Overzicht MVO ideeen Overig Werkgroep Verantwoord Milieubeleid 1 Energiefabriek: uitwerking Maarten Boersen Dit project is gestart 1 Benutten biogas/ haalbaarheid auto s op biogas 2 Wat is de meest duurzame toepassing: eigen gebruik en/of aardgas CO-vergisting: Op de zuiveringen Utrecht, Nieuwegein en De Meern staan vergistingsinstallaties voor het vergisten van spuislib van de zuiveringen. Met het ontstane gistinggas worden nu de gistingen en gebouwen op temperatuur gebracht/gehouden. Tevens wordt er nog electrische energie opgewekt, die direct gebruikt wordt op de zuivering zelf. Anderzijds wordt er door de HDSR gesnoeid, gemaaid en geschoond in, om en aan de vele kilometers watergangen. Dit snoeisel en maaisel wordt afgevoerd naar composteringen en of storten.wanneer dit snoeisel en maaisel echter versnipperd wordt, kan het geschikt gemaakt worden voor inbreng in de gistingen. Daarmee zou veel meer biogas opgewekt kunnen worden en dat zou weer gebruikt kunnen worden voor verwarming van nabijgelegen woningen (stadsverwarming ligt bij de rwzi Utrecht aan de 3 overkant van de weg!) of bedrijven (kassen bij rwzi De Meern De Stichting Mestverwerking Gelderland (varkensmest verwerking) heeft ook al eens interesse getoond voor samenwerking in co-vergisting. Daar liggen dus ook kansen voor 4 de HDSR en varkenshouderij 5 Struviet installatie bij sliblijn 6 Synergie slibverwerking met afvalverbrandingsinstallaties Op de zuiveringen Utrecht en Nieuwegein geen gewone deelstroombehandeling neerzetten, maar kiezen voor een Annamo- en Phospaq-achtige oplossingen. Hierdoor is besparing mogelijk op het chemicaliën verbruik in de AT s en er komen minder restproducten (met name chloriden) in het oppervlakte water via het effluent. Nog belangrijker is het, dat fosfor teruggewonnen kan worden en rechtstreeks naar kunstmestfabrieken geleverd kan worden. Daardoor kan het weer beschikbaar komen in het milieu. Dit is een rechtstreekse verwijdering van fosfor en niet zoals in de startende proeven via slibverbranding bij SNB. Kunstwerken van de HDSR van windturbines voorzien. Deze kunstwerken liggen vaak in landelijk gebied en kunnen veel wind vangen. Ze vergen vaak weinig energie voor bediening en/of verlichting en de benodigde energie zou voor een groot deel geleverd kunnen worden uit windenergie. Een moderne windturbine hoeft niet groot te zijn en 6 hoeft ook niet ontsierend te zijn voor het landschap. 2 Energie neutrale kantoren Dit wordt meegenomen in het energieplan Automatiseren automatisch uit doen PC. Via een elektronisch signaal alle PC s 1 uitzetten om bijvoorbeeld 18:30, eventueel met over- ride signaal. 2 Zonnecellen en/of windmolens, waterradars 3 Benutten warmte koelunit server ruimte voor verwarming hal 4 Aardwarmte winning (via leisteen geleiding) 5 Serum op daken (koeling, zuivering, watergeleiding) 6 Samenwerking met kantoren rondom rotonde 7 Beleidsregels nieuwbouw (balans gebruiksvriendelijkheid, esthetiek en energiezuinig) 8 Uitwerken emissie footprint Dit project is gestart 9 Aansluiten bij koplopersproject Provincie Utrecht In afwachting van uitslag footprint. Installatie energiezuinige verlichting bij natuurlijke vervanging, bijv LED waar dit nog 10 niet het geval is. Aan- en uitschakelaar plaatsen, ingedeeld in zones, dit in combinatie op de nu te 11 installeren sensoren. Dit voorkomt onnodige branduren 12 Warmte terugwinnen uit afgezogen lucht Nieuw te bouwen kantoorruimte standaard onder een grond bouwen, met ramen en deuren op het zuiden zodat er voldoende licht en warmte binnenkomt. Hierdoor hoeft er veel minder gestookt te worden en is een groot deel van de benodigde grondoppervlakte toch beschikbaar voor groenvoorzieningen of andere 13 ontspanningsmogelijkheden (bijv. kinderspeelplaats) voor de omgeving. 14 Verwarming een graad lager 1
