beweerde nietigheden. Het blijft evenwel buiten kijf dat de hervorming de procedure duidelijker en doorzichtiger maakt voor de modale burger. 7 Onderzoeksmaatregelen en beperking hoger beroep tot eindvonnis Uit de parlementaire voorbereidingen van de Wet Potpourri I blijkt dat de wetgever het beginsel van de subsidiariteit van onderzoeksmaatregelen heeft willen benadrukken, zodat niet méér onderzoeksmaatregelen worden bevolen dan nodig is, mede in het licht van de inzet van het geding. In die optiek werd artikel 875bis Ger.W. gewijzigd, waardoor de rechter bv. de beperkte tussenkomst van een deskundige kan bevelen (art. 984 e.v. Ger.W.) i.p.v. een volledig deskundigenonderzoek (art. 972 e.v. Ger.W.), indien dit voldoende zou blijken voor de oplossing van het geschil. Deze wijziging staat in rechtstreeks verband met de wijziging van artikel 1050 Ger.W., waaruit volgt dat een maatregel alvorens recht te doen (bv. de aanstelling van een gerechtsdeskundige conform artikel 19, tweede lid Ger.W.) ten vroegste kan worden aangevochten samen met het hoger beroep tegen het eindvonnis. Deze hervorming heeft evenwel tot gevolg dat de gedingvoerende partijen mogelijks geconfronteerd zullen worden met nutteloze (en torenhoge) kosten, nu er geen onmiddellijk hoger beroep meer mogelijk is tegen een onterecht opgelegd deskundigenonderzoek. 8 Invordering onbetwiste schuldvorderingen De wellicht meest ingrijpende wijziging onder Potpourri I is de introductie van een (quasi)- buitengerechtelijke procedure voor de invordering van onbetwiste schuldvorderingen in ondernemingszaken. De schuldvorderingen van particulieren, publieke overheden, schulden uit faillissementen, e.d. blijven dus uitgesloten van deze hervorming. 8.1 Het klassieke traject voor het innen van een onbetwiste schuldvordering is u genoegzaam bekend. De schuldenaar wordt eerst formeel in gebreke gesteld en bij gebreke van enig antwoord en/of betaling zal hij gedagvaard worden voor de bevoegde rechtbank. Wanneer de rechtbank de schuldenaar vervolgens veroordeelt tot betaling, zal de schuldeiser met dit vonnis naar de gerechtsdeurwaarder kunnen stappen voor betekening en gedwongen uitvoering. 8.2 De Wet Potpourri I, dewelke voor dit onderdeel ten laatste in werking zal treden op 1 september 2017, voorziet in een snellere afhandeling door de stap bij de rechtbank (in principe) over te slaan. De schuldeiser kan middels Potpourri I met de hulp van een advocaat en een gerechtsdeurwaarder de ondernemerschuldenaar schriftelijk in gebreke stellen. Indien de ondernemer-schuldenaar niet reageert binnen een maand en acht dagen, stelt de gerechtsdeurwaarder hiervan een proces-verbaal van niet-betwisting op. 8.3 Nieuw onder het systeem van de Potpourri I is dat het proces-verbaal van niet-betwisting op verzoek van de gerechtsdeurwaarder
uitvoerbaar wordt verklaard door een magistraat van het beheers- en toezichtscomité bij het centraal bestand van beslagberichten. Na deze uitvoerbaarverklaring zal de gerechtsdeurwaarder vervolgens tot verdere gedwongen uitvoering (bv. beslag) kunnen overgaan. 8.4 De ratio legis van deze hervorming is duidelijk, namelijk om te voorzien in een snellere, goedkopere en voor justitie minder belastende procedure. 8.5 De waarborgen voor de ondernemerschuldenaar blijven eveneens bestaan. Het nieuwe systeem zal enkel kunnen worden toegepast voor niet-betwiste schuldvorderingen. Bij het minste protest van de ondernemer-schuldenaar, zal de nieuwe procedure geen uitwerking hebben. Voorts dient opgemerkt te worden dat hoewel de stap naar de rechtbank wordt overgeslagen er steeds een magistraat in het spel blijft. De gerechtsdeurwaarder kan aldus niet eigengereid meteen na de aanmaning kunnen overgaan tot gedwongen uitvoering. 