Project track IN RESIDENcE Tentotips XL getekend, JAN R. erkenningsnummer : P209149 Gesprekken met kunstenaars KOEN VAN DEN BROEK december 2012 KUNST LETTERS Tijdschrift Verschijnt 5x per jaar Afgiftekantoor 9000 Gent X Jaargang 10 Project DESIgNED BY: ME Boeken PENONE
inhoud 03 uit de webgalerie 04 tentotips 06 tentotips xl: s.f. / space oddity 08 mijn atelier 09 de essentie van moderne kunst middeleeuwenlab 10 tentotips xl: GETEKEND, jan r. 12 in de ban van: zilver 16 tentotips xl: jules wabbes 18 gesprekken met kunstenaars: koen van den broek 22 tentotips xl: david hockney 24 de liermanschilders 150 jaar academie hasselt 25 www.kunstwerkt.be 26 expo: een alfabet voor la louvière 28 expo: chaïm soutine 30 atelierbezoeken en workshops 31 week van de amateurkunsten 2013 32 boeken 35 designed by: me 36 zoekertjes 38 agenda 39 wedstrijden Een zicht op de expositie naar aanleiding van Het verborgen werk : een project van KUNSTWERKT, Z33 en Pentagoon Academie Borgloon. Foto: Kristof Vrancken / Z33. Werkten mee aan dit nummer Claude Blondeel, André De Nys, Ward Desloovere, Winne Lievens, Hilde Van Canneyt, Annemie Vingerhoets. Hoofdredactie Ward Desloovere Opmaak www.heartwork.be kunstletters is een tijdschrift van kunstwerkt vzw Bijlokesite, Bijlokekaai 7c, 9000 Gent tel. 09/235 22 70, info@kunstwerkt.be www.kunstwerkt.be Abonneren op KUNSTLETTERS? Een abonnement kost 12 euro (5 nummers). Groepsabonnement: 32 euro (5 nummers). Rekeningnummer: 001-3538770-92 IBAN: BE12 0013 5387 7092 BIC: GEBABEBB Verantwoordelijke uitgever Hilde De Leeuw, Bijlokekaai 7C, 9000 Gent
december 2012 3 UIT DE WEBGALERIE JOUW WERK IN KUNSTLETTERS? De webgalerie op www.kunstwerkt.be blijft elke dag aangroeien! Al heel wat kunstbeoefenaars presenteren op die manier hun beeldend werk aan het grote publiek. Wil jij ook je creaties voorstellen? Zeker doen, want we pakken uit met een nieuw initiatief: vanaf volgende maand pluist een kunstenaar, curator of andere bekende naam uit de beeldende kunsten de webgalerie uit op zoek naar werken die hem of haar opvallen, boeien of ontroeren. Die selectie wordt op de website extra in de schijnwerpers geplaatst. Maar er is meer: we drukken 2 van de geselecteerde werken paginagroot in KUNSTLETTERS af. De keuze van... Lucas Devriendt De eerste stap is: een eigen pagina aanmaken in onze webgalerie. Eerste curator van dienst wordt schilder Lucas Devriendt, die ons deze maand nog rondleidde in zijn atelier tijdens een KUNSTWERKT-bezoek. Zijn keuze vind je vanaf begin februari op onze website en in het volgende nummer van KUNSTLETTERS.
4 KUNSTLETTERS Tentotips DR. HUGO HEYRMAN EEUWENOUD CYPRUS Vaas met gemodelleerde figuurtjes. Pyrgos, graf 35. Vroege bronstijd (2100-2000 vóór Chr.). Keramiek. H. 46,5 cm. Inv. : LM 1739/7. Museum van Limassol. Departement van Oudheden. Na Sicilië en Sardinië is Cyprus het derde grootste eiland in de Middellandse Zee. Reeds vanaf het tiende millennium vóór Christus werden bevolkingsgroepen aangetrokken door de uitgestrektheid van het eiland, de vruchtbaarheid van de aarde, het zachte klimaat, de goede, natuurlijke havens en de minerale rijkdom. Culturele contacten en uitwisseling waren uiterst belangrijk voor de welvaart in het antieke Cyprus. Het eiland ligt op het kruispunt van Europa, Azië en Afrika en was altijd al een ontmoetingsplaats voor mensen die reisden over de zee. De oude Cypriotische cultuur is bijgevolg doordrongen van invloeden uit de Griekse wereld, Anatolië, Egypte en het Nabije Oosten. Dat is merkbaar op tal van vlakken, van taal en schrift tot kunst en architectuur. De kruisbestuivingen worden in het Brusselse Jubelparkmuseum getoond aan de hand van driehonderd objecten afkomstig van collecties bewaard in Cyprus, Groot-Brittannië en België. Je ontdekt objecten van de eerste echte opgravingen op Cyprus. De tentoongestelde vondsten maken duidelijk hoe de Cyprioten voordeel haalden uit het landschap en de natuurlijke bronnen van het eiland. In de eerste plaats was de aanwezigheid van koper een enorme troef. Koper maakte Cyprus rijk en drukte tevens zijn stempel op het karakter en op de naam van het eiland. De geëxposeerde voorwerpen dateren van het neolithicum. Cyprus had toen nog maar weinig binding met de zee. Toen brons en metaal ontdekt werden, groeide het eiland uit tot een belangrijk centrum van mediterrane handel. Blue shadows, 2011, 120 x 80, acryl op doek. Foto: Dominique Provost In de jaren zestig trad Heyrman op het artistieke voorplan met happenings en rebelse video s. Terzelfdertijd ontdekte hij echter dat schilderen zijn roeping was. Al vijftig jaar lang creëert hij met verf een visueel genot, maar tegelijkertijd ook een reflectie over beeldcultuur. Heyrman laat ons nadenken over de complexiteit van beelden en hoe die gefilterd worden in onze geest. Het gaat over wat er gebeurt wanneer je naar een schilderij kijkt. Vormen en kleuren beïnvloeden de kijker voordat hij zich bewust wordt van wat de penseelstreek eigenlijk voorstelt. Kenmerkend voor dit oeuvre is dat het zowel de wereld van gevoelens als het denken beroert. Voor Heyrman is schilderen een bron van visueel genot, maar ook een reflectie over hoe onze mentale filters ons de schoonheid en complexiteit van alle beelden die ons omringen laten verwerken. De tentoonstelling in Antwerpen toont beelden van een veranderende wereld, de ontdekking van het onbekende in het bekende. Dr. Hugo Heyrman - Another reality Galerie De Zwarte Panter Hoogstraat 70 - Antwerpen Tot 20 januari 2013 www.dezwartepanter.com Eeuwenoud Cyprus - Wisselwerking van culturen Jubelparkmuseum Jubelpark 10, Brussel Tot 17 februari 2013 www.kmkg.be GUY MEES Niveauverschillen, 1970, Cera-collectie / M-Museum Leuven De collectie van CERA bevat een belangrijke doorsnede van de Belgische kunst na de Tweede Wereldoorlog. M Leuven beheert sinds kort deze verzameling en zoomt jaarlijks