Katern Ziekenzalving Naar aanleiding van een gesprek in de kerkenraad over ziekenzalving is het goed om ons te bezinnen op de woorden die de apostel Jakobus over ziekenzalving in Jakobus 5:13 ev. ons aanreikt. Er wordt in de Bijbel twee keer gesproken over ziekenzalving, in Markus 6:13 en Jacobus 5:15. Het is in onze kerken helemaal niet gebruikelijk dat er ziekenzalving plaatsvindt. In andere kerken is het min of meer gewoon goed. Ik noem u de Anglicaanse Kerk, de Evangelische en Pinkstergemeenten praktiseren het, de baptisten. Mara er zijn ook steeds meer Gereformeerde en Hervormde gemeenten waarin ziekenzalving niet langer taboe is, maar waar over deze zaken wordt nagedacht. In twee van mijn vorige gemeenten, Zevenhuizen en Nijverdal is ziekenzalving ook daadwerkelijk toegepast, nadat vanuit de gemeente daartoe een concrete vraag op de kerkenraadtafel kwam. We hebben ons toen als kerkenraden ernstig verdiept in deze hele materie en zijn tot een dieper inzicht in deze materie gekomen. Met als resultaat dat er twee mensen deze ziekenzalving hebben ontvangen. In beide gevallen mochten we constateren dat het meerderen in de gemeente tot zegen is geworden. Met name omdat ziekenzalving staat in een breder verband. Ik wil in dit artikel ingaan op wat ziekenzalving is en voor ons kan betekenen. We doen dat op een drievoudige manier - Ik zal eerst een korte Bijbelstudie geven over Jakobus 5:13ev. - Daarna geef ik u twee artikelen van de hand van ds G.H. Abma,Hervormd predikant (PKN) te Gouda - Tenslotte zal ik D.V op een nader te bepalen datum een preek houden over Jakobus 5 Moge de HERE onze gezamenlijke bezinning tot zegen laten zijn, in deze gemeente. I. Bijbelstudie over Jakobus 5:13ev, waarbij drie lijnen voor ons van belang zijn: $ De lijn van het pastoraat. De gemeente heeft naast vele ander taken ook oog en hart voor zieken en stervenden Matth. 9:35, 36. Jezus geeft de opdracht aan zijn discipelen om het Koninkrijk van God te verkondigen en in dat kader komt ook de dienst der genezing ter sprake. Jes. 52:4, Mk 16:15-18, 1 Kor 12:9,28,29. Daarbij is dan van belang wat de visie van de Bijbel op zaken als ziekte en genezing is. a. Hoe kijken we vandaag op een Bijbelse manier aan tegen ziekte en heling. Welke gedachten hebben we over ziekte, hoe we daar tegenover moeten staan Is ziekte een vijand? brengt het ons dichter bij God? is het een reden om ons te verootmoedigen? is er verbinding tussen zonde en ziekte? gaat het alleen de zieke zelf aan of is de gehele gemeente meelijdend? 1Kor 12 b. Hoe geneest God nu? Verwachten we het wel van Hem alleen? Zien we ons mens-zijn als lichaam ziel en geest etc? Welke plek heeft de dienst der genezing bij ons? Is dat alleen beperkt tot de eerste gemeente en tot het zendingsveld, zoals o.a. Calvijn dat beweerd, of geldt de dienst der genezing ook vandaag voor ons?