Overig 3 Afkoppelen kantoren/ gebruik regenwater toiletten voorbeeldrol 1 Afkoppelen hoofdkantoren Poldermolen 2 en 3. door middel van infiltratie in bodem. In alle eigen nieuwbouw situaties o.a. RWZI s en buitenposten actief rekening houden 2 met afkoppelen. Alle gebouwen gelegen in gebieden met voldoende doorlatende bodem en voldoende 3 lage grondwaterstand afkoppelen door middel van locale infiltratie in de bodem. Alle gebouwen gelegen in gebieden met onvoldoende doorlatende bodem en/of te hoge 4 grondwaterstand afkoppelen naar aanliggend oppervlaktewater. Dit combineren met het inzetten op groene daken van huidige en toekomstige 5 kantoorpanden: voordelen mbt afwatering en energiegebruik 6 Actieve opstelling bij nieuwbouw. Wel verplicht maar het wordt nog vaak niet ingevoerd 7 Stimuleren stakeholders gebruik groene daken en afkoppelen Met plaatsing van een buffervoorziening er bij wordt hergebruik mogelijk. Bijvoorbeeld 8 als (toilet) spoelwater. 4 Papier en Print beleid Ecofont SPRANQ in (20% inkt besparing) Dit stukje software kan tegen zeer lage 1 kosten worden aangeschaft. Interne stukken kunnen hier mee geprint worden. 2 Bewustwording papier gebruik: dubbelzijdig en 2 paginas per bladzijde. Printers staan nu standard op dubbelzijdig Bewustwording door kosten te berekenen voor afdelingen via papier gebruik 3 medewerkers via registratietool Proef e-reader AB: Uit LCA blijkt dit veel milieuvriendelijker. In januari 2010 komt de Plastic Logic QUE pro Reader beschikbaar. Met de aanschaf van enkele eemplaren 4 kan ervaring opgedaan worden. Kunnen sommige brieven ook als pdf gemaild worden ipv per post (ook goedkoper, 5 vaak effectiever: je kan namelijk je rechtstreeks aanmelden en websites bezoeken) Investering duurzame printers (inventarisatie welke printers vervangen dienen te worden) Met een aantal printers kan niet dubbelzijdig worden geprint. Deze vervangen 6 door printers waarmee dit wel mogelijk is 7 Gebruik FSC papier: Vermelden FSC logo op enveloppen en folders 8 Onderscheid kwaliteitsbriefpapier en intern papier 9 Inventarisatie: papier en inktgebruik in de keten bij ons drukwerk 10 Inventariseren gebruik milieu vriendelijke inkt: http://www.printbuyer.nl/printbuyer_guide/ Onderling stimuleren: Moet je wel alles printen?of alleen delen van een rapport? 11 Eventueel 2 bladzijdes per pagina printen? 12 Afspraken maken voor overleggen: wat wel printen en wie print het? 5 Gebruik biologisch/afbreekbare olie door Aan aannemers dezelfde milieu eisen stellen als het waterschap. Hierbij aan de aannemerij wel een werkbare overgangs stellen. (Wij vervangen ook niet alles in 1 één keer) 2 Inventarisatie mogelijkheden afbreekbare verf 6 visvriendelijke gemalen/standardisatie grbuik modellen Een bestuursvoorstel doen tot het standaard toepassen van vijzelgemalen en alleen in uiterste gevallen een pomp toepassen wanneer een vijzel om bepaalde redenen niet zou kunnen. Bestaande pompen waar mogelijk bij renovatie van het gehele object vervangen door 1 vijzels of zoveel eerder als mogelijk en/of wenselijk 7 Overig Certificering behalen, duurzaam terrein beheer. Ambitieniveau: Gouden Medaille. Was 1 reeds ingezet, maar door vertrekt Saskia van Veen stagneert dit. Oppakken en afronden Scheiding GFT & Plastic. Plaats GFT pakken bij de Pantry en de kantine. Plaats een Plastic bak in elke kamer. Recycle. Pas frequentie legen prullenbakken sterk aan. Naar beneden bijstellen dus, bijv 1 keer in de 2 weken. Als er geen GFT in zit kan dit best. 2 Scheelt ook weer plastic voor de vuilniszak. Aansluiten Plastic Apart pilot van Houten 3 KBW pilot: veenweide gebied: meenemen emissies 2