met een tentoonstelling in op een thema of een kunstenaar uit de collectie. De eerste presentatie vertrekt uit het oeuvre van Guy Mees (1935 2003). Als avant-garde kunstenaar streefde hij naar een versmelting van schilderkunst en sculptuur. Vanaf het begin van de jaren zestig assembleert Mees een reeks Verloren ruimtes. Hij overspant geometrische volumes met witte kant. Een zacht neonlicht binnen in de lichtbak doet het kant vibreren. De contouren lossen op in de ruimte en er ontstaat een optisch-kinetisch effect. In het midden van de jaren tachtig gaat Mees werken met uitgeknipte gekleurde papierstroken die hij rechtstreeks aan de muur prikt. Het lijken wel snippers die lukraak in het rond gestrooid werden: eenvoudige abstracte vormgeving met een sensueel kleurenspel. Later worden de knipsels figuratief: broekjes en frivole rokjes, slipjes en bikini s waaien door hun luchtige textuur op als je er voorbij loopt. Doorheen het werk van Mees kronkelt een speels, zelfs verleidelijk accent. Maar Mees verkent ook andere media. Hij experimenteert met film en fotografie, waarbij de nadruk telkens weer komt te liggen op de relatie tussen de mens en de ruimte die hij inneemt. Dit speelse en tegelijkertijd poëtische oeuvre wordt in M Leuven geconfronteerd met de monochromen van Marthe Wéry, de speelse verbeelding van Walter Swennen en de ruimtelijke vormgeving van Gert Robijns. FOCUS Guy Mees M L. Vanderkelenstraat 28, Leuven Tot 20 januari 2013 www.mleuven.be
december 2012 5 ROGER RAVEEL - TEKENINGEN EN OBJECTEN Roger Raveel, Stier, 1957, inkt op papier, 170 x 185 mm, Verzameling Stichting Roger Raveel Niet zelden start Roger Raveel een nieuw werk met verf en canvas en grijpt hij later naar papier om hetzelfde onderwerp met andere middelen verder uit te diepen. Het Raveel Museum toont honderden tekeningen van de 91-jarige kunstenaar en een kleine selectie schilderijen die als referentiepunt fungeren. Uiteraard zijn ook de ruwe onafgewerkte schetsen aanwezig, de studies die bedoeld zijn om oplossingen te vinden voor plastische detailproblemen, zoals de weergave van een duif, een hand of een poes. In deze werken herkennen we de schatkamer van de kunstenaar, zijn hoogst persoonlijke documentatie die aan de basis ligt van een al even persoonlijke beeldvorming. Naast grafiet is Oost-Indische inkt het voornaamste tekenmateriaal van Raveel. Voor de tekenlijn is de inktpen aangewezen. Maar een extra toets of een breder vlak brengt hij meestal met penseel aan. Ook zwarte inkt is een dankbaar medium, omdat door verdunning een waaier aan grijstinten beschikbaar wordt. Om de vlakken en toetsen extra draagkracht te geven, voegt Raveel soms witte, dekkende acrylverf toe. Uitgebreider coloriet blijft beperkt tot een zeldzame streep in kleurpotlood of krijt. Om redenen van conservatie is het niet mogelijk om werken op papier langdurig te tonen. Deze tentoonstelling is dan ook een buitenkans om het verborgen werk van Raveel te ontdekken. En dat geldt ook voor de objecten. Sommige van deze installaties zijn zo omvangrijk dat ze slechts sporadisch kunnen worden getoond. Ze vormen nu een uitbundige ruimtelijke aanvulling bij de eerder intieme tekenkunst. Roger Raveel - tekeningen en objecten Roger Raveel Museum Gildestraat 2, Machelen Zulte Tot 3 maart 2013 www.rogerraveelmuseum.be HARRY GRUYAERT ROOTS Oostende Harry-Gruyaert - Magnum-Photos Met subtiel licht en verzadigde kleuren heeft deze discrete figuur van het prestigieuze fotoagentschap Magnum in twintig jaar een eigenzinnig portret geschetst van zijn geboorteland België. Harry Gruyaert (Antwerpen, 1941) begint een carrière in de televisie- en modewereld. Na zijn studies ruilt hij België voor New York en vervolgens Londen, waar hij zijn eerste belangrijke reportagereeks maakt voor televisie. Door manipulatie van de kleuren op het scherm wordt zijn werk buitengewoon vernieuwend. Eind jaren zestig volgt een breekpunt: hij besluit zich volledig aan de fotografie te wijden. Na een korte periode waar hij werkt met zwart-witfotografie, experimenteert Gruyaert ook nu met kleur. Geen evidentie in de artistieke middens van de jaren zeventig! Maar de kleur verleent een levendige intensiteit aan zijn composities en laat hem toe een uitgesproken, originele stijl uit te werken. Parallel met zijn talloze wereldreizen voor verschillende reportages werkt hij tot het einde van de jaren tachtig aan een eigenzinnig portret van België. Als waardige erfgenaam van een cultuur die put uit een traditie van Breughel tot Ensor, nodigt hij ons uit om de schoonheid en de poëzie te ontdekken in de meest banale of de meest groteske scènes. Botanique toont een honderdtal foto s, waaronder sommige onuitgegeven, voornamelijk afkomstig uit de eerste zwart-witreeksen. In de serres van de Botanique biedt Harry Gruyaert ons tevens een installatie van zeer grote beelden uit zijn talloze bezoeken aan Marokko. Sinds het begin van zijn carrière is hij gefascineerd door het kleurenpalet en het Marokkaanse licht. [André De Nys] Harry Gruyaert Roots Botanique Koningsstraat 236, Brussel Van 23 december 2012 tot 3 februari 2013 wwww.botanique.be