Calvijn schrijft in zijn commentaar op Jak. 5: 14. ADit zeg ik alleen dat deze plaats kwalijk en ongeschiktelijk aangewend wordt dat de laatste zalving zou zijn en heten een sacrament, dat in de kerk altijd gebruikt is geweest. (Want ik stem dit niet toe, die meenen, dat het en medicijn geweest is) maar gelijk de waarheid de waarheid van het teken slechts voor een tijd geduurd heeft, alzo zeg ik, is het uiterlijk teken tijdelijk geweest.@ A... Dat de gave der gezondmaking tijdelijk geweest is, moet elk bekennen en de zaak zelf bewijst het. Zo moet dan het teken daarvan niet altijd duren.@ Alzo hebben wij geen strijd of het oliesel eertijds een sacrament geweest is, maar of het ons gegeven is, opdat wij het nog heden zouden gebruiken. Welk laatste stuk wij loochenen, omdat openbaar is dat de betekenende zaak nu overlang opgehouden heeft. A Opvallend hierbij is zeker dat Calvijn ziekenzalving geen medicijn, maar een sacrament noemt $ De tweede lijn die we mogen trekken is de lijn van het gebed. Welke plaats neemt het gebed in ons geloofsleven, in de gemeente in? De Bijbel kent meerdere vormen van gebed, zoals aanhoudend gebed, gelovig gebed, gebed ter verootmoediging, lofprijzing, schuldbelijdenis, dankgebed, gebed bij ziekte, gebed als welriekend reukwerk dat invloed heeft op het wereldgebeuren. (Openb 8,34). Bij Jakobus gaat het om een bepaalde vorm van gebed, waarbij de gehele gemeente betrokken is. De zieke, de oudsten der gemeente, de gemeente zelf (vs 16: elkaar) Van dat gebed staat er twee zaken. het gaat gepaard met het zalven met olie in de naam des Heren. het moet een gelovig gebed zijn. Juist in dat kader staat er dat het gelovig gebed de lijder zal redden. Behouden, (gezondmaking) Er staat in Jakobus 5 niet dat de zieke gezond zal worden maar behouden. Dat is meer dan alleen maar lichamelijke genezing De HERE God heeft zowel lichaam, ziel en geest op het oog. Het woord behouden worden heeft in Jakobus 5 een drievoudige betekenis. Je bent behouden door Christus in het hier en nu, Straks zal je worden behouden van de komende toorn op de Dag des Heren God is bezig je te behouden op weg naar die toekomst. Fil 2:12, Rom 5:8-10. Wie allen zijn aandacht richt bij de ziekenzalving op het lichamelijke deel alleen gaat voorbij aan wat de HERE daar bedoeld heeft Hoe zit dat dan met de zalving met olie? Hoe moet je dat verstaan? Het antwoord is dat we het mogen verstaan tegen de achtergrond van het Oude en Nieuwe Testament.
In het O.T wordt een koning, priester en profeet gezalfd. Daar wordt het van hoge waarde geacht, zie H.C. zondag 12. Er wordt zalfolie gebruikt bij de reiniging van een melaatse In Lev 14. Daar gaat het gepaard met het brengen van een offer als teken van reiniging en behoud. Het heeft dus een cultische achtergrond. Zie ook Hebr 8:1ev en Openb 8:2ev. In het N.T worden gelovigen aangeduid met het woord gezalfden, 1 Joh 2:20,27. Zalving is daar het beeld van de Heilige Geest. Zalving kan ook de betekenis hebben van medicijn (Barmhartige Samaritaan) Wat doet de verhoogde Christus als Hij een zieke geneest. Hij legt Zijn Naam op de zieke (zie ook handoplegging) en geeft Zijn Geest van reiniging en behoud, ter bemoediging, om het vol te houden, om te genezen. De olie is daar een teken van. Geen magisch teken want niet de olie op zich maakt de lijder gezond, maar Christus die antwoordt op een gelovig gebed. Het is dan tweerichtingsverkeer: een gebed waarin gemeente en zieke zich helemaal afhankelijk weten van de Grote Heelmeester en Heiland en waarin er vertrouwen is, dat Hij alles ten beste zal keren en het antwoord van de Verhoogde