nr 8 Hergebruik houten beschoeiingen 1 Pilot met aannemer opstarten en een stukje uit. Houten beschoeiingen zijn na -jaar niet meer stabiel door rot ter hoogte van de waterlijn. 100% van de paal onder water is nog prima en functioneert. Waarom dit stuk niet gebruiken met een nieuw opzetstuk voor boven water, zodat het aanbrengen van compleet nieuwe palen voorkomen kan worden. Reductie houtgebruik kan in orde grote 80-90% liggen? 2 Na evaluatie hiervoor standaard beleid voor opstellen Overig Onderwerp Duurzaam inkopen 9 Wagenpark en onderhoud Aansluiting bij wheels4all (organisatie zonder winstoogmerk die alleen energiezuinige (label A: 1:18) deelauto s ter beschikking stelt en deze op het Poldermolen-plein wil plaatsen. Reserveren via internet, geen aanschafkosten, geen onderhoudskosten. Back up door beschikbaarheid overige deelauto s verspreid over Houten (10 stuks + busje Schalkwijk). Jaarlijkse kosten circa 5.000,--/jaar per auto, (zie afleiding in bijlage). Greenwheels valt af door inzet van minder energievriendelijke auto s (Peugeot 107), 1 slechts 2 auto s in Houten en iets duurdere abonnementsprijs; Er dient een voorstel gemaakt te worden waarin deze twee alternatieven via KWB en LCA worden vergeleken Alternatief voor Wheels4all: Aanschaf nieuwe Toyoya Prius bij vervanging Peugeot en/of Mazda: zeer energiezuinig (1:21), eenvoudige front-office reservering (zoals nu). Wel onderhouds- en aanschafkosten. Jaarlijks geschat op eveneens circa 5.000,--/jaar per 2 Prius. Actie bandenspanning: 2 ochtenden/jaar alle aanwezige autobanden op parkeerplaats 3 Poldermolen kosteloos op spanning brengen; 4 Onderzoek naar rendement go greaner -toevoegmiddelen aan brandstof en olie; 5 stimuleren: www.nieuwerijden.nl 6 Mogelijkheden administratie op RWZI: reductie dienstkilometers Vervanging overige auto s HDSR-wagenpark (zowel lease als auto s in eigendom) door 7 energiezuinige wagens, eventueel hybride s; Mogelijkheden onderzoeken om gebruik te maken van biogas/aardgas als (deel) brandstof voor het HDSR-wagenpark. Momenteel onderzoek op rwzi Nieuwgein (afd. 8 ZB) Organiseer dat het onderhoud van het wagenpark dichterbij huis plaats vindt. Nu moeten mensen uit bijv. Wijk bij Duurstede naar Lopik rijden. Eventueel per Rayon te 9 organiseren. Levert ook veel minder frustratie op: PEOPLE! Afhankelijk van soort contract Schaf 5 vouwfietsen aan (goede kwaliteit aub) en stel deze ter beschikking (intekenlijst als auto systeem opzetten) om de reikwijdte van het openbaar vervoer te vergroten bijvoorbeeld bij afspraken in stedelijk gebied voor mensen die niet met ov naar werk 10 komen en zo wel met ov naar afspraak kunnen of buiten de stad kunnen parkeren Communiceren wagenparkbeleid: wat doen we al, wat gaan we doen. Bv: plaats een 11 sticker op de auto's: Bij vervanging ga ik voor groen! 10 Duurzaam inkoopbeleid 1 Unie volgen bij invoering duurzaam inkopen volgens duurzaamheidscriteria SenterNovem 2 Speerpunten aanbrengen bij inkoopbeleid zoals FSC, groene stroom en Fairtrade FCS, Fairtrade koffie en groene stroom doen we al 3 Stimuleren MVO via aanbestedingsbeleid en gunningscriteria projectgroep voor opzetten en via CoP Burger Belangen 11 Zichtbaarheid vergroten richting burgers Belang bewustwording en legitimiteit waterschap Voorbeeld projecten zichtbaarheid: Permanent in Utrecht stad met uitlegpanelen wat er gebeurt. Ook bij langdurige projecten. Ter plaatse communiceren, niet alleen via pers, 1 brief en website Zie ook maatschappelijke doelstellingen Tanks RWZI houten laten beschilderen door scholen: thema goed rioolgebruik, zuinig 2 met water Werken aan legitimitiet: Wat doen we nou eigenlijk( lage opkomst verkiezingen) Voor 