6 KUNSTLETTERS João Maria Gusmão & Pedro Paiva, Fruit Polyhedron, film 35mm, kleur, zonder geluid, 2 42, 2009. Prod: Inhotim Cultural Center, Minas Gerais, Brasil. TENTOTIPS XL S.F. [ART, SCIENCE & FICTION] SPACE ODDITY Deze winter staat de Waalse Grand-Hornu site helemaal in het teken van sciencefiction. Dat populaire genre heeft immers niet alleen romans, films of stripverhalen voortgebracht, maar ook plastische kunstenaars inspiratie gebracht. S.F [Art, science & fiction] in Mac s toont hoe kunstenaars denkbeelden uit het unieke universum van sciencefiction uitdrukken: reizen in tijd en ruimte, postapocalyptische werelden, een hightech toekomst. Spektakel dus, maar de kunstenaars werpen ook een kritische blik op fundamentele thema s die de kern van sciencefiction uitmaken: de voorstelling van de Andere, ons beeld van de toekomst of de droom van een utopie. De tentoonstelling husselt vrolijk kunststromingen, disciplines en periodes door elkaar. Enkele opvallende werken: On Kawara draagt One Million Years, een uitgave in 2 boekdelen op aan alle levenden van de voorbije en komende miljoen jaren: alle jaartalen van deze immense periode zijn in het boek vervat. Architectonen zijn ruimtes die Kasimir Malevitch in de jaren 20 van de vorige eeuw ontwikkelde: volgens de theorie van de 19 e eeuwse kosmische filosoof Fjodorov zou architectuur immers een belangrijke rol spelen bij het reorganiseren van het zonnestelsel. Geen special effects of spitstechnologie in de aandoenlijke 16 mm-films van João Maria Gusmão & Pedro Paiva: de bovennatuurlijke fenomenen, vreemde wezens en landschappen in hun films zijn knullig én knap bijeengeknutseld als in de vroegste films uit het genre. En vergeet bij je bezoek zeker niet in een andere vleugel van het gebouw de totale duisternis op te zoeken, waar Andrew Mc Call zijn subtiele lichtsculpturen heeft geplaatst. De projecties in de duistere ruimte vol rook roepen
december 2012 7 Nacho Carbonell, Bush of iron, 2010, structure de fer et extrusions de fer. Collection Diversity Nacho Carbonell Spazio Rossana Orlandi herinneringen op aan de experimenten met rookmachines die de Franse fysioloog Etienne-Jules Marey in het begin van de 20e eeuw uitvoerde, maar de oogstrelende rookgordijnen doen ook denken aan kosmische beelden uit S.F.-films. Van aliens en ruimtemonsters over magie en pseudowetenschappen tot nieuwe ontwikkelingen als cybernetica of entropie: het is wel een heel uitgestrekte ruimte die deze tentoonstelling wil doorkruisen. De interessante catalogus vormt zeker een meerwaarde: met een pak aanvullingen werpt die een breder beeld op de link tussen S.F. en beeldende kunst. S.F. [Art, science & fiction] / Space Oddity MAC s Rue Sainte-Louise 82, Hornu Tot 17 februari 2013 www.mac-s.be [Ward Desloovere] Aanvullend schept Grand-Hornu Images, dat zich richt op design en architectuur, met de expositie Space Oddity een beeld van de fascinatie van de mens voor de eigenaardigheden van de ruimte. Met die klassieker van David Bowie als uitgangspunt buigt deze tentoonstelling zich over de nieuwe middelen waarover ontwerpers beschikken. The future can not be predicted, but it can be invented schreef Denis Gabon. Een voorbeeld: door 3D-printers kan iedereen elke vorm in drie dimensies maken, hoe complex ook. Een machine die tot in het oneindige objecten kan kopiëren? Wat vroeger futuristisch leek, is nu een gewoon apparaat geworden. Technologie en wetenschap evolueren zo snel dat sciencefiction amper kan volgen. Of zoals de Amerikaanse astrofysicus Carl Sagan al meer dan 20 jaar geleden verklaarde: De wetenschap is zoveel vreemder dan sciencefiction.
8 KUNSTLETTERS MIJN ATELIER Vele duizenden mensen zijn thuis actief bezig zijn met hun passie: beeldende kunst. Op zolder, in de kelder, in de huis- of slaapkamer of gewoon aan de keukentafel. Van volledig ingericht atelier tot rommelhok. In deze rubriek gunt een enthousiast kunstbeoefenaar ons een blik in zijn/haar artistieke werkplek. Heb jij een bijzondere stek in huis waar je met je kunst bezig bent? We willen het graag weten en als het kan graag eens rondneuzen in je atelier of werkplek. Interesse? Graag een foto van je artistieke werkplek naar ward@kunstwerkt.be of naar KUNSTLETTERS, Bijlokekaai 7C, 9000 Gent. Ik ben: Anuschka Bayens Ik woon in: Overijse Mijn kunst: glas Ik woonde tot mijn zeventiende in Ivoorkust. Daar ligt ook de oorsprong van mijn passie voor parels. Afrikaanse kralen en juwelen vormen nog steeds een belangrijke inspiratiebron. Vijftien jaar geleden ontdekte ik de kunst van glasparels: een echte openbaring. De techniek bestaat erin, al draaiend, glas rond een mandrel (een ijzeren staafje) te smelten, aan 1200 graden. Zo kan je - al vraagt het ervaring - prachtige combinaties van vormen, kleuren en patronen in glas bekomen. Het maken van de glasparels doe ik in een kleine werkplaats waar zich een brander, een oven en een uitgebreid assortiment staafjes in Muranoglas bevinden. In het montageatelier ernaast verwerk ik de glasparels in juwelen. Mijn atelier is erg belangrijk voor me, de ruimte waar ik helemaal kan opgaan in mijn glascreaties: een echte passie, met een helende functie. Ik leg me sinds kort ook toe op andere technieken, zoals glasblazen en fusing en ik zet, tijdens stages, mijn atelier ook graag open voor mensen die de techniek van glasparels creëren willen ontdekken. Ik ben: ceedee Ik woon in: Soulme Mijn kunst: schilderen Mijn atelier: daar krijgen alle indrukken en artistieke ingevingen die ik dagelijks opdoe, uiteindelijk vorm. Ik maak hoofdzakelijk schilderijen in acryl. Meestal vertrekkend vanuit het figuratieve, maar heel vaak draait het er op uit dat ik een detail uitvergroot en het resultaat een abstract schilderij is. Ik werk bovendien heel graag in series, werk een idee graag op verschillende manieren uit. Zo heb ik een tijdlang heel kleine portretten geschilderd: elke dag maakte ik er ééntje en postte dat op mijn Facebook-pagina. Nadien ben ik dan net heel groot gaan werken: bijzonder grote doeken waar ik een variatie aan technieken voor gebruikte: acryl, maar ook tekeningen, krabbels en collages. De inspiratie komt mij heel gemakkelijk aanwaaien. De artistieke mikrobe kriebelt voortdurend. Daarom hou ik ideeën bij in allerlei snel getekende schetsen en werk die - soms pas jaren later - uit in mijn atelier. Meer info: www.ceedeee.blogspot.com Meer info: www.anuschb.be