Christus. De derde lijn is die van de vergeving van zonden, verootmoediging, het belijden van de zonden t.o.v. elkaar. Belangrijk is alles weg te nemen wat het behoud van de zieke in de weg kan staan. Dat ziet op de zonden. Wij zijn allen zondaars en doen elke dag vele dingen verkeerd. Daarbij past ootmoed, Jak 4:8-10, verlangen naar reiniging van alle zonden (1 Joh. 1:8-10) en het opgericht worden door de HERE. Ps. 32:1-6, Ps. 51:67,12-14 Het belijden van de zonden ten opzichte van elkaar wordt hier expliciet genoemd. Wie rondloopt met zaken waar hij/zij geen overwinning over kan krijgen of die hem aanklagen heeft daarbij hulp nodig van mede broeders en zusters. Belangrijk hierbij is de gedachten dat zonde zoveel kapot maakt, t.o.v. God en t.o.v de naaste. Ook dat wil Christus Jezus herstellen. Ik hoop dat deze korte Bijbelstudie u al een indruk zal geven hoe we als gemeente dienen om te gaan met ziekenzalving. In overleg met de kerkenraad zal ik op een ander te bepalen zondagmorgen over deze tekst preken, zodat we na afloop ook daar verder over kunnen praten. II. Artikel over ziekenzalving door ds G.H. Abma Enige huiver bij de praxis van ziekenzalving is te begrijpen. Door de scheefgroei in de rooms-katholieke traditie werd de argwaan bij protestanten opgeroepen. Bovendien heeft het optreden van gebedsgenezers als T.L. Osborn en H. Zeiss velen in de kerk kopschuw gemaakt voor een Bijbelse boodschap aangaande de dienst
der genezing. Maar de ontsporingen van anderen mogen ons niet beletten te gaan op de weg, die ons in het Woord gewezen wordt. Veelvuldig wordt er niet in de bijbel geschreven over het zalven van zieken. Op zichzelf zegt dit weinig. Als we het belang van allerlei kerkelijke gebruiken moesten wegen naar het soortelijke gewicht van het aantal teksten daarover, dan zou er heel wat afgeschaft kunnen worden. Op de keper beschouwd wordt de zalving met olie slechts twee keer in het Nieuwe Testament genoemd. Allereerst lezen we in het Marcus-evangelie (6:7-13) hoe Jezus zijn discipelen er twee aan twee op uit stuurde om het volk op te roepen tot bekering. Hen werd daarbij macht gegeven om demonen uit te werpen en zieken te zalven zodat ze genezing mochten ontvangen. Vervolgens worden we door het genoemde gedeelte in de brief van Jacobus opeens geconfronteerd met de ziekenzalving als een bekend veronderstelde praktijk in de vroeg-christelijke gemeente. Over de betekenis van het zalven met olie bestaat verschil van mening. Geredeneerd vanuit het moderne levensbesef gaat het hier om het toepassen van een eenvoudig geneesmiddel. In die tijd werd olijfolie inderdaad gebruikt als een panacee tegen alle mogelijke kwalen. Maar wat zou de Heilige Geest er mee voor hebben ons dit in de twintigste eeuw te laten meelezen? Het is eigenlijk nog riskant. Ambtsdragers zouden er door in verleiding gebracht kunnen worden onbevoegd de geneeskunst uit te oefenen. Wanneer we letten op het Bijbels taalgebruik, dan blijkt olie steeds een verwijzing naar de werking van de Heilige Geest te geven. Het één hoeft overigens het ander niet uit te sluiten, volgens dr. K.J. Kraan (Genezing en bevrijding; deel I Kampen 1983, pag.98vv). De zalfolie kan als medicijn en ook als symbool van de Heilige Geest gezien worden. Bij het sacrament van de Doop en ook van het Avondmaal is dit immers ook zo. Het water wordt gebruikt om de smerigheid van je lichaam af te wassen, maar is tevens een teken van de reinigende werking van het bloed van Christus. Brood en wijn nuttigen we als eten en drinken in het gewone leven, maar bovendien is er een sacramentele betekenis. Het is een