3 velen zijn we niet meer als ambtenaren die geld kosten... Wasmiddelen zijn in de loop der jaren schoner en zuiniger geworden. Maar toch komen er nog veel wasmiddelen naar onze zuiveringen, die direct of indirect ons milieu belasten. Ons waterschap kan voor zijn ingezetenen bijv. bij advertorials of bij de belastingaanslag een actie voegen waarbij je ook 5 korting krijgt op een 4 ecowasbal.deze 5,- laten vergoeden door de producent De ecowasbal is een balletje dat je in je wasmachine tussen je kleren stopt en waarmee je 80% van je wasmiddel kunt besparen. Voor informatie zie www.ecowasbal.com 3
11 Dienstbare houding richting ingelanden stimuleren Je bent in dienst van de samenleving Klantgericht werken: Voorkom dat een melding een officiële klacht wordt (Word 1 document) 2 Actief terug koppelen wat er met een melding (is)gebeurt 3 Beloftes naar klanten ook nakomen. 4 Handhaving positief proactief gaan inzetten om OLM meer ruimte te geven. Houding: Neem desnoods de melding zelf aan, ookal hoort deze niet bij jouw en ga er 5 intern achteraan ipv de burger van het kastje naar de muur te blijven sturen Beseffen dat mensen soms alleen maar even het verhaal kwijt willen. Niet gelijk afkappen omdat het niet onder jouw verantwoordelijkheid valt: begrip tonen en 6 aangeven wat je gaat doen (ookal is dat alleen doorverwijzen) Werken aan een cultuur waarbij fouten maken niet erg is zolang je er maar open voor 7 staat om van te leren. Stimuleren positieve feedback Binnen de afdelingsoverleggen structureel eens in de zoveel tijd ruimte inplannen voor deze zaken: wat komen we tegen, hoe gaan we ermee om, wat hebben we ervan 8 geleerd. Duidelijk zichtbare lokale contactpersonen voor ingelanden vanuit een districtskantoor, 9 waarmee persoonlijk contact wordt hersteld. Manipulatietechnieken, slecht nieuws gesprekken en adviesvaardigheden aanleren : 10 verplaats je in de burger. Meer vertrouwen geven aan medewerkers die veel 'buiten' werken. Lage 11 verantwoordelijkheid (niet alleen qua taak maar ook qua middelen) Afweging maken met welke belangengroepen we actief in gesprek gaan en met welk doel. Voorbeeld: partij voor de dieren (en belangengroepen) en de muskesrattenvangers. Wanneer is het beste moment en investeer daarin? Mogelijk is dit het moment dat je individueel wordt aangesproken in het veld. Wees dan goed voorbereid met een verhaal. Bedank voor de interesse, vertel wat, waarom en hoe je het 12 doet. 12 Verbeteren dienstverlening Vereenvoudigen voorschriften vergunningen: leidt het tot het doel? Bijvoorbeeld door dit 1 met burgers en belangengroepen onder de loep te nemen. 2 Een voorbeeld calamiteitenplan meesturen bij aanvraag voor een nieuwe vergunning Bouwen en goed laten functioneren van een klachtenportaal. Hierbij is menselijk contact van belevingsbelang bij de indiener. Er zou een klachtencoördinator kunnen worden aangesteld die het systeem overziet, klachten doorzet naar de juiste & aanwezige (!!) personen die de klacht ook daadwerkelijk oplossen (i.p.v. het kastje naar de muur). Het komt nog wel eens voor dat een klant op een doodspoor wordt gezet of met niet weet 3 dat die, die het moet oplossen met verlof is of zo. Meenemen in huidie traject opzetten klachtenportaal Naar het bedrijfsleven de rol van advisering (meedenken) als het gaat om afvalwaterproblematieken. Wij hebben veel kennis in huis over dat onderwerp. Als deze adviezen kosteloos zijn is dat voor bedrijven aantrekkelijk en op die manier stelt het ons in staat om goede zuiveringstechnische voorzieningen te adviseren. Daarmee is de rwzi gebaat en het bedrijf zelf ook. Hierbij moet wel nagedacht worden over het feit als een bedrijf niet wil meewerken of structureel overschrijdingen