december 2012 9 DE ESSENTIE VAN MODERNE KUNST Kan je in 9000 woorden begrijpelijk uitleggen wat moderne kunst is? Willem Elias, gewoon hoogleraar aan de VUB in het vakgebied Culturele Agogiek roept vooral op om goed te leren kijken. MIDDELEEUWENLAB Benieuwd hoe de middeleeuwse kunstenaar zijn panelen voorbereidde, hoe verf gemaakt werd, hoe het kunstenaarsatelier er in die tijd uitzag en welke sier- en gebruiksvoorwerpen gebruikt werden als voorbeelden voor de schilderijen? Dat kan nog tot en met 10 februari 2013 in het Middeleeuwenlab in het Museum Boijmans Van Beuningen te Rotterdam. Moderne kunst bestaat vandaag meer dan 150 jaar, maar blijft voor veel mensen moeilijk of niet te begrijpen en is daardoor mysterieus. Academisme, Avantgarde, Modernisme : Elias licht die begrippen en de belangrijkste kunststromingen (zoals fauvisme, constructivisme, abstract expressionisme) toe en bezorgt je het juiste gereedschap om de mysteries van kunstwerken te ontrafelen. Want oude kunst mag dan vrij vaste betekenissen hebben, moderne heeft die niet. Aangezien iedereen vrij is om een modern kunstwerk te interpreteren, kan moderne kunst nauwelijks verkeerd begrepen worden. Waar Elias op wijst, is dat een kunstwerk des te interessanter is naarmate de kijker qua ervaring rijker is. Want: het kunstwerk wordt tweemaal gecreëerd: een keer als open teken door de kunstenaar en een keer in het hoofd van de toeschouwer. Uitgeverij Luster, 72 blz, 7,95 euro In het kader van de tentoonstelling De weg naar Van Eyck die inzoomt op de ontwikkeling van de Europese schilderkunst in de 14 e en 15 e eeuw laat het lab je kennis maken met de werkwijze van kunstenaars uit de tijd van meesterschilder Jan van Eyck. Het Middeleeuwenlab is ingericht als een wetenschappelijk laboratorium, waar je zelf op onderzoek uit kan. Welke kleuren en pigmenten door Jan van Eyck gebruikt werden in het schilderij De drie Maria s aan het graf (1430-1435) ontdek je in een interactieve installatie die diverse onderdelen uit het schilderij laat oplichten. Verder ontdek je in het lab hoe een middeleeuwse paneelschildering tot stand kwam, door het tonen van negen elkaar opvolgende stadia. De presentatie toont hoe eerst de grondlagen van dierlijke lijm en krijt op het hout aangebracht werden, hoe vervolgens de ondertekening tot stand kwam, het bladgoud en de onderschildering werden aangebracht en tenslotte het gedetailleerde schilderwerk begon. De korte video s over de opbouw van een middeleeuws paneelschilderij zijn ook te zien op ARTtube, het online videokanaal van vijf musea uit Nederland en Vlaanderen. www.boijmans.nl www.arttube.nl
10 KUNSTLETTERS TENTOTIPS XL GETEKEND, JAN R. Jan Rombouts (ca. 1480-1535) signeerde zijn werk met IANR, ofwel Jan R. En dat monogram werd tot voor kort toegewezen aan een andere Leuvense schilder, Jan van Rillaer. Onterecht, zo blijkt uit recent wetenschappelijk onderzoek door dr. Yvette Bruijnen. Was Jan Rombouts tot voor kort een naam uit de archieven van wie geen kunstwerken bekend waren, dankzij deze ontdekking is hij geïdentificeerd als een veelzijdig kunstenaar aan wie een belangrijk oeuvre kan worden toegeschreven. Deze expositie toont het volledig, voor zover bekende oeuvre van deze getalenteerde schilder, dat behalve paneelschilderijen ook tekeningen, prenten en glaskunst omvat. M richt met de tentoonstelling Getekend, Jan R. Een renaissancemeester herontdekt de spots op het werk van kunstenaar Jan Rombouts. In de eerste helft van de 16e eeuw was hij het die Leuven de renaissance binnenloodste. En dat is een recente ontdekking. Rond 1520-1570 waren minstens zevenentwintig schilders actief in Leuven. Het waren ambachtslui die altaarstukken of kleine devotietaferelen vervaardigden. Hun werk was nog schatplichtig aan de laatgotische schilderkunst en aan de erfenis van de grote Leuvense vertegenwoordiger van de Vlaamse Primitieven, Dieric Bouts. Maar toch lieten zij zich inspireren door nieuwe stijlontwikkelingen. De grootste namen: Albrecht Bouts en de Meester van de Sint-Nicolaastriptiek. De expositie in M toont hoe zij, elk op hun manier, de Leuvense renaissance vorm hebben gegeven. Ook Rombouts introduceert met veel zin voor vernieuwing en kennis nieuwe elementen: zijn levendig kleurenpalet en zijn complexe composities, vaak met figurengroepen en weergave van beweging tonen een kunstenaar die afstand neemt van de lokale schildertraditie. Rombouts schilderkundig oeuvre is niet omvangrijk: een aantal monumentale altaarstukken en kleinere schilderijen bestemd voor privédevotie tonen hoe Rombouts een eigen, herkenbare stijl ontwikkelt. Bovendien toont hij zich, in de ondertekeningen en in de weergave van kledij een begenadigd tekenaar. Bovendien is Rombouts een zeldzaam voorbeeld van een schilder die ook actief was in de glasschilderkunst én liet hij ook een oeuvre op papier na. De tentoonstelling confronteert in een mooi en intiem prentenkabinet zijn werk met prenten van Albrecht Dürer en Lucas van Leyden, twee belangrijke inspiratiebronnen voor Rombouts. Zijn grafisch oeuvre is weliswaar bescheiden van omvang, maar bewijst zijn nieuwsgierigheid als kunstenaar en zijn durf om te experimenteren met meerdere technieken. Deze helder opgebouwde en verzorgde tentoonstelling en de bijhorende catalogus laten je uitgebreid kennismaken met een getalenteerde meester, die met oog voor detail en zin voor kleur en textuur de Vlaamse schilderkunst vernieuwde. In het spoor van de Leuvense renaissance Naar aanleiding van deze expositie vertelt dr. Yvette Bruijnen, op 31 januari 2013 in M, het fascinerende verhaal van het archiefonderzoek naar de ware identiteit van de kunstenaar met het monogram IANR. Nog meer gratis lezingen en een boeiende wandelroute die je de sporen van de renaissance in de Leuvense binnenstad laten ontdekken vind je op www.mleuven.be GETEKEND, JAN R. Een renaissancemeester herontdekt M Museum Leuven L. Vanderkelenstraat 28, Leuven Tot 17 februari 2013 www.mleuven.be [Ward Desloovere]