verkeerde zaak als we het één tegen het ander uitspelen. Wij scheiden te vaak wat God heeft samengevoegd. Op basis van wat we lezen bij Jacobus kunnen we spreken over een opdracht tot het zalven van zieken. God wil op die manier een bemoediging en vaak ook genezing schenken. Er is echter een reëel gevaar, dat wij de ziekenzalving tot een magisch ritueel maken. Daarom is het van groot belang goed aandacht te schenken aan het verband, waarin Jacobus hierover schrijft. In het volgende nummer van het kerkblad willen we er graag een poging toe wagen dit goed in beeld te krijgen. Intussen mag nu reeds duidelijk zijn dat het volle accent dient te vallen op het gebed. De zalving onderstreept vooral de betekenis van het aanroepen van de Naam des Heren. Beseffen we voldoende dat God een hoorder der gebeden is? II. Ziekenzalving door ds G.H. Abma : Wat zegt Jacobus over de ziekenzalving? Voor ons in de moderne westerse cultuur komt een handeling als ziekenzalving eerst vreemd over. Om de taal van zo n teken te verstaan moeten we ons terdege
verdiepen in de openbaring van God aan Israël. Het is namelijk niet toevallig dat wij erover lezen in de brief van Jacobus, de broeder des Heren (5:14-18). Net als Jezus is deze auteur een zoon van Israël, stammend uit het roemruchte geslacht van David. Zijn sterk op de praktijk van het leven gerichte schrijven is in eerste instantie geadresseerd aan mensei, die nog geheel ademen in de sfeer van de joodse geloofsbeleving. Daar moeten we dus rekening mee houden. Veelbetekenend stelt Jacobus de vraag: Is er bij jullie iemand ziek? Niemand kan zich voor altijd verzekerd weten van een goede gezondheid. Ook een gelovige kan ziek worden. Wanneer iemand in zo'n situatie terecht komt, moet hij de oudsten vragen bij hem te komen. In geval van ziekte dreigen we snel in een isolement terecht te komen. Binnen de gemeente van Jezus mag dat niet gebeuren. Wanneer één lid lijdt aan een bepaalde kwaal, dan wordt het hele lichaam in die misère betrokken. Op die manier sticht de Geest gemeenschap. Helaas gaan we vaak erg op de individualistische toer. Wanneer we weer oog krijgen voor de ziekenzalving, wordt en passant de waarde van de onderlinge gemeenschap opnieuw ervaren. Ambtelijk gebeuren Het is voor de lezers van de brief van Jacobus ongetwijfeld een bekend gebruik om in geval van ziekte de oudsten bij zich te roepen. In de rabbijnse literatuur wordt er veelvuldig over geschreven. De wijze leidinggevende figuren in de gemeente behoeven niet een speciaal charisma der genezing te hebben (l Corinthe l2:9). Van iedere ambtsdrager wordt wel verwacht dat hij de gave van het gebed heeft. Het moet ons niet ontgaan, dat de zieke zelf het initiatief neemt om de oudsten der gemeente bij zich te roepen om voor hem of haar het gebed te doen en tegelijk ook te zalven met olie. Gebed en ziekenzalving Letterlijk schrijft Jacobus, dat de oudsten over de zieke zullen bidden. Daaruit hebben kerkvaders reeds gedacht aan gebed met handoplegging. Hoe dan ook: de meeste nadruk valt echter op het gebed. Daaruit spreekt het besef van een diepe afhankelijkheid van God. Wij kunnen nooit beschikken over de genezing. Als ondergeschikte handeling wordt dan de zalving van de zieke genoemd. Grammaticaal lezen we dat af aan het gebruik van het participium: hem zalvende met olie. Er werd - zoals we reeds geconstateerd hebben in die tijd vaak een medisch gebruik gemaakt van olijfolie, maar hier wordt toch vooral de aandacht gevestigd op het werk van de Heilige Geest. In de Naam des Heren De zalving wordt verricht in de Naam des Heren. Wij zijn in de dienst der