van lozingsnormen heeft. Dit 4 laatste blijft een heikel punt. 5 KBW pilot: veenweide gebied: meenemen emissies 6 Stimuleren stakeholders gebruik groene daken en afkoppelen Belastingen 1 Stimuleren digitaal in plaats van schriftelijk bezwaar Aanpassen van ons belastingstelsel: nu moet iedereen voor 3 vervuilingseenheden betalen. Door mensen te laten betalen voor zuivering, a.d.h.v. het daadwerkelijke watergebruik, stimuleren wij mensen om ook minder water te gebruiken. Let wel: Een goede communicatie is essentieel. Bovendien kan in van zo n gedifferentieerd tarief bijdragen aan lastendalingen (=ook wens bestuur). De ingelanden hebben dan zelf 2 hun tarief in de hand. Nu betaalt iedereen een bepaald vast bedrag voor de afvoer van afvalwater en regenwater via het riool naar de zuivering. Echter, regenwater af via riool is inefficient en leidt alleen maar tot etra kosten voor de maatschappij. Immers, schoon regenwater hoeft niet gezuiverd te worden. Hoe stimuleer je dat mensen hun regenwater niet af via de riolering? Door een belasting te heffen als ze het wel doen. Dus als een bedrijf of particulier geen regenwater loost op het riool/rwzi, dan hoeven ze alleen belasting te betalen voor afvalwater. Als ze wel regenwater lozen, komt daar nog eens 3 etra belasting bij. (Goos Boelhouwer) 4
Overig Kennisdeling en Internationale samenwerking 13 Kennisdeling Intensiever gebruik E-guide: Wie is je vervanger/ secretariaat, waar ben je lid van, waar 1 houd je je mee bezig? Wat heb je te bieden. (uitgebreider profiel) Vervanging van mensen (die dan ook daadwerkelijk verstand van zaken hebben) en 2 secretariaten in e-guide vermelden Inventariseren mogelijke aanbieders van digitale knipselservices en vergelijken aanbod, mogelijkheden en prijzen. Voorwaarde: individuele mogelijkheid om onderwerpen aan 3 en uit te vinken die je in je persoonlijke nieuwsbrief wilt ontvangen Inzichtelijk maken van huidige netwerken. Waar nemen we aan deel? Welke akkoorden 4 en convenanten hebben we afgesloten Inventarisareren aan welke verenigingen/vakgroepen/fora binnen het hdsr wordt 5 deelgenomen. Binnen de organisatie gaan communiceren (tweezijdig) i.p.v. informeren (eenzijdig).menselijk met elkaar praten in plaats van teksten onder de aandacht brengen. Vb is de flyer met telefoonnummers. Door velen ongezien aan de kant 6 geschoven. Telefonistes bij het doorverbinden ook laten refereren bij diegene waarmee ze 7 doorverbinden, of ze de goede hebben voor de vraag Diverse werkprocessen sterk vereenvoudigen: mogelijk in samenwerking met belangengroepen. Draagt het werkproces nog wel bij aan het doel? Of is het 8 achterhaald, gemakkelijker in te steken. 14 In contact staan met elkaar vervolg waterkracht 1 Tweede zwaan-kleef-aan actie organiseren. 2 Speed dating met collega's over wat je te bieden hebt en wat je nodig hebt. Wie doet wat? Dag organiseren waarop buitenmensen te horen krijgen wat er op kantoor allemaal gebeurt, en dan heel concreet, geen PowerPoint! Duidelijk maken wat 3 jouw bijdrage is. Afdelingsuitjes gebruiken om andere afdelingen te bezoeken/uitleg te krijgen over hun 4 werk (erg leuke ervaringen hierin met bezoek aan muskusratten bestrijders) 5 Intern voor geïnteresseerden publicaties doorsturen door opzetten rotatiesysteem 6 Opmerkelijke projecten publiceren in vakbladen en opnemen in database Nadenken over een structurele, met regelmaat terugkerende manier om uitwisseling 7 tussen werknemers vorm te geven: formeel en informeel 15 Internationale samenwerking Informatie zetten op intranet en Internet, bijvoorbeeld dat het waterschap zich heeft gecommitteerd aan het bijdragen aan het halen van de millenniumdoelen (schoklandakkoord), maar ook welke projecten we aan het doen zijn: discussie opgang 1 brengen over het belang 2 Ons beleid bekendmaken, intern/etern 3 Inzichtelijk maken: wat kosten onze commitments, wat leveren ze op? 4 Deelnemen aan millenniumdag 2010 5 Deel beleid vertalen in het Engels 6 Engelstalige/Spaanstalige brochure uitbrengen Bedrijfsfilm van het waterschap van Engelse/Spaanse ondertiteling of commentaar 7 voorzien. Beleid ombuigen naar 1%-regel: waterschap mag 1% van jaarbudget besteden aan 8 internationale samenwerking. 