december 2012 11 N.o.v. Jan Rombouts, Schenkster met zes dochters en de heilige Elisabeth van Hongarije (glasraam), M, Leuven, inv. B/III/8 foto: Dominique Provost Bruges Jan Rombouts, De heilige Margaretha van Antiochië en de draak, M, Leuven foto: Paul Laes Jan Rombouts, De bevrijding van Petrus, M, Leuven foto: Paul Laes
12 KUNSTLETTERS IN DE BAN VAN ZILVER HELENA SCHEPENS Ze werd geselecteerd voor de Schoonhoven Silver Award 2012 en het Zilvermuseum Sterckshof vroeg haar als sponsor: Helene Schepens passie en talent voor zilverdesign blijft zeker niet onopgemerkt. We peilden bij haar naar de oorsprong van die liefde voor het zilversmeden én naar de tendensen in hedendaags zilverontwerp. Verdura, schaal
december 2012 13 Hoe is de passie voor zilver en smeden ontstaan? Toen ik in de middelbare school leerde koper bewerken en smeden, vond ik dat onmiddellijk boeiend en rustgevend. Een contemplatieve bezigheid. In die periode bezocht ik ook het atelier van zilversmid Rembrandt Jordan. Hem aan het werk zien en de hele werkomgeving maakte veel indruk op me en toonde dat het beroep zilversmeden ook voor mij een concrete mogelijkheid zou kunnen zijn. Van daaruit zette ik de stap naar de opleiding edelsmeden aan de Academie voor Schone Kunsten in Antwerpen. Het experimenteren met verschillende materialen als textiel, hout, glas, metaal en ook het werken rond een thema gingen me gemakkelijk af. Van het smeden van koper naar het smeden van zilver is bovendien een kleine stap, de bewerking is immers gelijkaardig. Daarna koos je voor een extra opleiding aan The Royal College in Londen. Wat trok je aan in die studie? Tijdens deze tweejarige masteropleiding koos ik ervoor me verder te verdiepen in het maken van objecten. In deze opleiding onder de noemer Goldsmithing, Silversmithing, Metalwork & Jewellery werd duidelijk onderscheid gemaakt of je je profileerde als juweelontwerper of als zilversmid. Er studeren mensen van over de hele wereld. Die internationale context brengt heel veel bij. Die Londense jaren waren fantastisch, het was een grote luxe om twee jaar enkel met edelsmeden bezig te zijn. Die ervaring veranderde ook mijn stijl: mijn werk werd plots abstracter, meer geometrisch. Terug in België werd mijn werk opnieuw organischer. Ik geloof dan ook dat de omgeving invloed heeft op de stijl waarin je werkt. Zijn er duidelijke tendensen merkbaar bij het hedendaags ontwerpen? Bij de aankoop van juwelen door klanten blijven goud en zilver als materiaal het populairst. In het juweelontwerpen wordt er echter ook veel geëxperimenteerd met een heel verscheiden gamma aan materialen, zoals hout, leder, hoorn, beenderen, haar, kunststof, glas, keramiek of niet-edele metalen,... Wat grotere objecten betreft merk ik dat er momenteel meer concurrentie is van nieuwe materialen. In de opleidingen edelsmeedkunst wordt ook minder nadruk gelegd op de mogelijkheid tot het vervaardigen van zilveren objecten, wat een heel spijtige zaak is. Op die manier gaat er natuurlijk een stuk ambachtelijke kennis verloren. Bovendien: dat je juwelen kan vervaardigen in zilver betekent niet dat je ook op grotere schaal kan werken in dat materiaal. Dat vraagt immers een andere techniek. Omgekeerd gaat makkelijker: kan je grote objecten maken, dan kan je ook klein werken. Foglio, wandpaneel Ombre II, broche Hedendaagse ontwerpers maken ook steeds meer gebruik van nieuwe technieken Het 3D-printen, bijvoorbeeld zit duidelijk in de lift. Hoever staan de toepassingen met zilver? Rechtstreeks in 3D-printen in zilver is nog niet mogelijk. Wel worden met een 3D-printer al objecten in kunststof gemaakt die dan nadien worden gegoten in zilver. Maar daar heb ik zelf nog geen ervaring mee. Lasertechnieken gebruik ik wel, zowel bij het werken in zilver als in staal. Mijn stalen wandobjecten, de Sterckshofopdracht die ik kreeg in 2007 en de Henry van De Velde Award die ik momenteel ontwerp en uitvoer voor Design Vlaanderen zijn op deze manier vervaardigd. Mijn handgesmeedde objecten bewerk ik liever manueel, waarbij patronen met de hand worden uitgezaagd en -geboord. Bij een organische vorm is het handmatige aspect mooier en ik vind dat het object er meer ziel door krijgt. Bovendien is de lasertechniek veel makkelijker toe te passen op een vlak oppervlak dan op een gebogen oppervlak. Wat ik heel erg boeiend vind, is het werken op verschillende schaal, de afwisseling van dimensies. Dat variëren in grootte vraagt om een voortdurende wissel van materialen. Toch vormen mijn werken een eenheid. Wat steeds terugkomt is het opengewerkte aspect. En daaruit voortvloeiend de schaduwwerking. Met als thema: natuurlijke patronen.
14 KUNSTLETTERS TECHNIEKEN VOOR ZILVERBEWERKING Voor de bewerking van zilver kan je heel uiteenlopende technieken toepassen. Zo is er o.a. het smeden (hameren), gieten, solderen (verschillende delen met elkaar verbinden), walsen (om het materiaal dunner te maken of texturen aan te brengen), etsen, electroformeren (het aanbrengen van een metaallaag op andere materialen), forceren, persen, draaien, graveren, ciseleren (reliëf aanbrengen) en patineren (het kleuren van metalen). Bij het smeden vertrek je van een vlakke plaat. Deze leg je op een metalen mal met een bolle vorm. Door middel van langdurig hameren verkrijg je een bolvormig object. Af en toe wordt het metaal verwarmd, zo wordt het soepel en kan het makkelijker gemanipuleerd worden om in de gewenste vorm te zetten. Het is een techniek die veel geduld vraagt. Het vertrekpunt: zuiver zilver in granules (bolletjes). Zilver is uiteraard een redelijk duur materiaal: momenteel betaal je zo n 90 euro voor 100 gram. De hamerslag is zichtbaar in het gesmede oppervlak. Zuiver zilver is zacht. Bij de verwerking wordt het meestal gelegeerd met koper, wat het materiaal harder en duurzamer maakt. Het smeden van een schaal, in diverse stadia van bewerking. Het in papier uitgesneden patroon wordt op de schaal overgebracht. Daarna worden de vormen handmatig uitgezaagd.