genezing totaal verkeerd bezig, wanneer daarbij ons oog niet gericht is op de Here Jezus. Hij heeft immers niet alleen onze zonden wegdragen, maar ook onze ziekten op zich genomen. We mogen ons met onze kwalen en de gebrokenheid van ons bestaan aan Hem toevertrouwen. Er mag verlangen zijn naar genezing van onze ziekte. maar ten diepste gaat het om de algehele verlossing door onze Here Jezus Christus. Wanneer de zieke gezalfd wordt in de Naam des Heren kan daar op verschillende manieren de betekenis van worden aangeduid. Het gebeurt in opdracht van Jezus. Hiermee wordt een eigenmachtige manier van doen onmogelijk gemaakt. Er wordt immers een beroep gedaan op de macht van de gekruisigde en opgestane
Here. Dat ligt ook opgesloten in die uitdrukking. In de Naam van Jezus betekent vervolgens ook: in gemeenschap met Hem. Ieder suggestie in de richting van een magisch ritueel moet worden uitgebannen. Het gaat om de ontmoeting van de Here Jezus met ons door ziekte geplaagde en allerlei ervaringen beschadigde mensen. En dan gebeurt er altijd wat! Geen magisch ritueel Het gelovig gebed zal de zieke behouden en de Here zal hem of haar oprichten. Waar in geloof gebeden wordt, daar is het onmogelijk dat iemand de zaken op een magische manier wil forceren. De aanroeping van de Naam heeft een reddend effect. De Here zal de zieke oprichten. We moeten erop letten, dat er geloof gevraagd wordt van de oudste en niet van de zieke. Hier blijkt het radicale verschil met de kwalijke praktijken van de gebedsgenezing. Wanneer iemand niet beter werd op het gebed van mensen als Osborn en Zeiss, dan werd het euvel gezocht bij het gebrek aan geloof bij de zieke! Herstel van de biecht In het verband van de rite van ziekenzalving wordt ook gesproken over de belijdenis van zonde en de vergeving van schuld. Dit getuigt van goede pastorale zorg. Er kan een verband liggen tussen gezondigd hebben en ziek geworden zijn. Dit hoeft niet. Er wordt aandacht geschonken aan een mogelijke relatie. Niemand moet zich ertoe laten verleiden te suggereren dat de ziekte het directe gevolg is van persoonlijke schuld. Daarmee zou de ander grof onrecht aangedaan kunnen worden. Laten we wel beseffen hoe de relatie met God door onze zonde geblokkeerd wordt. Wanneer de barrière tussen Hem en ons is weggeruimd, zullen we ook herstel zoeken in onze onderlinge relaties. Dat werkt in de diepe zin van het woord sanerend! Van het één komt dus het ander: met hernieuwde aandacht voor de betekenis van ziekenzalving kunnen we ook weer zoeken naar de mogelijkheid elkaar op een Bijbelse wijze de biecht af te nemen. Waarop hopen we? Welke verwachting mogen we hebben bij de ziekenzalving? Met verwijzing naar de profeet Elia zal ieder weten, dat het gebed van de rechtvaardige veel vermag. Als we ons in het krachtenveld van de Geest bevinden, gebeurt er altijd wat. Niet altijd ontvangen we genezing van de ziekte. Dat hoeft geen teleurstelling te geven. Op de een of andere manier geeft God altijd een bemoediging in onze lichamelijke of psychische nood. Je kunt door een dieptepunt worden heen geholpen. God geeft de kracht om zwaar lijden te dragen of Hij maakt het mogelijk voor iemand om te sterven. Maar in die richting zullen we niet allereerst moeten denken. Het gaat erom dat we nu reeds mogen zien dat het Koninkrijk van God zich baan breekt. Als we telkens nieuwe tekenen daarvan ontvangen, zullen we versterkt worden in de verwachting van de messiaanse toekomst. Eens zullen alle tranen van de ogen worden afgewist en niemand zal meer zeggen: ik ben ziek. Met hartelijke groet vanuit de pastorie Shalom ds Sj. Maliepaard