9 Personeelsuitwisseling met andere landen Inventarisatie als stage of afstudeeropdracht formuleren voor HBO/WO student 5
Overig Maatschappelijke doelstelling 16 Beleving en landschap Bij alle plannen en projekten van het waterschap die vanuit beleving en landschap 1 relevant zijn wordt een (landschaps)architekt ingeschakeld Gemalen rondom van een aarden voorzien. Hierdoor stijgt de isolatie van de ruimte, waardoor het koel in de zomer en warm in de winter blijft. Daardoor kunnen de stookkosten verd worden.daarnaast kan op sommige locaties de ontstane schuine grond benut worden voor beplanting, bijvoorbeeld een kruidentuin voor de omwonenden.door de aarden zal er ook geen graffiti meer mogelijk zijn, waardoor 2 minder ontsiering voor de buurt en geen schoonmaak kosten. 17 Recreatie en bewustwording taak waterschap 1 Eigen routes van waterschap beter beschikbaar stellen Onderzoek mogelijke bijdrage waterschap aan recreatief netwerk en consequenties 2 primaire taak 3 Samenwerking zoeken met recreatieschappen en streekhuizen 4 Mogelijkheden waterschap aanbieden aan routemakers 5 Plaatsing van professionele informatieborden (Voorb: SBB) 6 Actieve ontwikkeling van netwerk van kanoroutes Bij elk projekt en plan van het waterschap wordt bekeken wat de mogelijkheden en 7 consequenties zijn voor het recreatief medegebruik 18 Cultuurhistorie en bewustwording Kaart maken met cultuurhistorisch waardevolle objekten en ontginningspatronen 1 (watererfgoed) en communiceren. 2 Beleidsnota cultuurhistorie en landschap 3 In elk projekt en plan van het waterschap wordt cultuurhistorie integraal meegenomen Cultuurhistorisch waardevolle objekten in eigendom van het waterschap worden 4 gerestaureerd Onderwerp waterhistorie op de kaart zetten, zowel in onze eigen projekten als in 5 projekten van derden Het waterschap zorgt er voor dat een schoolprogramma voor water en cultuurhistorie 6 wordt ontwikkeld. 19 Maatschappelijk betrokken ondernemen 1 Waterschap doet mee aan Make A Difference Day Waterschap sluit zich aan als partner bij Platform Maatschappelijk Betrokken 2 Ondernemen in Houten Waterschap zet zelf maatschappelijk betrokken activiteiten op/combineerd dit met eigen 3 uitjes, die een relatie hebben met het waterschapswerk (bijv. boottocht voor bejaarden) Het opzetten van een ecursiebeleid. Hoe vaak per jaar organiseren verschillende 4 afdelingen eursies? Bijv bij RWZI Good Governance 20 Inventarisatie is nog bezig 1 2 Personeel Arbo en werkgelegenheid 21 Inventarisatie is nog bezig Voor de afdeling Uitvoering stageplaatsen creëren. Binnen deze afdeling is inmiddels een stagebegeleider benoemd voor iemand van het eigen personeel. Deze kennis en erkenning kan de HDSR ook gebruiken om technische mensen een stage periode te bieden. Hierdoor krijgt de HDSR meer naamsbekendheid en tevens kan er op die manier voor aanwas van nieuw en geschoold personeel gezorgd worden. Door vergrijzing van het huidig personeel moet men rekening houden met verlies van kennis en ook dat de 1 toegepaste techniek harder gaat dan de huidige medewerkers kunnen volgen. 2 Mogelijk een goed initiatief voor alle afdelingen: minstens een stagiar per jaar op ter inventarisatie van mvo gerelateerde onderwerpen. 6