december 2012 15 Ben je verbonden aan een galerie? Sinds 2006 ben ik erkend door Design Vlaanderen. Halfjaarlijks selecteren zij een aantal designers, op basis van hun werk. Ik had het geluk dat ik onmiddellijk na mijn opleiding in Londen werd toegelaten. Sindsdien doe ik geregeld projecten in samenwerking met Design Vlaanderen. Het ontwerpen en uitvoeren van De Henry Van de Velde Award is bijvoorbeeld een opdracht. Die wordt jaarlijks uitgereikt aan designers in vier verschillende categorieën: jong talent, loopbaan, bedrijf en een publieksprijs. Elke vijf jaar wordt een andere Award uitgereikt: van 2009 tot 2013 ontvangen de winnaars een zilveren object naar mijn ontwerp. Ik neem regelmatig deel aan groepstentoonstellingen in Kunstgalerij De Mijlpaal in Heusden-Zolder en Galerie Handwerk in München. Ik heb een intense samenwerking met Studio 925, een Nederlandse galerie in Schoonhoven die mijn werk permanent toont in de galerie en op beurzen. Verder vind je mijn werk bij Gallery Anna Schmid in Bazel, Zwitserland. Daarnaast neem ik zelf deel aan verscheidene tentoonstellingen en beurzen in binnen- en buitenland. De ring die Helena als projectsponsor voor het Zilvermuseum Sterckshof maakte, is gegoten in zand. Helena s ontwerp voor De Henry Van de Velde Award (maquette in hout) Zijn er op dit moment tentoonstellingen waar we je creaties kunnen bewonderen? In het Zilvermuseum Sterckshof in Deurne (Antwerpen), kan je tot 3 maart 2013 een zilveren ring naar mijn ontwerp winnen. Het Zilvermuseum vraagt regelmatig een edelsmid om projectsponsor te zijn voor het initiatief Win een zilveren juweel. Als projectsponsor ontwerp en schenk je een juweel aan het museum. Dat juweel wordt tentoongesteld, meestal samen met nog enkele andere werken van de edelsmid en één van de bezoekers kan het juweel winnen. In het verleden maakte ik voor het Zilvermuseum de Sterckshofopdacht (in 2007), een opdracht voor het maken van een zilveren object die jaarlijks aan een zilversmid wordt gegeven. Ook in het Design museum Gent kan je naar een interessante expositie rond de tweejaarlijkse Schoonhoven Silver Award, waarvoor 22 deelnemende objecten geselecteerd werden uit de inzendingen. Een van deze zilveren objecten is van mijn hand. De stad Schoonhoven in Nederland wordt al van oudsher de zilverstad genoemd. Daar bevindt zich het Zilvermuseum Schoonhoven die deze wedstrijd organiseert. En ook Studio 925, de zilvergalerie waarmee ik verbonden ben, is niet toevallig in deze stad gevestigd. Voor mijn juwelen werk ik niet samen met een galerie of winkel. Ze worden vaak rechtstreeks voor de klanten gemaakt, die via mond- aan mondreclame, mijn website of een tentoonstelling bij mij terechtkomen. Helena s werk voor de Schoonhoven Silver Award: Ellerbeckia, Sterling zilver, 2012. Foto: Rob Glastra Nederlands Zilvermuseum Schoonhoven Expo s Schoonhoven Silver Award 2012. Design museum Gent. Tot en met 24 februari 2013 Uitgelezen zilver. Zilvermuseum Sterckshof. Tot 3 maart 2013 Zilvermarkt. Zilvermuseum Sterckshof. Op 1 mei 2013: jaarlijkse openluchtmarkt in de kasteeltuin van het Zilvermuseum Sterckshof, waar zowel oud als nieuw zilverwerk wordt geëxposeerd en verkocht. De winnaar van Helena s ring wordt hier bekendgemaakt. Collect. Internationale kunstbeurs, Saatchi Gallery, Londen. Helena werd samen met 3 andere ontwerpers geselecteerd om werk te tonen in de stand van Design Vlaanderen. Van 10 t/m 13 mei 2013 www.helenaschepens.com [Annemie Vingerhoets]
16 KUNSTLETTERS TENTOTIPS XL JULES WABBES Met een knappe overzichtstentoonstelling zet Bozar het ingetogen en elegant oeuvre van Jules Wabbes, één van de belangrijkste Belgische meubelontwerpers uit de naoorlogse periode, in de kijker. De meer dan 60 unieke meubelstukken, prototypes, modellen en ontwerpen vormen een mooie hommage aan authentiek Belgisch design. 1. Tafel met afgesneden rand, 1957 Marc Lavrillier 2. De Drugstore Louise in Brussel in 1963. Foto : Henri Kessels. 3. Bureaulade, 1957 (detail: metalen handvat en scharnier).. Foto: Serge Vandercam. 4. Mobiel blok, muliplex, stalen frame. Afmetingen: 68 x 47 x 58 cm. Foto: Photocom sprl. Brussel, 1971. 5. Wandlamp groot model, messing, 30 x 35 x 19 cm. Foto: Photocom Sprl. Brussel, 1968. 1. 2.
december 2012 17 Van de eerste meubelen in massieve houten latten tot het Multiplex-meubilair uit de jaren 70: deze retrospectieve belicht, vaak aan de hand van nooit eerder getoonde stukken, het parcours dat Jules Wabbes tijdens zijn korte maar intense carrière aflegde. Hij staat voornamelijk bekend voor zijn bureaumeubilair, waarmee hij de kantoren van Glaverbel, Royal Belge en Foncolin inrichtte, maar Wabbes maakte ook lampen, schoolmeubilair en volledige privé-interieurs. Hij leerde de stiel van het meubelontwerpen al doende, zonder opleiding en onderhield ook nauwelijks contacten met ontwerpers of interieurarchitecten. Zijn ontwerpen liggen ook niet in de lijn van het speelse en swingende design dat in de naoorlogse periode opgang maakte, maar zijn het resultaat van een eigenzinnige zoektocht. 3. 4. Marie Ferran-Wabbes, dochter van Jules, pluisde voor deze expo de zolder van haar ouderlijke woning uit, haalde een aantal stukken letterlijk van onder het stof en traceerde ook stukken op de privémarkt. Op die manier biedt deze tentoonstelling een duidelijk zicht op de evolutie in Wabbes oeuvre. Aan de hand van enkele opmerkelijke projecten volg je zijn exploratie naar de mogelijkheden met zijn geliefde materiaal: hout. Na het opstarten van een eigen bureau, waarbij hij ontwerpen voor privéwoningen en de inrichting van de vliegtuigen van Sabena verzorgde, kwam de grote doorbraak met het project voor de hoofdzetel van het Fonds colonial des invalidités (FONCOLIN), dat hij samen met architect André Jacqmain ontwierp. Het gebouw werd een sterk staaltje van geïntegreerde architectuur: een zelfdragende structuur van prefabbeton en binnenhoutwerk in tropisch hout. Een vernieuwend ontwerp, waarbij de structuur van het gebouw werd getoond. Die lijn trok Wabbes ook door in het hele gamma kantoormeubelen dat hij ervoor ontwikkelde. In 1957 verzorgde hij de Belgische deelname aan de Triënnale van Milaan, wat hem internationale erkenning opleverde. Dat gaf hem de mogelijkheid om naar buiten te treden met zijn eerste lattenmeubelen, een type dat zijn handelsmerk werd. Wabbes werkte met massief hout. Om het risico op barsten of kromtrekken te vermijden liet hij dikke planken verzagen om die nadien, met behulp van lijm en tandverbindingen en zonder gebruik van één schroef of spijker, in elkaar vast te zetten. Door de verbindingen niet te verdoezelen, worden ze een decoratief element en bezorgen de meubelen extra karakter. De zin voor perfectionisme en de onvoorwaardelijke eis tot kwaliteit die uit zijn stukken spreken, maken het heel aannemelijk dat Wabbes visie botste met de succesvolle opgang van het goedkope industriële product in design en architectuur. Het leidde tot een debacle, waarbij hij uit zijn productiehuis werd uitgesloten en de controle over zijn ontwerpen en de uitvoering ervan verloor. Bij zijn vroegtijdig overlijden in 1974 liet hij, na een korte designloopbaan, een coherent oeuvre, in een heel eigen vormentaal, na. Wabbes meubelstukken komen mooi tot hun recht in de zalen van de Brusselse BOZAR. De eenvoudige presentatie op lage sokkels respecteert de natuurlijke verhouding die we tot een meubel hebben en de grote detailfoto s leggen knappe accenten bij Wabbes werk. Een bijzondere tentoonstelling en een esthetische retrobeleving. JULES WABBES BOZAR Ravensteinstraat 23, Brussel Tot 13 januari 2013 www.bozar.be [Ward Desloovere] 5.