8.6 De Wet Potpourri I schept hiermee nieuwe mogelijkheden voor het invorderen van nietbetwiste schuldvorderingen. De praktijk zal echter moeten uitwijzen of deze nieuwe procedure daadwerkelijk tot een snellere oplossing zal leiden, dan wel zal zorgen voor een soort van trechter-effect waarbij er de facto nog steeds noodzaak aan rechterlijke controle zal optreden. 9 Uitvoerbaarheid bij voorraad Daar waar de uitvoerbaarheid bij voorraad in het verleden de uitzondering was, wordt zij onder de nieuwe wet de regel. De wetgever beoogt met deze wijziging te vermijden dat het hoger beroep enkel wordt ingesteld als dilatoir middel om uitstel van uitvoering van veroordeling te bekomen. Er worden (gelukkig) nog steeds uitzonderingen voorzien voor de zaken die van oudsher uitgesloten zijn van de voorlopige tenuitvoerlegging, meer bepaald inzake familierecht. 10 Efficiëntie via alleenzetelende rechters Een laatste efficiëntiemaatregel van de Wet Potpourri I strekt ertoe magistraten efficiënter in te zetten, de gerechtelijke achterstand terug te dringen en de rechtsgang te versnellen. In de Wet Potpourri I wint de alleenzetelende rechter aan belang, waardoor er om evidente redenen meer zaken kunnen behandeld worden. Doel van de maatregel is dat een zaak enkel in uitzonderlijke gevallen aan een kamer met drie rechters zal worden toebedeeld. Daarbij zal enkel rekening worden gehouden met bijzondere, objectieve omstandigheden, zoals het belang van de zaak, haar complexiteit, haar delicaat, controversieel of mediatiek karakter. De meerwaarde van een verplichte collegialiteit weegt de dag van vandaag immers niet meer op tegen de zware belasting die dit voor de rechtscolleges met zich meebrengt en de daaruit voortvloeiende vertraging van de rechtsbedeling. 11 Verlenging verjaringstermijn strafvordering De verlenging van de verjaringsterijn van de strafvordering was bijzonder dringend. Conform de oude wetgeving (art. 21 en 22 VTSv) zouden de criminele feiten die worden toegeschreven aan de Bende van Nijvel verjaren op 8 november 2015. De wetgever heeft in deze dan ook paniekvoetbal gespeeld teneinde de verjaring
van de bloedige aanslagen van de Bende van Nijvel in extremis tegen te gaan. De verjaringstermijnen van de strafvordering (geregeld in artikel 21 VTSv) worden als volgt gewijzigd: Misdaden die strafbaar zijn met levenslange opsluiting en niet-correctionaliseerbare misdaden gepleegd op minderjarigen: 20 jaar; Andere misdaden die niet kunnen worden gecorrectionaliseerd: 15 jaar. Bovenstaande termijnen blijven gelden, zelfs wanneer de straf wordt verminderd/gewijzigd door aanname van verzachtende omstandigheden. Dat de wetgever in deze paniekvoetbal heeft gespeeld blijkt uit het feit dat het tweede Potpourriwetsontwerp alle misdaden correctionaliseerbaar maakt. Artikel 21 VTSv zal onder Potpourri II dan ook terug gewijzigd worden, waarbij bovenvermelde termijnen evenwel behouden blijven voor een aantal bijzonder ernstige misdaden, waarvan de verjaring evenzeer als zeer schokkend zou worden ervaren. Besluit De Wet Potpourri I bevat een aantal nieuwe geuren en kleuren die de burgerlijke rechtspleging sneller en efficiënter moet maken zonder dat de kwaliteit van de rechtsbedeling hieraan moet inboeten. Een aantal van deze wijzigingen (bv. de mogelijkheid tot elektronische communicatie en de van rechtswege uitvoerbaarheid bij voorraad) zullen wellicht de doelstellingen van de Wet Potpourri I kunnen verwezenlijken. Welke gevolgen deze hervormingen daadwerkelijk zullen hebben zal vooral afhangen van hun toepassing in de praktijk en zal de toekomst verder moeten uitwijzen. Advocaat Danny Lavreysen Moerenstraat 1, 3700 Tongeren Tel.: 012/23 18 47 Fax: 012/23 17 74 E-mail: danny@advolavreysen.be Website: www.advolavreysen.be