18 KUNSTLETTERS GESPREKKEN MET KUNSTENAARS KOEN VAN DEN BROEK 1. Koen van den Broek ( 1973) schilderde op amper 10 jaar tijd een oeuvre bij elkaar waarmee hij internationaal bekendheid en aanzien verwierf. Wanneer hij schildert, ontdoet hij de beelden van alle overbodige details, tot slechts enkele basislijnen overblijven. Wat rest, is de ervaring van ruimte. Op 16 maart 2013 leidt Koen van den Broek ons rond in zijn atelier in Merksem. Je behaalde eerst een bachelor ingenieur-architect vooraleer je in de kunst te storten. Mijn ouders wilden me goed opvoeden en boden me daarom ook een goede opleiding aan. Kiezen voor een kunstrichting is een beslissing die je maar vanaf je twintig jaar kan maken. Het moet een bewuste keuze zijn. Nu is zo n richting een soort van afvalrace. Toen ik als ingenieur-architect op de kunstacademie arriveerde, kwam ik terecht bij een bende mensen die gewoon niet konden volgen, hoewel het niveau er enorm laag lag. Nochtans moet je in de kunstwereld over enkele kwaliteiten beschikken om ergens te geraken. Op de Antwerpse Academie was je niet geslaagd. Je bent naar de Academie in Breda getrokken en bent in 1997 wél aan het HISK (Hoger Instituut Schone Kunsten) aangenomen. Ik werd eerst aan de Academie aangenomen. Gebuisd. Ze raadden mij aan om dan toch maar te vertrekken. Jaar toch opnieuw gedaan. Buitengetrapt. Als ik nu sommige docenten op beurzen terugzie, zeggen ze dat ik wel in een groot schoon huis woon, maar met veel onderhoud aan. Welkom in Vlaanderen! (lacht) Welk onderzoek voerde je aan het HISK en wat heb je er geleerd? Zijn er zaken waar je tot op de dag van vandaag nog altijd de vruchten van plukt? Ik vind het woord onderzoek sowieso verschrikkelijk. Iedereen moet almaar onderzoeken doen en doctoreren, zelfs al hebben ze al een masterdiploma. Toen ik aan het HISK zat, ging het nog om een driejarige opleiding en ging het er veel anarchistischer aan toe. Dat vond ik beter. Er passeerde een heel brede waaier aan mensen uit de kunst, waardoor je een goed zicht kreeg op wat er in de kunstwereld gebeurde. Ik ben bang dat het tegenwoordig teveel aan het verengen is en ik denk dat het weer wat breder moet. Zelf heb ik er mijn werk kunnen ontwikkelen. Wat mij betreft was het HISK een heel goede zaak. Ik heb gewoond en geslapen op het HISK, wat niet mocht. Ik moest daar pissen in de sneeuw buiten, ik durfde er s nachts niet rond te lopen, want ik deed in mijn broek van de schrik. Bovendien was er vroeger een psychiatrische instelling onder ons, waardoor je van alles leek te horen, wanneer je daar om drie uur s nachts alleen zat. Soms ging ik ook s nachts werken in de BIFA fabriek, een afvalverwerkingsbedrijf, voor nog geen vijf euro per uur. Het was puur overleven. Je hebt dan twee opties: doorgaan of niet. In België kan je niet doodgaan, ofwel moet je zelf het initiatief nemen. En er is altijd wel iemand die je een boterham met Nutella geeft, Ligt dat vroege werk qua thema of stijl in de lijn van wat je nu doet? Verf op doek hé. (lacht) In het begin waren mijn schilderijen heel expressief, mede onder invloed van mijn goede Antwerpse vriend Fred Bervoets. Toch denk ik dat het toen al heel goede werken waren. Ze deden denken aan de vroege werken van Jackson Pollock. Ik hield ook enorm van het werk van de New Yorker Jean Michel Basquiat, maar dat werd ik heel snel beu. Zijn werk ging eerder over cultuurverschillen en de emancipatie van de eerste zwarten. Het ging er over om een bepaalde beeldtaal te ontwikkelen die exotisch overkomt. Ik probeerde die expressieve schilderijen uit te zuiveren, maar dat ging vervelen. Op die leeftijd kwam ook de lokroep van de Verenigde Staten. Je hoopte er frisheid én nieuwe schildertechnieken te vinden. Op dat moment werd je werk opgemerkt door de hippe Londense White Cube Gallery, wat je carrière een enorme boost gaf. Al gauw was je ook in Amerika gelanceerd. Je hebt er werken op papier gemaakt, omdat het in je atelier in L.A. niet lukte om te schilderen. 2.
december 2012 19 Het is niet alsof ik niet wist wat te schilderen, maar ik zat met heel veel vragen, teveel vragen zelfs. Daar heb ik de eerste werken op papier gemaakt, zonder verwachtingen, maar met verrassend resultaat. Mee door de ongedwongenheid, werden ze na verloop van tijd interessant en hebben ze uiteindelijk iets betekend. Voor mij was het daar het paradijs. Je haalt inspiratie uit het onderweg zijn, maakt foto s die je snapshots noemt en die slechts functioneren als geheugensteun. Het gaat om beelden die de meesten onder ons niet opmerken: een stoeprand, viaduct of schaduwpartij. Je werk gaat over de ontrafeling en daarna de reconstructie van die beelden. Hoe weet je dat je werk af is? Wat is daarvoor de barometer? Ik las dat diepte daarbij niet onbelangrijk is. Dat is allemaal zever. Als ik niets meer heb toe te voegen, is het af. Het gaat om de balans: als ik iets toevoeg en het werk boet aan kracht in, dan ben ik te ver. Daar zit die lijn. Dat gaat puur om rendement als metafoor. Vroeger vroeg ik raad aan anderen, nu niet meer. Ik beslis. Alhoewel, ik durf wel eens mijn assistent raadplegen en vorige week heb ik nog aan mijn zus en mijn moeder gevraagd of een werk waar ik al twee jaar naar aan het kijken was, verkoopbaar was. Soms vind ik een bepaald werk wel interessant, maar kan ik het niet plaatsen. Ook omdat ik er zelf niet elke dag zou kunnen naar kijken, ik zou er gek van worden. Wat is tot nog toe je grootste voldoening als schilder geweest? Of heb je liever dat ik je een kunstenaar noem? Schilder of kunstenaar, dat is niet van belang. Het medium is van belang, maar ook niet de hoofdzaak. Dat heb ik aangetoond toen ik curator was in het M HKA in Antwerpen. Het woord kunstenaar heeft in Vlaanderen een wrange bijklank. Ik vrees dat ik hoe langer hoe minder bevrediging vind. Vroeger was het plezant, nu wat minder. Op mijn achtendertigste haal ik het meest voldoening uit mijn vrijheid die veel groter aanvoelt dan vijf jaar geleden. Die vrijheid is: onafhankelijkheid in alles. Ondertussen zegt iedereen wel dat er tegenwoordig enorm veel vrijheid uit mijn werk voortvloeit, zeker in mijn grote werken. Die schilderijen staan op de millimeter nauwkeurig. Ook al trek ik een lijn van vier meter: die zit juist. Dat is niet mijn reactie, maar die van verzamelaars en critici. Je lijkt me geen bezeten schilder, die het doek aanvalt. Ben je eerder terughoudend, om plots ergens enkele trefzekere lijnen en vlakken op het doek te zetten? Een krantentitel luidde: Die streep staat daar omdat ik zeg dat ze daar moet staan. Je ziet dat het erg doordacht is. Je houdt ook niet speciaal van de toets of de verfgeur, aspecten waar andere schilders wel op kicken. Ik schilder dan ook niet graag, ik vind het verschrikkelijk. 3. 4. 3.
20 KUNSTLETTERS 5. Maar je doet het omdat het je enige manier is om je verhaal te vertellen. Ik vraag me steeds vaker af of ik eigenlijk nog veel te vertellen heb. En of het daar wel over gaat: een verhaal vertellen. Ik heb geprobeerd te stoppen, maar het lukte me niet. Nee, ik heb nog enorm veel te vertellen hoor. Ik ben tegenwoordig enorm geïnteresseerd in klassieke schilders: Leonardo da Vinci, Zurbarán, El Greco, Diego Velázquez tot Matisse. Vind je het moeilijk om een tentoonstellingsopzet aan anderen over te laten? Controlefreak spelen heb ik heel lang gedaan. Je denkt dat je het zelf beter weet en daardoor stel je jezelf niet open. Maar ik denk dat dat vooral heel beperkend is, want als je een controlefreak bent, ben je eigenlijk aan het ontkennen dat iemand anders ook iets interessants te zeggen of te bieden heeft. Alsof iemand anders je niets kan bijbrengen of een meerwaarde kan toevoegen. Ik liet Andrew Ranton, curator van de expo Curbs and cracks twee sculpturen zien en vertelde hem dat ik mijn sculpturen zelf geen kunst vond. Maar Ranton zei: It s not up to you. Look at it as it is like a theatreprob Met andere woorden: of dit kunst is of niet, zal de tijd wel uitwijzen. 6. 7. Talent is één ding, maar zit genialiteit ook in de werkijver? Talent kan je niet vatten, ik geloof niet in die term. Ik heb het altijd als een combinatie van factoren beschouwd: verschillende elementen die tot iets leiden. Je kan factoren stimuleren of niet stimuleren. Tot daar en niet verder, daar gaat dat over. Je hebt ook mensen met zogezegde fantastische talenten, maar die niets te vertellen hebben. Iemand zonder talent die iets te vertellen heeft, is veel interessanter dan iemand met een meestertalent die niets te vertellen heeft. Talent is een tool, het is puur gereedschap, je kan het zelfs aankweken. Het is niet omdat je alles van de allerlaatste filmtechnieken kent, dat je een Roman Polanski-film kan maken. Trouwens, een gebrek aan talent kan soms interessanter zijn, omdat je daarmee de dingen kunt omdraaien. Je moet je nog meer concentreren en forceren, waardoor je soms iets krachtiger maakt. Of je een lijn nu al fluitend trekt of heel geforceerd, beiden kunnen iets hebben. Andy Warhol heeft zijn tekeningen van de jaren 50 ook met zijn ogen dicht gemaakt. Maar die zijn fantastisch. Dat is een puur talent, maar daarnaast had hij ook nog veel te vertellen. Maar een schilderij van de Britse expressionist Leon Kossoff, dat is lelijk en degoutant. Daar kan je niet naar kijken: dat is het mottigste wat er is. Nog lelijker dan een werk van Baselitz. Toch raar dat je weg bent van schilderijen van andere kunstenaars, maar zelf je verf op het doek brengen je weinig doet. Als ik schilder heb ik totaal niet onder controle wat het resultaat zal zijn. Wel wat ik voor mezelf voor ogen heb. Maar mijn grootste frustratie en tegelijkertijd mijn grootste vraag is: Als jij naar mijn schilderij kijkt, wat voel jij? Wat zie jij als je er naar kijkt? Hoe beleef je het? Ik weet zelf welke kleuren ik met elkaar heb gemengd. Gerhard Richter zei: Ik schilder heel licht, dat is witte verf. Dat is ijskoud, droog Zo zie ik dat ook. Het is een heel raar ding. Het is totaal schizofreen. Ik wil ook niet meer proberen het te vatten of er controle over te hebben, want dat zal toch nooit lukken. Het enige wat ik kan doen, is om te proberen te evolueren en te voelen dat er dingen aan het gebeuren zijn. Een gesprek met Gilbert Lord van Marlborough Gallery die praat over zijn samenwerkingen met Lucian Freud, Francis Bacon, Kokoshka en Kurt Switters, is bijna surrealistisch. Maar het is fijn natuurlijk dat je van zo n mensen ook appreciatie krijgt. Zulke mensen voelen een potentieel in mijn werk, en ik wil daar genereus in zijn. En geloof me, ik ben nederig, en niet arrogant, zoals sommige mensen denken.